Literatura wschodnioeuropejska 4.X

LITERATURA ROSYJSKA

• Epoka średniowiecza /w Rosji nieco później/- pojęcie ‘literatura staroruska’, gł. ośrodek- Kijów

• Wpływ Bizancjum na Ruś Kijowską- charakter religijny tekstów- kroniki

• Jeden z pierwszych, najważniejszych tekstów:

„Powieść czasów minionych”- zespół tekstów z X/XII w, autorstwo przypisuje się Nestorowi, odwołuje się do czasów starożytnych i synów Noego- mieli być założycielami plemion słowiańskich

• Kijów- ośrodek polit, kult i religijny

• Nowogród Wielki- następne po Kijowie główne miasto, gdy Kijów stracił znaczenie (X/XII w)

• Moskwa- po Nowogrodzie

• Zabytki literatury pochodzą z różnych części Rusi

• Najwcześniejszy okres literatury-związany z kształtowaniem się Rusi Kijowskiej- wspólny dla 3 kultur: ros., białorus., ukr.

• 988 chrzest księcia Włodzimierza (książę Rusi Kijowskiej) z rąk Bizancjum- krok polityczny- uniezależnienie się od strony polskiej, uzależnienie od Bizancjum- Ruś włączona w kulturę chrześcijańską:

• Ruś czerpie dorobek z kultury Bizancjum

• Ruś częścią Slavia Ortodoxa

• Ścisła współpraca z duchowieństwem bizantyjskim- nowoobrzędowość na Rusi

• Izolacja od Zachodu- brak renesansu w literaturze

• Średniowieczny model przetrwał do XVII w w Rusi Kijowskiej i Moskiewskiej

• XVII w- barok-specyficzny, przepuszczony przez pryzmat średniowiecza, kształtuje się poezja i dramat

• Duży wpływ j. polskiego i idea carpe diem

• Literatura rosyjska przestaje się zasadniczo różnić od europejskiej- „nadrabia zaległości” i rozwija się razem z nią

• Literatura ruska- 6 stuleci

• O rozwoju i etapach decydowały czynniki pozaliterackie

Etapy rozwoju literatury

1. ?

2. Etap mongolski XII-XV w

3. Literatura państwa moskiewskiego XVIw

4. XVII w bez ostatnich 2 dziesięcioleci

• Język liturgiczny- starocerkiewnosłowiański- 3 kultury mają podobne zabytki literackie

• Pierwsze dzieła- tłumaczenia z greckiego, np. żywoty świętych, czeki mineje- żywoty św. wg kalendarza, do czytania poza cerkwią

• Pateryki- opowieści o pustelnikach, ascetach

• Tłumaczenia kronik- „Wędrówka Bogurodzicy po miejscach męki”

• Czysto świeckie- romanse- umoralniająca tendencja w duchu chrystianizmu- parenetyczne (Aleksandreja, Czyny Dienisowe, Opowieść o Barlaamie i Josafacie)

• Przykłady literatury oryginalnej (na terenie Rusi Kijowskiej)

„Powieść lat minionych”

• Składa się z cz. Prehistorycznej (o rozmieszczeniu plemion słowiańskich i ich zwyczajach) i cz. Historycznej (od 852 r, w ok.60 % ściśle historyczna)- inf. o wyprawach książąt, traktatach, waśniach, zakładaniu klasztorów

• Źródłem- Pismo Św.

• W jej skład wchodzą również podania i legendy- płaszczyzna folklorystyczna

• Wpływy skandynawskie- Wikingowie

• Rozważania i opowieści o chrzcie Rusi- słowo filozofa

„Słowo o wyprawie Igora”

• Bez elementów bizantyjskich

• Opowieść wojenna (gat. popularny na Rusi)

• Oparte na wydarzeniach historycznych

• Struktura tekstu przejrzysta i logiczna- jeden autor

• Inwokacja- pojawia się postać pieśniarza

• Narrator opisuje czasy rozbicia Rusi

• 1185r- wbrew księciu Włodzimierzowi jego bracia zorganizowali wyprawę na Mongołów- narrator koncentruje się na ich krytyce

• Autor nieobiektywny, przerywa akcję dygresjami

• Swojego rodzaju eksperyment literacki w tamtych czasach

• Wykorzystuje środki poetyckie, np. alegorie

• Sceny batalistyczne bardzo dynamiczne

• Zwroty i chwyty folklorystyczne- zdrobnienia i powtórzenia

• Paralelizm między psychologią postaci a opisem przyrody

• Zmienia się często miejsce akcji

• Wielowątkowość

• Również elementy pogańskie- mity słowiańskie, nabożny szacunek do przyrody

• Obecność motywu Boga, Sądu Ostatecznego

• Żywoty świętych miejscowych

• Pateryki- opowiadania o życiu mnichów z poszczególnych klasztorów (Pateryk Kijowsko-Pieczerski- kompendium wiedzy nt. życia mnichów)

• Kazania: charakter moralizująco-dydaktyczny, odwołanie się do Pisma Św.

„Słowo o zakonie i łasce”:

• Metropolita kijowski udowadnia wyższość chrześcijaństwa nad judaizmem

• Pochwała księcia Włodzimierza/ apologia władzy książęceh

• Bazowali na tym inni mnisi

„Opowieść o zburzeniu Riazania przez Batu-chana

• Typowa proza batalistyczna

• Rozbudowane 2 wątki- śmierć pary książęcej i ich dziecka oraz wojenne wyczyny herosa

„Żywot Aleksandra Newskiego”

• Kanonizowany w 1380 r.

• Książę i przywódca

• Chrześcijański tryb życia, określona moralność

• Bardzo rozbudowane sceny batalistyczne

1380- bitwa Rusinów z Tatarami- „Zadojszczyzna” – opowieść wojenna (podobna do „Wyprawy Igora”, niektóre fragmenty identyczne):

• Opowieść o zwycięstwie-wydźwięk optymistyczny

• Brak dualizmu światopoglądowego

• Apologia patriotyzmu rosyjskiego

• Ataki Tatarów zmusiły Ruś do zjednoczenia

„Opowieść o wędrówce Joana Nowogrodzkiego na biesie do Jerozolimy”

• XV w, Nowogród Wielki

• Pojedynek św. Joana z biesem (diabłem)

• Autor nieznany

W Nowogrodzie tendencje separatystyczne- powstała osobna republika.

Moskwa- spadkobierczyni, kontynuatorka Bizancjum.

12.X brak

Literatura wschodnioeuropejska 18.10

KLASYCYZM

• Schematowość postaciowa, problemowa, historyczna

• Klasycyzm ros. nie we wszystkim naśladował Zachód- ważna była sytuacja społeczna; najpopularniejsza była satyra społeczna (dążenie do odtworzenia życia społecznego)

• Tematyka narodowa, a nie antyczna

• Antioch Kantemir- jeden z najpopularniejszych pisarzy:

• Mołdawianin

• Syn pisarza i przyjaciela Piotra I

• Uzyskał dobre wykształcenie domowe

• Czuł się na wskroś Rosjaninem, choć był kształcony w duchu włoskim

• Wydał „Konkordację do Psałterza”

• Dokonał przekładu „Rozmów o wielości światów”- rozrzut między wcześniejszymi tekstami teologicznymi, którymi się zajmował, a filozofią

• Rok wcześniej wystąpił z 2 satyrami, sprzeciwiając się postanowieniom Tajnej Rady rządzącej w imieniu Piotra II

• „Do swego rozumu”- świadczy o zaangażowaniu w sprawy Rosji

• „Filaret i Eugeniusz”

• Był blisko z Anną Joannowną, przez co musiał później uciekać z dworu

• Minister- rezydent w Londynie- miał możliwość zetknięcia się z wybitnymi literatami i naukowcami angielskimi, włoskimi, francuskimi

• Był twórcą rosyjskiej satyry klasycystycznej

• Napisał 9 satyr, większość opublikowana dopiero po 7-10 latach

• Kompozycja, obrazowani, styl inspirowane ___ (nie zdążyłam napisać)

• Potrafił doskonale oddać charaktery ludzkie

• Traktowanie tradycyjnych tematów w kontekście czynnej walki o sprawy społeczeństwa rosyjskiego

• Wpływ reform Piotra I na twórczość Kantemira

• Przyczynił się do stworzenia nowatorskiego j. literackiego

• Pierwszy pisarz rosyjski, który wbrew klasycyzmowi posługiwał się potoczną mową rosyjską; stosował często inwersje, zawiłą składnię, lecz teksty obfitowały w powiedzenia, związki frazeologiczne

• Wersyfikacja: 13 zgłoskowce z parzystymi rymami żeńskimi- nie oddawało to rymu, melodyjności j. rosyjskiego

• Drugi przedstawiciel klasycyzmu to Wasyl Trediakowski:

• Kształcił się w szkole kapucynów, mimo, iż był synem batuszki (1723 ucieka z domu)

• Trafił do Moskwy, gdzie wstąpił do Akademii Słowiańsko- Grecko- Łacińskiej

• Mieszkał u rosyjskiego ambasadora w Paryżu, 3 lata studiował na Sorbonie (wykształcenie filologiczne)

• Po powrocie do Rosji tłumacz, sekretarz Akademii Nauk

• Profesor „elokwencji zarówno łacińskiej jak i rosyjskiej”

• 1759 zwolniony ze stanowiska Akademii

• Człowiek specyficzny, niezrozumiały; mimo talentu nie tworzył, a tłumaczył trzeciorzędnych poetów francuskich

• Zapoczątkował reformę wersyfikacji

• „Nowy a krótki sposób składania wierszy rosyjskich”- przekształcenie tradycyjnego 13 zgłoskowca na sylabotoniczny, zrytmizowanie wiersza przez ściślejsze ustanowienie jego budowy (akcentami)

• Michał Łomanosow

• syn chłopa

• uczył się na „Arytmetyce” Magnickiego i, „Gramatyce” ( a nie jak reszta chłopstwa na tekstach religijnych)

• wyjechał do Moskwy do Akademii Słowiańsko- Grecko- Łacińskiej

• wytypowany do Petersburga do uniwersytetu przy Akademii Nauk a następnie na studia do Niemiec- studiuje przede wszystkim nauki ścisłe, ale też filozofię i filologię, uczy się niemieckiego, francuskiego i włoskiego

• po powrocie zostaje członkiem Akademii Nauk i profesorem chemii

• zwolennik reform Piotra I

• utworzył uniwersytet w Moskwie

• przyczynił się do umieszczenia na tronie Katarzyny II

• stracił rozum, zmarł w biedzie

• reforma wersyfikacyjna- list „O regułach słowotwórstwa rosyjskiego”- rozszerzenie zasady sylabotonizmu, konieczność wprowadzenia reformy językowej:

• 3 kategorie wyrazów:

• Wspólne j. rosyjskiemu i cerkiewno-słowiańskiemu

• Cerkiewno-słowiańskie, rzadko używane w mowie potocznej, z wyjątkiem archaizmów

• Wyrazy żywego j. rosyjskiego, których nie zna cerkiewna słowiańszczyzna

• 3 style ( w związku z 3 kategoriami wyrazów):

• Wysoki: I i II kategoria

• Średni: I i III kategoria

• Niski: wyrazy niskie, gminne

• Tym zasadom podporządkowuje hierarchię gatunków literackich:

• Styl wysoki: ody, poematy, uroczyste mowy

• Styl średni: sztuki teatralne, satyry, eklogi, elegie, utwory prozaiczne o wiekopomnych czynach, listy poetyckie

• Styk niski: komedie, epigramy, pieśni, listy do przyjaciół i opisy powszechnych spraw

• Znany z od panagierycznych (pochwalnych) poświęconych Elżbiecie Pietrownej, Katarzynie II- lecz miały charakter stricte naukowy

• Ody religijne („Rozmyślania wieczorne o wielkości Boga”)- przesycone filozofią

• Łączy niełączliwe

Literatura wschodnioeuropejska 25.10

ROMANTYZM ROSYJSKI

• Zaprzeczenie klasycyzmu (jedności miejsca/ czasu/ akcji; charakterystyki gatunkowej)

• Bohater- wyalienowany, skłócony ze światem

• Fascynacja przyrodą, jednostką ludzką ściśle związaną z naturą

• Swoboda w tematyce, stylistyce

• Na pograniczu epiki i liryki- powieść literacka, poemat dygresyjny, ballada

• Popularny dramat romantyczny

• Nowa koncepcja bohatera – władca dusz/ samotnik, indywidualista; dąży do ucieczki do świata przyrody, orientu, wyidealizowanych, odległych epok historycznych

• Wyrażanie ducha narodu i jego ideałów- kult rodzimowości, oryginalności

• Zarzucenie dydaktyzmu

• Lermontow, Puszkin, Delwig, Baratelski

Puszkin:

• Syn zubożałego szlachcica, wnuk Ibrahima Hannibala- Abisyńczyka służącego na dworze Piotra I

• Wykształcenie: liceum- talent poetycki

• Uczestniczył w zebraniach młodych poetów i przyszłych dekabrystów

• 2 razy zesłany za działalność przeciw państwu: na Krym i do majątku jego matki- Michajłowskoje

• „Jeniec Kaukazu”, „Eugeniusz Oniegin”, „Jeździec miedziany”

Jeździec Miedziany:

• Typowy bohater romantyczny, z zubożałej rodziny bojarskiej

• Powódź: tu wyjątkowo siły natury tożsame z imperatorem a zgubne dla przeciętnego człowieka

• Główny bohater, Eugeniusz: pionek zestawiony z osobą Piotra I – zdolny do przeciwstawienia się dyktaturze tylko wtedy, gdy traci swoje życie i rozum

• Eugeniusz popada w obłęd- typowe w dziełach rosyjskich

• Nie tyle ważna w utworze jednostka, co Petersburg- już żona Piotra I nazwała je „miastem śmierci”- miasto na bagnach, zbudowane przez chłopów rosyjskich za cenę ich życia- miasto puste, przeklęte- od momentu „Jeźdźca” takie odwołania w literaturze

• Puszkin zestawiając zwykłego śmiertelnika z władzą Piotra I pyta, czy ważniejszy jest człowiek, czy państwo- i nie udziela odpowiedzi

• Na początku utworu apologia Piotra I

• Spiżowy jeździec- pomnik Piotra I-utożsamienie z władzą, dyktaturą

• Duch narodu- nie ukazany

• Ambicja władzy, nie liczącego się nawet z własną rodziną; stworzył nowy twór (Petersburg)

”SZKOŁA NATURALNA” XIX W

• Na początku lat 40. XIX w

• Teksty będące zapowiedzią realizmu

• 1848- Szkoła Naturalna- zgrupowanie literackie; założyciele byli autorami głównie prozy zwyczajowej z elementami etnograficznymi, pozostającej pod wpływem tendencji scjentystycznych

• Nikołaj Gogol:

• Szlachta, Ukraina

• Talent pisarski po ojcu Wasylu

• Za wstawiennictwem stryja dostał się do prestiżowego Gimnazjum Wyższych Nauk- profesorowie pozwalali sobie na wolnomyślicielstwo, ponieważ szkoła była dalej od ośrodka władzy; uczelnia z tradycjami, absolwenci mieli poczucie służby narodowej

• 1828- cykl opowiadań „Wieczory na chutorze koło Dikańki”

• „Mirgorod”- cykl opowiadań: Staroświeccy ziemianie, Wij

• „Opowieść o tym jak pokłócił się Iwan Iwanowicz z Iwanem Nikiforowiczem” w sposób szczególny ukazuje Gogola jako świetnego satyryka

• Dramat „Rewizor”, powieść „Martwe dusze”- apogeum twórczości

Rewizor:

• Satyra o realiach życia w Rosji

• Historia życia biednego urzędnika z Petersburga, wracającego do rodzinnego majątku, który zatrzymuje się w karczmie (żart sytuacyjny)

• Lokalni urzędnicy biorą go za oczekiwanego rewizora ze stolicy- humor słowny, sytuacyjny ukazuje strach przed władzą, łapownictwo, niekompetencję, tęsknotę za czymś nieznanym, właściwą tylko rosyjskim urzędnikom

Martwe dusze

• Obraz przedstawicieli inteligencji, ziemiaństwa, szlachty

• Zasadniczy wątek- przekręt ekonomiczny

• Świetna charakterystyka bohaterów- szkic społeczeństwa rosyjskiego składającego się z pozbawionych moralności dziwadeł

• W obu utworach społ. zatraciło moralność z powodu chorego systemu polit. i społ.

REALIZM

Dostojewski:

• 1821-1881

• Urodził się w rodzinie lekarzy

• Z zawodu inżynier podporucznik

• Debiut- „Biedni ludzie” (1845)

• „Sobowtór”, „Opowiadanie gospodyni”, „Nietoczka Niezwanowa”

• Za przynależność do petersburskich socjalistów (pietraszewców) skazany na 4 lata katorgi

• Po powrocie: „Skrzywdzeni i poniżeni” (1861), „Wspomnienia z domu umarłych” (1860-1862), „Zbrodnia i kara” (1866), „Idiota” (1968), „Bracia Karamazow” (1879-1880)

• Debiutował jako pisarz szkoły naturalnej

• Gogol zwrócił jego uwagę na postać drobnego, zubożałego urzędnika jako ofiary systemu i środowiska

• Analiza psychologiczna bohatera

• Dostojewskiego zainspirował „Płaszcz” Gogola- z dokładnością odzwierciedla system myślenia bohaterów, bada przyczyny ich odchylenia od normy

• Próbuje definiować normę- „Wspomnienia z domu umarłych”- o recydywistach, mordercach, współuczestnikach katorgi

• Pobyt na katordze potraktował jako laboratorium, był świetnym psychologiem, obserwatorem

• Starał się dotrzeć do przyczyn i motywów

• Dochodził do wniosku o niezgłębionej tajemnicy natury ludzkiej

• „Zbrodnia i kara” kompromituje ludzkie przekonanie, że prawa rządzące światem można objąć rozumem- prowadzi to do moralnego nihilizmu

• Jedyną drogą do prawdy, wolności i szczęścia jest cierpienie

• „Idiota”- bohater: wcielenie dobra i dziecięcej naiwności; pomylony książę; w tradycji rosyjskiej wybraniec Boga- boży głupiec; pojawia się w Petersburgu chcąc wyzwalać w ludziach dobro, napotyka mur zła i niezrozumienia; postrzegany jako Don Kichot; staje się pośmiewiskiem

Tołstoj:

• 1828-1910

• Rosyjski arystokrata, studiował orientalistykę i prawo

• Służył w wojsku na Kaukazie

• Uczestnik wojny krymskiej

• „Wojna i pokój”, „Anna Karenina”

• W latach 80. formułuje własną doktrynę etyczną- tołstoizm- nie sprzeciwianie się złu siłą, odrzucił oficjalną cerkiew i podważał władzę państwową

• Tragedia „ Ciemna potęgą”

• 1898 „Sonata Kreutzerowska”

Wojna i pokój:

• Powieść historyczna

• Rosja powinna tworzyć jeden organizm społ.

• Celowo idealizuje społeczeństwo z czasów Aleksandra I

• Nie człowiek, a Opatrzność kieruje światem- nie warto się jej sprzeciwiać

• Losy głównego bohatera- zbiór przemyśleń filozoficznych bohatera jak i jego ewolucja duchowa

2 poglądy na to, czy Rosja ma się wzorować na Zachodzie (okcydentaliści), czy własnej tradycji (słowianofile)

Literatura wschodnioeuropejska 8.11

REALIZM POGŁĘBIONY- twórczość Czechowa

• Ukazywanie przez autora codziennego życia przeciętnych ludzi

• Medyk z wykształcenia

• Należy przyjrzeć się ludzkiemu zachowaniu przy określonych sytuacjach- metoda badania naukowego

• Elementy przypadkowe

• Nowele, opowiadania (mała forma literacka)

• Dorabiał jako student w petersburskim czasopiśmie- prowadził kronikę sądową

• Szkic, dający głębokie wyobrażenie o postaci

• Opowiadania z założenia wolne od presji ideowej

• Autor pod postacią narratora, jako świadek/ widz, nie posiada wszechwiedzy

• Brak wpływów filozoficznych

• Brak dydaktyzmu

• Nie pretenduje, by być ideologiem

• Koncentruje się na zwykłym człowieku- drobnym urzędniku

• Nurt satyryczny- społeczeństwo prezentowane jako zbiór różnych, dziwnych postaci- ujawnia wady społeczeństwa

• Konstatacja rzeczywistości

• Pewne wartości nie są jasno i konkretnie zwerbalizowane

• Autora interesuje psychika, zachowanie bohatera, nastroje, stany emocjonalne

• Nurt satyryczny: Kameleon (1884), Śmierć urzędnika (1885), Córa Albionu (1886), W łaźni (1886)

• Najłatwiejsze i najlżejsze do czytania- wczesne nowele- krótkie, „śmieje się do ludzi”

• w Rosji okres zastoju, wolnomyślicielstwo karane

• każde z opowiadań składa się z małych scenek

• w sensie bezpośrednim- nie zawierają nic istotnego, w sensie pośrednim- głębsza rozkmina

• Czechow umiejętnie, choć minimalistycznie charakteryzuje postaci

• Tłum/ grupa pełniąca rolę antycznego chóru

• Późniejsza twórczość: nastrój liryczno- refleksyjny: Spóźnione kwiaty, Starość, Trzpiotka, Czarny Mnich, Dama z pieskiem / 1885-1889

• Nowy typ bohatera: skłócony ze światem, nie odnajdujący się, nie akceptowany przez społeczeństwo; Strzelec, Agafia

• Wpływ tołstoizmu (późniejsza twórczość- Środki domowe, Nieszczęście, Dobrzy ludzie, Żebrak)

• Afirmacja tołstoizmu wkrótce przechodzi w jego negację; Sala nr 6, Atak

• Najbardziej nowatorskie były jego dramaty

• Pierwszy w 1881

• Nowe elementy strukturalne: pauzy w monologach i dialogach, opóźnienia akcji, brak punktu kulminacyjnego

• Bohater: absurdalny Don Juan

• Postaci: pustka wewnętrzna, osłabiona wola, znikoma odpowiedzialność za czyny

• Np. Mewa (Czajka) ,1886

• Elementy, które obecne były w prozie- przeładowanie akcji elementami z życia codziennego; Wujaszek, Wiśniowy Sad

• Sytuacja ludzi bezradnych wobec losu

• W szczegółowy sposób oddane nastroje, stany emocjonalne- dramaty psychologiczne

• Przełom modernistyczny- lata 80. XIX w

• Filozofia Nietzschego, głoszącego poglądy o śmierci Boga i metafizyki, przewartościowaniu

MODERNIZM:

• Skrajny naturalizm Freuda

• Nowe propozycje wolności H. Bergsona

• Równoznaczny z odrodzeniem platońskiej i neoplatońskiej koncepcji rzeczywistości idealnej

• Rodzima myśl rosyjska: idea wszechjedności, sofiologia

• Elementy filozofii Lwa Szostowa

• Utopia kosmologiczna Fiodorowa, jego koncepcja powszechnego zmartwychwstania

• nowa koncepcja sztuki- Schopenhauer- autonomia, wyższość sztuki empirycznej

• sztuka- realność idealna- nadawano jej niemal charakter religii

• sztuka- medium do tego, co tajemnicze i niepoznawalne

• symbol, sen, marzenie, mitotwórstwo

• problem świadomości, często rozdwojonej

• motywy cierpienia, śmierci, miłości ( fatalna siła, niosąca udrękę)

• symbolizm francuski

• rola przełomowa w rosyjskim buncie modernistycznym- rozprawa z 1893 „O przyczynach upadku i nowych kierunkach we współczesnej literaturze rosyjskiej.”

• Sprzeciw socjologizmowi, dydaktyzmowi, utylitaryzmowi

• Treść mistyczna, symbole, poszerzenie wrażliwości estetycznej

• Kształtuje się rosyjski symbolizm: Symboliści Rosyjscy, Tercja Wigilia

• „starsi” symboliści: Mereżkowski, Balmont, Gippius- dekadenci

• Dekadentyzmowi przeciwstawiany symbolizm właściwy („młodsi symboliści”): A. Błok, W. Iwanow, A. Bieły

• Odmienna koncepcja sztuki i jej stosunku do rzeczywistości, rola poety i jego odniesienie do tradycji

• Dekadenci: twórczość europejska- wzorzec; symbolizm: metoda twórcza wyrażająca indywidualizm artysty, sztuka- instrument mistyczny, profetyczny i poznawczy, hasło przebudowy rzeczywistości (kultury, religii, sztuki) => cel sztuki- przebudowa życia

• droga ku niepoznawalnemu- śmierć

• symboliści: odrzucenie pesymizmu, marzycielstwa, sztuki dla sztuki, nie podporządkowali literatury ideologii, dydaktyzmowi; rzeczywistość idealna (Platon); cel sztuki: poznawanie świata idealnego (świata transcendencji); poznanie poprzez sztukę- symbolika słowa i jego więź z muzyką i malarstwem (A. Biely)

• A. Bieły- 4 poematy prozą, a tytuł muzyczny- „Symfonia”

• Złoto w lazurze (1904): marzycielski ton, egzaltacja, fascynacja kosmosem

• Popiół i urna: dominuje narratorska poetyka

• Innowacje stylistyczno- wersyfikacyjne

• eksperymentalne skojarzenia dźwiękowo- stylistyczne

• A. Błok: autor cyklu Wierszy o Przepięknej Damie- harmonia między człowiekiem, a wszechświatem, świat mistyczny, który ucieleśnia kobiecość

• w utworach pojawia się nastroj pesymistyczny

• postawa dionizyjska (Śmieszna Maska, 1906-1907)

• akmeizm- schyłek pierwszego X-lecia XX w w wyniku przesilenia symbolizmu

• elementy neoparnasizmu- klarowność poezji, przeciw symbolizmowi i dekadentyzmowi

• 2 tendencje: akmeizm i futuryzm

AKMEIZM:

• Grupa literacka Cech Poetów (1911)

• Krytyka symbolizmu, ale uznanie jego dokonań

• N. Gumilow- teoretyk akmeizmu i poeta:

• Obwiniał symbolistów za ingerencję w istotę tego, co tajemnicze

• Nie odrzucali transcendencji

• Jeśli coś jest niepoznawalne- nie ma po co tego badać (czyt. na chuj drążyć temat)

• Samoograniczenie- sens słowa i jego forma

• Logika i precyzja

• Poeta- rzemieślnik słowa

• Odcięcie od eksperymentów słowa

• Precyzja słowa czyni rzeczywistość bardziej realną

• gr. akme – najwyższy stopień

• G. Iwanow, G. Adamowicz, S. Gorodecki, M. Zienkiewicz, W. Narbut, A. Achmatowa, O. Mandelsztam

• Gumilow- Obce Niebo, Kołczan, Konkwistadorzy

• Achmatowa- słynie z konkretności słowa, uczuciowości, emocji

• Poetyka materializacji uczuć- Wieczór, Różaniec, Białe Stado

• Manifest akmeistyczny (1912), Świat akmeizmu, Osip Mandelsztam

Literatura wschodnioeuropejska 8.11 CA

• Chruszczow- krytyka błędów władzy

• 1956- odwilż- zniesienie ograniczeń, cenzury, publikacje symbolizmu

• Zauważa się twórców emigracyjnych

• 1952/ 1953 pierwszy utwór łagrowy

• Przypomniane utwory autorów w ogóle niepublikowanych, np. Bułhakow

• Przypomnienie o istnieniu jednego procesu literacko- historycznego

• Świat kultury- 2 obozy:

1. Prostalinowski- czasopismo Oktiabr

2. Antystalinowski- czasopismo Nowyj Mir

3. + podziemie

Ad 1)

• Literatura socjalizmu

• Podtrzymuje ideologię marksistowską

• Optuje za ZSRR

• Autorzy dotychczasowi

Ad 2)

• Początki prozy wiejskiej

• Nowatorskie spojrzenie na ZSRR

• Za zmianami ekonomicznymi i społecznymi

Ad 3)

• Twórcy niezależni

• Czytani w wąskim gronie

• W. Jerofiejew (Moskwa-Pietuszki) – wyrzucony ze studiów, pracował jako palacz/ zbieracz butelek; oczytany, inteligentny

• 1964 Chruszczow zamyka wystawę malarską- malarstwo nowoczesne- bo była to sztuka dla sztuki, a nie służyła państwu => większość artystów emigruje

• Pozostali schodzą do podziemia- zjawisko samizdat

• Literatura emigracyjna- tamizdat

ROSYJSKI UNDERGROUND:

• Odmiana samizdatu

• Nie polemika z systemem, a dążność do przeciwstawienia się normom- ewazja

• Świadome zejście na margines

• Postawa prześmiewcza, kpiarska, karnawałowa (Michaił Bachtin)

• Bachtin- krytyk, wolnomyśliciel, był w łagrze; poetyka Dostojewskiego; w jednej z książek nawiązał do karnawału, jako zjawiska mającego odzwierciedlenie w literaturze

• Menipea (od Menipa)- zaprzeczenie klasycyzmu; łączy różne gatunki literackie; łączy styl wysoki i niski; częste zwroty wulgarne

• Karnawał- okres zapowiadający Paschę; zaprzeczenie wszelkich wartości; wskazane są zachowania niemoralne; prześmiewczość, względność; nie ma rzeczy świętych; brak konsekwencji; motyw maski

• Bohater karnawałowy: bohater w masce kogoś, kim chciałby być lub kogoś, kogo chciałby wyśmiać; maska- symbol przeistoczenia

• Moskwa- Pietuszki:

• Bohater: alkohol (jak maska) umożliwia mu przeistoczenie się (chciałby być kimś innym, mężem, ojcem; spiskuje przeciw władzy)

• Świat pełen alkoholu- świat karnawałowy

• Topos Kremla- symbol sowieckiej władzy; pewne centrum świata; element czegoś, co nie istnieje; nieuchwytny; topos-przywidzenie

• Świat rzeczywisty przestaje istnieć, jest nierzeczywisty, zły- symulakr

• Jerofiejew:

• 1938-1990

• 1955- Uniwersytet Moskiewski, filologia

• 1957- co najmniej 30 razy zmienił m-ce pracy

• Moskwa Pietuszki; Noc Walpurgi, czyli kroki Komandora; Wasilij Rozanow oczami ekscentryka; Moja maleńka leniniana

• Moskwa- Pietuszki

• 1969-1974

• Po 1985 utwór w okrojonej wersji opublikowany w kampanii antyalkoholowej Gorbaczowa jako materiał pomocniczy (suchoj zakon, do godz. 13.00 nie kupujemy alkoholu)

• Akcja utworu przypomina obrazoburczą ludową opowieść

• Bohater- współczesny Chrystus

• alter ego autora, by przenieść się w świat mistycznych wizji, musi pić

• tylko upojenie pozwala mu znieść życie, przenieść się do świata, gdzie nie obowiązują normy

• przenosi się na wyżyny duchowości

• własne upodlenie- obojętne

• trafna charakterystyka rzeczywistości ZSRR

• określona struktura- stacje na drodze z Moskwy do Pietuszek (realne nazwy realnych miejscowości)

• motyw syzyfowej pracy ( z kablami)

• nadrzeczywistość- ta, która nie ma nic wspólnego z realiami; życie w ZSRR ( nadrealnost)

• dramatyzm głównego bohatera

PRIERESTROJKA I LITERATURA XX/ XXI W

• po ’85 (pierestrojka)- literatura kobiet

• krytycy z kręgu Nowych Amazonek: S. Timina, T. Rowenska, T. Prochorowa- nowe, kobiece mitotwórstwo

• coraz większa popularność- utwory Tatiany Tołstoj (Na złotym ganku siedzieli), Diny Rubiny (Oto idzie Mesjasz), Marii Arbatowej (Nazywam się kobieta), Ludmiły Ulickiej (Sonieczka; Medea i jej dzieci), Ludmiły Pietruszewskiej (Maleńka groźna)

• przełamywanie tabu o kobiecie

• dekonstrukcja jej wizerunku stworzonego i utrwalonego przez mężczyzn

• prezentacja całej prawdy o kobiecości (również fizyczność i fizjologia)

• L. Ulicka:

• ur. 1945 w Baszkirii

• genetyk

• popularna na Zachodzie, w Rosji z uwagi na śmiałość przyjęta niejednoznacznie

• pierwsze opowiadania- lata 80.

• Znana w środowisku rosyjskim po publikacji Sonieczki

• Postmodernizm rosyjski

Postmodernizm: bazuje na określonej filozofii; współczesny świat- taki, w którym już wszystko było- twórca na tym bazuje; świat jak tekst; anihilacja autora; tekstem jest wszystko

• Intertekstualność

• Archetypiczność

• Dekonstrukcja

• Demitologizacja

• Rezomatyczność (fragmentaryczność

• Motywy starotestamentowe

• Sonieczka:

• Żydowska, brzydka dziewczyna

• Wychodzi za mąż za biednego, utalentowanego malarza

• Stworzona do służby mężowi i rodzinie

• Akceptuje nawet kochankę męża

• Staje się dla córki i męża czymś takim samym jak meble i sprzęty domowe

• Wodowiała- wycofuje się z realnego świata

• Motyw biblijny- kochanka- Hagar

Literatura wschodnioeuropejska 15.11

LITERATURA UKRAIŃSKA:

Lawrentij Tustanowski:

• Pierwszy na Ukrainie elementarz i katechizm

• Wykładowca w lwowskiej szkole brackiej

• Mówił w j. cerkiewnosłowiańskim

Zacharija Kopysteński:

• Urodzony w Przemyślu

• Archimandryta

• Utwór Palinodija, czyli książka lub obrona (1621-1622)

W.Surażski :

• Traktat O jedynej prawosławnej wierze

• Korzystał z autorów religijnych

Iwan Wyszeński:

• Pierwsza, najwybitniejsza postać literatury ukr.

• Spod Lwowa

• Udał się do klasztoru na górze Atos, stamtąd pisał listy dot. stosunków społecznych w RP; polskiego króla porównuje do Nabuchodonozora

• Posłanie do wszystkich w lackiej ziemi żyjących, 1588

• Po powrocie na Ukrainę przebywał w lokalnych klasztorach;

• Wrócił do Grecji

• Styl i środki stylistyczne z religijnej literatury polskiej i łacińskiej

Adam Hipacy (Adam Pociej)

• Twórczość typowa dla ludzi oświeconych

• Stał się kalwinem, później wrócił do prawosławia

• Wstąpił do klasztoru, został metropolitą

Piotr Mochyła:

• Syn hospodara wołyńskiego

• Archimandryta kijowsko-pieczerski

• Polski patriota

• Ostra kampania przeciw unii brzeskiej

• Legalizacja cerkwii prawosławnej

• Twórca wyższej uczelni w Krakowie- zamienionej na Akademię

• Pod koniec XVI w wpływy kultury i sztuki baroku na Ukrainie

• J. polski równorzędny z j. literackim w RP

• Polskie podręczniki- wersyfikacja, sztuka układania wierszy

• Uczono panegiryki- tworzenia utworów okolicznościowych

• Wiersze o charakterze świeckim- XVIII w

• Smotrycki- wiersze dodane do Biblii Osnowskiej

BAROK W LITERATURZE

• Kwiecistość

• Ozdobność

• Niezwykłość

• Moralizatorstwo

• Motywy mitologiczne, biblijne

• Ulotność

Pamwo Berynda:

• Drukarz

• Autor słownika rusko-cerkiewno-słowiańskiego

S. P. Sytnianowicz (?)

• Wydał ok. 50 ksiąg o treści religijnej

• Mówił po polsku, łacińsku, cerkiewnosłowiańsku

• Rozmowy o życiu świętych

• Przeciwnik unii brzeskiej, zwolennik zgody Polski i Ukrainy i wspólnego frontu przeciw Turcji

F. Prokopowicz:

• Wezwany przez Piotra I do Petersburga- głowa cerkwi prawosławnej

• Przyczynił się do rozwoju baroku na Rusi

• Tragikomedia Włodzimierz- elementy rosyjskie jak i ukraińskie

Stefan Jaworski:

• Wychowanek szkoły jezuitów

• Profesor akademii Lwowsko- Mohylańskiej

• Przewodniczący synodu prawosławnego

Latopisy kozackie:

1. Samowydca (naocznego świadka): źródło dziejów Ukrainy od czasów Chmielnickiego; prostota, ludowość, brak elementów dekoracyjnych

2. Latopis Hrabianki (wyd. 1854): wojny kozackie z Polską; historia kozaczyzny do 1709 r; kompilacja, wykorzystanie prac historyków polskich i niemieckich; Hrabianka- kozacki pułkownik

3. 3 tomowy latopis, S. Wełyczko: opowieść o wojnie kozackiej z Polską, ok. 1720 r, wyd. 1848-1864; praca stylizowana na dokument

Ukraiński dramat:

• Inscenizacje chłopskie

• Kościół katolicki- sztuka sceniczna wykorzystywana do szerzenia wiary => prawosławie- szkolne dramaty (wzory polskie) + mitologia grecka

• Personifikacja cech moralnych

• Dialogi wierszowane z poezją sylabiczną S. Połockiego

• Scenki humorystyczne/ obyczajowe (intermedia)

• Odejście od j.cerkiewno-słowiańskiego na rzecz rosyjskiego/ ludowego ukraińskiego

• J. Gawatowic: 1619 na jarmarku po raz pierwszy wystawiono jego dramat religijny (w jego antraktach 2 intermedia ukraińskie)

• Sztuki na Boże Narodzenie: mirakle (Aleksy, człowiek boży), moralitety

• Dramaty o dziejach innych narodów: Michał Kozaczyński Tragedia albo smutna opowieść o śmierci ostatniego cara serbskiegoUrosza II

H. Skoworota, filozof i poeta:

• Akademia Kijowsko-Mohylańska

• Podróż po Węgrzech, Polsce, Niemczech

• Kolegium w Perejesławiu i Charkowie (nauczyciel)

• Nauczyciel wędrowny (chodził po wsiach) => opowiadano o nim legendy

• Traktaty filozoficzne, opowiadania alegoryczne

• Narcyz (1767)

• Rozmowa nazywana alfabetem albo elementem świata

• Walka Michała Archanioła z szatanem

• Myśl oświecenia: możliwość poznawania świata przez wolną istotę i nieskrępowaną myśl ludzką

• Deista

• Szuka Boga w przyrodzie

• Koncepcja szczęścia: człowiek może je uzyskać przez pracę odpowiadającą jego zdolnościom; praca = szczęście

• Humanizm, demokratyzm- przywiązanie do ludu i rodzinnej ziemi

• Największy skarb- wolność

• Ironia, satyra= walka z tyranią

• Jeden z najbardziej wykształconych literatów na Ukrainie

• Pierwszy poeta liryczny

• Sad pieśni boskich (1861)

• Osobiste wyznania, wewnętrzne doznania

• Głęboka nastrojowość

• Opisy ukraińskiej przyrody- świadczą o estetyce i inteligencji autora

• Odwołania do Horacego, Owidiusza, Wergiliusza

• Czasem tytułował po łacinie

• Bajki charkowskie (1774); nowość- związek z literaturą oświecenia / pisane prozą- ważne ogniwo wiążące literaturę rosyjską z nową, rodową, ukraińską

• Wzbogacenie środków artystycznych

• Styl i wersyfikacja

• Literatura ukr: od początku indywidualne oblicze, zrosła się w jedną tradycję literacką

KONIEC XVIII W: ODRODZENIE/ ROMANTYZM

• Traktat historyczny Historia Rusów (XVIII w)- pierwszy sygnał o powstaniu narodu ukraińskiego; idea niezależności; echa republikańskie, antyklerykalne; bezprawie szlachty polskiej wobec ludu i kozactwa; legendy o atamanach; apologia narodu ukraińskiego; bezwzględność cara (Piotr I); gehenna Kozaków, siłą gnanych do pracy; masowa śmierć ludu podczas budowy Petersburga; ideałem wolna kozaczyzna i władza atamańska

• XVIII w reforma życia kulturowego i piśmiennictwa- bo brak j. literackiego

• Ludowy j. ukraiński nie uznawany przez inteligencję

• Intelektualiści- zwrot do ludu jako źródło prawdy o człowieku=> odrodzenie j. ukraińskiego

• Wprowadzenie go do literatury:

Iwan Kotlarewski:

• Poeta

• Ur. w Połtawie

• Uczył się w seminarium

• Nauczyciel wędrowny

• Brał udział w wojnie z Turcją

• Sformował pułk kozacki do walk z Napoleonem

• Dyrektor teatru w Połtawie

• Eneida Wergiliusza w ludowym, żywym j. ukraińskim (1848)

• J. ukr stosowany tylko w parodii

• Jego inscenizacja- rozpowszechnienie języka ukr. wśród inteligencji

• Synonimy, onomatopeje, neologizmy, elementy cerkiewno-słowiańskiego

• Czysty, ludowy j. ukr zostaje uporządkowany

• Pierwsza encyklopedia enografii i folkloru (te inscenizacje)

• Elementy czarów, pieśni, kozackiej siczy

• Wiele cech barokowych, choć wyrasta z klasycyzmu

• Inicjator dramaturgii

• 1819 wodewil Natalka Poltawka: gra komiczna ze śpiewami i tańcami, gł. wątek- chłopi

LITERATURA UKRAIŃSKA XIX W

• Bazowanie na ludowości

• Stylizacja

• Brak ograniczenia gatunkowego

• język ludu

• kwitnie dramaturgia: elementy żywego j. ukraińskiego, rosyjskiego, cerkiewno-słowiańskiego= mieszanka kulturowo- narodowa

Petro Hułak Artemowski

• 1790-1865

• Akademia duchowna

• Korepetytor na dworach polskich i ukraińskich

• Profesor/ rektor

• Prawdziwa dobroć- poemat dydaktyczny; elementy klasycystyczne

• Wprowadzenie romantycznej ballady

• Zainicjowanie tłumaczeń z literatury światowej- Rybak Goethego (1827)

• Swobodna trawestacja Pani Twardowskiej- przekształca ją w burleskę i ukranizuje zakończenie

• Przerabia ody Horacego

• Parafraza/ tłumaczenia psalmów (Psałterz Kochanowskiego)

• Członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

J. Hrebinka:

• 1812-1848

• bajkopisarz

• pisał rosyjskie wiersze romantyczne

• był mnichem, porzucił klasztor

• organizator i dyrektor teatru w Charkowie

• powieści po ukraińsku: Dobrze rób, dobrze będzie (1837), Nieszczęśliwa Oksana (1841), Boże dzieci (1840)

• autor sztuk scenicznych; Swaty (1836), Szczera miłość albo miły droższy od szczęścia

• Swaty: obrazek obyczajowo-sentymentalny, bogaty materiał folklorystyczny (pieśni, obrzędy ludowe)

• Szczera miłość.. : typowy dramat- wiejska dziewczyna i rosyjski oficer; śmierć bohaterki

ROMANTYZM:

• Centrum: Charków

• Niezadowolenie z rzeczywistości

• Dążność do przebudowy świata

• Zwrot ku poezji ludowej

• Główna inspiracja: literatura polska

• Poetyzacja rzeczywistości

• Idealizacja kozackiej przeszłości

• Silniejsze akcenty demokratyczne

• Swoista tonacja sentymentalno- ludowa

Ł. Borowykowski:

• 1806-1889

• Poeta, bajkopisarz

• Ballada Młódka (1828); wiersz Kozak (1831)

• Łączy motyw pieśni ludowej z typowymi motywami rozczarowania i smutku

• Rozstania, Wołoch, Palej- nazywał dumami (choć miały z nimi niewiele wspólnego)

• Sięga do historii Ukrainy

• Cechy pejzażu ukraińskiego

• Bajki: 1882: Ezop, Fedus, Krasicki- kondensacja myśli, szczerość, barwność

• Zbieracz pieśni ludowych, etnograf= > wpływ na bajki

Metłyński:

• 1814-1870

• Wiersze przesycone tęsknotą za sławną przeszłością; Dumki, pieśni i jeszcze to i owo

• Elementy polskie szkoły ukraińskiej

• Kult wyidealizowanej przeszłości kozackiej

• Rozważania o życiu i śmierci

• Elementy oświeceniowe

O. Szpychocki : entuzjasta Mickiewicza, przełożył Konrada Wallenroda na rosyjski

Podsumowanie:

Romantyce nie potrafili zindywidualizować literatury, przekształcić jej w świadomy wyraz dążeń i ambicji narodowych, zapewnić jej odrębnego miejsca wśród literatury innych krajów, obce im było stanowisko „budziciela” ducha ukraińskiego. Potrzebowali kogoś, kto ich do tego poprowadzi (okazał się nim Szewczenko)

Szewczenko:

• 1814-1861

• Ideolog narodowy

• Piewca niewoli ludu

• Rewolucjonista

• Uchodzi za duchowego przywódcę

• Nieprzeciętny artysta

• Syn chłopa, osierocony w dzieciństwie

• Zabrany do dworu możnych panów- odkryto jego talent malarski

• Nauki w Wilnie (rok); u znanego portrecisty Jana Rustena

• Petersburg: majster cechowy

• Przypadkowo spotkany rodak kontaktuje go z Hrebienką=> kontakt z Grigorowiczem= > poznał Brułowa (jeden z najlepszych malarzy); Brułow chciał go „wepchnąć” do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu; zorganizowano mu wykup (bo formalnie wciąż był chłopem- należał do swoich panów) – Brułow namalował portret Żukowa- wykup kwiecień 1834

• Szewczenko związał się z pracownią Brułowa

• Wydał tom utworów poetyckich Kobziarz; manifest narodowej literatury; 8 utworów:

• Wiersze programowe: Duchy moje, Moje myśli, Perebendia

• Ballady: Katarzyna, Topola

• Wiersz Dumka

• List do Ostawianienki

• 2 utwory o treści historycznej

• Doszła do głosu świadomość obowiązku narodowego

• Motywy losu ukraińskich kobiet

• Ukraińska miłość

• Ballady ludowe

• Uciekał do przeszłości historycznej, nie wyimaginowanej

• Rosyjska cenzura: Kobziarz wydany totalnie okrojony; chwalony przez prozachodnie środowisko, krytykowany przez słowianofilów

• Poemat Hajdamacy (1841, Petersburg): temat koliszczyzny- ludowego buntu (1768)- znał o niej pieśni ludowe; przedstawił w aspekcie społecznym, narodowym, filozoficznym, moralnym

• Utwory nie są apologią krwawej zemsty

• Dzieło poezji romantycznej

• Konflikt społeczny

• Dydaktyczna rola bohaterów

• Przesycenie grozą, śmiercią, pożogą

• Zmiana miar wierszowych

• Luźna konstrukcja

• 1843- wraca na Ukrainę, zauważa brak zmian (po 14 latach); wyzysk, swawola szlachty=> rezygnuje z ich idealizacji

• Poczuł się prorokiem i natchnieniem ludu

• 1843-1845 3 wielkie pamflety: Syn, Heretyk, programowy wiersz Do umarłych- wpisują się w zakres typowej satyry społecznej

• Przyjaźń z Mickiewiczem- te same elementy w ich twórczości: prorewolucyjność, walka z dworactwem, antycarat; Mickiewicz: z punku widzenia szlachcica, Szewczenko: z punktu widzenia chłopa

• Petersburg: car Piotr = morderca świata, kat

• Sen / Heretyk: program słowiański Szewczenki; idea słowiańska- mit sielankowej przeszłości słowiańszczyzny; symbol krainy szczęścia- zrywa z tym wszystkim; w Heretyku bohater- męczennik Jan Hus

• Sympatia dla narodów Kaukazu

• 1867 Wielki Loch- poematy rewolucyjne

• Rozkopana Mogiła- u podstaw leży konkretne wydarzenie historyczne; odnosi się do realiów; komisja, która rozkopywała kurhany i podziemia pałacu Chmielnickiego w poszukiwaniu skarbów- symbol Ukrainy; Ukraina splądrowana z pamięci historycznej, umęczony kraj, synowie Ukrainy cierpią na obczyźnie; tekst niecodzienny, szokujący

• 1845 Testament- prawie hymn narodowy

• 1847 donos: Szewczenko należy do Towarzystwa Cyryla i Metodego (org. antycarska); areszt; karne wcielenie do specjalnego korpusu wojskowego; zakaz pisania i malowania

• po 1.5 roku karny batalion w Nowopietrowsku (prace forteczne) – 8 lat

• i tak pisał i rysował; napisał 9 powieści po rosyjsku

• 1857 zwolniony dzięki interwencji przyjaciół; wznowił działalność

• Zaczął się interesować dawną literaturą religijną (elementy traktujące o wolności)

• Pochowany: Podkaniów, w miejscu, gdzie widać Dniepr (zgodnie ze swoim życzeniem)

Literatura wschodnioeuropejska 22.11

• Taras Szewczenko- twórc nowoczesne literatury ukraińskiej, nadał tok jej rozwojowi

• zmarł w przeddzień zniesienia pańszczyzny (1861) => konsekwencja stosunków społ. w Rosjo po 1856 (wojnie krymskiej)

• Rosja, Ukraina: fala buntów chłopskich (ziemia była dla nich za droga do wykupienia)=> pierwsze organizacje narodowe w Rosji i na Ukrainie

• lata 70. – Ziemia i Wola- ros. organizacja narodowa, również należeli do niej Ukraińcy

• inteligencja- poczucie obowiązku narodowego=> zaczęto edukować lud

• myśl rewolucyjna, antycarska

• polskie powstanie styczniowe- istotne dla świadomości Rosji i Ukrainy, w powstaniu uczestniczyli Ukraińcy

• Tajny Komitet Oficerów Rosyjskich w Polsce

• w efekcie rząd carski zakazuje j. ukraińskiego w szkołach i w druku

• mimo tego rozwija się życie narodowe

• 1876: specjalna komisja carska: j. ukraiński hamuje rozwój państwa rosyjskiego => car Aleksander III: zakaz j. ukraińskiego z wyjątkiem dokumentów historycznych i literatury popularnej (do 1905)

• centrum życia narodowego Ukrainy- Galicja- większa swoboda

czasopisma:

• Archiwum (miesięcznik, j. ros.)

• Przyjaciel (dwutygodnik)

• Przyjaciel Obywatelski (Iwan Franko)

• Dzwon

• Młot

• Świat

• Życie i Słowo (Kijów)

• Zorza (Lwów)

• Czyn (Lwów)

• do XIX w tendencje romantyczne

• równolegle dążność do realizmu

• krystalizacja konwencji realistycznej

inicjacja realizmu: Maria Wilińska Markowicz:

• pseudonim Markowowczok

• 1834-1907

• Rosjanka

• z rodziny oficersko-ziemiańskiej

• Petersburg- poznaje Tarasa Szewczenkę

• podróże po Europie

• powrót do Petersburga- spotkania z działaczami narodowymi

• powieści i wiele nowel z życia inteligencji nieszlacheckiej

• 1857 Opowiadania Ludowe (zbiór nowel)

• elementy romantyczne i realizm rosyjski

• problem przymusowych rekrutów

• wnika w psychikę bohaterów

• Studentka (powieść, j. ukraiński):

• wnika w świadomość ludu

• eksponuje stosunki pańszczyźniane

• młode, zbuntowane chłopskie pokolenie

• studentka- szlachcianka, wykształcona, zepsuta, chciwa, bezwzględna dla poddanych

• Karmeluk (opowieść historyczna, 1865)

• hiperbola

• historia bohatera ukraińskiego- przywódca buntu chłopskiego na Podolu (1813-1835)

• opowiadania dla dzieci

• tłumaczyła Prusa

Leonid Hlibow:

• 1827-1893

• poeta

• początkowo pisał po rosyjsku

• demokrata

• wiersze liryczne i utwory dla dzieci

Stepan Rudański:

Pantalejmon Kulisz:

• 1819-1897

• największy indywidualista

• wszechstronny: poeta, historyk, powieściopisarz, etnograf

• z rodziny kozackiej

• wykształcony

• zesłany za przynależność do Bractwa Cyryla i Metodego

• 1860, almanach ukraiński Chata

• twórca Osnowy (gazeta)

• ucieczka do Austrii- dziala politycznie-największy przeciwnik caratu

• 1881 powrót do Lwowa, później prowincja

• Cypan, opowiadanie, pierwsze po ukraińsku

• poemat historyczny Ukraina (1843)

• utwór nacjonalistyczny

• wątki folklorystyczne

• formy wierszowane

• udoskonalał warsztat poetycki, eksperymentował => uwsteczniał się poglądowo- apologia władzy carskiej

• pierwsze opowiadania: charakter burleskowy, inspiracja Kotlarewskim

• Czarna Rada:

• schyłkowy romantyk

• pod urokiem kozaczyzny i ziemi ojczystej

• rzecznik skrajnego nacjonalizmu ukraińskiego

• myśl demokratyczna (współczucie dla narodu)

Anatolij Swidnicki:

• poeta, prozaik

• seminarium duchowne

• nauczyciel, urzędnik, archiwista

• wpływ Szewczenki

• wiersze polityczne przeciw caratowi

• powieść Luboraccy (wyd. 1901)

• konwencja: proza ros. lat 50. i 60. XIX wieku

• życie ukraińskiej prowincji- realistyczne, dosłowne

• zrusyfikowana/ spolonizowana szlachta ukraińska

• duchowieństwo- narodowe tradycje i morale

• całe spektrum życia Ukrainy- rozkład środowiska- rusyfikacja, despotyzm, donosicielstwo w seminariach duchownych

• losy córek zamożnych duchownych (wynarodowianie)

terytorium Bukowiny:

• wieloetniczność (Rusini, Polacy, Żydzi, Rumuni, Romowie)

• duchowni greko-katoliccy i prawosławni najbardziej wykształceni => ruch narodowy się rozwija

• pierwszy narodowy poeta: Jurij Fetkowicz:

• 1834-1888

• ojciec Polak, matka Ukrainka

• w dzieciństwie mówił po polsku, chodził do szkoły niemieckiej, był w wojsku austriackim

• lubił literaturę niemiecką

• zaczął pisać po niemiecku; Poezje (1865)

• udział w wojnie austriacko- włoskiej + narodowe ruchy Słowian południowych=> zaczyna pisać po ukraińsku

• pierwsze teksty: wpływ niemieckiego romantyzmu (btw, Niemcy i romantyzm, brzmi dziwnie!)

• bohaterowie z ludu; zbójcy; chłopi gotowi do walki za niepodległość

Iwan Neczuj Łewycki:

• Ukraina Naddnieprzańska (część rosyjska)

• nowele, powieści, dramaty, recenzje, dokumenty historyczne

• antycarat

• nauczyciel w gimnazjim

• 4 tematy twórczości:

1. życie chłopstwa ukraińskiego: Dwie żołnierki, Mykoła Drzeja, Rodzina Kajdasza

2. duchowieństwo ukraińskie: Przybłęda (1869)- duch antypolski

3. inteligencja ukraińska: Chmury, Nad Morzem Czarnym, Nawiedzona

4. historia: Hetman Iwan Wyhovsky (1899), Książę Jeremi Wiśniowiecki (wyd. 1932), dramat Marusia Bogusławka

REALIZM:

1. nurt etnograficzno-opisowy: Wowczok, Starożenko

2. psychologiczno- społeczny:

• Opanas Myrna (?)

• Opanas Rudczenko (1849-1920)

• narodnik

• debiut 1872, opowiadanie Diabeł poplątał

• naśladownictwo tradycji ros.- motyw człowieka zbędnego