Terapia i wspomaganie rozwoju dzieci nadpobudliwych psychoruchowo w wieku przedszkolnym. Prezentacja programu opracowanego przez R. Wiącek

Plan wykładu

1. Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka w wieku przedszkolnym

2. Przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej dziecka

3. Metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo

4. Charakterystyka programu R. Wiącek

1. Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka w wieku przedszkolnym

• Niektóre dzieci mimo prawidłowego rozwoju umysłowego mają trudności z:

• dłuższą koncentracją uwagi,

• jej podzielnością i efektywną przerzutnością,

• nie potrafią uwagi wykorzystywać selektywnie.

• Z tego powodu, dzieci te mimo możliwości intelektualnych:

• mogą nie odnosić sukcesów w nauce,

• bywają przy tym pełne energii,

• cechuje je nadmierna aktywność,

• bywają impulsywne, mówią i robią natychmiast to, co właśnie przyszło im na myśl.

• Nie zawsze objawy nadruchliwości i impulsywności towarzyszą problemom z uwagą. Mogą one zatem występować w izolacji (jako zaburzenia uwagi tzw. ADHD)(Oszwa, 2007).

• ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej figuruje w międzynarodowych klasyfikacjach chorób i zaburzeń (ICD-10 i DSM-IV).

Zaburzenia u tych dzieci często ujawniają się w 3 sferach: poznawczej, emocjonalnej i ruchowej.

• Charakteryzuje się współwystępowaniem 3 głównych symptomów:

• wzmożona aktywność (nadaktywność, nadruchliwość, nadpobudliwość ruchowa);

• impulsywność, nadreaktywność;

• niska odporność na dyskomfort (bodźce rozpraszające) i jej konsekwencje w postaci zaburzeń uwagi (Oszwa, 2007).

SYMPTOMY

Międzynarodowa klasyfikacja zaburzeń i chorób psychicznych DSM-IV charakteryzuje zespół zaburzeń uwagi i nadaktywność, wymieniając 2 listy symptomów.

I. lista to OBJAWY NIEUWAGI,

II. lista WSKAŹNIKI WZMOŻONEJ AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ I IMPULSYWNOŚCI

LISTA ZACHOWAŃ SUGERUJĄCYCH OBECNOŚĆ

ZESPOŁU ZAKŁÓCEŃ UWAGI:

• dziecko wykazuje trudności w koncentracji na szczegółach, popełnia błędy uwagowe (opuszczanie, pominięcie),

• nie potrafi przez dłuższy czas skupić się na zadaniu,

• sprawia wrażenie, jakby nie słuchało przekazywanych mu komunikatów,

• nie kończy zaczętych prac, polecenia wypełnia niedokładnie,

• ma kłopoty z organizacją pracy i wszelkich zajęć,

• niechętnie podejmuje zadania wymagające dłuższego wysiłku intelektualnego,

• gubi przybory szkolne i rzeczy potrzebne do pracy i nauki,

• łatwo ulega rozproszeniu pod wpływem słabych nawet bodźców,

• zapomina o codziennych obowiązkach i zadaniach (Oszwa, 2007).

W polskiej literaturze psychologicznej objawy te są poszerzone o sferę emocjonalno-społeczną:

- dzieci te mają problemy z kontrolą emocji,

- łatwo popadają w konflikty z rówieśnikami,

- ulegają nastrojom, są labilne emocjonalnie,

- są płaczliwe, drażliwe, wybuchowe, niekiedy agresywne,

- ich pozycja w klasie nie jest wysoka, zwykle są one odrzucane lub tylko tolerowane; czasem bywają wyjątki ponieważ dzieci te mają zwariowane pomysły i potrafią ożywić nudę (Oszwa, 2007).

O występowaniu u dziecka zespołu zaburzeń uwagi możemy wnioskować jedynie wówczas, gdy:

• dziecko ujawnia przynajmniej 6 objawów z listy,

• objawy utrzymują się dłużej niż 6 miesięcy,

• występują one w kilku formach aktywności dziecka (szkoła, dom),

- objawy te występowały przed 7. rokiem życia i utrzymują się uporczywie do chwili obecnej (Oszwa, 2007).

W sferze poznawczej dzieci nadpobudliwe psychoruchowo:

• mają trudności z koncentracją uwagi,

• mają trudności w percepcji wzrokowej i słuchowej,

• charakteryzują się wzmożonym odruchem orientacyjnym oraz pobieżnym myśleniem.

• Dzieci te nie potrafią się skupić dłużej nad wykonywaną czynnością,

• Nawet najmniejsze bodźce zewnętrzne powodują zmianę kierunku ich zainteresowania,

• Uwaga tych dzieci jest rozproszona –nie potrafią często udzielić odpowiedzi na stawiane przez nauczyciela pytanie;

• Rozpoczęte zadanie często pozostaje przez nie niedokończone (cechuje te dzieci częściowy brak wytrwałości).

W sferze emocjonalnej dzieci nadpobudliwe psychoruchowo:

• są niezwykle wrażliwe, łatwo się obrażają, są płaczliwe, kłótliwe, agresywne, mają wybuchy złości;

• często popadają w konflikty z rówieśnikami;

• ich reakcje często są niewspółmierne do przyczyn, które je wywołały;

• są mało odporne na sytuacje trudne;

• Mają skłonność do mocniejszych przeżyć emocjonalnych, bardzo głęboko odczuwają brak akceptacji, boją się odrzucenia, co prowadzi do reakcji nerwicowych i nerwic (często występują u nich zaburzenia snu, lęki nocne, moczenie nocne, jąkanie się i tiki nerwowe) (Wiącek, 2004, s. 10-11).

• U części dzieci wraz z nadpobudliwością psychoruchową współwystępuje nieharmonijność rozwoju psychoruchowego, tzn. opóźnienie rozwoju niektórych funkcji psychicznych (trudności w zakresie spostrzegania wzrokowego, słuchowego lub w zakresie sprawności ruchowej).

• Dzieci te słyszą dobrze, ale często mają kłopoty z analizą i syntezą dźwięków. Dlatego mają problemy z wymową (często zniekształcają słowa). Niechętnie słuchają czytania lub opowiadania bajek. Mają problemy z zapamiętywaniem tekstów wierszyków i piosenek. Nie mają poczucia rytmu (Wiącek, 2004, s. 12).

• Dzieci te widzą dobrze, a jednak nie potrafią odwzorowywać kształtów, wskazywać szczegółów różniących podobne obrazki, łączyć identyczne obrazki w pary, nie lubią układać puzzli. Ich rysunki są bardzo ogólne, pozbawione szczegółów (Wiącek, 2004, s. 12).

• U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo obserwuje się niewielkie opóźnienie w zakresie rozwoju ruchowego lub niezręczność ruchową.

• Dzieci te brzydko rysują (rysunki są brudne, pomięte, niedokończone, brak w nich szczegółów). Nie potrafią one dobrze wykonać tych czynności, które wymagają koordynacji ruchów i ich precyzji.

DIAGNOZA

• badanie psychologiczne, /psychiatryczne,

• porównanie każdego dziecka z grupą rówieśników (obserwacja),

• analiza wyników badań psychologicznych i medycznych.

• Jeśli zauważalne są takie objawy jak: podatność na rozproszenie uwagi, impulsywność, niestrudzona, permanentna aktywność ruchowa, a przy tym nie ma żadnych środowiskowych przyczyn dla takiego zachowania, przemawia to za oceną, że dziecko ma neurologicznie uwarunkowane zaburzenia uwagi.

• Pełna diagnoza powinna uwzględniać dane z wielu różnych źródeł i sytuacji.

• W diagnozie pod uwagę brane są nie tylko objawy, ale też ich intensywność, okres ujawniania się i czas trwania.

2. Przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej dziecka

• Wymienia się kilka przyczyn ADHD.

• Do głównych zalicza się nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego dziecka oraz nieprawidłowe funkcjonowanie jego otoczenia.

• Bezpośrednimi przyczynami zaburzenia zdrowia psychicznego dziecka są: słabość procesów nerwowych, zachwianie ich równowagi (wyraźna przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem), zakłócenie ruchliwości tych procesów (szybkie przechodzenie od stanu pobudzania do stanu hamowania i odwrotnie) (Wiącek, 2004, s. 13).

• Przyczyną nadpobudliwości u dziecka może być wystąpienie czynnika uszkadzającego ośrodkowy układ nerwowy w życiu płodowym (czynniki uszkadzające komórkę nerwową: alkohol, narkotyki, leki nasenne i uspokajające, zatrucia ciążowe i pokarmowe, urazy mechaniczne w czasie ciąży, przebyte przezmatkę choroby zakaźne, np. odra, świnka, różyczka, żółtaczka zakaźna, grypa).

• Przyczyną nadpobudliwości u dziecka może być wystąpienie czynników uszkadzających układ nerwowy w czasie porodu (urazy mechaniczne spowodowane zbyt szybką lub nieprawidłową akcją porodową / zniszczenie tkanki mózgowej lub wylewy śródczaszkowe/, niedotlenienie dziecka podczas porodu /długotrwały poród, zaciśnięcie się pępowiny wokół szyi/).

• Przyczyną nadpobudliwości u dziecka mogą być urazy mechaniczne czaszki, powstałe np. na skutek upadku oraz przebyte zapalenie opon mózgowych, ciężki przebieg chorób zakaźnych (wystąpienie drgawek).

• Przyczyną nadpobudliwości u dziecka może być także niekorzystna sytuacja wychowawcza panująca w środowisku rodzinnym (niespokojna atmosfera panująca w domu, niekonsekwentne wychowanie, zbyt liberalne wychowanie lub zbyt rygorytsyczne, skrajne postawy rodzicielskie- nadmiernie wymagający rodzic- nadmiernie ochraniający) oraz pozarodzinnym (np. w przedszkolu) (Wiącek, 2004, s. 14-15).

• Podłoże neurologiczne – wg najnowszych wyników badań mózgu prowadzonych z wykorzystaniem technik obrazowania – u dzieci z zespołem zaburzeń uwagi – słabiej rozwinięte są obszary mózgu odpowiedzialne za regulację i prawidłowy przebieg tego procesu.

• Są to struktury zlokalizowane w przednich obszarach mózgu, w płatach czołowych. Biorą one udział w rozwoju samoświadomości i poczucia czasu oraz kształtowaniu odporności na zakłócenia.

• W patogenezie odgrywają rolę również biologiczne substancje chemiczne i neuroprzekaźniki, m.in. obniżony poziom serotoniny, odpowiadającej za prawidłowy przebieg procesu samokontroli i hamowania.

RODZAJE DEFEKTÓW:.

• W literaturze występują 2 typy zaburzeń uwagi:

1. z hiperaktywnością,

2. bez hiperaktywności.

Czasami wymieniany jest trzeci: typ mieszany- zwany nieuważno-nadaktywnym (DSM-IV, 1994).

• Wiele drugorzędnych objawów rozwija się stopniowo, dlatego w późniejszym wieku, u dzieci starszych i dorosłych występują inne odmiany tego zespołu.

Np. zespół zaburzeń uwagi z objawami lęku, z depresją, z dysleksją, z trudnościami w uczeniu się, z zachowaniami wysokiego ryzyka lub dużym zapotrzebowaniem na stymulację, z uzależnieniami, z zaburzeniami zachowania, agresją, osobowością aspołeczną, z zaburzeniami o charakterze obsesyjno-kompulsywnym oraz pseudozaburzenia uwagi.

• Pseudozaburzenia uwagi (pseudo-ADD) – jest to zjawisko kulturowego wzbudzania objawów zakłóceń uwagi, wywołanych stylem życia, szybkim tempem realizacji różnorodnych zadań i obowiązków zawodowych, u dzieci wynikającym z przeciążenia nadmiarem aktywności pozaszkolnych (basen, balet, język).

• Należy zatem zastanowić się, czy objawy nie są wynikiem przeciążenia dziecka?

MOŻLIWOŚCI LECZENIA I TERAPII

• Pierwszym krokiem jest specjalistyczna diagnoza, czyli adekwatne rozpoznanie objawów,

• Im więcej na temat tego zespołu wiedzą rodzice i nauczyciele (objawy, rodzaje, przyczyny) tym bardziej efektywny będzie proces jego leczenia,

• Dzieciom łatwo rozpraszającym się, niezorganizowanym i nieuporządkowanym potrzebne są zewnętrzne ograniczenia i kontrola ze strony dorosłych np. system dziennego planowania, zapisywanie zadań do wykonania, segregatory, organizery, zakładki, pojemniki – pozwala to również odzyskiwać poczucie kontroli nad przedmiotami dziecka,

• W wielu przypadkach potrzebna jest pomoc psychologiczna – w postaci zaleceń i wskazówek wychowawczych, czasami psychoterapia indywidualna lub grupowa,

• Istnieją leki, które mogą pomóc w usprawnieniu funkcjonowania dziecka, poprawiają one koncentrację, mogą też redukować poczucie wewnętrznego chaosu i lęku (Oszwa, 2007).

WYCHOWANIE I EDUKACJA DZIECKA Z ADHD

Głównym celem jest:

- wdrażanie dziecka do uporządkowania działania i stopniowego wydłużania okresów koncentracji na zadaniach,

- wdrażanie dziecka do samokontroli,

- skuteczne są techniki terapii behawioralnej (polegają na stosowaniu wzmocnień pozytywnych – nagradzanie zachowań dziecka),

- zadania powinny być dzielone na małe porcje, etapy, które powinny być zakończone krótkim odpoczynkiem i pochwałą,

- należy ustalić stały rytm dnia, okresy snu i czuwania, pory obowiązków, odpoczywania,

- jednorazowo dziecko może wykonać tylko jedną czynność (należy pilnować, aby nie zaczynało kilku zadań na raz),

- przygotować pomoce (zakładki, segregatory itp.),

- ustalić stałe miejsca różnych przyborów,

- stale przypominać o układaniu przedmiotów na miejsce.

Zasady postępowania z dzieckiem nadpobudliwym wg H. Spionek

• Regularny tryb życia,

• Odpowiednia liczba oraz stałość godzin snu i odpoczynku,

• Prawidłowe i regularne odżywianie,

• Niezbyt forsowne ćwiczenia fizyczne i sporty,

• Spacery,

• Systematyczne wietrzenie pomieszczeń (gdzie się odpoczywa i śpi),

• Unikanie podnieceń w okresie wieczornym (Spionek 1969, pod. za: Wiącek, 2004, s. 20).

3. Metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo

Do metod pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo ( w wieku przedszkolnym) zalicza się:

• Techniki relaksacyjne

• Metodę Symboli Dźwiękowych (zajęcia o charakterze muzykoterapeutycznym)

• Techniki Parateatralne

• Metodę Malowania 10 palcami

• Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

Techniki relaksacyjne

Np. Technika relaksacji wg Jacobsona ( w wersji B. Kaji)

• Technika ta polega na wykonywaniu przez dzieci czynności rozluźniania oraz napinania mięśni podczas zaproponowanej przez nauczyciela zabawy (zabawa w słabego i silnego).

• (Mięśnie dzieci nadpobudliwych znajdują się w stanie stałego napięcia, dlatego ważne jest rozluźnianie tych mięśni). Wg Jacobsona, na skutek relaksacji zmniejsza się nadmierne napięcie mięśniowe i zmniejszają się też towarzyszące mu negatywne emocje.

• Do zabaw wprowadzamy dobrze znane dzieciom postacie z bajek czy programów telewizyjnych.

• „Zabawa w słabego i silnego” polega na tym, że dziecko – identyfikując się z małą słabą mrówką- rozluźnia mięśnie, a utożsamiając się z dużym i silnym słoniem – mocno napina mięśnie.

• Ćwiczenia powinny obejmować po kolei wszystkie części ciała (ręce, nogi, tułów, szyję i głowę).

• Dzieci podczas relaksacji znajdować się powinny w pozycji leżącej z rękami umieszczonymi wzdłuż tułowia i z zamkniętymi oczami.

• Dzięki „zabawie w słabego i silnego” dziecko uczy się dostrzegać różnicę w odczuwaniu napięcia i rozluźnienia mięśni.

• B. Kaja poleca stosować tę technikę jako wstęp przed relaksacją opartą na treningu autogennym.

Np. Relaksacja oparta na treningu autogennym Schultza (w wersji A. Polender)

• Możliwość zastosowania tej metody w relaksacji dzieci odkryła A. Polender, przeprowadzając eksperyment w szczecińskich przedszkolach. Okazało się, że dzięki tej metodzie dochodzi do zwolnienia napięć mięśniowych u ćwiczących dzieci.

• Dzieci relaksują się, słuchając np. opowiadania o Czerwonym Kapturku, ponieważ identyfikują się z bohaterką bajki i poddają się sugestii terapeuty.

• Warto zmieniać bohaterów bajek i ich treść, aby dzieci nie były znudzone.

• Dzieci powinny znajdować się w pozycji leżącej, w cichy pomieszczeniu. Terapeuta opowiadanie powinien opowiadać na tle cichej muzyki relaksacyjnej.

• Na skutek częstego stosowania ćwiczeń wytwarzają się odruchy warunkowe, dzięki którym dzieci szybciej mogą się zrelaksować, np. gdy usłyszą samą muzykę.

• W kolejnych etapach relaksacji można zatem stosować już tylko muzykę relaksacyjną, powinna ona wystarczyć do osiągnięcia pełnego odprężenia.

• Relaks dla dzieci ma na celu rozluźnienie mięśni i poprawienie krążenia obwodowego.

• „Ćwiczenie to powoduje zwolnienie napięć wewnętrznych, obniża tonus mięśniowy. Przez to daje dziecku spokój, znosi lęki i napięcia afektywne” (Polander, 1975, pod. za: Wiącek, 2004, s. 22).

Metoda Symboli Dźwiękowych (zajęcia o charakterze muzykoterapeutycznym)

• Metoda ta została opracowana przez B. Kaję. Przeznaczona jest dla dzieci w wieku przedszkolnym 5- i 6-letnich. Można ją stosować w terapii dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.

• Jest to metoda oparta na muzyce i ruchu.

• Ćwiczenia dzieli się na:

• ćwiczenia w sferze ruchowej (pobudzenie ruchowe całego ciała w zakresie ruchów dolnych i kontrolowanych, stymulacja rozwoju ruchów manualnych);

• ćwiczenia procesów poznawczych (ćwiczenia rozwijające procesy myślowe, zwłaszcza analizę, syntezę i porównywanie poprzez ćwiczenia w operowaniu symbolami dźwięków);

• ćwiczenia procesów emocjonalnych (ćwiczenia odreagowujące napięcie emocjonalne, wzmagające wiarę we własne siły – rola wzmocnień pozytywnych);

• ćwiczenia w sferze społecznej (ćwiczenia zespołowe umożliwiające współdziałanie) (Kaja 2000, s. 70).

B. Kaja proponuje prowadzenie zajęć wg następującego toku metodycznego:

1. Ekspresja ruchowa na dowolne tematy muzyczne

2. Interpretacja plastyczna utworów muzycznych

3. Poznawanie i operowanie symbolami dźwięków

4. Zabawy słowno-muzyczno-ruchowe z elementami melorecytacji, inscenizacji, ćwiczeń pantomimicznych

5. Relaksacja (Kaja, 2000, s. 71).

1. Ekspresja ruchowa – na początku ćwiczenie polega na swobodnym poruszaniu się w rytmie proponowanej muzyki. W drugim etapie ćwiczeń następuje kontrolowanie ruchów dziecka, poprzez zastosowanie ćwiczeń polegających na naprzemiennym pobudzaniu i hamowaniu (np. pobudzanie – taniec w rytmie muzyki; hamowanie – przerwa w muzyce i zatrzymanie się). W ostatnim etapie wprowadza się ćwiczenia mające na celu uporządkowanie ruchów dziecka, np. poprzez odtwarzanie rytmicznego marszu za pomocą podskoków lub przy użyciu instrumentów perkusyjnych.

2. Interpretacja plastyczna utworów muzycznych – w pierwszym etapie ćwiczenia zadaniem dzieci jest ilustrowanie nastroju utworu muzycznego, który został przez nich wysłuchany za pomocą plam wykonanych zamoczoną w farbie szmatką, a w późniejszym etapie pędzelkami na dużych arkuszach papieru. W trakcie kolejnych ćwiczeń należy zachęcać dzieci do przedstawiania w postaci rysunku tego, z czym kojarzy im się muzyka podczas słuchania jej.

3. Poznawanie i operowanie symbolami dźwięków – ćwiczenia te polegają na poznaniu dźwięków: niski- wysoki, długi-krótki, głośny-cichy oraz przyporządkowaniu im wymyślonych przez nauczyciela znaków graficznych.

Ćwiczenia są rozpoczynane w makroprzestrzeni (dzieci słuchają różnych dźwięków i ustawiają się kolejno przy odpowiednich znakach graficznych, odpowiadających danemu dźwiękowi), a następnie w mikrosprzestrzeni (dzieci rysują lub wybierają spośród różnych symboli ten, który odpowiada aktualnie słyszanemu dźwiękowi).

4. Zabawy słowno-muzyczno-ruchowe – mają na celu rozwijanie mowy dziecka i jego zdolności do słuchania.

Zabawy rozpoczynają się od łatwych ćwiczeń ortofonicznych i utworów wierszowanych, które w połączeniu z muzyką są dobrymi ćwiczeniami w melorecytacji. U dzieci przedszkolnych wykorzystać można bajki ilustrowane muzycznie, aby później zastosować je do inscenizacji lub ćwiczeń pantomimicznych. W ostatnim etapie terapii już sam podkład muzyczny, znany dzieciom, powinien zostać skojarzony z bajką i stać się zachętą do samodzielnych improwizacji.

5. Relaksacja – służyć ma zwolnieniu napięcia mięśniowego i psychicznego u dzieci.

Stosować ją można w zależności od sytuacji, jednak najczęściej stosuje się ją na końcu (Wiącek, 2004, s. 24).

Techniki Parateatralne

Np. Technika zmiany ról

• Technika ta polecana jest przez B. Kaję w terapii dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi.

• Polega ona na organizowaniu dziecku zabawy, w której odegra ono rolę umożliwiającą mu zdobycie nowych doświadczeń o charakterze terapeutyczno-wychowawczym (np. dziecku agresywnemu organizujemy zabawę, w której odegra ono rolę dziecka poszkodowanego).

M. Jabłońska i E. Jezierska-Wiejak proponują inne formy zabawy w teatr jako metody terapii dzieci. Są to: teatr palcowy, teatrzyk kukiełkowy, teatrzyk wyboru.

Uważają one, że zabawy twórcze odpowiednio kierowane rozładują napięcie emocjonalne u dzieci.

Np. Teatr palcowy

• Zabawa w teatr palcowy polega na tym, że dziecko za pomocą swoich paluszków odgrywa różne sytuacje z codziennego życia.

• Temat przedstawienia jest ustalany z nauczycielem.

• To, jaką rolę będzie odgrywał dany palec i dialogi ppmiędzy bohaterami proponuje samo dziecko.

Np. Teatrzyk kukiełkowy

• Jest to teatrzyk, do którego dzieci samodzielnie wykonują kukiełki.

• Dzieci za pomocą kukiełek przedstawiają różne sytuacje, które występują w domu, przedszkolu lub na podwórku. Scenariusz przedstawienia jest tylko ogólnie zarysowany. Na końcu następuje omówienie przedstawienia i wyciągnięcie wniosków.

Np. Teatrzyk wyboru

• Nauczyciel razem z dziećmi ustala temat przedstawienia.

• Następnie nauczyciel wybiera jedno dziecko i przydziela mu określoną rolę, po czym wybrane dziecko samo wybiera sobie spośród kolegów aktorów i ustala, kto kogo będzie grał.

• Zadaniem nauczyciela jest dokładne kontrolowanie przebiegu przedstawienia - i jeśli to konieczne – zapobieganie niewłaściwemu rozwojowi sytuacji.

Metoda malowania dziesięcioma palcami

• Twórczynią tej metody jest Ruth F. Show, która zaobserwowała, że ma ona walory terapeutyczne.

• Sposób zastosowania tej metody w praktyce został opracowany przez Ośrodek Terapii Zajęciowej Poradni dla Rodziców przy Zakładzie Wcześniaków Akademii Medycznej w Warszawie.

• Do malowania tą metodą, która odbywa się dłońmi i palcami, używa się 6 podstawowych kolorów: niebieskiego, czerwonego, żółtego, brązowego, zielonego i czarnego.

• Farby znajdować się powinny w miseczkach (dziecko swobodnie powinno nabierać je dłońmi).

• Dzieci malują na białym lub szarym papierze o wymiarach 55x40 cm. Papier można rozłożyć na sztalugach lub na stoliku (dziecko powinno obchodzić stolik ze wszystkich stron).

• Dzieci malują pracę na dowolny temat.

• Czas wykonania zadania trwa od 2 do 40 minut.

• Dzieci informują nauczyciela o skończeniu zadania, a następnie opowiadają o treści swojej pracy.

• W końcowym etapie pracy następuje przypięcie obrazka na tablicy.

Nauczyciel obserwuje i analizuje zachowanie się dziecka podczas malowania. Bierze pod uwagę:

• stosunek dziecka do tworzywa (zachowanie dystansu i postawy zaangażowania);

• element czasu (po jakim czasie dziecko rozpoczyna malowanie, a także czas wykonania zadania, ilość przerw podczas pracy i czas trwania tych przerw);

• element ruchu (sposób nakładania farby, kierunek ekspresji ruchowej);

• zachowanie się wobec kolorów (wybór i kolejność użycia kolorów, reakcja dziecka na kolor widziany na papierze, poprawianie położonego koloru) (Wiącek, 2004, s.25).

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

• Metoda ta wywodzi się z koncepcji R. Labana, który uważał, że poznanie własnego ciała ma ogromne znaczenie w budowaniu więzi z innymi ludźmi, daje poczucie bezpieczeństwa, umożliwia poznanie przestrzeni, w której dziecko się znajduje.

• Metoda ta wynika z naturalnych potrzeb dziecka do nawiązywania bliskiego kontaktu fizycznego i emocjonalnego z rodzicami, z tzw. baraszkowania.

Podstawowe założenia tej metody to rozwijanie poprzez ruch:

• świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego;

• świadomości przestrzeni i działania w niej;

• dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu (M. Bogdanowicz, 1992, pod. za: Wiącek, 2004).

• Dzięki ćwiczeniom opartym na tej metodzie, dziecko poznaje własne ciało, ma „poczucie swojej siły”, poznaje przestrzeń, w jakiej się znajduje, dzięki czemu staje się ona bliższa dziecku, a ono czuje się bezpieczniej, dzięki czemu może być bardziej aktywne i twórcze.

• W przestrzeni tej dziecko spotyka inne osoby, poprzez ćwiczenia w parach i ćwiczenia w grupie uczy się nawiązywania kontaktów i współdziałania z innymi. Ćwiczenia w grupie umożliwiają rozwijanie zachowań empatycznych u dzieci.

• M. Bogdanowicz na podstawie doświadczeń z wieloletniej pracy tą metodą w terapii grupowej dzieci z zaburzeniami zachowania twierdzi, że ćwiczenia oparte na tej metodzie pozwalają uwolnić się dzieciom od nadmiaru energii o fizjologicznie wzmożonej sile.

• Sposób wyładowania tej energii czasami jest dowolny, a innym razem kontrolowany (wybierana jest określona forma) (M. Bogdanowicz, 1992, pod. za: Wiącek, 2004).

PROGRAM 3R

W postępowaniu z dziećmi z zaburzeniami uwagi zarówno w domu, jak i w szkole należy przestrzegać 3 ZASAD (Serfontein, 1999):

1. Regularności – działania w ustalonym, rodzinnym rytmie, unikać gwałtownych i radykalnych zmian, spokojnego i konsekwentnego egzekwowania ustalonych reguł, ograniczania hałaśliwych dźwięków i silnych wrażeń,

2. Rutyny – wykonywania określonych czynności o ściśle określonych porach dnia wg tej samej kolejności i stałego schematu,

3. Repetycji – nieustających powtórek, wymagających dużej cierpliwości i wytrwałości od rodziców i nauczyciela, wielokrotnego powtarzania prostych poleceń i upewniania się czy dziecko je dobrze zrozumiało (jest to konieczne ze względu na osłabioną pamięć świeżą).

DIETA – wyniki badań dowodzą, że niektóre potrawy i ich składniki wpływają na zakłócone zachowanie dzieci z zaburzeniami uwagi. Są to cukier, pochodne kakao, czekolada, coca-cola, słodycze oraz wszelkie produkty zawierające konserwanty (Serfontein, 1999).

4. Charakterystyka programu R. Wiącek

• Program R. Wiącek jest to program korekcji zachowań dzieci nadpobudliwych w wieku 3, 4, 5 i 6 lat.

• Autorka zakłada, że „organizując dobre warunki środowiskowe i wychowawcze, można w pewnym stopniu przeciwdziałać zaburzeniom występującym u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo” (Wiącek, 2004, s. 27).

• Zdaniem Autorki „nieprawidłowe reakcje rodziców i wychowawców wobec trudnych zachowań dziecka nadpobudliwego psychoruchowo: stosowanie kar, nadmiernie krytyczne uwagi, brak tolerancji, akceptacji, zmuszanie do pozostania w bezruchu, ośmieszanie na tle grupy powodują nasilenie tych zachowań” (Wiącek, 2004, s. 27).

Autorka przyjmuje, iż wychowawcy powinni:

• reprezentować postawę empatyczną, akceptować dzieci nadpobudliwe i starać się im pomóc;

• stworzyć odpowiednią (życzliwą) atmosferę wokół dziecka, które ma kłopoty;

• zorganizować odpowiednie zajęcia, które zapewnią dziecku możliwość rozładowania swojej energii oraz odpowiednio ukierunkują jego aktywność;

• Stwarzać sytuacje, dzięki którym dzieci te uwierzą w siebie i poradzą sobie z nadpobudliwością i nauczą się „wykorzystywać swoją energię w sposób konstruktywny”.

• W tym celu w programie proponuje się organizowanie zabaw ruchowych, ćwiczeń muzycznych oraz korzystanie ze zbiorów wierszy i rymowanek.

• Program zawiera zatem ćwiczenia, które wykorzystują następujące metody i techniki: Techniki relaksacyjne, Metodę Symboli Dźwiękowych (zajęcia o charakterze muzykoterapeutycznym), Techniki Parateatralne, Metodę Malowania 10 palcami oraz Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne.

• Autorka zakłada, że dobre efekty może przynieść włączenie się dorosłego do zabawy z dziećmi.

• Należy wzmacniać pozytywne zachowania. W czasie zajęć należy pamiętać o nagradzaniu i chwaleniu dzieci nawet za drobne sukcesy (nagrody: uśmiech, pochwała ustna, przytulenie, cukierek, itp.)

• Pożyteczne dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo są zajęcia grupowe, które powinny stanowić uzupełnienie szczegółowych oddziaływań indywidualnych.

• Pierwsze zajęcia mają charakter integracyjny.

• Z czasem trwania zajęć zwiększa się ich dynamika, dopiero na końcu wychowawca wprowadza zajęcia relaksacyjne, uspokajające.

• I tak np. ćwiczenia muzyczno-dynamiczne pobudzają energię, potęgują emocje. Powinno się je stopniowo włączać do zajęć, tak aby nastąpił wyraźny moment rozładowania energii, po czym powinno zaproponować się zabawy uspokajające, relaksujące, wyciszające, gdyż zwalniają one tempo i osłabiają równocześnie energię i emocje.

• „Pracując na co dzień z dziećmi nadmiernie ruchliwymi, należy pamiętać o tym, aby z jednej strony nie tłumić nadmiernej aktywności ruchowej tych dzieci, a z drugiej – uczyć je podczas zajęć kontrolowania swojej energii, wdrażać do spokojnego siedzenia i skupienia się nad aktualnie podejmowanym zadaniem” (Wiącek, 2004, s. 28).

• Program ten składa się z scenariuszy zajęć, które zostały opracowane dla dzieci przedszkolnych w wieku 3, 4, 5 i 6 lat.

• Dla każdej grupy wiekowej dzieci zaplanowano 6 zajęć.

• Początkowe zajęcia mają charakter integracyjny, kolejne ekspresyjny, służą rozładowaniu energii, rozluźnieniu dziecka nadpobudliwego, a kolejne jego wyciszeniu.

• Na każdych zajęciach pojawiają się takie ćwiczenia i zadania, które służą budowaniu dobrego kontaktu w grupie, rozluźnieniu i wyciszeniu dziecka nadpobudliwego.

Literatura:

• R. Wiącek, Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym. Program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenasriusze zajęć. Kraków 2004, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

• B. Kaja, Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 2001, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej.

• U. Oszwa, Dziecko z zaburzeniami rozwoju i zachowania w klasie szkolnej. Vademecum nauczycieli i rodziców. Kraków 2007, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

12