Prognozowanie upadłości przedsiębiorstw

Według jednej z definicji, prognozowanie rozumiane jest jako każdy sąd, którego prawdziwość jest zdarzeniem losowym o znanym i dostatecznie dużym prawdopodobieństwie. W odniesieniu do upadłości przedsiębiorstw, prognozowanie sprowadza się do zaklasyfikowania dowolnego podmiotu gospodarczego do jednego z dwóch rozłącznych zbiorów, tych o dobrej kondycji finansowej i tych zagrożonych upadłością.
Przewidywanie upadłości możliwe jest dzięki wykorzystaniu pewnych metod, które z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym identyfikują symptomy pojawiającego się kryzysu. Oczywisty staje się fakt, iż system wczesnego ostrzegania nie przedstawia sposobu rozwiązania problemu, ale jedynie wskazuje na jego istnienie.
Jeśli system wczesnego ostrzegania ma mieć jakikolwiek sens, spełniać musi pewne warunki. Przede wszystkim musi on być skuteczny, a zatem wskazywać zagrożenie przy minimalnej ilości błędów. Aby warunek ten mógł być spełniony, system musi zostać poddany testom w odpowiednio długim czasie. Ponadto wykrycie zagrożenia upadłością musi być dokonane z wystarczająco dużym wyprzedzeniem, aby można było jeszcze podjąć właściwe środki zaradcze. Z uwagi na to, iż skuteczność systemu ostrzegawczego potwierdzona zostaje jedynie w długim czasie, warunki, w jakich system jest testowany, powinny charakteryzować się względną niezmiennością. W praktyce jest to niezwykle trudne do spełnienia.

Upadłość przedsiębiorstw ma swoje podłoże w złej kondycji finansowej. Nawet najmniejsze zakłócenia płynności stanowią zagrożenie i wywołują negatywne konsekwencje dla przedsiębiorstwa. Dlatego też prognozowanie upadłości opiera się na analizie kondycji finansowej.

Pełna analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa jest bardzo pracochłonna, ponieważ każdy element składowy tej kondycji podlega osobnemu badaniu. To właśnie z tego względu zaczęto opracowywać metody, które umożliwiłyby postawienie w miarę pewnej i szybkiej diagnozy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Modele prognozowania upadłości są narzędziem, które wykorzystując wybrane zmienne, umożliwia ocenę zagrożenia finansowego przedsiębiorstw. Modele mają znaczną przewagę nad podejściem intuicyjnym, ponieważ zapewniają obiektywizm w ocenie prawdopodobieństwa upadłości danego przedsiębiorstwa. Ponadto okazuje się, iż stosując model dla danej próby przedsiębiorstw, można uzyskać lepszy obraz sytuacji panującej w konkretnej jednostce, niż gdyby poddać tę jednostkę indywidualnej analizie. Do konstrukcji modeli najczęściej wykorzystuje się dane ze sprawozdań finansowych.

Według zastosowanych w modelach metod matematyczno - statystycznych, podzielić je można na modele parametryczne i nieparametryczne. Do modeli parametrycznych zalicza się między innymi wielowymiarową analizę wariancji, analizę dyskryminacyjną, modele logitowe i probitowe. Wśród modeli nieparametrycznych najbardziej znane są sztuczne sieci neuronowe, drzewa klasyfikacyjne, a także analiza skupień.
Na skuteczność poszczególnych modeli składa się wiele czynników, takich jak liczebność, rozkład i dostępność próby czy też współzależność między zmiennymi objaśniającymi występującymi w modelach. W odniesieniu do różnych przedsiębiorstw skutecznym narzędziem prognozowania upadłości okazać się mogą różne modele.

W ostatnim czasie pojawiły się nowe techniki umożliwiające prognozowanie upadłości, wykorzystujące zaawansowane programy komputerowe. Należą do nich algorytmy genetyczne, metoda wnioskowania na bazie przykładów, metoda wektorów wspierających, generowanie reguł rozmytych, techniki hybrydowe oraz metody opierające się na teorii zbiorów przybliżonych.

Prognozowanie upadłości napotyka na pewne problemy, wynikające między innymi z braku ciągłości procesu gromadzenia, a następnie przetwarzania koniecznych do przeprowadzenia obliczeń informacji oraz ze sporych kosztów związanych ze zbieraniem i przetwarzaniem tych informacji. Trudności pojawiają się głównie w pozyskiwaniu wiarygodnych, precyzyjnych i dostatecznych informacji ilościowo-jakościowych na temat badanych przedsiębiorstw. Najsłabszą bowiem stroną modeli upadłości jest dobór odpowiedniej próby, która w konsekwencji nie jest próbą losową, a to z kolei nie jest poprawne statystycznie. Natomiast sam dobór próby jest bardzo różny i zależy od podstawy uznania przedsiębiorstwa za upadłe. Niektórzy badacze za przedsiębiorstwo upadłe uznają bowiem wyłącznie to, dla którego ogłoszono upadłość wyrokiem sądowym, inni zaś te, wobec których jedynie złożono wnioski o upadłość lub układ. Często również dobierając próbę łączy się przedsiębiorstwa z różnych sektorów gospodarki, co wpływa na jej niejednorodność i daje zafałszowany obraz rzeczywistości. 
Inną barierę stanowić może zmieniająca się struktura i złożoność podmiotowo-przedmiotowa badanego systemu ekonomicznego. Następstwem wymienionych problemów jest słabe rozpoznanie teoretyczne i praktyczne funkcjonowania obiektów badań i powiązań między nimi.