KONFEDERACJA SZWAJCARSKA
1. Podstawowe zasady ustrojowe
Znaczna rola w rozwoju prawa konstytucyjnego, radykalne reformy demokracji bezpośredniej, modelowa federacja, swoiste relacje między władzami. Konstytucja jest z 2000 r., połączone izby w 150 lecie uchwalenia pierwszej konstytucji. Nader sztywna, ze względu na heterogeniczność państwa. Całkowita zmiana - na wniosek 100 tys. wyborców, o ile w referendum poparta taka chęć. Wniosek parlamentarny musi być poparty przez obie izby, a brak tej akceptacji wywołuje referendum. Gdy zgoda referendalna parlament rozwiązany. Organem uchwalającym jest parlament w drodze zwykłego uchwalania, ale na koniec wymagane jest referendum podwójne (większość kantonów i głosów). Częściowa zmiana - na wniosek wyborców albo ogólny wniosek albo projekt. Gdy parlament nie podejmuje się prac nad projektem ogólnym dochodzi do referendum. Gdy projekt szczegółowy to poddany referendum, może być kontrprojekt. Przechodzi ten, który uzyskał większość kantonalną. Trzecią formą jest uchwalenie przez parlament. Od 2000 było pare nowelizacji. Nawet ustawy pilne wymagają referendum. Konstytucja rozbudowana, ponad 200 artykułów. Nie ma rozróżnienia ustawowego.
Państwo demokratyczne, socjalne, państwo prawa. Federalizm, gdzie części składowe są organizmami państwowymi. Zasada podziału i równowagi władzy jest dosyć zatarta, nie ma rozwiązań klasyfikacyjnych. Parlament jest władzą najwyższą z domniemaniem kompetencji na jego korzyść, nie ma wobec niego hamulców. Dalej Rada, jej przewodniczący i sędziowie TF są wybierani przez parlament, więc model rządów zgromadzenia. Mimo to rząd i sąd federalny również określone jako najwyższe organy władcze, więc parlament jedynie głęboko ingeruje. Jest podział władzy, ale nie równowaga. Na przekór supremacji parlamentu brak odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. Egzekutywa jest monokratyczna, organ kolegialny wybrany przez parlament. Praktyka wyboru tych samych członków. W kantonach rząd wybierany bezpośrednio! Monokratyczność skłania ku stwierdzeniu o rządach dyrektoriatu (nie winni być szefami resortów).
Wiele praw jednostki, służebność wobec obywatela, równoprawność języków. Prawa polityczne - zasadnicze, prawa podstawowe związane z godnością - subsydiarność, prawa obywatelskie, a socjalne są tylko cele (ochrona rodziny, godne życie, bezpieczeństwo) bez możliwości roszczenia. Polityczne traktowanie jako fundamentalne. W celach socjalnych są prawa do edukacji, pomocy i obrony prawnej. System partyjny jest oryginalny. Wyrosły z kwestii referendum i inicjatywy, duża niezależność partii kantonalnych od ogólnonarodowych. Formalnie, wielopartyjność, bo aż 10 partii, tyle, że 4 z nich uzyskują ok. 90% głosów. Rząd wielopartyjny, nie koalicyjny, wybór indywidualnie na pozycje. Koalicje tworzone przez groźbę referendum, zatem wciąganie partii do kooperacji. Udział w rządzie nie musi być wyzbyciem krytyki, popieranie innych podmiotów w sprawie referendum. Demokracja uwzględniająca miast konkurencyjnej.
2. Zasady szwajcarskiego federalizmu i podział administracyjny
Do federacji 26 kantonów, nazwa konstytucyjną gwarancją. Pozycja półkantonów, do dziś ślady. Zróżnicowane pod wszelkimi względami. Charakter państw, własna konstytucja, prawo kantonalne, prawo zawierania umów. Oficjalna nazwa to konfederacja, ale to tylko tradycja. Wyraźne domniemanie kompetencji na rzecz kantonów oraz wybitny podział funkcjonalny - szkolnictwo, realizacja ustaw, policja, samorząd należą tylko do kantonów. Podatki są dzielone. Podział kompetencji nie jest ostry, bo istnieje zasada współdziałania. Kantony na federacje wpływają będąc okręgami wyborczymi, każdy minister z innego kantonu, inicjatywa ustawodawcza, 8 kantonów do referendum, odrębne liczenie głosów, obowiązek zasięgania opinii oraz informowania. Federacja na kantony wpływa gwarantując konstytucje kantonalne, czuwa nad wyższością prawa federalnego, ma sprzeciw wobec umów, wobec zmian granic, zatwierdza akty normatywne, występuje też interwencja federalna.
4. Funkcjonowanie demokracji bezpośredniej i jej instytucje
Federacja wyrosła na podłożu społecznym. Demokracja bezpośrednia wprowadziła odmienny styl działania organów przedstawicielskich. Częstokroć nazywana demokracją referendalna. A) inicjatywa ludowa w sprawie zmiany konstytucji całkowitej B) inicjatywa w sprawie częściowej zmiany konstytucji C) referendum obligatoryjne ws zmiany konstytucji, przystąpienia do organizacji, ustaw federalnych w trybie pilnym -> referendum podwójne D) referendum fakultatywne, może być zgłoszone przez 50 tys. obywateli lub 8 kantonów, podlegają pod to ustawy federalne, uchwały federalne, umowy międzynarodowe E) postępowanie konsultacyjne, czyli obowiązek uzyskania opinii wszystkich zainteresowanych podmiotów. W kantonach występuje nawet zgromadzenie ludowe, referendum budżetowe i weto ludowe.
5. Rada Narodu (system wyborczy, skład, organizacja wewnętrzna)
Parlament dwuizbowy, o łącznej nazwie Zgromadzenie Federalne. Dwuizbowość całkowicie egalitarna. Kadencja 4 lata. RN to reprezentant suwerena jako całości, 200 deputowanych.
Okręgami są kantony, a liczba proporcjonalna do liczby mieszkańców. Muszą wybrać, co najmniej jednego, wybór proporcjonalny. Prawo zgłoszenia 15 wyborców na ręce rządów kantonalnych. W pewnym sensie liczba głosów - tyle ile miejsc do obsadzenia. Może głosować na listę (każdy kandydat), może głosować na wybranych kandydatów z listy (lista wciąż otrzymuje komplet głosów), może wybierać z jednej listy, ale dopisywać osoby z innych (podział głosów tzw. pióropusz), może też głosować na listę, ale skreślać i ponownie głosować na daną osobę (tzw. kumulacja). I to najczęściej te osoby wchodzą do parlamentu. Przeliczanie według Hagenbacha-Bischoffa (dzielnik, ogólna liczba głosów przez liczbę mandatów + 1, następnie liczby głosów na listy przez ten dzielnik, nieobsadzone mandaty dzielone przez dotychczasową liczbę obsadzonych)
Mandat wolny, zarówno RN jak i RK. Parlament jest niezawodowy, tylko diety i muszą przypominać o swoich powiązaniach, gdy zabierają głos. Immunitet materialny i formalny. Funkcjonowanie frakcji (min. 5 członków w jednej z izb) oraz grup (wspólne interesy).
Na czele przewodniczący, roczna kadencja, dwóch wiceprzewodniczących. Biuro to przewodniczący, wice oraz przewodniczący frakcji. Biura obu izb tworzą konferencję koordynacyjną - ważna rola ustalania planu funkcjonowania w sesji. Oprócz występują komisje problemowe i funkcjonalne. Sesje są 4 razy w roku
6. Rada Kantonów (system wyborczy, skład, organizacja wewnętrzna)
RK to reprezentant 26 zbiorowości kantonalnych przez 46 deputowanych. Wyboru do RK dokonywały początkowo parlamenty, ale aktualnie wybory powszechne. System większościowy w dwóch turach. Sposób głosowania sprawia, że RK jest bardziej konserwatywna.
7. Funkcje Zgromadzenia Federalnego
Udział w zmianie konstytucji
Nie może być pominięty przy tej procedurze, inicjatywa, kontrprojekt, samodzielne przeprowadzanie zmiany. Uchwalanie pilności niektórych ustaw.
Funkcja ustawodawcza
Trzy formy. Ustawy zwykłe, to wszystkie ważne przepisy prawne, określa regulowanie spraw istotnych. Ustawy zwykłe z klauzulą pilności. Rozporządzenia parlamentarne. Pozostałe to uchwały federalne.
Inicjatywa przysługuje każdemu deputowanemu, komisjom, frakcjom oraz radzie. Największa rola rady. Zaczyna się obojętnie, w której izbie, może to być projekt lub ogólny wniosek. Pierwotnie rozpatruje komisja, sprawozdanie i dyskusja inicjująca. Debata szczegółowa. Postępowanie w drugiej izbie. Przy różnicach komitet pośredniczący lub wspólna działalność komisji. Gdy wciąż rozbieżności, to powołana konferencja pojednawcza.
Funkcja elekcyjna
Wybór rady federalnej, po każdych wyborach na wspólnym posiedzeniu. Głosowanie na każde z 7 stanowisk, nie ma zgłaszania, potrzebna większość ponad połowy. Wybrani sprawują funkcję dopóki się nie zrzekną. Nie można ich odwołać. Poza tym wybierany jest prezydent i wiceprezydent na roczne kadencje. Oprócz wybór sędziów TF, całość organu. Elekcja przewodniczącego TF, Kanclerza, generała oraz niektóre inne stanowiska.
Funkcja kierowniczo-inspiracyjna w stosunku do rządu
Zlecanie zadań (postulaty o uzasadnienie i rezolucje o projekt ustawy). Podejmowanie środków realizacji prawa federalnego. Podejmowanie środków dla ochrony bezpieczeństwa. Współdziałanie w planowaniu ważnych czynności państwowych. Uczestniczenie w kształtowaniu PZ. Zarządzanie pełnienia służby czynnej przez siły zbrojne. Wydawanie oświadczeń.
Funkcja zarządu administracyjnego
Akty indywidualne (drogi publiczne i kolej). Uchwalanie budżetu. Uchwalanie subwencji oraz kredyty.
Funkcja kontrolna
Zwierzchni nadzór. Komisje nadzoru - jedne ze stałych komisji, analizują sprawozdania rządu, sądów i przedsiębiorstw. Nadzór stosunków z zagranicą. Badanie skuteczności środków. Rada musi składać sprawozdania. Zatwierdzenie sprawozdania finansowego. Federalna Komisja Finansowa. Rada może składać oświadczenia. Komisje mogą się informować i mieć uprawnienia śledcze. Interpelacja (wyjaśnienia federalne), zapytania, godzina pytań.
Funkcja quasi - sądowa
Rozstrzyganie sporów między naczelnymi organami federalnymi. Ważności inicjatywy ludowej, orzekanie o ważności wyboru, rozstrzyganie skarg o ściganie, udzielanie łaski
Funkcja współdziałania
Sprawowanie pieczy nad relacjami, gwarantowanie konstytucji kantonalnych, zgoda na zwarcie umowy między kantonami, zatwierdzanie zmian terytorialnych.
8. Rząd (sposób powołania, skład, funkcje)
Nie ma określenia rząd. Wymóg siedmiu osób, każdy z członków z innego kantonu, nie mogą być spokrewnieni, różny skład partyjny, różne grupy językowe, wyznaniowe i muszą być reprezentowane 3 największe kantony. Ustrojowo najwyższa władza, zasada kolegialności. W praktyce duża rola departamentów, czyli ministerstw - zasada departamentalności.
Zgodnie z konstytucją winna RF winna dbać o wykonanie ustaw i uchwał ZF. Inicjuje rozstrzygnięcia parlamentarne (inicjatywa, projekt budżetu, umowy mnd.). Działania samoistne celem realizacji konstytucyjnych zadań państwa (podejmowanie środków relatywnie przez siebie uznanych). Uprawnienia wynikające z mechanizmu federalnego (zwracanie uwagi krajom, spory kompetencyjne, sprzeciw wobec umów krajowych). Synteza funkcji RF (planowanie i koordynowanie działalności państwowej.
9. Prezydent (pozycja ustrojowa)
Jeden z członków RF, reprezentuje radę w stosunkach mnd. i wewnętrznych. Są to z reguły kolejni członkowie rady, wybór na rok, prezydentem zostaje były wice. Czynności czysto protokolarne. Przewodniczy posiedzeniom RF, nie przestaje być szefem własnego departamentu, nie ma uprzywilejowanego stanowiska.
10. TF
Jedyny organ federacji. W konstytucji wyróżniono prawo cywilne i karne na poziomie federacji. Jest to najwyższa instancja. Rozpatruje skargi konstytucyjne wnoszone przez jednostki. Nie dotyczy ustaw federalnych. Rozstrzyga o sporach kompetencyjnych w pionie. Skargi na naruszenie umów mnd. lub między kantonami. Skargi gmin na naruszenie autonomii. W składzie 39 sędziów, wybiera ZF na 6letnią kadencję. Mają autonomię.