TEMAT 30 – PIERWSZE LATA RZĄDÓW STANISŁAWA AUGUSTA

REFORMY SEJMU KONWOKACYJNEGO I ELEKCJA STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO

Rosła potęga Rosji, która dążyła m.in. do zdobycia dominacji nad Rzecząpospolitą. Planom tym sprzyjała Familia, szczególnie gdy w jej działania włączył się siostrzeniec Czartoryskich, Stanisław Poniatowski. Sejm konwokacyjny obradował od maja do czerwca 1764 r. i okazał się wyjątkowy - uchwalił blisko dwieście ustaw (konstytucji). Konstytucje te miały być wstępem do zasadniczej reformy państwa. We wrześniu 1764 r. sejm elekcyjny, obradujący w obecności rosyjskich oddziałów, wybrał na króla Rzeczypospolitej Stanisława Poniatowskiego, protegowanego Familii i Rosji. Szybko utracił król także poparcie Czartoryskich, obrażonych na władcę za prowadzenie zbyt niezależnej od nich polityki. Utworzył w Warszawie Szkołę Rycerską, nazywaną inaczej Korpusem Kadetów, która była pierwszą świecką uczelnią w Rzeczypospolitej. Z inicjatywy króla powstało także czasopismo „Monitor", w którym przede wszystkim krytykowano zacofanie części szlachty. Celom dydaktycznym miało też służyć powołanie pierwszego państwowego Teatru Narodowego. Do starcia doszło podczas obrad sejmu w 1766 r., gdy rosyjski ambasador Repnin zażądał równouprawnienia dla innowierców, nazywanych też dysydentami. Wkroczyły siły rosyjskie i w ich obecności wybrano posłów na sejm „pacyfikacyjny". Sejm „delegacyjny" obradujący w latach 1767-1768 zaakceptował protektorat Rosji nad Rzecząpospolitą i od tej pory gwarantem ustroju państwa stała się Katarzyna II. Uchwalone zostały prawa kardynalne, które utrzymywały wolną elekcję, ograniczały zasadę stosowania liberum veto do podstawowej działalności ustawodawczej; w mniej istotnych sprawach dopuszczono rozstrzyganie większością głosów. Rozpoczął się okres rządów ambasadorsko - królewskich. Jednak Poniatowski, wystraszony możliwymi represjami ze strony Rosji, oddał praktycznie władzę rosyjskiemu dyplomacie.

KONFEDERACJA BARSKA (1768-1772)

Konserwatyści wystąpili przeciwko królowi, Rosji i dysydentom, powołując w lutym 1768 r. w Barze na Ukrainie konfederację. Na jej czele stanęli początkowo biskup Adam Stanisław Krasiński i jeden z wybitnych ówczesnych prawników, Józef Pułaski. Rozpoczęły się walki zbrojne, które trwały cztery lata, od 1768 do 1772 r. W potyczkach najbardziej wsławił się syn Józefa Pułaskiego, Kazimierz. Zdobył on nawet klasztor na Jasnej Górze. Nasilały się bunty ludności chłopskiej, a poparcie udzielone im przez Rosję spowodowało przekształcenie chłopskich rebelii w otwarte powstanie, zwane koliszczyzną. Konfederaci barscy w 1770 r. ogłosili detronizację Stanisława Augusta, a w 1771 r. próbowali króla porwać, aby zmusić go do abdykacji. W 1772 r. poddała się ostatnia twierdza konfederatów - Jasna Góra.

PIERWSZY ROZBIÓR RZECZYPOSPOLITEJ

Przeciwna projektowi zmian granic była początkowo Katarzyna II, która chciała utrzymać całkowite podporządkowanie sobie Rzeczypospolitej. Zmieniła swoje stanowisko pod groźbą antyrosyjskiego porozumienia Prus i Austrii. Konwencję rozbiorową podpisano 5 sierpnia 1772 r. w Petersburgu.

SEJM ROZBIOROWY

Zaborcy, chcąc uprawomocnić rozbiór, zmusili szlachtę do wyrażenia zgody na zmiany terytorialne państwa polsko-litewskiego. W1773 r. został zwołany w Warszawie sejm rozbiorowy. Część posłów pod przywództwem Tadeusza Rejtana sprzeciwiła się ratyfikowaniu konwencji rozbiorowej. Powołana została Rada Nieustająca, organ kierujący państwem w okresie między sesjami sejmu. W jej pierwszym składzie byli sami zdrajcy i do Rady przylgnęła inna nazwa - zdrada nieustająca. W 1773 r. została powołana także Komisja Edukacji Narodowej, która miała zająć się reformą oświaty. Gwarantem podjętych uchwał i praw kardynalnych byli tym samym trzej zaborcy Rzeczypospolitej.