Szwajcaria (wł. Konfederacja Szwajcarska)

- W 1874 r. powstała republika federacyjna składająca się (obecnie) z 26 Kantonów
- cztery języki urzędowe: niemiecki, francuski, włoski, retoromański
- mały kraj (6 mln mieszkańców), 41,3km powierzchni (2/3 góry jeziora)

I. Podział administracyjny
Dwa szczeble podziału

- Kantony (nie są jednostkami podziału terytorialnego, lecz odrębnymi małymi państwami; „Kantony są suwerenne o ile ich suwerenność nie jest ograniczona Konstytucją Związkową i jako takie realizują wszystkie prawa nie przekazane władzy federalnej.” Suwerenne i posiadające równe prawa kantony stanowią, po szczeblu federalnym drugi szczebel polityczny Konfederacji Szwajcarskiej.

- Gminy (Kanton określa i reguluje działalność gmin, a nie federacja! Granice autonomii gmin zakreślone są przez konstytucje, ustawy, miejscowe tradycje itd. Szczególne prawa przysługują gminie w sprawach dotyczących obywatelstwa. W Szwajcarii jest potrójne obywatelstwo: gminy, kantonu i związku. Najważniejsze jest obywatelstwo gminy, bo bez niego nie można otrzymać obywatelstwa kantonu i związku)

Gmina to podstawowa jednostka podziału terytorialnie- administracyjnego( ponad 3000 gmin)
Wyróżniamy:
- gminy polityczne (gminy mieszkańców); składają się z mieszkańców gminy, którzy wykonują swoje prawa polityczne na terenie tej gminy. Prawo głosu otrzymuje każdy obywatel po 3 miesiącach od zamieszkania w danej gminie.
- gminy specjalne (gminy w gminie, lub w gminach; o ograniczonych kompetencjach np. szkolne, wyborcze, obywatelskie, kościelne itd.


II. Organy uchwałodawcze w Konfederacji Szwajcarskiej
1. Władze związkowe (centralne)
Konstytucja związkowa stoi na straży jedności władzy – nie ma konkretnego podziału kompetencji miedzy organami władzy. Zgromadzenie Związkowe jest najwyższą władzą federacji i nie ma przewidzianych hamulców ograniczających ją. Obowiązuje również zakaz łączenia stanowisk w rządzie parlamencie.
Do domeny władz związkowych zaliczamy:
- cła i ochronę handlową
- sprawy miar i wag
- ustalanie budżetu i finansów
- emisja pieniądza i polityka monetarna
- polityka obronna
- polityka zagraniczna
- sprawy poczty, kolei, i telekomunikacji
Na władzę ustawodawczą federacji składa się dwuizbowy parlament – Zgromadzenie Związkowe. Składają się na nie równoprawne izby ( i znowu ).Dlanie wiem równoprawne czy nie równoprawne??? hm… oto jest pytanie przyjęcia ustawy potrzebna jest uchwala obu izb podjęta absolutną większością głosów, przy obecności co najmniej połowy deputowanych.
Rada Kantonów powołana została dla ochrony i reprezentacji interesów kantonów. Każdy kanton ma do dyspozycji dwa mandaty (stare „półkontony” jeden). Zatem radę tworzy 46 (nie jestem pewien 46 czy 49???, ale na 95% ) osób. Kanton ma prawo regulować kwestie sposobu wyboru46 przedstawicieli a także trwania ich kadencji 1-6 lat. Członkowie rady mają obowiązek kierować się interesami swoich kantonów.
Rada Narodowa reprezentuje społeczeństwo jest wybierana w wyborach 5 przymiotnikowych (tajne i powszechne). 200 posłów przez 4 lata zasiada w radzie. Mandaty są rozdzielane proporcjonalnie do liczby ludności w kantonach i każdy kanton, musi być reprezentowany. System ten powoduje, iż w większych kantonach mandaty zdobywają nawet te partie, które cieszą się mniejszym poparciem, zaś w kantonach mniejszych – tylko zwycięska.
2. Władze uchwałodawcze w kantonach
Władze ustawodawczą w kantonie sprawuje rada kantonalna (parlament kantonalny wybierana w wyborach powszechnych. Jest ona złożona z od 100 – 200 radnych, których kadencja trwa, w zależności od kantonu, 2 do 4 lat. Rada zatwierdza budżet, uchwala ważniejsze ustawy przygotowywane przez rząd, kontroluje większe operacje finansowe, wypowiada się w sprawach istotnych dla życia obywateli oraz całego kantonu.
Ustawodastwo wdrażane przez kantony:
- ochrona środowiska
- rolnictwo
- prawo cywilne i karne
- ubezpieczenia, pomoc socjalna
W pewnych sprawach kompetencje ustawodawcze posiada zarówno władza federalna, jak i kantonalna, która w ten sposób może dostosowywać prawo do swoich warunków, ale musi być ono zgodne z prawem federacyjnym. Także rząd kantonalny pochodzi z wyborów powszechnych. Jedynie w kilku kantonach ludność sprawuje władzę wyłącznie w drodze demokracji bezpośredniej. Kantony mają obowiązek pomagać gminom, bowiem kantony dzielą się na gminy.
3. Władze uchwałodawcze w gminach
Gmina nie ma narzuconego schematu organizacji. Pełni role organu ustawodawczego. W małych gminach stosuje się system tzw. „demokracji wiecowej” wówczas zgromadzenie dorosłych obywateli ma decydujący głos w działaniu rady wykonawczej gminy i jej obywateli. Przedmiotem obrad są problemy komunalne. W dużych gminach występuje parlament gminny (rada gminy). Wybierany jest on prze ludność na dwa, trzy, lub cztery lata. Liczba radnych zależy od liczby mieszkańców od 20 do 100 osób. Ważną funkcją w parlamencie pełni wybierany na rok przewodniczący (bez możliwości ponownej elekcji). Ten system oznacza przejście do demokracji przedstawicielskiej. Wybór leży w gestii ludności ( w większości gmin) lub rady gminy.
Parlament ma ważne zadanie i kompetencje:
- opracowuje budżet gminy i dokonuje jego corocznej analizy
- określa w ramach przepisów państwowych stanowisko urzędników gminnych (powołuje ich, wyznacza okres trwania kadencji, określa obowiązki i prawa)
- może powołać komisje doraźne (nie mają prawa podejmowania decyzji)
- może także obciążać swoich obywateli doraźnymi karami i mandatami za wykroczenia.


III. Organy wykonawcze w Konfederacji Szwajcarskiej

1. Federalne organy wykonawcze
Rada Związkowa jest to siedmiu federalnych radnych wybranych przez Zgromadzenie Związkowe. Ich kadencja trwa 4 lata i w tym czasie nie mogą być odwołani. Natomiast przewodniczący sprawuje swój urząd przez rok i nie posiada prawa reelekcji. Organ ten jest kolegialny funkcjonuje na zasadzie koabitacji. Są oni szefami siedmiu departamentów rządowych tj. Departamentu Finansów i Ceł, Departamentu Politycznego, Spraw Wewnętrznych, Sprawiedliwości i Policji, Przemysłu, Komunikacji i Energetyki, Spraw Wojskowych. Do zadań rządu centralnego należą sprawy:
- celne
- kolejowe
- ochrony środowiska
- monetarne
- pocztowe
- zagraniczne
- wojskowe
Do głównych zadań należy opracowywanie realizacji postanowień konstytucji, zarządzanie wyborów, referendum i przygotowanie budżetu.

2. Organy wykonawcze kantonu

Rada Kantonalna (Rada Rządowa) jest to rząd kantonalny wybierany przez obywateli w wyborach powszechnych co 4,5 lat. Składa się on z 5-9 członków. Rząd kantonalny zbiera się przeciętnie raz na 14 dni. Na czele rządu stoi przewodniczący zwany Landmanem wybieranym na rok bez możliwości sprawowania kadencji w następnym. Rząd:
- kieruje pracą aparatu urzędniczego kantonu
- doradza gminom
- wykonuje ogólnopaństwowe decyzje swojej rady
- przygotowuje referenda i wybory
W czasie kadencji członkowie rządu są zwolnieni z innych prac, a ich diety finansowane są z kasy kantonu.
Dystrykt jest przedstawicielstwem rządu (zazwyczaj kantonalnego) , tworzonym w większości kantonów (tych większych). Na czele tej jednostki administracyjnej stoi wybierany przez ludność naczelnik, któremu pomagają trzej albo czterej eksperci. Jest on odpowiedzialny jedynie przed rządem kantonalnym i ma za zadanie wdrażanie poleceń władz, pilnowanie porządku i zbieranie informacji o życzeniach ludności. Istnieją obecnie 182 dystrykty.
3.Organy wykonawcze gminy

Rada Kolegialna (Rada Gminy) wybierana bezpośrednio przez obywateli (małe gminy) , czasami to parlament gminny powołuje radę wykonawczą (większe gminy), do której wybory przeprowadzane są co dwa, cztery lata. Liczba radnych waha się od 3-60 osób. Członkowie egzekutywy, których liczba waha się od 3-9 osób wybierani są co 4 lata. W małych gminach niepełnoetatowi członkowie, zasadniczo są nieopłacani, a ich przynależność partyjna ma niewielkie znaczenie. W dużych gminach są zawodowi, pełnoetatowi członkowie i tutaj przynależność partyjna ma znaczenie. Dodatkowo w małych gminach administracja oparta jest częściowo na nieprofesjonalnych usługach wolontariuszy ( w dużych gminach zawodowy).
Gminom przypisuje się pełnienie dwojakiej roli: po pierwsze są one państwowymi władzami lokalnymi wypełniającymi zadania państwa (Związku i kantonów), dlatego w warunkach miejscowych poddane są warunkom działania właściwym organom administracji państwowej. Do zadań realizowanych w ramach tej funkcji należą m.in.:
• Prowadzenie rejestru stanu cywilnego
• Prowadzenie księgi gruntowej
• Kontrola zameldowań mieszkańców
• Rejestr wyborczy

Po drugie, są wtórnymi zbiorowościami publicznymi (korporacjami samorządowymi), upoważnionymi do samodzielnego regulowania swoich spraw, z uwzględnieniem porządku prawnego. Gminy mają poza tym uprawnienia o charakterze fakultatywnym. Przysługuje im też kompetencja generalna na szczeblu lokalnym.
Obowiązki samorządowe w większości gmin:
• Zarządzanie własnym majątkiem
• Ustalanie podatków gminnych
• Prowadzenie publicznych finansów
• Przyznawanie obywatelstwa gminy
• Budownictwo szkół
• Sprawowanie opieki społecznej
• Zapewnienie ładu i porządku publicznego – organizacja policji gminnej
• Ochrona przeciwpożarowa
• Współdziałanie ze służbą zdrowia podległą kantonom
• Organizacja kontroli budowlanej
• Opracowywanie planów miejscowych

Rada gminy ma:
- reprezentować gminę na zewnątrz
- wykonywać uchwały zgromadzenia gminnego
-zarządzać finansami
-zajmować się bieżącymi sprawami gmin
Kompetencje gmin:
- lokalny transport publiczny
- nadzór nad infrastrukturą gazową, elektryczną, wodociągową
- budowa i nadzór dróg lokalnych
- planowanie lokalne
- wywóz śmieci
- polityka podatkowa i budżetowa
- wybór nauczycieli, nadzór nad szkołami
- opieka społeczna, współdziałanie z kantonalną służbą zdrowia
- organizacja i kontrola administracji gminnej
- organizowanie policji gminnej i straży pożarnej
- obrona cywilna
- ochrona środowiska


IV. Formy demokracji bezpośredniej.

a).Inicjatywa ludowa
Na szczeblu konfederacji Inicjatywa ludowa to prawo zgłaszania projektów poprawek, zmian Konstytucji, usunięcia istniejących zarządzeń przez 100 tys. Obywateli. Przechodzi ona na forum Zgromadzenia Związkowego i Rady Związkowej, gdzie jest omawiana i gdzie może powstać kontrprojekt. Następnie konieczne jest referendum zarówno dla kontrprojektu, jak i projektu. Wnioskodawca może wycofać projekt. Na poziomie kantonu przedmiotem inicjatywy może być pełna, lub częściowa zmiana konstytucji, lub ustawy zwykłej. Liczba podpisów niezbędna do złożenia wniosku jest zależna od liczby mieszkańców kantonu i zasadniczo oscyluje w granicach 5 tyś. Na szczeblu gminnym istnieje możliwość zgłaszania wniosków o rozwiązanie ważnych dla społeczności spraw. Przedmiot gminnej inicjatywy ludowej w gminach ze zgromadzeniem jest nieograniczony a wniosek może złożyć nawet jeden obywatel. Rada gminy opiniuje wniosek i przekłada go zgromadzeniu. Prawo inicjatywy ludowej w gminach z przedstawicielskim organem uchwałodawczym jest ograniczone. Rzadko zdarza się by wniosek mógł złożyć jeden obywatel, a przedmiot inicjatywy jest ściśle określony.
b).Referendum
W referendum obywatele bezpośrednio wypowiadają się, w powszechnym głosowaniu na temat poparcia danego projektu. Daje ono możliwość oddolnego działania społeczeństwa, jak i partiom. Referendum znajduje zastosowanie na szczeblu gminy i obu organizmów państwowych (kantonu i związków).
- Referendum gminne: instytucje referendum gminnego są regulowane poprzez instytucje poszczególnych kantonów. Zakres rzeczowy referendum gminnego uzależniony jest przede wszystkim od sposobu organizacji gminy.(W gminach o organizacji tzw. zwyczajnej – zachowującej instytucję zgromadzenia ogółu obywateli zakres spraw podlegających powszechnemu glosowaniu jest w zasadzie nieograniczony. W praktyce przedmiotem referendum są projekty rozstrzygnięć normujących organizację gminy, podstawowe zasady jej funkcjonowania, oraz ważniejsze rozstrzygnięcia o charakterze wykonawczym np. zatwierdzenie rocznego preliminarza dochodów i wydatków gminy, przyjmowanie rocznego bilansu, spis majątku, decydowanie o pożyczkach, wyrażanie zgody na wydatki nadzwyczajne, a nawet udzielanie pełnomocnictw procesowych. W gminach o nadzwyczajnej organizacji natomiast tzn. tam gdzie powoływany jest przedstawicielski organ uchwałodawczy funkcja referendum jest nieco zmieniona. Zakres spraw podlegających powszechnemu głosowaniu został ograniczony
Hm…. Cholera! W tych 4 referatach nie ma ani słowa o referendum kantonalnym, ale pewnie będzie analogicznie jak z kantonalną inicjatywą ludową. ……….A  A nie, jednak coś znalazłemmoże nie? Kto to wie…?
Konstytucje kantonalne także przewidują referenda - często obowiązkowe – w przypadku zatwierdzania ustaw, bądź zaciągania kredytów od pewnej wysokości. Istnieją jeszcze referenda nadzwyczajne, na które często decydują się władze gminne w sprawach nie będących przedmiotem referendum obligatoryjnego lub fakultatywnego. Niektórzy autorzy uważają referendum za „hamulec” procesu legislacyjnego, albowiem czasem od złożenia wniosku o przeprowadzenie referendum mija 5 lat.
Mamy trzy rodzaje referendum
- referendum obligatoryjne – wszelkie poprawki, zmiany konstytucji, niektóre umowy międzynarodowe oraz wszystkie inicjatywy powszechne dla swojej wymagają akceptacji, aprobaty większości obywateli i większości kantonów. Każdy kanton ma prawo zgłaszać projekty ustaw federalnych – inicjatywa federalna.(zwoływane na poziomie gminy, kantonu? I związku)
- referendum opcjonalne(fakultatywne) – Na poziomie związku dotyczy innych aktów i regulacji parlamentarnych(ustawy związkowe i umowy państwowe). Referendum zostaje przeprowadzone, gdy w ciągu 90 dni od podjęcia decyzji przez parlament zażąda tego 50 tys.(a w innym referacie jest napisane „władze państwowe, bądź 30 tysięcy obywateli”), obywateli lub 6 kantonów. Na poziomie gminy- zwoływane na życzenie obywateli , jego przedmiotem mogą być sprawy o charakterze wykonawczym (decyzja o pożyczce itp.)
- referendum nadzwyczajne – zwoływane przez władze gminy z własnej inicjatywy w sprawie innej niż obejmuje referendum obligatoryjne, bądź fakultatywne.


V. Zasady finansowania władz lokalnych

Gminy i kantony czerpią dochody z:
- dotacji
- podatków dochodowych, gruntowych, od nieruchomości i od wzbogacenia, oraz z udziału w podatkach ustalanych przez rząd federalny
- własnych gruntów np. lasów
- przedsiębiorstw komunalnych
- czynsz i odsetek z własnych kapitałów
- własnych banków oraz pożyczek
- składek
Główne wydatki kantonów to:
- drogi
- oświata i wychowanie
- opieka lekarska i wydatki socjalne
Głównymi wydatkami gmin są:
- oświata i wychowanie
- drogi
- administracja i wydatki socjalne
W budżetach gmin następujące dziedziny są finansowane z własnych środków:
- opieka socjalna 98%
- policja 97%
- kościół 97%
- drogi 95%
Dotacje kantonów i federacji na wydatki związane z obrona narodową, gospodarką, ochroną zdrowia i administracją stanowią od 40% do 100%. Ciekawe jest to, iż rząd centralny ma do dyspozycji jedynie 30% dochodów, tyle co gmina a o 10% mniej niż kanton.
Dodatkowo kantony i gminy korzystają z dotacji, pożyczek, składek na specjalne cele, itp.
W Szwajcarii obowiązuje zasada wyrównań finansowych między bogatymi a biednymi gminami - kompensaty. Może się to odbywać na dwa sposoby :
- pionowo, gdy kanton wspomaga gminę;
- poziomo, gdy gmina bogata wspiera gminę biedną.
Pamiętać także należy, że w Szwajcarii władze gminne mają prawo określać wysokość podatku dochodowego, jednak w ramach rozpiętości określonej przez prawo.

VI. Relacje pomiędzy władzą lokalną a związkową i nadzór

W konstytucji jest mowa o współdziałaniu i współpracy władzy lokalnej i federacyjnej. Szeroka niegdyś autonomia władz lokalnych jest sukcesywnie ograniczana, głownie na gruncie finansowym. Rząd federalny oddziałuje na kantony głównie przez dotacje finansowe, zatwierdzanie planów inwestycyjnych, udzielanie pożyczek, określanie udziału kantonu w podatkach i badanie czy kantony działają zgodnie z Konstytucją i ustawami państwowymi. Nadzór kantonów nad gminami dotyczy spraw finansowych i planowania przestrzennego. Rząd kantonalny działa na zasadzie przygotowywania różnych rozwiązań, a gminy same decydują czy je przyjąć lub nie. Mimo rozbudowanego systemu kooperacji gmin, są one zadłużone przez co uzależniają się one od dotacji władz centralnych. Także planowanie przestrzenne ma duży wpływ na ograniczanie autonomii. Do organów nadzoru zalicza się:
- rząd (egzekutywa kantonu)
- departament administracji kantonalnej
- władze okręgowe
- organy orzecznictwa

Środkami nadzoru są:

- zapytania
- sprawozdania
- kontrole
- przesłuchania
- uchylenie zarządzeń władz gminy
- zgoda na wykonanie zarządzeń i postanowień
- wykonanie zastępcze

Dodatkowo od kilkunastu lat dyskutuje się nad innymi formami nadzoru, miałoby się to odbywać za pomocą specjalnej komisji bądź organu rządu centralnego, który miałby kontrolować i wspomagać działania gmin.