„DZIECKO W ŚWIECIE EMOCJI LITERACKICH”

- bardzo ważnym osiągnięciem jest odkrycie uczuć dziecka, ich złożoności i ogromnej siły (XXw)
- obszar emocjonalny nie zawsze był doceniany: na początku XX w obawiano się tekstów, które przedstawiały uczucia negatywne, usuwano z utworu sceny w których bohater odczuwa lęk, usuwano także radykalne zakończenia baśni, gdzie zło zostaje ukarane
- wielu krytyków także strefę pozytywnych emocji uważało za rzecz wstydliwą (utwory sentymentalne, ckliwe jawiły się jako kiczowate), cały dział tzw. „literatury dla dziewcząt” uznano za literaturę niepożądaną
- utylitarne teorie literatury nakazywały ocenianie jej przez pryzmat wartości poznawczych i wychowawczych, traktując przede wszystkim jak źródło informacji, okazja do przekazania wskazówek moralnych
- doznania uczuciowe są silnym motywem do sięgania po literaturę
- ludyczna teoria literatury (twórca: Jerzy Cieślikowski) – (próba uwolnienia literatury dziecięcej od utylitaryzmu), głosiła ona, że wszystko, co dorośli stworzyli dla dzieci, co przejęły one od dorosłych i to, co same wymyśliły służy przede wszystkim zabawie. Zwracała uwagę na fikcyjność literackiej kreacji, na jej umowność; dziecko= homo ludens - istota, której żywiołem jest zabawa. Akt literacki nie ma funkcji użytkowych, jest bezinteresowny. Teoria wzbudziła wiele kontrowersji. Jej największą zasługą było odkrycie i oświetlenie własnej aktywności literackiej dziecka przejawiającej się w tekstach dziecięcego folkloru.
- w folklorze dziecięcym jest nie tylko miejsce na śmiech i żarty, ale również na smutek i melancholię
- Janusz Korczak, ukazuje dziecko jako homo Faber i homo philosophicus – istota myśląca, próbująca ogarnąć myślą prawidła rządząca światem i nadać im własny etycznie doskonały wymiar
- współcześni badacze dzieciństwa twierdzą, że dziecko nie jest bynajmniej płochą i beztroską istotą, odczuwa także cierpienie, gniew i lęk
- dziecko to istota poszukująca sensu życia, stawiająca sobie egzystencjalne pytania (Korczak, Bettelheim)
- Bettelheim – teoria lektury i czytelnika – książki łatwe i błahe, uciekające od poważnych i trudnych tematów, książki puste, nie są w stanie zachęcić do lektury. Dziecka uwagę jest w stanie przyciągnąć tylko taka literatura, która dotyka spraw ważnych i intensywnie przeżywanych przez dzieci. Teoria ta za najważniejsze uważa to, co apeluje do strefy nieświadomej posługując się obrazami, symbolami.
- język fantazji, snu – podstawowe formy działania literatury dziecięcej; przykłady: Baśnie braci Grimm, Dziadek do orzechów, Alicja w Krainie Czarów, Pinokio, Pierścień i Róża, Muminki
- Opowieści z Narnii C. S. Lewisa – dotyka dorosłych i uniwersalnych problemów transcendencji; kraina istniejąca w dziecięcej wyobraźni, do której wstęp mają tylko dzieci gdyż umysł dorosłych rządzi się prawami intelektu; staje się dla dziecka źródłem poczucia ładu i wiary w potęgę dobra. Refleksja etyczna dokonuje się nie w sposób logiczny, ale przy udziale podświadomości = wartości terapeutyczne
- Bracia Lwie Serce A. Lindgren – baśniowe symbole literackie: biała gołębica, postać Katli (symbolizuje śmierć); utwór może być odczytywany jako alegoria społeczna nawiązująca do walki z niewolą. W symbolicznej warstwie- głębokie treści mistyczne, dyskurs nad problemem życia i śmierci.
- gra na emocjach pozwala na zwielokrotnienie oddziaływania tekstu i jego zasięg problemowy, odkrywa świat ludzkich uczuć, wyjaśnia motywy zachowań, oddala poczucie samotności, ujawnia to, co jest dla dziecka źródłem cierpień i lęków, a czego ono samo nie jest w stanie nazwać ani wyjaśnić.
- waga doznań literackich może być istotna dla rozwoju osobowości dziecka, jego zdolności do komunikowania się z innymi ludźmi, zdolności do przezwyciężania cierpień, likwiduje konflikty i napięcia wewnętrzne
- W pustyni i w puszczy H. Sienkiewicza – wartością tej lektury jest towarzyszenie Stasiowi w zmaganiu się z nieprzyjacielskim światem i samym sobą, współprzeżywanie jego lęków, dylematów aktów odwagi i wytrwałości
-utwory zwane realistycznymi także mają potężne możliwości oddziaływania na nieświadome warstwy psychiki czytelnika, pod warunkiem, że dotyczą spraw rzeczywiście istotnych z punktu widzenia dziecka
- dzieci coraz częściej sięgają po książki błahe i banalne (czytadła), zaspokajają potrzeby „wieku cielęcego”, z czasem prowadzą one czytelnika do ambitniejszych lektur
- współczesne teorie czytelnictwa głoszą zasadę przyzwolenia na dobór lektury zgodny z upodobaniami czytelnika, dziecięca publiczność czytelnicza nie może być traktowana w sposób jednolity
- żadna z teorii nie wyjaśnia popędu na „czytadła”, książki są rodzajem autoterapii
- Lynne Rosenthal, amerykańska badaczka twierdzi, że literatura może uzdrawiać, ale to sam czytelnik ma znaleźć pomoc w lekturze szukając i znajdując odpowiednią książkę, w tym samodzielnym wyborze możemy wesprzeć go jedynie przez otwarcie przed nim jak najbogatszej oferty książek, a nie narzucanie i eliminowanie konkretnych pozycji (teksty, które współgrają z uczuciami!)
- książki poprawiające humor, dające kropelkę radości i śmiechu, tryskające humorem; książki spokojniejsze, niosące pewien ład wewnętrzny
- wiara w siłę marzeń, w siłę słowa i pięknej opowieści charakteryzuje terapeutyczne funkcje literatury
- bibliotekarz powinien pomóc odkryć krzepiącą rolę kontaktu z literaturą
- „Jeżycjada” M. Musierowicz – w wykreowanym przez nią świecie nie dzieje się nic ciekawego, a jednak jest on odpowiedzią na nasze oczekiwania, zwątpienia i smutki
- nie doceniamy „literatury mroku”, która także jest pomocna; dotyka utajonych bólów, lęków, wrogości; książka drapieżna i ostra pomaga nam zrozumieć odpychane i nieakceptowane uczucia i myśli, jeśli nie w formie bezpośredniej to metaforycznej i symbolicznej; towarzyszy ona naszym cierpieniom i klęskom, sprawia, że nie czujemy się wśród nich samotni