Trudne zachowania u dzieci. Prezentacja programu Carol Sutton „Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami u dzieci?”

Plan wykładu

1. Trudne/zaburzone zachowanie i jego cechy

2. Charakterystyka programu

3. Adresat oddziaływań

4. Cele oddziaływań

5. Podstawy teoretyczne

6. Przebieg oddziaływań

1.Trudne/zaburzone zachowanie i jego cechy

Pytania:

• Co to jest trudne zachowanie?

• Proszę podać kilka przykładów trudnych zachowań u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

• Jakie cechy posiada trudne zachowanie?

• Z najnowszych badań wynika, że ok. 10-25% dzieci w wieku 3-9 lat wykazuje deficyty umiejętności psychologicznych i społecznych, stwarza problemy wychowawcze.

• Problemy emocjonalne, społeczne i trudne zachowania młodszych dzieci są kluczowym powodem późniejszych kłopotów z nauką , sięgania po substancje psychoaktywne, itp.

• Przyjęty przez dziecko wzorzec zachowania utrwala się do 8 roku życia.

• Wiek 4-8 lat jest okresem największej plastyczności i podatności na zmiany. Interwencje podejmowane w tym okresie dają wysoką gwarancję sukcesu.

• Za „trudne zachowania” dzieci uznaje się:

• krzyk, płacz, rzucanie się na podłogę;

• gryzienie, bicie rodzeństwa, rówieśników;

• zabieranie, niszczenie zabawek;

• bicie, kopanie dorosłych, opiekunów;

• odmowę wykonania polecenia;

• wędrowanie bez celu po sali;

• izolowanie się, samotne zabawy pod stołem lub w kącie;

• stereotypowe zachowania.

• Trudne zachowania zwykle niosą przekaz – „potrzebuję uwagi, zraniono moje uczucia”.

• Dzieci mają silną potrzebę kontaktu.

• Przy braku umiejętności, zwłaszcza komunikacyjnych często posługują się trudnymi zachowaniami w interakcjach z dorosłymi i rówieśnikami.

• Jeżeli dziecko odnosi korzyści i osiąga swoje cele zachowując się nieprawidłowo – zachowanie trudne utrwala się.

• Zachowanie trudne możemy wyeliminować tylko wtedy, gdy jasno przekażemy nasze oczekiwania i nauczymy dziecko zachowań i reakcji prawidłowych (pozytywnych).

• Trudne zachowania - to bardzo szeroka kategoria pojęciowa.

Zachowania możemy bowiem oceniać z perspektywy: norm społecznych; reakcji - zwłaszcza emocjonalnych (złość, oburzenie, irytacja, żal itp.), jakie wywołują u innych; korzyści lub strat, jakie niosą dla osoby zachowującej się w określony sposób.

• Zaburzone zachowanie – wg Wakefield – określa się jako stan psychiczny, który:

- powoduje znaczące cierpienie lub upośledzenie osoby;

- jest czymś więcej niż ogólnie przyjętą formą reakcji na konkretne wydarzenie;

- stanowi przejaw dysfunkcji psychicznych.

• ZACHOWANIE NIENORMALNE LUB ZABURZONE- określa się jako zachowanie uporczywe a jednocześnie zagrażające dobru jednostki lub dobru społeczności ludzkiej w której owa jednostka żyje (DSM – IV- podręcznik Diagnostyki i Statystycznych zaburzeń psychicznych).

Cechy zaburzonego zachowania to:

• nieadekwatność,

• sztywność reakcji,

• szkodliwość dla podmiotu i otoczenia

• towarzyszące jemu negatywne emocje.

Nieadekwatność zachowania dziecka polega na tym, że przejawiane przez dziecko zachowania nie są racjonalnymi reakcjami na daną sytuację. Jednakże o zaburzonym zachowaniu dziecka można mówić dopiero wtedy, gdy nieadekwatne zachowanie staje się regułą, wtedy, gdy dziecko w różnych sytuacjach prezentuje stały stereotyp zachowania.

• Zachowania zaburzone charakteryzują się sztywnością reakcji, co oznacza, że mają one stały przebieg, niezależnie od rodzaju sytuacji. Dzieci reagują według charakterystycznych dla siebie wzorców, np. jedno dziecko zawsze bywa agresywne, inne zawsze wycofuje się z kontaktu.

• Zaburzone zachowania są niekorzystne dla podmiotu i otoczenia, co oznacza, że zachowania takie często wywołują negatywną reakcję otoczenia, a dziecko w związku z tym przeżywa frustrację związaną z własną nieskutecznością, poczuciem winy itp. O szkodliwości zaburzeń zachowania w odniesieniu do otoczenia jednostki można mówić szczególnie dużo w przypadku dzieci agresywnych.

• Zachowaniom zaburzonym towarzyszą różne negatywne emocje, tj. złość, lęk, zazdrość, niechęć. Przeżycie sytuacji urazowej łączy się z doświadczeniem negatywnych emocji. W przyszłości pojawienie się w rzeczywistości dziecka bodźców podobnych do tych, które były związane z urazem, powoduje ponowne doświadczanie danych emocji.

2. Charakterystyka programu

• Program (metoda pracy) opracowana została w Wielkiej Brytanii w latach 80. przez psychologa Carol Sutton.

• Jest to 8 tygodniowy program szkoleniowy dla rodziców i wychowawców dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym nt. „Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami u dzieci”.

• Program ten wymaga pracy od dziecka, ale także od jego rodziców (wychowawców). Rodzina w ramach tego programu pracuje nad jednym wybranym zachowaniem dziecka (konkretnie określonym), aby go zmienić.

• Praca polega na wypełnianiu przez okres 8 tygodni kart wybranego zachowania i realizowaniu rad wg 8 książeczek. Dotyczą one:

- obserwacji trudnego zachowania,

- obserwacji tego co poprzedza trudne zachowanie i co po nim następuje,

- tego co robić, gdy pojawia się trudne zachowanie,

- nagród i kar,

- kłopotów ze snem,

- czynników wywołujących trudne zachowanie,

- szerszego zastosowania metody,

- tego, jak utrwalać pozytywne zmiany w zachowaniu dziecka.

3. Adresat oddziaływań

• Rodzice i wychowawcy dzieci

w wieku przedszkolnym

i młodszym wieku szkolnym

4. Cele oddziaływań

• Zapoznanie rodziców z metodą zachęcania dzieci do lepszego zachowania.

• Rozwijanie umiejętności właściwego reagowania na typowe trudne zachowania występujące u młodszych dzieci i w efekcie spowodowanie zmiany tych zachowań

(np. nieposłuszeństwo, niechęć do jedzenia, trudności z zasypianiem, złość, agresja).

• Zajęcia stanowią cykl 8-tygodniowych spotkań z rodzicami. Omawia się na nich metody jak i doświadczenia rodziców, którzy uczą się je wdrażać w domu.

• Materiały stanowiące wyposażenie programu to komplet 8 książek dla rodziców oraz karty obserwacji wybranego zachowania dziecka.

• Program posiada obecnie dwie wersje:

• do pracy z rodzicami dzieci zdrowych, lecz sprawiających trudności wychowawcze

• do pracy z rodzicami dzieci autystycznych, z zaburzeniami rozwoju

• Realizatorami mogą być przeszkoleni w Fundacji "Synapsis" profesjonaliści w zakresie którejś wersji programu.

5. Podstawy teoretyczne

Psychologia behawioralna

• Jakie założenia co do natury człowieka przyjmuje?

• Dzięki czemu rozwija się człowiek?

• Kim jest wychowawca, jaka jest jego rola?

• Jakie mogą być skutki stosowania założeń behawioryzmu w wychowaniu?

Psychologia behawioralna

• Człowiek jest zewnątrzsterowany!

• Nagradzanie zachowań aprobowanych prowadzi do ich utrwalenia i w konsekwencji do częstszego przejawiania!

• Ignorowanie lub karanie zachowań nieaprobowanych doprowadza do rezygnacji z nich przez dziecko!

6. Przebieg oddziaływań – definiowanie i obserwacja zachowania

• Jest to określenia zachowania pozytywnego, które jest alternatywą tego, które pragną zmienić rodzice!!!

Pytania:

• Co dobrego dla dziecka i rodziców może przynieść zdefiniowanie pożądanego i niepożądanego zachowania?

• Co dobrego dla dziecka i rodziców może wyniknąć z obserwacji i rejestrowania wszystkich wybranych do zmiany zachowań negatywnych i odpowiadających im zachowań pozytywnych?

• Następnie przez kolejny tydzień (każdego dnia) rodzice mają prowadzić obserwację jednego wybranego negatywnego zachowania swojego dziecka.

• Mają rejestrować fakt jego wystąpienia i dokonywać jego opisu.

• Odnotowywać mają, te sytuacje, warunki, które poprzedziły negatywne zachowanie, następnie mają opisać samo zachowanie , a potem to, co zdarzyło się po nim.

• W pierwszej fazie pracy z rodzicami koncentruje się ich uwagę przede wszystkim na tym, co następuje bezpośrednio po negatywnym zachowaniu.

• Pozwala to dostrzec rodzicom, że zachowanie negatywne pozwala dziecku osiągnąć cele, na których mu zależy – np. krzykiem, płaczem i rzucaniem się na podłogę można wymusić kupno tego, na co miało się ochotę, a czego rodzic odmawiał; agresywnym atakiem udaje się zabrać zabawkę bratu i przez chwilę się nią pobawić.

• Zwrócenie uwagi na te pozytywne dla dziecka skutki jego nie aprobowanego przez rodziców zachowania pozwala im spostrzec, że wzmacniają niektóre negatywne zachowania swojego dziecka. To spostrzeżenie ułatwia rodzicom wprowadzenie zmian w postępowaniu z dziećmi.

Konsekwencje

• Zachowanie + wzmocnienie = więcej zachowań

pożądane (nagroda) pożądanych

• Zachowanie + brak wzmocnienia = mniej zachowań

pożądane (wygaszanie) pożądanych

• Zachowanie + wzmocnienie = więcej zachowań

niepożądane (nagroda) niepożądanych

• Zachowanie + brak wzmocnienia = mniej zachowań

niepożądane (wygaszanie) niepożądanych

Wzmacnianie pozytywnych zachowań

Aby dziecko mogło uczyć się być „dobre” musi wiedzieć:

• Co ma robić?

• Jak to robić?

• Kiedy ma to robić?

Dzieci uczą się najszybciej, kiedy dostają jasne i proste polecenia i są chwalone za to, że je wypełniają!!!

1. Chwalenie dziecka za każdym razem, gdy stawiany jest znaczek w rubryce zachowania pozytywne

2. Precyzyjna informacja o tym, za jakie konkretne zachowanie dziecko jest chwalone,

np. „Beatko, zrobiłaś to, o co cię prosiłam. Jestem z ciebie bardzo zadowolona”.

3. Jeśli zachowanie powtarza się wielokrotnie pochwale może towarzyszyć jeszcze inna drobna nagroda.

4. Jeśli nie ma żadnych pozytywnych zachowań należy znaleźć codziennie trzy powody, aby pochwalić dziecko

Wzbogacanie wiedzy o nagrodach i karach
Nagrody

• Nagrody społeczne to np.:

• uwaga,

• uśmiech,

• chwalenie dziecka za konkretne zachowanie,

• zachęta,

• pozytywne oceny „bardzo dobrze”, „wspaniale”

Pytanie:

Co jeszcze może być nagrodą społeczną?

Nagrody konkretne to

zdarzenia i rzeczy, np.:

• książeczki, komiksy,

• słodycze, ciastka,

• wycieczki,

• mazaki, znaczki, drobne monety,

• lody,

• małe zabawki.

Doświadczenie uczy,

że nagrody społeczne są

ważniejsze niż rzeczy!!!

O czym trzeba pamiętać stosując nagrody?

• Nagroda musi być dostosowana do upodobań dziecka

• Nagradzać dziecko trzeba zaraz po wystąpieniu zachowania, które chcemy wzmocnić

Czy coś jeszcze............?

Pomocne bywa włączenie dziecka do oceny jego postępów. Daje to dziecku poczucie, że może samo kontrolować swoje zachowanie i zachęca je do samokontroli.

Zmiana reakcji rodziców

Ignorowanie złego zachowania lub zwracanie na nie jak najmniejszej uwagi

• Nie zwracanie uwagi na złe zachowanie tak długo jak długo jest to możliwe

• Pozostawianie dziecka, o ile to możliwe, bez publiczności wtedy gdy krzyczy, ma napady złości

• Pokazanie dziecku, że traktujemy serio, to co mówimy np. można stanąć obok dziecka i powtórzyć polecenie – głośno, ale bez krzyku i zdecydowanie.

• Dbanie o zgodność przekazu werbalnego i niewerbalnego

• Chwalenie, natychmiast po zaprzestaniu złego zachowania

Odesłanie - metoda ignorowania trudnych zachowań dzieci

• Jedną z najcenniejszych nagród jest dla dzieci uwaga, jaką na nich skupiamy.

• Podobnie jedną z najbardziej skutecznych kar jest chwilowe nie zwracanie uwagi na dziecko

Odesłanie

to umieszczenie dziecka w bezpiecznym ale nudnym

miejscu: w kącie pokoju, na korytarzu albo w innym

miejscu, gdzie nikt nie zwraca na nie uwagi.

Odesłanie powinno trwać 4 minuty.

1. Dziecko musi być uprzedzone o tym, co i dlaczego zamierzamy zrobić – tłumaczymy dziecku jeden raz.

2. Jeśli nie przestaje np. krzyczeć – odsyłamy je. Postępujemy łagodnie lecz stanowczo.

3. Dziecko musi być poinformowane, że nie może wrócić do pozostałych członków rodziny dopóki nie usłyszy dzwonka sygnalizującego, że minęły 4 minuty i dopóki nie przestanie krzyczeć.

4. Osoba, która odesłała dziecko, powinna je przyprowadzić z powrotem po 4 minutach.

5. Jeżeli dziecko po powrocie znowu zaczyna być niegrzeczne i uciążliwe należy je od razu odesłać na kolejne 4 minuty.

• Jeśli zdecydujemy się stosować tę procedurę, trzeba to robić zawsze, gdy dane zachowanie się pojawi.

• Nie należy dyskutować z dzieckiem w trakcie stosowania procedury.

• Nie wolno odsyłać dziecka do miejsca, które wzbudza w nim lęk.

• Nie należy się zniechęcać, jeżeli sytuacja ulegnie pogorszeniu, zanim cokolwiek zmieni się na lepsze.

Wzbogacanie wiedzy o nagrodach i karach
Kary

Kary społeczne to m.in.:

• okazanie niezadowolenia

• krytyka

• odizolowanie dziecka

• podniesiony głos

• ignorowanie.

Co jeszcze może być karą społeczną?

Kary konkretne to np.:

• pozbawienie możliwości wykonywania jakiejś czynności (np. oglądania TV, określonej zabawy)

Co jeszcze może być karą konkretną?

O czym trzeba pamiętać stosując kary?

• Dzieci reagują bardzo różnie na różne kary

• Bardzo ważne jest, aby dziecko zrozumiało, że kara jest reakcją na konkretne zachowanie. Krytyka musi dotyczyć zachowania a nie osoby np. Nie lubię, kiedy jesteś nieposłuszny a nie............................

• „Sama kara nigdy nie zmieni złego charakteru w dobry, nie zapewni także dobrego zachowania, nawet na krótką metę.

• Właściwa dyscyplina oparta jest na wzajemnej miłości i poszanowaniu

• Trzeba ją wzmacniać u dzieci nauką, zdecydowaniem, przypominaniem.

• Kara jest tylko jedną z form przypominania, szczególnie gwałtowną i stosowaną w wyjątkowych okolicznościach” (Dr. Spock)

Skutki nadmiernego karania i bicia dzieci

• Lęk przed osobą wymierzającą kary – unikanie kontaktu

• Niechęć do osoby wymierzającej kary

• Ślepe posłuszeństwo zamiast zrozumienia i akceptacji zasad etycznych

• Zły przykład

• Unikanie kary przez kłamstwa, składanie fałszywych obietnic,

Łagodna kara prowadzi do łagodnych reakcji. Bardzo surowe traktowanie może być źródłem konsekwencji znacznie bardziej dramatycznych niż przewinienie dziecka. Skutki mogą być nieodwracalne.

Kary należy stosować ostrożnie i z umiarem!!!
Nagradzać czy karać?

Wydają się być szczęśliwsze, kiedy słyszą jasne polecenia i pochwały za ich wykonywanie.

Powinniśmy więc starać się „przyłapywać” dzieci na dobrym zachowaniu.
Co utrudnia chwalenie dzieci?

• Przekonanie, że dzieci powinny zachowywać się dobrze bez pochwał,

• Przekonanie, że nagradzanie dziecka jest formą przekupstwa,

• Rodzice sami nie słyszeli zbyt wielu pochwał w dzieciństwie i sami czują się niezręcznie chwaląc dzieci

• Zapominanie

Podsumowanie

• Podejście behawioralne może być użytecznym sposobem osłabiania wpływu czynnika ryzyka, jakim jest wczesna odmowa podporządkowania się dorosłym i wzmacniania czynnika chroniącego przed ryzykownymi zachowaniami w okresie dorastania, jakim jest opanowanie reguł współżycia społecznego przez dziecko

• Przypuszczać można, że nie wszystkie trudne zachowania dzieci ulegają jednakowo łatwo zmianom pod wpływem podejścia behawioralnego

• Występowanie korzystnych zmian w zachowaniu dzieci na skutek zastosowania procedury jest faktem (potwierdzają to badania)

10