System parlamentarno - kantonalny (Szwajcaria)
I. Podstawowe zasady ustrojowe.
Konstytucja.
a/ powstała w 1848 roku ale zaraz po uchwaleniu zaczęła się znacznie różnić od rozwiązań ustrojowych przyję-tych w poszczególnych kantonach w związku z czym w 1874 roku całkowicie ją odnowiono,
b/ w nowej Konstytucji wprowadzono centralizacje w systemie prawnym i armii, rozszerzając jednocześnie prawa obywatelskie o referendum fakultatywne, a w 1891 roku o ludową inicjatywę konstytucyjną.
Zasada federalizmu.
a/ w Szwajcarii istnieją 3022 gminy i 23 kantony (w tym trzy podzielone na półkantony),
b/ przyszłość każdej gminy zależy od Zgromadzenia Gminnego, które zbiera się regularnie i powołane jest do rozstrzygania bieżących kwestii (np. sprawy finansowe),
c/ prawo głosu posiadają stali mieszkańcy gminy, legitymujący się obywatelstwem Szwajcarii,
d/ organem wykonawczym w gminie jest Rada Gminna, którą wybiera Zgromadzenie Gminne. Jeżeli gminę za-mieszkuje znaczna ilość osób (np. w Zurychu), to wybierany jest Parlament Gminny spośród mieszkańców gminy, który spełnia te same funkcje co Zgromadzenie Gminne.
Kantony.
a/ są najważniejszymi częściami Konfederacji Szwajcarskiej,
b/ władzę ustawodawczą sprawuje wybrany przez naród parlament zwany Radą Kantonu,
c/ władzę wykonawczą i administracją pełni wybierana przez naród na określoną kadencję Rada Rządowa, w której podobnie jak w Radzie Federalnej corocznie zmienia się prezydium,
d/ ani w Kantonach ani w Związku nie ma systemów przeciwstawnych sobie rządów i opozycji,
e/ administracje kantońską podzielono na kilka dyrekcji lub departamentów i zazwyczaj obejmują one : sprawy wewnętrzne, sprawiedliwość, policję, wojsko, finanse, służbę zdrowia, opiekę społeczną i oświatę,
f/ sądownictwo w kantonach z reguły reprezentuje :
sąd najwyższy (instancja odwoławcza od decyzji sądów okręgowych),
sąd przysięgłych (ciężkie przestępstwa),
sąd kasacyjny (wnioski o unieważnienie wyroków innych sądów),
sąd handlowy i administracyjny (spory o podatki, zezwolenia państwowe itp.).
g/ prawa polityczne w kantonach.
prawo do uczestnictwa w wyborach i głosowaniu,
prawo do inicjatywy narodowej (obywatele mogą zmieniać ustawy wykonawcze a nie tylko konstytucję),
referendum finansowe (na żądanie pewnej części uprawnionych, wydatki rządowe mogą zostać poddane weryfikacji w głosowaniu narodowym),
4. Podział kompetencji między Kantonami a Związkiem.
a/ Związkowi przysługuje wyłączne prawo ustawodawcze (cła, emisja pieniądza, poczta, telekomunikacja, kolej żelazna i żegluga),
b/ Kompetencje wykonawcze całkowicie pozostają w kantonach (policja, opieka społeczna, budownictwo socjal-ne, polityka wyznaniowa),
c/ Kompetencje ustawodawcze mogą być też mieszane (np. podatki, budowa dróg, myślistwo oraz rybołówstwo),
Podstawy zróżnicowania w Szwajcarii.
a/ typowa jest niechęć poszczególnych kantonów do bardziej radykalnych rozwiązań w dziedzinach uważanych za ich domenę,
b/ granice między kantonami wyznacza przeważnie naturalne ukształtowanie terenu, a ich mieszkańcy różnią się zasadniczo między sobą i posiadają rozwiniętą świadomość własnej wspólnoty,
c/ rozbieżności wynikają również w sferze językowej i wyznaniowej, jak też związane są z gospodarką poszcze-gólnych kantonów,
II. Instytucje demokracji bezpośredniej.
Referendum.
a/ występuje w dwóch podstawowych formach : obligatoryjne referendum konstytucyjne, oraz fakultatywne refe-rendum ustawodawcze,
b/ każda zmiana konstytucji uchwalona przez parlament musi być zatwierdzona przez większość obywateli w drodze referendum,
c/ każda ustawa zostaje poddana pod głosowanie powszechne, jeżeli w ciągu 3 miesięcy od jej uchwalenia, zażą-da tego co najmniej 50 tys. Obywateli,
d/ inne rodzaje referendum :
fakultatywne w sprawach umów międzynarodowych,
obligatoryjne w sprawach uchwał parlamentu nie opierających się na konstytucji,
fakultatywne w zakresie uchwał „pilnych” wchodzących w życie bez okresu 3 miesięcy oczekiwania,
e/ rola referendum.
jest środkiem walki politycznej między partiami,
odgrywa rolę praktycznego gwaranta proporcjonalnego składu egzekutywy,
Ludowa inicjatywa konstytucyjna.
a/ umożliwia ona nadanie biegu projektowi nowego przepisu konstytucyjnego, gdy przynajmniej 100 tys. oby-wateli wyrazi taką wolę,
b/ projekt taki przed referendum najpierw musi być rozpatrzony przez rząd i parlament, które przedstawiają swoje stanowisko wobec inicjatywy,
c/ inicjatywa ludowa może być wycofana przez wnioskodawców w każdej chwili i dzieje się to zwłaszcza w przy-padku uchwalenia przez parlament kontrprojektu.
III. Rząd (Rada Federalna), prezydent i kanclerz federalny.
Rada Federalna.
a/ skład Rady Federalnej.
składa się z 7 członków wybieranych przez Zgromadzenie Federalne,
członkowie wywodzą się z 4 głównych partii : po 2 z partii Radykalno - Demokratycznej, Chrześcijańsko - Demokratycznej Partii Ludowej i Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarii oraz jednego ze Szwajcarskiej Partii Ludowej.
b/ procedura wybieralności Rady Federalnej.
prawo wymaga, aby przynajmniej dwóch członków pochodziło z regionów zamieszkiwanych przez mniejszości językowe, poza tym w radzie muszą być reprezentowane wielkie kantony (Zurich, Berno, Waadt),
jeden kanton nie może posiadać dwóch i więcej przedstawicieli,
stabilność Rady Federalnej wynika z tego, że parlament wybiera ją na 4 lata i w czasie trwania kadencji nie może jej odwołać,
Prezydent.
a/ stoi na czele rady Federalnej nie posiada jednak statusu ani głowy państwa ani premiera,
b/ urząd polega przede wszystkim na przewodniczeniu posiedzeniom Rady Federalnej oraz na wypełnianiu fun-kcji reprezentacyjnych :
przyjmuje przedstawicieli obcych państw,
wygłasza orędzie do narodu,
przewodniczy ważniejszym uroczystościom,
c/ funkcję prezydenta sprawuje co roku inny członek Rady Federalnej, wybierany przez Zgromadzenie Federalne spośród członków Rady w kolejności starszeństwa w piastowaniu urzędu ministra,
d/ wybiera się też wiceprezydenta, który po upływie kadencji zwyczajowo obejmuje stanowisko prezydenta,
e/ głową państwa nie jest więc prezydent, ale Rada Federalna jako całość,
Uprawnienia ministrów.
a/ ministrami są członkowie Rady Federalnej, którzy kierują 7 departamentami : spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, sprawiedliwości i policji, wojska, finansów, gospodarki narodowej, oraz komunikacji i gospo-darki energetycznej,
b/ do zadań ministrów należy przygotowywanie projektów ustaw a po ich przyjęciu, czuwanie nad ich prawidło-wą realizacją. Wszystkie ostateczne decyzje podejmuje jednak Rada Federalna, która także ponosi za nie cał-kowita odpowiedzialność,
Kanclerz Federalny.
a/ Kanclerz i 2 wicekanclerzy wybierani są przez Zgromadzenie Federalne na okres 4 lat, jednocześnie z wybora-mi do Rady Federalnej z możliwością reelekcji,
b/ Kanclerz posiada w Radzie Federalnej jedynie głos doradczy i odgrywa rolę mniejszą niż w Niemczech,
c/ jeden z wicekanclerzy zajmuje się sprawami dotyczącymi informowania opinii publicznej, drugi natomiast sprawami protokołu,
Kancelaria Federalna.
a/ została utworzona dla zapewnienia sprawnego działania rządu, prezydenta, parlamentu i Trybunału,
b/ do zadań Kancelarii należy :
rejestrowanie pism przychodzących do rządu i wysyłanie pism,
dokonywanie tłumaczeń aktów urzędowych,
obsługa stenograficzna obrad parlamentu,
organizowanie wyborów i przeprowadzanie referendum,
IV. Parlament.
Zgromadzenie Federalne.
a/ składa się z dwóch izb : Rada Kantonów (izba wyższa), i Rada Narodowa (izba niższa), przy czym uprawnie-nia obu izb są takie same, co oznacza że uruchomienie procedury ustawodawczej czy też funkcji kontrolnej może dokonać się w każdej z izb,
b/ każdy akt regulujący zakres kompetencji parlamentu wymaga zgody obu izb,
c/ uprawnienia parlamentu :
funkcja ustawodawcza,
funkcja kontrolna,
ratyfikacja traktatów i umów międzynarodowych,
wypowiadanie wojny i ogłaszanie pokoju,
d/ tryb pracy parlamentu.
zbiera się cztery razy w roku na trzytygodniowych sesjach nadzwyczajnych,
wyjątek stanowi wspólne posiedzenie zwołane w celu podjęcia najważniejszych decyzji w państwie,
członkowie parlamentu zrzeszają się we frakcjach partyjnych i kołach społeczno - zawodowych i dysponu-ją wolnym mandatem, nie są więc związani instrukcjami wyborców,
zasadniczą część pracy parlamentu wykonują komisje stałe i doraźne a najważniejsze to : finansowe, nad-zoru nad administracją, spraw zagranicznych, gospodarki, nauki, wojska itd.,
Funkcja ustawodawcza parlamentu.
a/ przysługuje deputowanym i obu izbom, autorem większości projektów ustaw jest jednak rząd,
b/ każdy projekt posła dotyczący zmiany lub nowej ustawy po uzyskaniu aprobaty izby trafia do rządu w celu zaopiniowania i wskazania konkretnych rozwiązań (posłanie rządu),
c/ następnie posłanie rządu trafia do komisji wybieranej przez izbę, która wnosi poprawki do projektu rządu,
d/ następnie projekt trafia do drugiej izby parlamentu, gdzie procedura się powtarza,
e/ gdy znikną wszystkie rozbieżności dochodzi do głosowania końcowego i przyjęcia treści ustawy, która wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy.
Funkcja kontrolna parlamentu.
a/ obowiązek rządu do przekazywania parlamentowi wytycznych polityki rządowej na początku kadencji, któ-re omawiane są pod koniec kadencji odnośnie ich realizacji,
b/ obowiązek rządu do przedkładania parlamentowi opracowanego przez ministrów planu finansowego, przy czym odrzucenie budżetu przez obie izby nie powoduje dymisji rządu,
c/ składanie przez rząd corocznego sprawozdania ze swojej działalności,
d/ komisje nadzoru obu izb, sprawujące systematyczną kontrolę resortów administracyjnych,
e/ instytucja interpelacji i zapytań poselskich, które parlament może kierować do rządu a nie do ministrów.
V. Trybunał Federalny.
Jest najważniejszym organem sądowniczym Konfederacji szwajcarskiej.
Składa się z 30 sędziów i 30 sędziów zastępczych wybieranych przez Zgromadzenie Federalne na okres 6 lat.
Uprawnienia Trybunału :
a/ orzekanie w sprawach karnych o zdradę stanu, bunt i gwałt przeciwko władzom federalnym,
b/ orzekanie w sprawach cywilnych gdy jedną ze stron jest Konfederacja lub Kanton,
c/ orzekanie w sprawach administracyjnych w przypadku zaskarżenia decyzji urzędów administracyjnych,
d/ orzekanie w sprawach konstytucyjnych.
VI. System partyjny.
Specyfika systemu partyjnego.
a/ w poszczególnych kantonach występują odmienne ugrupowania polityczne z różnymi programami,
b/ partie polityczne charakteryzują się brakiem scentralizowanej i hierarchicznej organizacji, a deputowany ma prawo głosowania przeciwko swojej partii,
c/ wobec braku centrali, partie cieszą się (szczególnie w kantonach) dużą swobodą,
2. Najważniejsze partie.
a/ Partia Radykalno - Demokratyczna (EDP),
b/ Chrześcijańsko - Demokratyczna Partia Ludowa (CVP),
c/ Szwajcarska Partia Ludowa (SVP),
d/ Socjaldemokratyczna Partia Szwajcarii (SDPS).
VII. System prawa wyborczego.
Wybory do Rady Kantonów.
a/ każdą z izb Zgromadzenia Federalnego wybiera się w inny sposób w związku z czym istnieje 26 systemów wyborczych do Rady Kantonów,
b/ Rada Kantonów liczy 46 deputowanych,
c/ okres ważności mandatów do izby wyższej określają przepisy kantonalne w związku z czym nie jest ona ka-dencyjna, w praktyce jednak kadencja wspólnot wynosi tyle samo co w Radzie Narodowej,
d/ w większości kantonów odbywają się wybory powszechne a najczęściej stosuje się system bezwzględnej więk-szości przy dwóch turach głosowania,
e/ istnieją też wybory niekonkurencyjne, gdy partie uzgadniają między sobą i wyznaczają przedstawicieli dane-go kantonu.
Wybory do Rady Narodowej.
a/ odbywają się co cztery lata w ostatnia niedzielę października,
b/ w izbie niższej zasiada 200 deputowanych a mandaty rozdysponowuje się w zależności od liczby ludności w danym kantonie,
c/ na 10 dni przed wyborami, uprawnieni otrzymują druki wyborcze z listą partyjną a głosujący mają prawo do :
skreślić jakieś nazwiska a inne wpisać podwójnie (kumulowanie),
uzupełnić listę nazwiskami z innych list partyjnych (układanie pióropusza),
sięgnąć po listę partyjną, opatrzyć ją symbolem partyjnym i wpisać nazwiska dowolnych kandydatów.
d/ kandydat na deputowanego musi być zgłoszony przez co najmniej 15 obywateli kantonu.