UWAGI NAD ŻYCIEM JANA ZAMOYSKIEGO

Stanisław Staszic pochodził z rodziny mieszczańskiej. Był synem burmistrza Piły. Kształcił się w seminarium duchownym w Poznaniu, gdzie przyjął święcenia kapłańskie. Później studiował we Francji nauki przyrodnicze. W 1781 r. powrócił do kraju. Osiadł w Warszawie na stałe. Odbywał liczne podróże naukowe po kraju i za granicą. Jest on uważany za ojca geologii polskiej. Był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz członkiem Izby Edukacyjnej. W pierwszym okresie swej twórczości literackiej występował jako pisarz i publicysta. Walczył o postęp społeczny i utrzymanie niezawisłości narodowej. Wydał wówczas dzieła: „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” i „Przestrogi dla Polski” oraz inne. Był obrońcą praw chłopów i mieszczan przed naciskiem feudalnym. W walce o postęp szczególną rolę przypisywał on nauce i kładł nacisk na praktyczne wykorzystywanie jej osiągnięć.
EDUKACJA:

Staszic twierdzi, iż w edukacji najważniejszą nauką jest nauka moralna a w nauce moralnej główną i zasadniczą jest religia. Teologia spekulatywna nie powinna być połączona z edukacją publiczną, ponieważ sposób uczenia się teologii jest przeciwny sposobowi poznawania praw natury. Pierwsza nauka ukazuje wieczne prawdy o istocie Boga, natomiast druga dopiero karze ich wyszukiwać. Po skończeniu edukacji szkolnej, powinna rozpocząć się edukacja obywatelska, tak aby młodzi ludzie robili to, czego się nauczyli.
PRAWODAWSTWO:
Według Staszica największym nieprzyjacielem sejmów czyli prawodawstwa jest jego osobiste dobro. Osobistość zawsze wymaga względów i wyższości, natomiast prawa oznaczają równość wszystkich ludzi. Drugim błędem sejmów była ich jednomyślność, ponieważ jest niemożliwym, aby wśród kilkuset osób nie znaleźć chociażby jednego posła, któryby się z resztą zgadzał. Radość i zadowolenie większości obywateli jest dobrem publicznym a wola większej części narodu jest wolą powszechną, dlatego na sejmie wszystkie prawa ustanawiane powinny być przez głosowanie, większością głosów.
WŁADZA WYKONAWCZA:
Wykształcone, mądre narody: rząd do wszystkich ludzi należący przez demokrację, rząd powierzony jednej części narodu oraz rząd oddany w ręce jednej osoby, nazwały monarchią. Prawdą jest, że ten kto według własnego upodobania, prawa innym nadaje jest wszystkim, natomiast ci, którzy mimowolni słuchać go muszą, są niczym.
WŁADZA SĄDOWNICZA:
Dobrym prawem jest prawo, które żadnego człowieka więzić nie będzie bez wyroku sądowego. Staszic twierdzi, że w dzisiejszych czasach przydałoby się chociaż jedno takie prawo. Ale gdzie szukać takiego prawa. Trzeba aby w sądach nieprzerwanie rozpatrywano sprawy.
WOLNE OBIERANIE KRÓLÓW:
Staszic jest przeciwko liberum veto. Apeluje, iż to właśnie przez nie wnikają do polskiego rządu obce narody. Twierdzi, iż stan Polski jest taki, że im mniej w nim cudzoziemców, tym dla naszego kraju jest pewniejszy. Zgoda w słabym kraju wzmocni go. Dziedziczność tronu polskiego uchroni kraj od rozbiorów i podziałów.