Pedagogika osób z zaburzeniami mowy – logopedia.
Logopedia jest nauką interesującą się całością zagadnień związanych z komunikacją językową, które analizuje w różnych ujęciach: medycznym, lingwistycznym, psychologicznym, pedagogicznym i artystycznym, czyli z punktu widzenia różnych dyscyplin i w najszerszym z nich wszystkich zakresie, tj. od wzorca – poprzez normę – do patologii.
3 koncepcje określające zakres i przedmiot badań logopedycznych zarówno na gruncie teorii jak i praktyki, to”
- KONCEPCJA MEDYCZNA – ograniczająca zakres przedmiotu badań logopedii do zaburzeń, profilaktyki i korekcji mowy.
- KONCEPCJA PEDAGOGICZNA – rozszerzająca ten obszar o problemy kształtowania mowy u dzieci z upośledzeniem słuchowym oraz o zagadnienia dotyczące porozumiewania się głuchoniewidomych.
- KONCEPCJA HOLISTYCZNA – polega na traktowaniu logopedii jako samodzielnej nauki , zajmującej się wszystkimi aspektami mowy: embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym oraz integrującej wyniki badań dyscyplin zajmujących się mową.
W logopedii wyróżnia się następujące specjalności:
TEORETYCZNA – jej zakres jest zgodny z pojęciem teorii logopedii; winna ona rozwijać refleksję w kierunku diagnostyki, prognostyki i anagnostyki.
STOSOWANA – tzw. praktyka logopedyczna; ma budować kompetencje (językową i komunikacyjną), bądź usprawniać realizację aktów komunikacyjnych, bądź wreszcie budować kompetencje i usprawniać realizację.
OGÓLNA – zajmuje się profilaktyką i świadomym (planowanym, systematycznym, zorganizowanym) stymulowania procesu nabywania kompetencji i sprawności warunkujących prawidłowy przebieg komunikacji językowej.
WYCHOWAWCZA – ma na celu zapobieganie patologii mowy i głosu (takiej opieki wymagają wszystkie dzieci przedszkolne i z tzw. szkół życia)
ARTYSTYCZNA – interesująca się ekspresją słowną: potoczną, publicystyczną i artystyczną (takiej pomocy potrzebują nie tylko uczniowie starszych klas szkół podstawowych i średnich, lecz również osoby dorosłe, uprawiające zawody wymagające pewnych umiejętności w tym zakresie)
SPECJALNA – zajmuje się usuwaniem (korektą, redukcją, terapią) wszelkich zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej oraz minimalizowaniem psychicznych skutków tych zaburzeń.
KOREKCYJNA - zajmuje się usuwaniem zaburzeń mowy i głosu oraz trudnościami w nauce czytania i pisania, a także nauczaniem mowy dzieci z upośledzeniem umysłowym lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego.
SURDOLOGOPEDIA – zajmuje się kształtowaniem i rozwojem mowy osób wykazujących zaburzenia słuchu oraz postępowaniem z tymi osobami.
Nieprawidłowości w rozwoju mowy i języka:
ZAKŁÓCENIA - Samoistne opóźnienie rozwoju mowy, wynikające z wolniejszego tempa i rytmu rozwoju, z wolniejszego tempa dojrzewania układu nerwowego. Opóźnienie to wyrównuje się samoistnie do trzeciego roku życia bez konieczności interwencji specjalistycznej.
Zalicza się do nich:
Wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy wynikające z indywidualnego tempa i rytmu rozwoju.
Opóźnienie rozwoju mowy wynikające z zaniedbań środowiskowych.
Fizjologiczną niepłynność mowy.
Opóźnienie rozwoju artykulacji.
ZABURZENIA – niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, które nie wyrównuje się samo. Można je podzielić na zaburzenia o trudnej do ustalenia lub niejednoznacznej etiologii oraz zaburzenia bezpośrednio lub pośrednio związane z różnymi zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego.
Rozwojowe – uszkodzenie lub opóźnienie rozwoju struktur odpowiedzialnych za czynności mowy istniało od początku procesu rozwojowego, tzn. że mowa kształtuje się na podłożu patologicznym.
Specyficzne zaburzenia artykulacji;
Zaburzenia ekspresji mowy;
Zaburzenia percepcyjno-ekspresyjne;
Giełkot;
Zaburzenia, które są następstwem głuchoty, upośledzenia umysłowego;
Autyzm;
I inne…
Nabyte – początkowo prawidłowy rozwój mowy zostaje nagle zatrzymany, deficyt nie towarzyszy procesowi rozwojowemu od początku.
Do zaburzeń nabytych zalicza się:
Afazję i dysfazję nabytą;
Głuchotę nabytą;
Jąkanie traumatyczne;
Mowę laryngektomowanych;
Zaburzenia będące następstwem deprywacji środowiskowych.
ZABURZENIA JĘZYKA - Wynikają z braku kompetencji językowej. Dochodzi do nich w wyniku uszkodzenia tych obszarów w korze mózgowej, które są odpowiedzialne za językową organizację informacji, czyli za programowanie mowy, za właściwe ukształtowanie tresci i formy wypowiedzi. Zaburzenia języka powstają w wyniku rozpadu systemu komunikacyjnego, a u małych dzieci są następstwem opóźnienia lub braku możliwości wykształcenia się kompetencji językowej.
ZABURZENIA MOWY – zaburzenia zachowania językowego to termin szerszy od pojęć wada mowy i wada wymowy, gdyż obejmuje swoim zasięgiem wszelkie nieprawidłowości mowy – bez względu na ich stopień, objawy i etiologię – które prowadzą do zaburzeń komunikacji językowej. Zaburzenia mowy przejawiają się e różny sposób. Mogą dotyczyć artykulację tylko niektórych głosek lub wszystkich głosek, co powoduje brak zrozumienia mowy. Mogą polegać też na całkowitej niemożności mówienia.
AFAZJA to częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem (czyli systemem znaków i reguł gramatycznych), spowodowaną uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych. Jest to właściwie utrata częściowa lub całkowita znajomości języka (rozumienia lub nadawania), występują również trudności w ponownym nauczeniu się go.
Rozwojowa – zaburzenia rozwoju mowy wynikające z patologii (upośledzenia) rozwoju mózgu.
Nabyta – zaburzenia zachowania językowego wynikające z uszkodzenia prawidłowo rozwijającego się mózgu
Dziecięca – obie postacie afazji, przejawiają się opóźnieniem w nabywaniu zdolności językowych. Mówi się o niej wtedy, gdy we wczesnym dzieciństwie nastąpiło przerwanie czy zahamowanie procesu rozwoju mowy, lub gdy się ona nie rozwija, pomimo iż dziecko nie ma niedowładów czy porażeń w obrębie aparatu wykonawczego mowy, słyszy dźwięki, dobrze rozwija się umysłowo i wychowuje się w korzystnych dla rozwoju warunkach.
Inny podział afazji:
Afazja głównie ekspresyjna, ruchowa, motoryczna – gdy przeważają objawy związane z zaburzeniami mówienia.
Afazja głównie impresyjna, czuciowa, sensoryczna – gdy przeważają objawy związane z zaburzeniami rozumienia.
Afazja mieszana (czuciowo-ruchowa) – gdy występują objawy zarówno zaburzeń mówienia, jak i rozumienia.
Afazja całkowita, totalna, globalna – gdy występuje całkowita lub prawie całkowita niezdolność mówienia i rozumienia.
Afazja amnestyczna, nominalna, nominacyjna, anomia – gdy główne problemy polegają na trudnościach z nazywaniem obiektów i odnajdywaniem potrzebnych słów w trakcie konwersacji (objawy te są obecne w każdej afazji, ale mogą występować także oddzielnie, najczęściej jako stan zejściowy po poważniejszych zaburzeniach afatycznych).
ALALIA - Uszkodzenie struktur korowych następuje jeszcze przed rozwojem mowy i uniemożliwia jej normalny rozwój. Alalię charakteryzuje dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch fizjologiczny. Dziecko nie mówi w ogóle, posługuje się gestami, krzykami, onomatopejami lub kilkoma wyrazami z własnego słownika zrozumiałymi tylko dla najbliższego otoczenia.
DYSARTRIA - Zaburzenie mowy wnikające z uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych, unerwiające narządy mowne. U dzieci jest to kompleks dysfunkcji wynikających z nieprawidłowej pracy mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Dysartria jest ograniczeniem, a anartria brakiem możliwości realizacyjnych, tj. przekazywania prawidłowo sformułowanych myśli, nadawania tekstowi odpowiedniej substancji, spowodowanym niską sprawnością ruchową mięśni biorących udział w czynnościach mowy. Dystartryczne zaburzenia mowy u dzieci towarzyszą zazwyczaj innym objawom chorobowym, jak dziecięcemu porażeniu mózgowemu, atetozie, porażeniu rzekomoopuszkowemu lub porażeniu opuszkowemu.
JĄKANIE - Wada wymowy przejawiająca się zaburzeniem płynności mowy, na skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. U jąkającego się występują poza tym pewne zmiany psychiczne, związane z procesem komunikowania się z ludźmi, a więc lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów mownych z otoczeniem. Jąkanie jest więc funkcją patologicznej niepłynności mówienia, zwykłej niepłynności mówienia, reakcji psychicznych, reakcji fizjologicznych i reakcji społecznych.
GIEŁKOT – jest mową bezładną, czyli mówieniem „bez ładu i składu”. Jest to zaburzenie niedostatecznie opisane. Za giełkot uważa się:
- bardzo szybkie tempo mówienia (czyli tachylalię), powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów.
- chaotyczny sposób językowego formułowania myśli.
PATOLALIA – sprzężone zaburzenia mowy, tj. dyslalia oraz rynolalia (nosowanie), występujące w przypadkach rozszczepów podniebienia. To zaburzenie artykulacji wywołane jest nie tylko rozszczepieniem podniebienia, ale również rozszczepem wargi i wyrostka zębodołowego.
SURDOLOGOPEDIA - Dział logopedii specjalnej zajmujący się:
Nauczaniem mowy w wypadku jej braku lub utraty;
Usuwaniem zaburzeń głosu;
Usuwaniem trudności w czytaniu i pisaniu osób z uszkodzonym narządem słuchu.
ROTRACYZM - Rotacyzm to często spotykana wada wymowy, polegająca na nieprawidłowej wymowie głoski r.
W obrębie rotacyzmu występuje:
Pararotacyzm
zastępowanie
(substytucja ) głoski r innymi głoskami wymawianymi prawidłowo
np.: j, ł, d, w, l;
(przykład: rower - jowej, rower -
łoweł, rower - dowed, rower - wowew, rower - lowel).
Mogirotacyzm
opuszczenie
(elizja) głoski r. Głoska r w systemie fonetycznym dziecka nie
istnieje. (przykład: ryba - yba).
Rotacyzm
właściwy
polega
na deformacji głoski r, czyli tworzeniu dźwięku nie występującego
w systemie fonetycznym naszego języka. Na skutek zmiany
miejsca artykulacji głoska r powstaje w innym miejscu i
brzmienie jej jest zdeformowane.