Malewicz Kazimierz Czarny kwadrat na białym polu

  autor — Kazimierz Malewicz

data powstania — 1913–15

technika — olej na płótnie

wymiary — 53,5 × 53 cm

miejsce przechowywania — Moskwa, kolekcja Inkombanku

Rosyjski malarz polskiego pochodzenia jest obok Kandinsky’ego i Mondriana najwybitniejszym przedstawicielem sztuki abstrakcyjnej. Początkowo związany z kubo-futurystami tworzył kompozycje figuralne z uproszczonych elementów, przypominających metaliczne formy. Czarny kwadrat na białym polu — dzieło przełomowe w jego karierze, pokazany w 1915 r. w Piotrogrodzie wraz z innymi abstrakcyjnymi pracami stał się manifestem nowego kierunku, nazwanego przez Malewicza suprematyzmem.

Tak wspominał artysta po latach powstanie słynnego obrazu (którego datę przesuwał często na 1913 r., wówczas bowiem użył tego motywu w scenografii do baletu Zwycięstwo nad słońcem): „dążąc rozpaczliwie do uwolnienia sztuki od balastu przedmiotowości, uciekłem się do formy kwadratu i wystawiłem obraz, który przedstawiał tylko czarny kwadrat na białym polu. Wtedy jęknęli krytycy, a wraz z nimi całe społeczeństwo. Wszystko, cośmy kochali, zostało zaprzepaszczone: jesteśmy na pustyni... przed nami widnieje czarny kwadrat na białym tle!”.

Terminem suprematyzmu, czystego, pozbawionego wszelkich: religijnych, politycznych czy społecznych funkcji malarstwa nieprzedstawiającego, którego kwintesencją był prezentowany obraz, określił Malewicz „supremację czystego odczucia w sztukach plastycznych”. Istotne było jego zdaniem wyłącznie odczucie, abstrahujące od zjawisk natury przedmiotowej, nawet tych, które stały się jego przyczyną. Nową sztukę rozumiał jako wyzwolenie energii, obecnej również w dziełach sztuki przeszłości, niemniej ukrytej tam pod balastem „rzeczy” oraz wirtuozerii wykonania. Czarny kwadrat nazwany przez Malewicza „nagą, nie oprawioną w ramy ikoną naszych czasów” był jego zdaniem wyrazem typowego dla wieku XX odczucia bezprzedmiotowości. „Czarny kwadrat na białym polu był pierwszą formą wyrazową odczucia bezprzedmiotowego: kwadrat = odczucie, białe pole = nic poza tym odczuciem” — wyjaśniał Malewicz znaczenie dzieła.

Katarzyna Nowakowska-Sito

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA