William Szekspir „Burza” Wstęp BN Stanisław Helsztyński

Badacze schyłkowy okres twórczości Szekspira nazywają okresem romantycznym lub optymistycznym.

Badacze Szekspira:

- E.K. Chambers 1866-1954 zastanawia się nad przełomem pisarza w 1607 r. i uważa, ze oznacza on zupełne odejście od pesymistycznego poglądu na życie charakterystycznego dla poprzednich 6 lat

- poeta został z trudem uratowany przez dra Jana Halla z ciężkiej choroby w trakcie której nastąpiły przeobrażenia psychiczne, kryzys duchowy, przełom religijny

- po wstaniu z loża boleści poeta pragnął spędzić resztę życia na malowaniu i obserwacji

- osłabienie sil życiowych wyraziło się w końcowych romantycznych utworach w których poeta unikał wyraźnie nadmiernych wysiłków w opracowywaniu tematów

- Jan Dover Wilson młodszy kolega Chambersa badacz szekspirowski, przeciwstawia się hipotezie o przełomie wynikającym z przyczyn biologicznych, przede wszystkim protestuje przeciw stwierdzeniu ze Szekspir przy końcu życia wykazywał ubytek sil a przemianę tłumaczy wzrostem mądrości praktycznej, życiowej, wzbogaconej powrotem do Stratfordu i ponownym silnym rozmiłowaniem się w sielskiej piękności rodzinnego miasteczka

- Burza końcowy etap twórczości

- Szekspir nie był utożsamiony z burzowym Prosperem, wg E.M. Tillyarda prof. Uniwersytetu w Cambridge „ Ostatnie sztuki Szekspira” 1938 (stara się w tej książce powiązać ostatni etap twórczości ze wcześniejszymi) na to wszystko ma wpływ:

1) środowisko stratfordzkie odwiedzane przez Szekspira częściej po roku 1607

2) od 1607 trupa Szekspirowska zaczęła używać inny gmach teatru

3) wpływ na Szekspira młodszych dramaturgów Franciszka Beaumonta i Jana Fletchera, którzy sięgali po tematy egzotyczne romantyczne pełne niespodzianek i scen melodramatycznych

- wg Tillyarda ciągłość w rozwoju twórczym Szekspira :

- tragedie zawierały zawsze elementy przejścia od katastrofy do regeneracji ducha, do zadośćuczynienia , do zapoczątkowania nowego wyższego porządku rzeczy, nigdy nie zamykając się akcentem rozpaczy

- realizował w całej twórczości zasadę tragedii antycznej o winie i karze, o klęsce spowodowanej wina bohatera, obróconej przez pokute w odkupienie winy i w nowe szczęście , użyczone bohaterowi z woli przeznaczenia.

- obecnie nie wraca już Szekspir do źródeł antycznych czy średniowiecznych, do Holinsheda i Plutarcha skąd czerpał watki o krwawych zbrodniach, sięga do ksiąg zawierających watki romantyczne „Arkadia” Filipa Sidneya (Król Lear)

- w trylogii „Cymbelian” 1609, „ Opowieść zimowa” 1610 „Burza” 1611 znajdziemy postawę optymistyczna wobec zjawisk życia i losów ludzkich,

- „Burza” model wzorowany na Arystotelesowskiej regule trzech jedności (Katastrofa, która została dotknięta rodzina księcia mediolańskiego Prospera pokazana jest w trakcie akcji w formie opowiadania a sztuka skondensowana do 4 godzin wydarzeń na samotnej wyspie Morza Śródziemnego. Wszyscy krzywdziciele Prospera znajdują się na wyspie )

- „Burza” przewyższa poprzednie dwa dzieła nie tylko konstrukcja i poetyckim czarem lecz powiazaniem z dniem bieżącym

GENEZA „BURZY”

- imiona zaczerpnął poeta z Ryszarda Edena „ Historia podróży na wschód i zachód”(Setebos-bóg mieszkańców Patagonii) 1577 „Historia Włoch” Williama Thomasa 1561 (Alonso)

- książka Leslie Hotsona 1937 „Ja, William Shakespeare, mianuję Tomasza Russella…” odkrywcze światło na genezę Burzy

- akcja, która się toczy w Burzy przydarzyła się naprawdę 24.07. 1609 r. Anglikom na nieznanych wodach przytrafiła się burza podczas której okręt miał zatonąć ale stało się inaczej okręt natrafił na wysepkę znana jako Wyspa Bermudzka ochrzczona w pierwszej chwili przez marynarzy Wyspami Diabelskimi

- pomysł oparcia akcji na motywie burzy morskiej, umieszczenie osób działających na zaczarowanej wyspie, nasunął się poecie w związku z ekspedycja przedsiębiorczych pionierów osadnictwa zamorskiego

- Bermudy= kraj będący we władaniu diabłów, demonów

- Prospero- imię mówi o bogactwie (o prosperity) Prospero- mędrzec i czarodziej wskazywał jak nowy Mojżesz w jaki sposób ta zamorska ziemia może stać się Ziemia Obiecana

BURZA – OBRAZEM DOJRZAŁEJ MĄDROŚCI ŻYCIOWEJ PROSPERA

- ramy koncepcyjne utworu: zaczarowana wyspa, postać księcia władającego sztuka białej magii,

-Frank Kermode ostatni wydawca Burzy z roku 1954 w Prosperze widzi przedstawiciela kultury i cywilizacji, przeciwstawianego przez poete człowiekowi natury w postaci Kalibana

- z treści utworu wynika ze głównym przedmiotem zainteresowania był Prospero i jego postepowanie pełne doświadczenia życiowego skore do przebaczenia wrogom

- o Prosperze: poeta pogłębił te postać psychologicznie: humanista, badacz ksiąg, mędrzec zaniedbujący sprawy państwowe i doczesne dla celów pogłębienia swej wiedzy, usunięty z tronu przez nieuczciwego brata w Mediolanie – to wszystko pogłębiało odruchy gniewu i chęć zemsty

- Szekspirolog F.S. Boas (1862-1957) doszukuje się w Burzy tezy, ze szczęście, egzystencje i wolność zdobyć może człowiek i każde stworzenie we świecie jedynie przez zastosowanie się do praw społecznych i poprzez prace- jednak postacie występujące w sztuce buntują się wedle tej zasady

- królewicz Ferdynand realizuje zasadę, ze przez posłuszeństwo i prace zdobywa się uznanie i nagrodę

- wizja poety rozszerza się na wszechświat: tak jak ułudy świata, zjawy Irydy, Cerery, Junony tak unicestwiony będzie kiedyś cały świat a z nim ziemia i jej przepych- zapożycza to poeta u hr. Sterlinga „Tragedia Dariusza” 1603

Zapożyczenie słów od Eurypidesa, cicerona i Seneki: ŻYCIE TO KRÓTKA JAWA MIĘDZY SNEM I SMEM.

OSTATNIE LATA ŻYCIA SZEKSPRA

- słowa Prospera o powrocie do rodzinnego Mediolanu mogą równać się słowom poety o powrocie do rodzinnego Stratfordu

- Szekspir większość życia lata 1587-1612 spędził w środowisku londyńskim

DZIEJE BURZY NA SCENIE I W KRYTYCE LITERACKIEJ ANGLII

- wejście Burzy na literacka widownie Anglii odbyło się z wyjątkową okazałością: najpierw widnieją w wydaniu Folio I z roku 1623

- utwór powstał pod koniec r. 1610 lub w pierwszej 1611