Kl. 2 TD
Temat: Złożoność natury ludzkiej – przedstawienie głównych wątków i postaci Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego.
Czas trwania lekcji: 45 min
Cele:
Główne:
- zapoznanie z uczniów z cechami powieści psychologicznej
- wprowadzenie do omówienia tematyki lektury Zbrodni i kary Dostojewskiego
Operacyjne:
- uczeń zna treść omawianej lektury
- uczeń wymienia i opisuje główne postaci Zbrodni i kary
- uczeń rozumie problematykę powieści i potrafi ją przekazać
- uczeń potrafi ocenić aktualność lektury
Nieoperacyjne:
- dyskusja i refleksje na temat kondycji ludzkiej
Metody: heureza, dyskusja („burza mózgów”)
Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa
Środki dydaktyczne: tekst Zbrodni i kary Dostojewskiego, słownik gatunków i rodzajów literackich
Przebieg lekcji:
Podanie tematu lekcji
Wprowadzenie – przedstawienie sylwetki twórczej Fiodora Dostojewskiego i krótka notatka
- krótka biografia pisarza
Fiodor Dostojewski przyszedł na świat 30 października 1821 roku w jednej z najuboższych dzielnic ówczesnej Moskwy. Był drugim synem z ośmiorga dzieci lekarza Michała Andriejewicza Dostojewskiego i Marii Dostojewskiej z domu Nieczajew. Już jako małe dziecko zetknął się ze światem nędzy i występku, krzywdy i poniżenia. Warunki życia, w jakich dorastał, były skromne. Ojciec, człowiek o trudnym usposobieniu i drażliwy, lubił zaglądać do kieliszka. Matka niewiele miała do powiedzenia, ale to właśnie jej zawdzięcza Dostojewski chłopięce rozmiłowanie w literaturze.
W latach 1838-1843 Dostojewski studiował w Głównej Szkole Inżynierskiej, którą ukończył z patentem inżyniera i w stopniu podporucznika. Podjął służbę, ale już w roku następnym podał się do dymisji, by poświęcić się wyłącznie pracy literackiej.
Kariera pisarska Dostojewskiego została brutalnie przerwana przez aresztowanie wiosną 1849 roku. Powodem było uczęszczanie na towarzyskie „piątki” u Michaiła Butaszewicza-Pietraszewskiego, podczas których żywo dyskutowano na tematy filozoficzne, ekonomiczne, społeczne. Pociągnięto wówczas do odpowiedzialności 123 osoby. Osadzony w Twierdzy Pietropawłowksiej Dostojewski po wielomiesięcznym śledztwie został – wraz z grupą 21 osób – skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Reskrypt Mikołaja I o złagodzeniu wyroków odczytano skazańcom dopiero na miejscu kaźni, gdy pierwszą trójkę spośród nich przywiązano już do słupów (Dostojewski był w drugiej trójce). Ostatecznie skazano pisarza na cztery lata katorgi, a potem wcielenie do wojska w stopniu szeregowca.
Zbrodnia i kara przyniosła pisarzowi wielki sukces Jednocześnie uśmiechnęło się do niego szczęście osobiste. Poznał Annę Snitkin, z którą wziął ślub w lutym 1867 roku.
Uważany za mistrza prozy psychologicznej i jednego z najważniejszych powieściopisarzy
- informacje o powstaniu powieści
Fiodor Dostojewski, pisząc Zbrodnię i karę, nie przypuszczał, że stworzy arcydzieło, które przyniesie mu sławę i niemal natychmiast zaliczone zostanie do klasyki literatury światowej. Zamysł powieści zaczął kształtować się już w latach 50., kiedy pisarz przebywał na katordze. Interesował się wtedy psychologią współwięźniów (wśród których znajdowali się również skazani za morderstwo).
Powieść ta, plasująca się w nurcie dziewiętnastowiecznego realizmu, swoim przesłaniem i ideologią daleko wykracza poza ramy epoki pozytywizmu, stając się w swej wymowie dziełem o charakterze uniwersalnym. Zbrodnia i kara powstała w latach 1865-1866. Początkowo opublikowana została na łamach czasopisma Russkij Wiestnik (1866). Pierwsza wersja utworu, a właściwie zarys fabuły z 1865 nosił tytuł Pijaniutcy i poruszać temat alkoholizmu, jego przyczyn i konsekwencji dla rodzin, zawierać sceny z życia rodzinnego i dokonywać analizy tego problemu. Jednak ponieważ wydawca nie wykazał zainteresowania planowanym utworem, pisarz porzucił pomysł. Nienapisani Pijaniutcy stali się jednak podstawą stworzenia portretu rodziny Marmieładowów w Zbrodni i karze.
Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1866 roku.
- cechy powieści psychologicznej (notka na podstawie słownika gatunków literackich)
Przedstawienie tematyki utworu
- poproszenie uczniów o krótkie streszczenie treści lektury
Książka opowiada o perypetiach Rodiona Romanowicza Raskolnikowa, 23-letniego byłego studenta prawa. Rodia był półsierotą, miał jednak kochającą rodzinę. Jego matka Pulcheria Aleksandrowna i siostra Eudoksja Romanowna, zwana Dunią, darzyły go głębokim uczuciem, wspierały finansowo i martwiły jego ciężką sytuacją. Siostra do tego stopnia pragnęła poświęcić się dla brata, że zamierzała wyjść za mąż za człowieka, który zapewniłby spokój materialny rodzinie, a Rodionowi ułatwił praktykę prawniczą. Bohater, zbuntowany przeciw porządkowi świata, popełnia morderstwo na starej lichwiarce. Zgodnie ze swoją ideologią, którą wcześniej publikuje na łamach prasy, jako jednostka wybitna ma prawo zabijać, gdyż geniusz usprawiedliwia wszystkie zbrodnie dokonane na "zwykłych" ludziach, których Raskolnikow nazywa "wszami". Morderstwo to ma być dla niego swoistym sprawdzianem jego odwagi i determinacji. Inną, mniej ważną pobudką była trudna sytuacja materialna Raskolnikowa, który potrzebował pieniędzy na kontynuację studiów.
Zbrodni dokonuje uderzając w jej głowę siekierą, uprzednio uśpiwszy jej czujność. W trakcie dokonywania zbrodni, zmuszony jest zabić również siostrę lichwiarki Lizawietę. Szczęśliwym trafem, udaje mu się zbiec z miejsca zbrodni, nie będąc zauważonym. Zabiera z mieszkania lichwiarki jedynie kilka przedmiotów, z przerażenia swym czynem traci zdolność racjonalnego myślenia i pozostawia nietknięte pudełko z dużą ilością gotówki. Czując obrzydzenie do ukradzionych przedmiotów i obawiając się odkrycia jego zbrodni, ukrywa łup pod kamieniem w jednej z pobliskich bram. Zbrodnia doprowadza go do obłędu i samoudręczenia myślami o zbliżającej się karze. Powoduje to u niego wyczerpanie psychiczne, ciężką chorobę związaną z gorączką i majakami. Do końca całej historii wierzy w prawdziwość swej ideologii, (nawet w więzieniu nie czuje skruchy, trapi go wręcz bezsensowność odsiadywania kary za czyn, który nazywa tylko "uchybieniem" jako że został wykonany tak niestarannie). Ostatecznie, po wielu załamaniach psychicznych, zostaje zdemaskowany przez sędziego śledczego, Porfirego. Wreszcie za namową Soni przyznaje się do zbrodni i w szczegółach relacjonuje władzom jej przebieg. Trafia na 8 lat na Syberię.
Istotny w powieści jest również wątek Soni i Katarzyny Iwanowny. Sonia, której macochą jest Katarzyna Iwanowna (osoba niezrównoważona i wybuchowa), jest zmuszona do prostytucji przez warunki materialne. Jej perypetie wiążą się bezpośrednio z losem Rodiona i ostatecznie jedzie ona za nim na Syberię, gdzie przyczynia się do jego przemiany. Głównym jej powodem jest miłość do Raskolnikowa, która pozwala mu przeżyć trudne chwile i mieć nadzieję na nową przyszłość.
- przesłanie utworu
Powieść F.Dostojewskiego "Zbrodnia i kara" ma uniwersalną, ponadczasową wymowę.
Nie ma ludzi tylko złych czy dobrych, natura człowieka może być syntezą cech przeciwnych.
Jednostka jest odpowiedzialna za swe czyny, karą za popełnione zbrodnie nie muszą być restrykcje prawne, własna psychika skazuje winowajcę na znacznie dotkliwsze męczarnie.
Krótkie omówienie sylwetek głównych postaci z zadaniem pracy domowej
- uczniowie wymieniają ważniejszych bohaterów powieści i krótko przedstawiają
Rodion Romanowicz Raskolnikow jest głównym bohaterem powieści Zbrodnia i kara. Jest to postać niezwykle złożona, niejednoznaczna i pełna sprzeczności. Przekonany o swej niezwykłości Raskolnikow podejmuje ryzyko, chce sprawdzić sam siebie i dopuszcza się zbrodni. Zadaje sobie pytanie, czy taki ktoś jak on ma prawo stanowić o czyimś losie, a tym samym próbuje się przekonać, czy osamotniona w swych działaniach wybitna jednostka jest zdolna decydować o losie całej ludzkości, wpłynąć na bieg historii.
Zofia Siemionowna Marmieładowa (Sonia) jest jedną z głównych postaci powieści. Pierwsza wzmianka na jej temat pojawia się podczas rozmowy Marmieładowa z Raskolnikowem w szynku. Natomiast bezpośrednio poznajemy ją w momencie, gdy umiera jej ojciec Marmieładow.
Alona Iwanowna - lichwiarka, właścicielka pokoi, pożycza pieniądze na procent. Jest to kobieta wyrachowana i bez skrupułów; bije i upokarza swoją przyrodnią siostrę, która jest jednocześnie jej żywicielką; nie przeszkadza jej to jednak wpłacać pewnych sum pieniędzy na cerkiew, gdyż jest przekonana, że postępując w ten sposób dostąpi po śmierci odpuszczenia grzechów.
Arkadiusz Swidrygajłow to pozorant, który pod maską przyzwoitych manier i elegancji kryje prawdziwe oblicze. Z pochodzenia jest szlachcicem, służył dwa lata w kawalerii, potem włóczył się po Petersburgu. Pobyt w więzieniu to istotny epizod w jego życiu. Trafił tu za długi i z pewnością spędziłby tu więcej czasu, ale wykupuje go Marfa Pietrowna. Wkrótce pobierają się i zamieszkują na wsi. Swidrygajłow nie stroni od hazardu, przyznaje, że jest szulerem. To cynik i brutal, zachowujący jednak pozory człowieka światowego i układnego. Był chlebodawcą siostry Raskolnikowa, Duni, która pracowała w jego domu jako guwernantka i musiała odejść z powodu jawnie uwodzicielskich zachowań Swidrygajłowa.
Piotr Pietrowicz Łużyn jest dalekim krewnym Marfy Pietrownej. Informacje o nim czerpiemy głównie z listu matki do Raskolnikowa. Jest to człowiek bardzo zajęty i pracowity. Już po pierwszym spotkaniu oświadcza się Duni i zostaje przyjęty. Jego działania są szybkie i przemyślane. Ma zabezpieczoną przyszłość, jest solidny, ma dwie posady i zebrał już własny kapitalik. Ma już 45 lat, ale jest całkiem miły, przyzwoity i solidny, może tylko trochę ponury i jakby wyniosły.
Porfiry Pietrowicz - sędzia śledczy policji petersburskiej, znakomity psycholog, wprawnie manipulujący psychiką podejrzanego o zabójstwo Raskolnikowa.
Pulcheria Aleksandrowna Raskolnikowa - matka Raskolnikowa i Duni. Mimo swych czterdziestu trzech lat wygląda na młodszą. Jej włosy zaczęły już siwieć i rzednąć, a wokół jej oczu pojawiły się zmarszczki, lecz mimo to nadal jest kobietą piękną i starzeje się z godnością.
Awdotia Romanowna (Dunia) to młodsza siostra Raskolnikowa, ma dwadzieścia dwa lata; jest wyjątkowo ładną dziewczyną.
Dymitr Prokoficz Razumichin - oddany przyjaciel Raskolnikowa, student prawa. Jego wygląd zewnętrzny jest charakterystyczny – wysoki, chudy, zawsze źle ogolony, czarnowłosy. Człowiek o wrażliwym sercu, spieszy zawsze z pomocą potrzebującym.
Zosimow – lekarz, profesjonalnie podchodzi do swego zawodu, doceniany przez ludzi, ale niezbyt sympatyczny; ma około dwudziestu siedmiu lat.
- praca domowa – przygotować fragmenty do szczegółowej charakterystyki Raskolnikowa oraz Soni