Tintoretto Jacopo Ostatnia Wieczerza

  autor — Jacopo Tintoretto

data powstania — 1594

technika — olej na płótnie

wymiary — 365 × 568 cm

miejsce przechowywania — Wenecja, kościół San Giorgio Maggiore

Tintoretto, malarz wenecki z pokolenia potycjanowskiego, wprowadził do sztuki weneckiej silne elementy manierystyczne. Wykorzystując Tycjanowskie bogactwo kolorystycznych odcieni, zdynamizował kompozycję, podkreślając ruch w obrazie siłą rozedrganego światła. Świetnym tego przykładem jest słynna Ostatnia Wieczerza z 1594 r., powstała u schyłku życia artysty.

Tintoretto drastycznie zmienił konwencję przedstawiania Ostatniej Wieczerzy, stworzoną przez malarzy wczesnego renesansu — Andrea del Castagna czy Leonarda da Vinci. Zamiast poziomego i frontalnego ustawienia stołu i siedzących za nim Chrystusa i apostołów, wprowadził dynamiczny układ diagonalny: stół perspektywicznym ukosem „ucieka” w głąb. Owej „ucieczce” przestrzeni poddane są też wymiary postaci ludzkich. Tintoretto śmiało zerwał z tradycyjnym, warstwowym budowaniem przestrzeni w następujących kolejno po sobie planach. Głęboka przestrzeń obrazu jest jednolitym wnętrzem, bez podziałów na plan pierwszy, środkowy i tło. Ukośny układ kompozycji powoduje, że Chrystus nie jest już wyeksponowany frontalnym ujęciem w środku grupy apostołów. A jednak nadal pozostaje w centrum kompozycji, wyróżniony jeszcze ekspresyjnym blaskiem wielkiej świetlistej aureoli oraz dynamicznym ruchem, w jakim powstaje od stołu i udziela komunii św. Janowi Ewangeliście. Wśród apostołów panuje poruszenie. Z napięciem obserwują oni Nauczyciela i dyskutują nad sakramentalnymi słowami Chrystusa, ustanawiającymi Eucharystię. Wokół energicznie krząta się służba. Wrażenie ekspresyjnej ruchliwości postaci i przestrzeni, dramatycznego zgiełku, nerwowego napięcia, towarzyszącego wydarzeniu, uzyskał Tintoretto przede wszystkim przez wprowadzenie postaci kłębiących się w powietrzu aniołów o przezroczystych, eterycznych, mglisto-chmurzastych ciałach. Te duchowe zjawy przesycone są nieziemskim światłem. Gra cieni i świateł w obrazie — płynnych, migotliwych, rozedrganych, stopiona z blasków aureoli, dymów kaganka, jarzących się refleksów na szatach i sprzętach, świetlistości ciał aniołów — wypełnia całą przestrzeń, przenika powietrze, by stworzyć aurę metafizycznego niepokoju i nieziemskiej natury wydarzenia, które oglądamy — ustanowienia sakramentu eucharystii, mistycznej tajemnicy religii chrześcijańskiej.

Antoni Ziemba

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA