23.04.2012

Wykład 18

Podstawy endokrynologii

Endokrynologia – nauka o wydzielaniu wewnętrznym (endo-wewnątrz, krinein-wydzielać, logos-nauka).

Wydzielanie wewnętrzne (endokrynia, wydzielanie dokrewne) polega na uwalnianiu wydzielanej substancji biologicznie czynnej do krwi, która z prądem dociera do odległych komórek.

Hormony – chemiczne nośniki informacji między komórkami wielokomórkowego organizmu.

Wydzielanie

• endokrynia (do krwi)

• parakrynia (w pobliże komórki np. somatostatyna, PG)

• autokrynia (na komórkę) lub intrakrynia (bez wydzielania poza obręb komórki) lub jukstakrynia (przez białko połączone z błoną)

• neurotransmisja

Oddziaływania neuroendokrynne

• hormony mogą działać na receptory w błonie komórkowej lub wewnątrz komórki nerwowej

• neurony mogą syntezować neurotransmitery i neurohormony

• w OUN są receptory dla hormonów, neurohormonów i neurotransmiterów

• neurotransmitery uwolnione z aksonów mogą działać typowo na neuron postsynaptyczny lub transport z krwią do tkanek docelowych jak hormony

• mogą działać auto lub parakrynnie

Daty

1848 Addison – zanik nadnerczy

1855 Bernard – tworzy pojęcie wydzielania wewnętrznego

1895 Napoleon Cybulski i W. Szymonowicz – odkrycie adrenaliny

1901 Jokichi Takamine – uzyskuje adrenalinę i ustala jej budowę chemiczną

1902 W. Bayliss i E. Starling – odkrycie sekretyny i wprowadzenie nazwy

W układzie endokrynnym wyróżnia się:

• neurohormon – wydzielany przez podwzgórze (śródmózgowie)

• hormon gruczołowy (wewnątrzwydzielniczy) – powstają w gruczołach dokrewnych

• hormon tkankowy

• hormon komórkowy w komórkach regulatorowych

Hormony „klasycznych” gruczołów dokrewnych
przysadka część gruczołowa część pośrednia	GH, PRL, TSH, FSH i LH, ACTH MSH
szyszynka	melatonina
tarczyca	T4, T3
przytarczyce	PTH
nadnercza kora rdzeń	aldosteron, kortyzol, dehydroepiandrosteron adrenalina
wyspy trzustkowe	insulina, glukagon
jajniki	estrogeny, progesteron
jądro	testosteron

Neurohormony „podwzgórzowe” (wytwarzane przez neurony)
wazopresyna, oksytocyna (wydzielane na drodze odruchowej), TRH, GHRH, SST, CRH, GnRH
Hormony wytwarzane przez rozproszone komórki neuroendokrynne
Hormon	Komórka	Miejsce
serotonina	EC	jelito cienkie i grube
gastryna	G	żołądek, jelito cienkie
SST	D	żołądek, jelito cienkie
enteroglukagon	L	jelito grube
kalcytonina	C	tarczyca
Hormony tkankowe
histamina		komórki tuczne
peptydy natriuretyczny A i B		serce
peptyd natriuretyczny C		śródbłonek
endoteliny
prostacyklina
lektyna		tkanka tłuszczowa
adiponektyna
IGF-1		wątroba, nerka
EGF		nerka, ślinianki
cytokiny		układ immunologiczny

Podział hormonów wg budowy chemicznej

• białka: GH (191), PRL (198), FSH (204), LH, TSH (201), adiponektyna (224), lektyna (167)

• peptydy (3-100 reszt aminokwasowych): ACTH (39), MSH (13), insulina (51), glukagon (29), TRH (3), SST (14), GHRH, CRH

• pochodne aminokwasów: adrenalina (tyrozyna), tyroksyna i T₃ (tyrozyna), serotonina i melatonina (tryptofan)

• steroidy: hormony kory nadnerczy i hormony gonadowe (płciowe)

• pochodne kwasów tłuszczowych: prostacykliny, prostaglandyny, leukotrieny, tromboksany, kwas retinolowy i jego pochodne

Receptory hormonów – receptor jest białkiem swoiście wiążącym hormon i w następstwie inicjującym odpowiedź biologiczną.

Umiejscowienie w komórce

• powierzchniowe (głównie białka i peptydy)

• receptory w cytozolu lub ulegające internalizacji

• receptory jądrowe

Receptory błonowe – oddziałują z hormonami białkowymi, peptydowymi, aminami biogennymi. Sygnał przez struktury wewnątrzkomórkowe przez tzw. „drugie przekaźniki” (cAMP, diacyloglicerol).

Regulacja wydzielania hormonów

• poprzez efekty metaboliczne

  • wydzielanie insuliny w zależności od stężenia glukozy we krwi

  • wydzielanie parathormonu i kalcytoniny w zależności od stężenia Ca²⁺ we krwi

• przez układ nerwowy autonomiczny (tzw. faza psychiczna wydzielania)

  • adrenalina – nerw trzewny

  • insulina – nerw błędny

Etiopatogeneza zaburzeń hormonalnych (zespoły nadczynności hormonalnej)
Gruczoł	Zespół	Zaburzenia
przysadka	somatotropinoma	akromegalia
czynne hormonalnie gruczolaki	prokalcytoma	hiperprolaktynemia
	kortykotropinoma	choroba Cushinga
	tyreotropinoma	nadczynność tarczycy
tarczyca	wole guzkowe toksyczne	nadczynność tarczycy
przytarczyca	gruczolaki i raki	pierwotna nadczynność przytarczyc
kora nadnerczy	gruczolaki i raki	zespół Cushinga
	gruczolaki	wirylizacja, zespół Conna
rdzeń nadnerczy	guz chromochłonny	nadciśnienie tętnicze
wyspy trzystkowe	wyspiak	hiperinsulinizm
Zespoły nadczynności hormonalnej o podłożu autoimmunologicznym
tarczyca	zespół Gravesa-Basedowa	nadczynność tarczycy
Etiopatogenezy zespołów niedoczynności hormonalnej
podwzgórze	moczówka prosta samoistna	proces autoimmunologiczny
tarczyca	choroba Hashimoto
kora nadnerczy	choroba Addisona
wyspy trzustkowe	cukrzyca typu I
Defekty genetyczne
niedoczynność przysadki
dysgenecja gonad
zespół Klinefeltera