EMOCJE PODSTAWOWE.

We współczesnej psychologii możemy mówić o dwóch stanowiskach w sprawie podziału emocji:

1. Istnienie emocji podstawowych

• Tomkins, Izard, Ekman - Emocje podstawowe to wyraźnie wyodrębnione, dyskretne stany cechujące się stałością i uniwersalnością, posiadające wyraźnie określoną funkcję i wartość adaptacyjną.

• Podobnie podejście reprezentują ewolucjoniści - Tooby i Cosmides – którzy uważają, że emocje podstawowe ukształtowały się w naszej ewolucyjnej przeszłości w trakcie powtarzających sie sytuacji wymagających adaptacji, takich jak ucieczka przed drapieznikami, czy walka z rywalem.

• Dla zwolenników istnienia emocji podstawowych nie istnieją one jak stałe całości, ale jako złożone procesy, zawsze takie same dla każdej emocji.

• Podejście to ma wiele argumentów potwierdzających tę tezy:

• „Językowy”

• Stałość mimicznych wyrazów emocji

• Obserwacje, że pewne emocje pojawiają się zawsze w konkretnych sytuacjach.

• Krytyka:
  Averill (1984) – wg niego termin „podstawowy” może mieć różne znaczenia. Emocje mogą być podstawowe w sensie prototypowości, poziomu ogólności lub reguł organizacji, bądź w sensie biologicznym, społ., czy psychologicznym. Wg A. Pojęcie jest niepotrzebne.
  Ortony i Turner (1990) - nie mamy (pewnie nie będziemy mieć nigdy kryterium pozwalającego określić, co znaczy emocja podstawowa

2. Brak emocji podstawowych

• Twierdzą, że emocje skłądają się z różnych, stałych i niezmiennych skł., które w zależności od konfiguracji tworzą konkretną emocją.

• Argument:

• Kulturowe zróżnicowanie emocji

• K oncepcja Russela (1980)

• Russell postuluje istnienie dwóch podstawowych, nieredukowalnych cech emocji, tworzących wymiar afektywny i wymiar pobudzenia. Wg Rusella poszczególne emocje można umiejscowić w dwuwymiarowej przestrzeni w zależności od wartości afektywnej i pobudzenia, czyli każda emocja ma określone miejsce na takim układzie.

• Model ten porządkuje stany emocjonalne na planie okręgu, a odległość pomiędzy poszczególnymi emocjami na okręgu jest proporcjonalne do ich powiązania. Z kolei odległość emocji od środka okręgu to miara intensywnośni

• Dwie osie wyznaczają dwa wymiary dla emocji: wymiar przyjemność-przykrość i wymiar wysokie-niskie pobudzenie.

• Emocje na przeciwległych krańcach – przeciwstawne

• Argumenty:

• Korelacje

• Pozycje emocje są wynikami procedury skalowania wielowymiarowego, która bezpośrednio umieszcza poszczególne obiekty w dwuwymiarowej przestrzeni.

• Prawie identyczne wyniki w trzech kulturach u badaczy z Grecji, Estonii i Polski

3. Scherer – stanowisko kompromisowe

• Scherer reprezentuje podejście składnikowe do emocji, ale uznaje istnienie tzw. Emocji modalnych (pewne, często powatzrające się, takie same układy skłądników emocji, zespołów procesów)

• W

  4. Panksepp – kryterium biologiczne

  g Scherera ciągle powtarzająca się emocja prowadzi do wykształcenia i utrwalenia charakterystycznych wzorców oceny, co z kolei skutkuje ukształtowaniem specyficznych zespołów procesów tworzących emocje.
  
  
  
  

• w celu rozróżniania emocji podstawowych i niepodstawowych utworzył kryterium biologiczne, odwołujące się do różnic na poziomie neuronalnych mechanizmów emocji.

• Zgodnie z tym stanowiskiem możemy wyróżnić tyle emocji podstawowych, ile specyficznych czuciowo-ruchowych obwodów zarządzających można w mózgu znaleźć.

• Wg Pankseppa można wyodrębnić siedem takich systemów:

1. Poszukiwania

2. Wściekłości

3. Strachu

4. Żądzy

5. Opieki

6. Paniki

7. zabawy

• Podejście to redukuje zrozbieżności pomiędzy proponowanymi klasyfikacjami emocji, w przeciwieństwie do bardziej psychologicznie zorientowanych stanowisk.

• Panksepp proponuje wyodrębnić trzy rodzaje procesów afektywnych, rozróżnionych na podstawie stopnia złożoności:

• Odruchy afektywne - proste, krótkotrwałe reakcje o charakterze odruchowym, zorganizowane w niskich obszarach pnia mózgu, oparte na prostych obwodach neuronalnych.
  np. obrzydzenie, strach, ból

• Emocje podstawowe – oparte na bardziej złożonych obwodach w wyższych pośredniczących obszarach mózgu, stanowiące obwody zarządzające czuciowo-ruchowe i organizujące skutki behawioralne, czy fizjologiczne – podstawowe systemy emocjonalne w mózgu.
  np. strach, gniew, radość

• Uczucia wyższe zorganizowane na wyższych poziomach przodomózgowia, w których istotną rolę odgrywają złożone procesy poznawcze, tworzące takie stany, jak poczucie winy, współczucie, zawiść.
  Panksepp nie wyklucza, że procesy te są wynikiem kombinacji odruchów afektywnych i emocji podstawowych.

3. Damasio – emocje pierwotne i wtórne.

• Podobne rozumowanie do Pankseppa

• Podstawę do rozróżnienia emocji pierwotnych (emocje podstawowe u Pankseppa) i wtórnych (najwyższy mózgowo poziom uczuć wyższych u Pankseppa) stanowił dla niego poziom proc. nerwowych oraz udział proc. poznawczych.

3. Ekman

• Dla Ekmana jednym z wazniejszych kryteriów rozróżnialności były obserwowalne, charakterystyczne i stałe wzorce ekspresji mimicznej, które można traktować jako sygnały dla otoczenia.

• Podobieństwo do stanowiska Pankseppa: także odwołując się do kryterium biologicznego twierdził, że emocje podstawowe to te, o charakterystycznych wzorcach procesów neuronalnych

• Różnica do Pankseppa: uważa, że wszystkie emocje są podstawe, a odkrycie wzorców fizjologicznych dla emocji nazywanych złożonymi to tylko kwestia czasu.

• Pozostałe kryteria wyróżniania emocji wg Ekmana:

• Automatyczność procesów oceny

• Odrębność pojawiania się w rozwoju

• Obecność u innych naczelnych.

3. Tomkins - stymulacja

• Koncepcja ta również opiera się na kryterium biologicznym, ale inaczej zdefiniowanym. Wskaźnikiem dla niego są czasowe charakterystyki stymulacji wywołującej afekty, której odzwierciedleniem jest gęstość (density) wyładowań neuronów.

• Przykłady:

• Strach przestrach – najsilniejsze wyładowania, które stopniowo narastają

• Gniew, niezadowolenia – silna, ale stała stymulacja, silniejsza w przypadku gniewu

• Radość, śmiech – zmniejszająca się gęstość wyładowań, czyli malejąca stymulacja

Plutchik – adaptacja.

• Kryterium ewolucyjne

• Wg PLUTCHIKA emocje podstawowe to takie, które mogą być obserwowane na różnych poziomach filogenetycznych i które mają adaptacyjne znaczenie dla walki jednostki i gatunku o przetrwanie. Wyróżnił on osiem takich emocji:

1. S trach

2. Złość

3. Smutek

4. Radość

5. Akceptacja

6. Wstręt

7. Antycypacja

8. Zaskoczenie

• emocje podstawowe, znajdujące się obok siebie są najbardziej podobne, natomiast przeciwleżąca – najbardziej przeciwstawne.

• Z kolei emocje złożone powstają na bazie dwóch sąsiadujących ze sobą emocji podstawowych.

3. Izard – teoria zróżnicowanych emocji (DET – differential emotions theory)

• Postulował istnienie emocji podstawowych na podstawie 3 kryteriów ich wyodrębniania:

1. Emocje podstawowe mają specyficzne, wrodzone mechanizmy neuronalne

2. Unikalne i uniwersalne wzory ekspresji mimicznej

3. Unikalne, subiektywne stany uczuciowe

3. Lazarus – podstawowy temat relacyjny (core relational theme)

• Kryterium oparte na procesach poznawczych

• Tym, co stanowi o istocie emocji jest podstawowy temat relacyjny (czynnik definiujący emocję)

• Wg Lazarusa emocje powstają jako efekt dokonywanej przez podmiot oceny poznawczej relacji podmiot-otoczenie. Te relacje, nazywane też transakcjami, podlegają ewaluacji pod kątem interesów jednostki.

EMOCJA	PODSTAWOWY TEMAT RELACYJNY
GNIEW	Zniewaga pomniejszająca „ja” i „moja”
LĘK	Niepewne zagrożenie egzystencjalne
STRACH	Bezpośrednie, konkretne i przytłaczające zagrożenie fizyczne
POCZUCIE WINY	Złamanie moralnego nakazu
WSTYD	Niepowodzenie w realizacji osobistego ideału
SMUTEK	Nieodwracalna utrata.
ZAWIŚĆ	Pragnienie posiadania czegoś, co ma ktoś inny
ZAZDROŚĆ	Niechęć do osoby trzeciej z powodu utraty lub zagrożenia czyjegoś uczucia do nas
WSTRĘT	Przyjęcie lub bliskość niestrawnegoobiektu albo idei
RADOŚĆ	Znaczący postęp w realizacji celu
DUMA	Wzmocnienie poczucia własnej wartości dzięki przypisywanemu sobie osiągnięciu lub uzyskaniu wartościowego obiektu
ULGA	Zmiana na lepsze lub ustąpienie przykrych, niezgodnych z celami okoliczności
NADZIEJA	Obawa, że będzie gorzej i pragnienie, że będzie lepiej.
MIŁOŚĆ	Pragnienie bycia lub uczestniczenia w związku uczuciowym, zazwyczaj, ale niekoniecznie odwzajemnionym
WSPÓŁCZUCIE	Poruszenie z powodu czyjegoś cierpienia i chęć niesienia pomocy