William Szekspir(1564-1616)

Wybitny angielski dramaturg. Urodził się w położonym nad rzeką Avon mieście Stratford (Warwickshire). Jego ojciec, John Szekspir, wywodził się z rodziny chłopskiej , jednak porzucił pracę na roli i przeniósł się do miasta, gdzie próbował poprawić swoje warunki materialno-bytowe. Początkowo zajmował się wyrobem i sprzedażą różnych towarów. Lata ciężkiej pracy przyniosły mu awans społecznym: został radnym miejskim, potem burmistrzem, wreszcie ławnikiem i sędzią pokoju. Po okresie wzlotów przyszedł czas także na upadki, jednak William był już wtedy uznanym dramatopisarzem, więc mógł wspierać ojca finansowo, a nawet zapewnić mu tytuł szlachecki. Matka Wiliama, Mary, pochodziłam ze szlacheckiej rodziny ziemiańskiej Ardenów. Rodzice William mieli ośmioro dzieci: cztery córki i czterech synów. Dwie córki zmarły w dzieciństwie podczas zarazy, jedna ( Anna) w wieku ośmiu lat, a Joanna żyła ze swojego rodzeństwa najdłużej . Najstarszy syn, właśnie William 1564, a potem kolejno Gilbert , Ryszard i Edmund.

Wykształcenie, jakie zdobył William, nie było imponujące. Swoją edukację rozpoczął w wieku siedmiu lat w szkole miejskiej, będącej odpowiednikiem dzisiejszej szkoły średniej. Była to tzn. grammar school, czyli gimnazjum humanistyczne. Szekspir uczył się tam łaciny, historii, literatury antycznej i retoryki. Ogólny poziom nauczania w szkole był jak na ówczesne czasy niezły, aczkolwiek nieco przestarzały (np. wymagano od uczniów podtrzymywania stanowiska o nieruchomej, tkwiącej w centrum wszechświata Ziemi i okrążających ją ciałach niebieskich). Innego wykształcenia młody William nie posiadał.

Ważnym wydarzenie w życiu Szekspira był ślub w 1582 roku z Anną Hathaway, kobietą starszą od niego o 8 lat. Z ich związku narodziło się troje dzieci: Zuzanna i bliźniaki- Judyta i Hamnet. Pierwsze dziecko przyszło na świat już sześć miesięcy po ślubie, co biografom dramaturga każe snuć przypuszczenia, że do zawarcia małżeństwa Szekspir został po prostu zmuszony przez „ wyższe okoliczności”.

Okresem pełnym zagadek i niejasność są lata 1574-88. O tym, czym dokładnie Szekspir zajmował się w szkole i po jej ukończeniu, jakie były koleje jego losu, wiemy najmniej z całej biografii stratfordczyka. Szekspirolodzy przypuszczają, że przyszły autor Hamleta pracował w różnych magnackich rezydencjach jako sekretarz, guwerner, a także występował jako aktor w dworskich teatrach. W ten sposób zdobywał ogładę, poszerzał wykształcenie, czytał, poznawał ludzi, wśród nich wielu możnych protektorów. W tym czasie wyraźnie pogarszał się stan majątkowy rodziny, ojciec tracił wpływy, pieniądze, w roku 1586 pozbawiono go godności ławnika. Być może tu tkwiła praprzyczyna opuszczenia przez Williama rodzinnego miasta, być może powody były całkiem inne, na przykład niezbyt fortunne pożycie małżeńskie ( fakt biseksualnych skłonności dramaturga).

W roku 1588 Szekspir porzucił żonę i dzieci, przeniósł się do Londynu, gdzie mieszkał przez następne dwadzieścia lat pracując w teatrze i tylko od czasu do czasu odwiedzając najbliższych. Jednak, jak utrzymują biografowie, coraz popularniejszych w stolicy Anglii dramatopisarz dbał o rodzinę, troszczył się o jej byt, pomagał też ojcu, spłacając jego długi i pomagając w zdobyciu tytułu szlacheckiego ( w roku 1596 ). W Londynie Szekspir prowadził intensywną działalność gospodarczą, między innymi inwestował w nieruchomości. Istnieją dowody na to, że zajmował się także lichwą, czyli udzielaniem pożyczek na wysoki procent.

Jak wyglądało życie młodego Szekspira w stolicy? Pierwszy okres pobytu w liczącym wówczas około 100 tys. Mieszkańców Londynie upłynął mu pod znakiem pracy w teatrach, nierzadko na bardzo podrzędnych i słabo płatnych stanowiskach. Legenda głosi, że najpierw zajmował się końmi widzów przybywających na spektakle do teatru „The Theatre” Jamesa Burbage’a. Potem przyszły pierwsze role, zaś „pełnoprawnym” dramaturgiem Szekspir został dopiero kilka lat później. Wiadomo, że w roku 1592 jeszcze współpracował przy tworzeniu trylogii dramatycznej o Henryku VI, później przyszły już samodzielne próby pisania kolejnych utworów: „ Komedia omyłek ” ( ok. 1592 ), „Dwaj panowie z Werony ” ( ok. 1594 ), „Tytus Andronikus ” ( 1594), „Stracone zachody miłości ” (1594).

Pojawiły się pierwsze sukcesy, na krótko przerwane w latach 1592-1594 przez zarazę, która spowodowała zamknięcie teatrów i zmusiła poetę do opuszczenia Londynu. Napisał wtedy poematy: „Wenus i Adonis” - 1593 oraz „ Lukrecja ” - 1594, które przyniosły mu uznanie w gronie krytyków, oraz liczne sonety. Szekspir zyskał także możnego protektora - lorda Southamptona.

Kiedy w roku 1594 zaraza wygasła i życie teatralne Londynu zaczęło się odradzać, Szekspir wrócił do stolicy i związał się z zespołem o nazwie „ Słudzy Lorda Szambelana” , dla którego napisał swe najlepsze sztuki. 26 i 27 grudnia 1594 roku dostąpił szczytu: wystąpił w swej sztuce „ Komedia omyłek ” przed królową Elżbietą. Kolejne lata przyniosły między innymi „Romea i Julię” (1595) , „ Sen nocy letniej” (1595) , „Kupca weneckiego” (1596).

W roku 1596 zmarł jedyny syn Szekspira, Hamnet .Tragedia rodzinna nie wpłynęła na życie zawodowe dramaturga: w 1598r. stał się udziałowcem nowej sceny wzniesionej przez jego zespół. Był to słynny teatr „Pod Kulą Ziemską” – „The Globe”. Na tej scenie miały miejsce wielkie inscenizacje sztuk szekspirowskich: „Juliusza Cezara” , „Życia Henryka V” , „Jak wam się podoba” , „Wieczoru Trzech Króli” , „Hamleta” (powstał w 1601 roku).

W międzyczasie nastąpiła zmiana na tronie angielskim. Nowy król, Jakub I, który swe panowanie rozpoczął w roku 1603, był wielbicielem teatru. Zespół Lorda Szambelana zdobył jego uznanie i zyskał tytuł Sług Jego Królewskiej Mości. Wtedy powstały największe tragedie Szekspira: „Otello” , „Król Lear” , „Makbet” (1606). Zespół poza teatrem pod gołym niebem posiadał również pierwszą w Anglii scenę teatralną, w której odbywały się przedstawienia w słotne dni. Dach gmach teatru „The Globe” wieńczył posąg Heraklesa dźwigającego kulę ziemską.

Szekspir zdobył sławę już za życia. Udziały w teatrze oraz sprawnie przeprowadzane operacje finansowe przyniosły mu pokaźne dochody. Poeta kupił w Stratfordzie posiadłość , miał też nieruchomości w Londynie. Część majątku zdobył dzięki lichwie, część dzięki licznym procesom, jakie wytaczał swoim dłużnikom (istnieją źródła, które podają, że Szekspir gotów był procesować się o każdą, nawet najmniejszą kwotę). Bezwzględność w interesach sprawiła, że mógł wspierać finansowo matkę i żonę, wyposażyć córki w wysoki posag.

W roku 1609 ukazał się cykl jego 154 sonetów, a w 1610 roku Szekspir wrócił na stałe do rodzinnego miasta. Teatry londyńskie nadal grały jego sztuki, dawne i nowe: „Antoniusza i Kleopatrę” , „Burzę”, „Zimową opowieść”.

Do dramatycznych wydarzeń doszło w Londynie już podczas nieobecności Szekspira - w roku 1613 podczas przedstawienia „Król Henryk VIII” , którego był współautorem, zapalił się i doszczętnie spłonął „The Globe”. Nowy gmach wzniesiono już w roku następnym( został rozebrany w 1644r.). 23 IV 1616 r. William Szekspir zmarł w rodzinnym Stratfordzie i został pochowany w prezbiterium kolegiaty Świętej Trójcy. W testamencie, jaki pozostawił, ani słowem nie wspomniał o swoich utworach, co dało asumpt do snucia podejrzeń, że to nie on był naprawdę ich autorem. Zwolennicy tej tezy utrzymują do dziś, że autorstwo sztuk tradycyjnie przypisywanych Szekspirowi jest błędem, a wielkie tragedie, komedie i dramaty historyczne napisał filozof Francis Bacon (1561-1626) albo wybitny dramatopisarz Christopher Marlowe ( 1564-93?), którego przedwczesną śmierć upozorowano, był on bowiem tajnym agentem służb królewskich.

Jednoznaczne rozstrzygnięcie sporu o tożsamość Szekspira i autorstwo jego dramatów nie wydaje się możliwe ani definitywne. Brak ostatecznych dowodów potwierdzających hipotezy o autorstwie Bacona lub Marlowe’a każe przyjąć tradycyjną drogę traktowania Szekspira jako genialnego dramatopisarza.

Wpływ Szekspira na literaturę polską

Szekspir miał duży wpływ na pisarzy epoki romantyzmu. Ukazywali oni, podobnie jak angielski dramatopisarz, ludzkie uczucia, dramatyczne konflikty, skomplikowaną, zmienną naturę człowieka. Poruszali problematykę moralną, wprowadzali fantastyczna scenerie. Także konstrukcja ich utworów i nowatorski język to wpływ Szekspira. Cytuje go Mickiewicz w motcie "Romantyczności", często odwołuje się do jego utworów Juliusz Słowacki, miedzy innymi w "Kordianie" , „Balladynie” , „Marii Stuart”. W młodej Polsce zafascynowany twórczością Szekspira był Stanisław Wyspiański. W XX wieku do dzieł angielskiego twórcy nawiązuje między innymi Witold Gombrowicz. Pierwsze przekłady pojawiły się w okresie romantyzmu. W wieku XX powstały wybitne tłumaczenia Macieja Słomczyńskiego (jako pierwszy na świecie przetłumaczył wszystkie jego utwory) i Stanisława Barańczaka.

Ponadczasowość utworów Szekspira

Szekspir w swoich sztukach wyolbrzymia ludzkie emocje. Ambicja, miłość, nienawiść, pragnienie władzy, wszystkie te uczucia przedstawia na wielką skalę, jego bohaterowie kierują się swoimi pragnieniami, nie zważając na głos rozsądku. To właśnie uczucia sprowadzają na bohaterów klęskę, konflikt tragiczny zawsze ma po jednej stronie ludzkie namiętności. W kronikach historycznych często jest to ambicja i pragnienie posiadania władzy, kierowania historią i losem innych. Psychika ludzka jest jednocześnie silna i słaba, ambicja, żądza popychają człowieka do czynów nadzwyczajnych, do aktów odwagi i do zbrodni, jednak wyrzuty sumienia, poczucie klęski mogą wywołać szaleństwo, obłęd, będący kapitulacją psychiki. Każdy z bohaterów staje przed koniecznością wyboru, wybór zawsze ma charakter moralny. Konflikt tragiczny ma u Szekspira nieco inną formę niż w tragedii antycznej, bohaterowie autora "Romea i Julii" nie są bezwolni, to nie nieuchronne fatum ciąży nad ich losem, ale ich własna natura, emocje i ambicje. Pragnie i żądza pełnią tu rolę fatum. Dramaty dotyczące władzy, szczególnie zaś "Makbet", stwarzają sytuacje, w których bohater musi wybrać między posiadaniem, zdobyciem bądź utrzymaniem władzy a moralnością. Właśnie tu ujawnia się demoralizujący wpływ żądzy panowania nad innymi, która okazuje się silniejsza niż prawa etyki. Ale zło musi zostać ukarane, bohater sam musi pojąć swój błąd, los doświadcza go wyrzutami sumienia, nie pozwala mu cieszyć się tym, czego pragnął najbardziej. Pożądana wartość okazuje się pusta, przynosi tylko lęk, wyrzuty sumienia i prowadzi do dalszych zbrodni, ponieważ odwrót jest już niemożliwy. Właśnie te aspekt tragedii władzy jest najistotniejszy, problem człowieka ogarniętego żądzą panowania, przy okazji Szekspir przedstawia mechanizmy zakulisowych walk o tron. Ukazuje do człowiek jest zdolny, do jakich zbrodni i spisków, byle tylko osiągnąć upragniony cel. Cl, który nie daje spodziewanego szczęścia, przeciwnie, sprowadza klęskę.

Tematy poruszane przez Szekspira dotyczą wszystkich, choć akcja najczęściej toczy się ba dworach królewskich. Jednak ogólna refleksja dotyczy takich zagadnień jak śmierć, miłość, moralność, władza, uleganie pragnieniu. Dzięki tej filozoficznej i uniwersalnej wymowie dramaty Szekspira pozostają aktualne. Publiczność nadal pragnie je oglądać, powstają kolejne adaptacje, i nowe wersje. Zmieniają się realia, ale natura człowiek pozostaje taka sama.

Teatr Antyczny

Antyczny dramat narodził się w Atenach ok. V w p.n.e. Jego początki związane są z obrzędami religijnymi ku czci boga Dionizosa (Bachus). Według wierzeń starożytnych Greków to bóg urodzajów, zwłaszcza winnej latorośli, odradzającej się natury, ale także zabawy, beztroski i płodności. W starożytnej Grecji uważano, iż Dionizos budzi się ze snu zimowego wczesną wiosną tylko po to, aby tchnąć życie w przyrodę. Stąd coroczne obchody ku czci boga Dionizosa, zwane Wielkimi Dionizjami lub bachanaliami, odbywały się pomiędzy marcem a kwietniem. Początkowo obrzędy te przypominały rozśpiewany, barwny korowód. Natomiast podczas jesieni obchodzono uroczystość winobrania zwane Małymi Dionizjami, jakże podobne do dzisiejszych dożynek, pełne tańców, przebrań oraz śpiewu.

Dionizos był bóstwem głównie wiejskim. W jego święta wieśniacy przebierali się w skóry zwierzęce, aby wyglądać jak mitologiczni sylenowie lub satyrowie, gdyż tak wyobrażano sobie jego towarzyszy. I właśnie pieśni śpiewane przez te chóry koźle pod przewodnictwem jednego intonującego melodię dały początek tragedii. Stąd też jej nazwa: tragodia = tragos (kozioł) + ode (pieśń). Z kolei pieśni biesiadne zapoczątkowały komedię. Podczas Dionizji Wielkich przebrany w skórę kozła koryfeusz śpiewał dytyramb, czyli pieśń chwalącą Dionizosa. Właśnie owe śpiewy, przy jednoczesnym wprowadzeniu postaci rozmawiającej ze śpiewającymi, to początek dramatu. Ze śpiewaków powstał chór, z odpowiadającego im – przewodnik chóru. Pojawił się też pierwszy aktor, którego prawdopodobnie wprowadził poeta Tespis w 543 r. p.n.e. Twórca ten uporządkował również zdarzenia mające miejsce podczas obrzędu. W ten sposób zachowania religijne przemieniły się w teatr. Drugiego aktora wprowadził Ajschylos (napisał on około 90 sztuk, niestety do dziś zachowało się jedynie siedem), a trzeciego Sofokles (autor takich wybitnych dzieł jak: "Król Edyp" i "Antygona"). Wielkim tragikiem starożytnym był także Eurypides. Należy zaznaczyć, że część śpiewów na cześć Dionizosa miała charakter biesiadny, a inna część uroczysty. Odpowiednio z nich powstała komedia i tragedia.

Teatr grecki miał swoją określoną budowę. Przedstawienia odbywały się na świeżym powietrzu. W przypadku zbytniego upału istniała jednak możliwość rozpięcia nad widownią płóciennej zasłony. Scena była tak ustawiona, aby była widoczna dla każdego widza, zajmującego miejsca na widowni wykutej w stoku skalnym. Pierwszy teatr powstał w Atenach, a kolejne były budowane na jego wzór. Sytuowano je zazwyczaj na stokach wzgórz. Najsłynniejsze teatry starożytne, które zachowały się po dziś dzień, to teatr w Atenach (ruiny) oraz w Epidavros (czynny do dziś).

Dramatem współcześnie nazywamy tekst sztuki. Służy on przede wszystkim do czytania. Twórcy piszą dramaty, które niekoniecznie będą później pokazywane na scenie. W starożytnych Atenach teksty sztuk były pisane tylko i wyłącznie po to, aby następnie wystawiać je w teatrze. Powstawały one specjalnie na Wielkie Dionizje i początkowo odgrywano je tylko jeden raz. Przedstawienia były tak ważne, że przychodzili na nie wszyscy mieszkańcy miasta.

Na środku teatru znajdował się okrągły plac (gr. orchestra). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na nim występował chór. Za czasów pierwszych wielkich tragików greckich, czyli Sofoklesa i Ajschylosa, wszystkie przedstawienia początkowo rozgrywały się tylko na orchestrze. Z trzech stron, dokoła placu umieszczona był kamienna lub drewniana widownia (gr. theatron). Im dalej znajdowały się miejsca dla publiczności, tym wyżej były one położone (dlatego właśnie teatry budowano na stokach wzgórz). Z czwartej strony placu znajdował się budynek sceniczny (gr. skene). Pełnił on funkcję szatni dla aktorów. W nim także przebywali ci artyści, którzy akurat w danej chwili nie grali. Budynek sceniczny odgrywał również istotną rolę dla akcji wystawianej sztuki. Często w nim odbywały się wydarzenia, które nie były pokazywane na scenie i o których postacie tylko mówiły. Na jego ścianie zamieszczano dekoracje. Na krańcach ograniczony był bocznymi skrzydłami (gr. paraskenia). Przed nim znajdowało się podwyższenie (gr. proskenion). Na podwyższeniu tym występowali aktorzy. Z budynku scenicznego na podwyższenie prowadziło troje drzwi. Każde z nich miało ściśle określoną, stałą symbolikę i było przeznaczone dla konkretnych postaci. Najistotniejsze były drzwi środkowe (nazywane królewskimi), ponieważ nimi wychodzili najważniejsi w sztuce bohaterowie. Drzwi boczne przeznaczone były dla postaci mniej znaczących. Parodos - miejsca w teatrze greckim, biegnące po obu stronach pomiędzy orchestrą, a skeną. Chór wchodził nimi na orchestrę lub też schodził z niej. Tędy mógł przychodzić także aktor, gdy przybywał z miasta lub z dalszej okolicy. Poza tym po parodosie wchodzili również widzowie na widownię.

Aktorami w greckim teatrze dramatycznym byli wyłącznie mężczyźni. Zawód ten cieszył się ogólnym szacunkiem w starożytnej Grecji, gdyż wyraźnie dostrzegano rolę wychowawczą i artystyczną teatru. Poza tym aktorzy mieli szereg przywilejów, które wykorzystywali. M.in. byli oni wolni od obowiązku płaceni podatków oraz od obowiązku odbywania służby wojskowej. Jeśli w sztukach występowały postacie kobiece, grali je również panowie. Jeśli aktor grał rolę władcy, jakiegoś członka jego rodziny, kapłana itp. to były one jaskrawe i bogate. Natomiast, gdy odgrywana postać pochodziła z niższych sfer (np. służący lub posłaniec), to wówczas aktor ubrany był w zwykłą odzież. Było ich maksymalnie trzech. Zdarzało się też, że jeden aktor grał kilka ról w jednym przedstawieniu. Stroje występujących były charakterystyczne. Aktorzy nosili podczas spektakli luźne, powiewne szaty, które dokładnie pokrywały całe ich ciała. Na nogach mieli koturny, czyli obuwie o wysokiej podeszwie. Kolor obuwia decydował o miejscu zajmowanym przez aktora w hierarchii społecznej. W ogóle kolory w teatrze antycznym odgrywały znaczącą rolę. Purpura stanowiła kolor zarezerwowany dla władcy, pomarańcz przeznaczony był dla kurtyzany, odcienie szarości i czerń symbolizowały żałobę, podobnie zresztą jak obcięte włosy. Kolor peruki świadczył o wieku aktora i jego pozycji społecznej. Rudy przeznaczony był dla niewolników i barbarzyńców, czarną perukę nosili dorośli mężczyźni, czarną z dodatkiem siwizny - dojrzali panowie, włosy jasne zarezerwowane były dla młodzieńców i panienek, natomiast siwe peruki były noszone przez starców. Natomiast na głowach upinali wysokie fryzury. Zarówno szaty, buty, jak i uczesanie miały na celu nadanie występującym znacznego wzrostu. Każdy aktor nosił maskę, która mówiła, jaką gra on postać. Maski owe dzieliły się na tragiczne lub komediowe. Mówiły one o płci postaci, jej wieku, pozycji społecznej, charakterze i innych cechach. Dodatkowo – dzięki swojej budowie (między innymi szeroko otwartym ustom) pełniły funkcje akustyczne. Wzmacniały głos aktora na tyle, że był on słyszany przez najdalej znajdujących się widzów. Także dzięki naturalnej akustyce miejsc, w której znajdowały się teatry, nawet najmniejszy hałas był słyszalny dla widza.

Epejsodiony - dialogi między aktorami lub wygłaszane monologi.

W teatrze greckim stosowano rekwizyty. Często służyły one identyfikacji postaci (na przykład: kiedy pojawiała się postać z trójzębem od razu wiadomo było, że jest to bóg Posejdon). Starożytni Grecy stosowali w teatrach różne efekty specjalne, które miały urozmaicać przedstawienie. Były to różnego rodzaju machiny i zapadni. Jedną z nich był dźwig służący do pokazywania boskiej postaci w powietrzu (łac. deus ex machina). Istniały też urządzenia służące do wywoływaniu odgłosu i efektu wizualnego piorunu (gr. bronteion oraz keraunoskopeion) oraz wiele innych konstrukcji. Co ciekawe, w czasach współczesnych nieodłącznym atrybutem teatru jest kurtyna. Grecy natomiast kurtyny nie znali.

W V w. p.n.e. ukształtowały się dwa podstawowe gatunki literackie dramatu: tragedia i komedia. Tragedia byłą utworem podniosłym, czerpała swą tematykę z mitów. W dramatach występował chór złożony z dwunastu lub piętnastu młodych ludzi i aktorzy, początkowo jeden, później dwóch, a następnie trzech. Grali oni często więcej niż jedną rolę stąd w sztukach występowały więcej niż trzy postacie. Aktorzy byli profesjonalistami, chórzystów natomiast wybierano spośród ateńskiej młodzieży. (w chórze i na scenie występować mogli tylko mężczyźni ; kłócono się nawet o to, czy kobiety mogły zasiadać wśród publiczności.) Przygotowano ich do określonego widowiska przez dłuższy czas. Dzięki temu teatr był także szkołą dla znacznej liczby ludzi. W czasie najważniejszego święta, o najbogatszym programie spektakli, potrzebowano na przykład około dwustu pięćdziesięciu chórzystów.

Ajschylos - (525 - 456 p.n.e.) uznawany za twórcę starożytnej tragedii. Pochodził z zamożnego rodu ziemskiego z Eleusis leżącego koło Aten. Brał czynny udział w walce Greków z Persami (Maraton - 490 p.n.e.; Salamina - 480 p.n.e.; Plateje - 479 p.n.e.). Pod koniec życia uwikłał się w konflikt z władzami ateńskimi. Oskarżono go nawet o zdradę tajemnic misteriów. Musiał uciekać na Sycylię. Zmarł w Geli, gdzie wzniesiono mu wspaniały grobowiec. Pierwszą tragedię wystawił w wieku 25 lat, natomiast pierwsze zwycięstwo w konkursie dramatycznym odniósł w 484 p.n.e. Potem wielokrotnie zwyciężał aż do czasów Sofoklesa. Ajschylos napisał dziewięćdziesiąt utworów scenicznych: 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych, z czego do dnia dzisiejszego zachowało się tylko siedem: "Błagalnice", "Persowie", "Prometeusz skowany", "Siedmiu przeciw Tebom" oraz jedyna zachowana w całości trylogia "Oresteja", na którą składają się: "Agamemnon", "Ofiarnice" i "Eumenidy".

Tragedie Ajschylosa uderzają ogromną prostotą. Prezentują one świat, w którym ścierają się racje ludzi i bogów. Jego bohaterowie giną, ale udaje im się ocalić swoją ludzką godność. Dramatopisarza nie interesowała psychologiczna charakterystyka postaci. Skupiał się głównie na istocie konfliktu tragicznego. To, co charakteryzuje jego twórczość, to także niechęć do wszelkich przejawów despotyzmu i tyrani oraz ogromne przywiązanie do wartości demokratycznych.

Trzeba również pamiętać o tym, że to właśnie Ajschylos wprowadził na scenę drugiego aktora oraz jako pierwszy wykorzystał opisy i opowiadania przedstawiające wydarzenia rozgrywające się poza sceną. Ograniczył także rolę chóru na rzecz dialogów.

Sofokles - (496 - 406 p.n.e.) drugi z wielkich tragików ateńskich. Urodził się w Kolonos pod Atenami, jako syn płatnerza Sofilosa. Brał czynny udział w życiu politycznym swojej ojczyzny (pełnił m.in. funkcję skarbnika Związku Morskiego i dwukrotnie był strategiem). Wcześnie zdobył popularność jako poeta tragiczny. Pierwsze zwycięstwo w agonie zdobył w 468 p.n.e. Współzawodniczył wówczas z Ajschylosem. Według tradycji był autorem 123 sztuk, z czego zachowało się tylko siedem: "Antygona", "Król Edyp", "Elektra", "Ajaks", "Trachinki", "Filoktet" i "Edyp w Kolonos".

Podobnie jak jego wielki poprzednik Sofokles interesował się problemem zakresu ludzkiej wolności. Jego bohaterowie są bezsilni wobec wyroków przeznaczenia i nie mogą na nie wpływać w żaden sposób. Autor "Antygony" zwracał również szczególną uwagę na ludzkie namiętności i pragnienia. Pogłębił analizę psychologiczną tragicznych bohaterów

Wprowadził także innowacje do teatru greckiego. Mianowicie dodał trzeciego aktora na scenę oraz zwiększył liczbę osób w chórze z dwunastu do piętnastu.

Eurypides - (485 - 405 p.n.e.) najmłodszy z wielkich tragików ateńskich. Nie brał czynnego udziału w życiu politycznym. Wielokrotnie współzawodniczył z Sofoklesem w konkursach dramatycznych, ale zazwyczaj z nim przegrywał. Po raz pierwszy wystawił tragedię w 455 p.n.e. Pozostawił po sobie 17 tragedii i jeden dramat satyrowy (tradycja przypisywała mu 92 sztuki). Najbardziej znane z nich to: "Alkestis", "Medea", "Hekabe", "Błagalnice", "Bachantki", "Trojanki", "Elektra", "Andromacha", "Ifigenia w Aulidzie", "Fenicjanki", "Orestes", "Herakles", "Helena". Uznaje się go za ojca tragedii psychologicznej. Najlepiej jego twórczość charakteryzują słowa Sofoklesa, który twierdził: "ja przedstawiam ludzi takimi, jakimi być powinni, Eurypides zaś, jakimi są". Eurypidesa uważa się za wielkiego nowatora w dramacie antycznym, głównie za jego realizm. Patrzył on na świat trzeźwo i bez złudzeń. Nie wierzył w bóstwa (oskarżany o bezbożność), natomiast wierzył w okrucieństwo świata. W swoich sztukach obnażał wszystkie złe strony natury ludzkiej. Szczególnie interesowały go kobiety.

Eschyl (525-456 p. n. e.) tragediopisarz grecki, pochodzący z Eleusis koło Aten, uważany

za twórcę tragedii klasycznej. Brał udział w wojnach perskich, w bitwie pod Maratonem (490 p. n. e.), Salaminą (480 p. n. e.) i Platejami (479 p. n. e.). W ostatnich latach życia, wskutek konfliktu z władzami Aten i oskarżenia o zdradzenie tajemnic misteriów, uszedł na Sycylię. Zmarł w Geli. Był wielokrotnym zwycięzcą zawodów dramatycznych (po raz pierwszy 484 p. n. e.). Napisał 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych. W całości zachowało się 7 sztuk: Błagalnice, Persowie, Prometeusz skowany, Siedmiu przeciw Tebom oraz trylogia Oresteja (Agamemnon, Ofiarnice, Eumenidy).

Tragedia - (tragos + ode) jest to dramat poważny i konfliktowy, ponieważ dochodzi w nim do starcia się przeciwstawnych postaw ludzkich. Istotą tragedii jest konflikt tragiczny, czyli konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku którego jednostka działająca świadomie w imię wielkiego celu skazana jest na klęskę. Nie można go ocenić ani prawnie, ani etycznie. Każdy wybór pociąga za sobą jakiś rodzaj winy. Jest to najwyżej ceniony przez starożytnych Greków gatunek literacki. Najwybitniejszymi twórcami tragedii antycznych byli: Ajschylos, Sofokles i Eurypides.

Komedia - (gr. komos - wesoły orszak). Drugi obok tragedii typ dramatu antycznego. Początki bierze od pieśni biesiadnych śpiewanych w czasie procesji ku czci boga Dionizosa. Jest to utwór lekki, pogodny i satyryczny, o charakterystycznym pomyślnym zakończeniu (w przeciwieństwie do tragedii). Komizm związany był z charakterami postaci, śmiesznymi sytuacjami lub dowcipami (komizm słowny). Najbardziej znanym komediopisarzem antycznym był Arystofanes.

Budowa dramatu greckiego:

1. 1.Prolog (wstęp) - dialogowy, zarysowywał sytuację w punkcie wyjściowym fabuły (aktor wygłaszał zapowiedź tragedii)

2. 2.Parodos pierwsza pieśń chóru, zawiera opis sytuacji w jakiej rozpoczyna się tragedia (wejście chóru na scenę)

3. 3.Epejsodiony- sceny dialogowe i monologi postaci

4. 4.Stasimony- komentarz chóru

5. Stasimony przeplatają się z epejsodionami

6. 5.Exodos-pieśń wyjściowa chóru, zakończenie

7. 6.Epilog- dopowiedzenie,wyjaśnienie

Cechy tragedii antycznej:

1. Zasada trzech jedności

2. Istnienie chóru

3. Zasada dekorum

4. Bohaterowie to wybitne jednostki

5. Tytuł od imienia głównego bohatera

6. Zasada jedności estetyki

Teatr ElzbietanSKI

William Szekspir wpisał się na zawsze do historii literatury nie tylko z powodu uniwersalnej tematyki poruszanej w swych dramatach, ale również poprzez czynione eksperymenty z kompozycją swych utworów. Ten szesnastowieczny spadkobierca kultury antycznej nie respektował bowiem klasycznych i rygorystycznych zasad w kwestii budowy dzieła.

Pragnąc odmiany i unowocześnienia dramatu, stworzył własny model teatru, nazwany od imienia panującej wówczas królowej Elżbiety teatrem elżbietańskim. Teatr elżbietański jest związany z okresem panowania w Anglii królowej Elżbiety I. Tym mianem określa się dramaty wyłamujące się z obowiązującego wówczas kanonu i prowadzące w stronę nowych formalnych rozwiązań.

Innowacyjność Szekspira przejawia się na wielu płaszczyznach.

Na przykład w starożytnym dramacie „Antygona” zachowana jest jedność czasu (akcja rozgrywa się w ciągu jednej doby), miejsca (wszystko dzieje się w Tebach, w tej samej przestrzeni) i akcji (występuje jeden główny wątek – człowiek stojący w obliczu prawa ludzkiego i boskiego).

Po pierwsze, sprzeciwił się trzem tradycyjnym zasadom kompozycji greckiej tragedii: jedności czasu (akcja „Romea i Julii” toczy się w ciągu pięciu dni i nocy), miejsca (choć wydarzenia rozgrywają się przez prawie całą tragedię w Weronie, to jednak w różnych jej miejscach, w różnych przestrzeniach: ulice, place, ogród Kapuletów, cela Ojca Laurentego, cmentarz i grobowiec) i akcji (wielowątkowość, obok wątków głównych – na przykład walka o miłość wbrew przeciwnościom losu – wystąpiły poboczne, czego w tym wypadku dowodzi opisanie historii zwaśnionych rodów, nienawiść Tybalta do Montekich, bezgraniczna miłość Parysa do Julii).

Ponadto Szekspir nie utrzymał tragedii w „wysokim” tonie, łamiąc antyczną zasadę decorum.

Decorum to antyczna zasada odpowiedniości stylów, w której tragedia miała być utrzymana w stylu wysokim, pełnym powagi i patosu, a komedia z kolei w stylu niskim, rubasznym, nacechowanym komicznymi elementami.

Obok postaci poważnych, wysoko urodzonych i obdarzonych zdolnościami oratorskimi (Merkucjo, Tybalt, Parys), umieścił bohaterów prostych, pochodzących ze stanu plebejskiego (Marta, wykazująca cechy pasujące raczej trzpiotce, a nie niani, słudzy Montekich i Kapuletów). Zestawienie takich kontrastowych, często przerysowanych postaci, z ich poglądami wygłaszanymi specyficznym, charakterystycznym językiem, dało w kilku miejscach utworu efekty komiczne.

Autor „Romea i Julii” naruszył wprowadzoną przez Sofoklesa zasadę występowania co najwyżej trzech aktorów w jednej scenie, kierując się w stronę kompozycji obrazów zbiorowych: w pierwszym, trzecim oraz piątym akcie występują mieszkańcy Werony, straż czy słudzy (prócz osób dramatu).

Nie unikał przedstawienia scen krwawych i drastycznych, czego przykładem może być walka Tybalta z Merkucjem czy Romea z Parysem.

W tragediach antycznych o takich scenach czytelnik dowiadywał się z kontekstu. Sofokles w „Antygonie” opowiadał jedynie o śmierci samobójczej śmierci bohaterki, a nie ukazał tego, jak Szekspir (samobójstwo kochanków jest opisane w piątym akcie).

Angielski aktor i pisarz jako pierwszy połączył w dramacie elementy komiczne czy liryczne z tragicznymi. W „Romeo i Julii” w historię nieszczęśliwej miłości wplótł kłótnie służby, ekscentryczne wypowiedzi Marty. Chciał w ten sposób zmniejszyć patetyczność swej historii, sprawić, by czytelnicy i widzowie mogli w trakcie takich przerywników uśmiechnąć się i przez chwilę zapomnieć o tragicznej opowieści o kochankach z Werony.

Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na fakt, iż bohaterowie Szekspira są postaciami dynamicznymi, ulegają przemianie pod wpływem przeżywanych doświadczeń. Przykładem może być Julia, która wskutek nieszczęśliwej i zakazanej miłości staje się stanowczą i odważną kobietą, dojrzewa.

Szekspir przeciwstawił się klasycznym wzorom konstruowania postaci, które w starożytnym dramacie nie ulegały przemianie, dzieliły się na jednoznacznie pozytywne lub negatywne. Stworzył Julię – postać wielowymiarową, dojrzewającą w miarę rozwoju akcji.

Oczywiście Szekspir nie był jedynym twórca teatru elżbietańskiego, ale to jego indywidualność i talent twórczy zaważyły na całokształcie sztuki scenicznej tego okresu, wpłynęły też na rozwój innych teatrów, stały się również inspiracją dla twórców późniejszych epok, szczególnie zaś dla romantyków.

Cechy dramatu szekspirowskiego:

- łączenie scen tragicznych z komicznymi

- stosowanie wyrazów potocznych, wulgaryzmów

- ograniczenie chóru (pojawia się dwukrotnie)

- sceny zbiorowe (np. plac w Weronie)

- zerwanie z zasadą trzech jedności

- wprowadzenie scen zbiorowych

- nie ma prologu ani epilogu

- wprowadzenie dwupłaszczyznowości rzeczywistość i fantastyka

- wprowadzenie bohatera dynamicznego

- wprowadzenie tragizmu postaci poprzez możliwość wyboru bohatera

- wprowadzenie monologu wewnętrznego

-podział na akty i sceny

-wprowadzenie zjawisk atmosferycznych (burze, chmury, wiatry i błyskawice)

-wiele punktów kulminacyjnych (w Antyku był tylko jeden wieńczący cały dramat)

-stopniowanie napięcia

-wprowadzenie rozbudowanej scenografii (w Antyku były dopiero zaczątki)

-wielowątkowość

-BRAK FATUM - ludzkie namiętności, człowiek decyduje sam o sobie, jest targany sprzecznymi myślami i uczuciami

DRAMAT ANTYCZNY, A DRAMAT SZEKSPIROWSKI – PORÓWNANIE

1

¨ Zasada jedności czasu miejsca i akcji

¨ Nie ma jedności czasu- akcja toczy się w ciągu 17 lat, miejsca- pałac, wrzosowisko, akcji-wiele

wątków.

2

¨ Trzech aktorów, chór

¨ dowolna ilość aktorów, sceny zbiorowe, brak chóru

3

¨ podział na stasimony i epojsodiony

¨ podział na akty i sceny

4

¨ akcja przyczynowo-skutkowa

¨ akcja przyczynowo-skutkowa

5

¨ styl, język podniosły

¨ język nie zawsze podniosły

6

¨ na początku sztuki prolog, na końcu dokonuje się katastrofa

¨ występuje prolog- otwiera dramat, dokonuje się katastrofa

7

¨ wiersz: iloczas

¨ różne style: proza, wiersz biały

8

¨ akcja rozgrywa się w wyższych sferach,

¨ na scenie są obecni królowie i ludzie z niższych sfer

9

¨ temat zaczerpnięty z Homera lub mitologii

¨ temat zaczerpnięty ze starych legend i kronik

10

¨ brak

¨ wprowadzenie przyrody- mówi się o jej zachowaniu aby np. spotęgować nastrój grozy

11

¨ motywacja boska- człowiek jest zły lub dobry z woli bogów

¨ każdy jest „kowalem własnego losu”

12

¨ człowiek jest jednoznacznie określony, ma określone cechy jest np. dobry lub zły

¨ człowiek przeobraża się na naszych oczach , monologi wewnętrzne

13

¨ wyraźne oddzielenie fantazji od realiów oddzielnie przedstawiony świat bogów i ludzi

¨ wątki fantastyczne i realistyczne przeplatają się między sobą i na siebie nakładają się

14

¨ sceny gwałtów, zabójstwa, relacjonowane są przez jednego z aktorów

¨ zabójstwo dokonuje się na oczach widzów

15

¨ uboga dekoracja

¨ zmienna dekoracja

16

¨ role grane tylko przez mężczyzn w maskach

¨ role grane bez maski , role kobiece odgrywane przez młodych chłopców.

„Romeo i Julia”

"Romeo i Julia" należy do najwybitniejszych sztuk Szekspira. I chociaż to tragedia, tryska ona wręcz życiem renesansowej Werony: miłość i nienawiść, młodość i radość życia, słabostki i ułomności ludzkie decydują o jej niepowtarzalnej atmosferze. Zaskakujące też, jak wielka jest tu rola przypadku. Wina nie wynika z działań bohaterów, ale z tajemniczych zrządzeń losu. Romeo i Julia spotykają się przypadkiem, przypadkiem Romeo staje się zabójcą Tybalta, a wreszcie ciągiem niezamierzonych przypadków są wydarzenia wiodące do śmierci głównych bohaterów. Zdaje się, że jakieś fatum ciąży nad Romeem i Julią; nie bez podstawy poeta w prologu mówi o nich jako o "parze kochanków przez gwiazdy przeklętych".

Para ta po dzień dzisiejszy jest symbolem miłości.

William Szekspir w tragedii "Romeo i Julia" przedstawił losy nieszczęśliwych kochanków, których miłość doprowadziła do grobu. Często w literaturze uczucie miłości i śmierć idą w jednej parze. Uważam, że Romeo i Julia to jedna z najbardziej popularnych i niezwykłych par literackich.

STRESZCZENIE:

Tekst Romea i Julii otwiera prolog-sonet, zwięźle informujący o treści dramatu:

„Dwa wielkie domy w uroczej Weronie,

Równie słynące z bogactwa i chwały,

Co dzień odwieczną zawiść odnawiały,

Obywatelską krwią broczyły dłonie.

Lecz gdy nienawiść pierś ojców pożera,

Fatalna miłość dzieci ich jednoczy

I krwawa wojna, co z wieków się toczy,

W cichym ich grobie na wieki umiera.

Miłość, kochanków śmiercią naznaczona,

Wściekłość rodziców i wojna szalona,

Zerwana późno nad mogiłą dzieci,

Przed waszym okiem na scenie przeleci.

Jeśli nas słuchać będziecie łaskawi,

Błędy obrazu chęć nasza naprawi.”

Tekst ten ma formę tzw. argumentu – streszcza dzieje tytułowych bohaterów od razu na początku. Może dziwić, że od razu dowiadujemy się o zakończeniu losów Romea i Julii, świadczy to jednak o tym, że w teatrze elżbietańskim istotna była mniej sama fabuła, a bardziej przesłanie utworu, jego sens i sposób przedstawienia. Początkowy sonet zazwyczaj wygłaszał aktor grający Księcia.

Akt I

Scena I

W scenie pierwszej od razu pokazany jest problem rodowej nienawiści między rodami Kapuletich i Montekich w atmosferze rosnącego napięcia. Wadzą się ze sobą służący, pojedynkują krewniacy (Benwolio i Tybalt), CapuletT spotyka się z Montekim w atmosferze kłótni. Przybycie Księcia, połączone z zakazem prowadzenia wszelkich walk ulicznych, przerywa starcie.

Benwolio i Monteki, ojciec Romea, rozmawiają o przyczynach melancholii chłopca. W rozmowie z samym Romeem Benwolio dowiaduje się, że chodzi o nieodwzajemnioną miłość do Rozaliny.

Scena II

Capulett rozmawia z Parysem. Parys bezowocnie stara się o rękę Julii u jej ojca. Kapulet uważa, że córka jest zbyt młoda, a Parys winien najpierw zyskać jej przychylność. Zaprasza Parysa na wieczorne przyjęcie, doradzając wybór z większej liczby dziewcząt. Zleca także służącemu zaproszenie gości na bal, dając mu listę z nazwiskami. Niestety służący nie umie czytać, prosi więc o pomoc Romea i Benwolia, których akurat spotkał na ulicy. Gdy młodzieńcy dowiadują się o balu organizowanym u Capulettów, postanawiają pójść tam w maskach na twarzy – tak, aby nikt ich nie rozpoznał.

Scena III

Pokój w domu Capuleticht. Z rozmowy pani Capulett z Julią dowiadujemy się, że wbrew zdaniu męża chce ona wydać córkę za Parysa. Wspomagana przez gadatliwą Nianię (Martę), wychwala kandydata. Julia, czternastoletnie dziecko, dla którego miłość i małżeństwo to sprawy nowe i nieznane, gotowa jest podporządkować się matce, najwyraźniej nie pojmując wagi narzuconej jej decyzji.

Scena IV i V

Na bal u Capulettich przybywa trójka przyjaciół: Romeo, Merkucjo i Benwolio. Romeo, demonstracyjnie ponury i udręczony, niechętnie podąża na przyjęcie. Wieczór w domu Capulettich gromadzi niemal wszystkie poznane dotąd postaci. Romeo przyszedł tu, by patrzeć na Rozalinę, Julia winna przyjrzeć się Parysowi – tak się jednak nie dzieje. Wzajemna miłość „od pierwszego wejrzenia” odmienia Julię i Romea gwałtownie.

Akt II

Scena I i II

Podczas gdy Merkucjo i Benwolio nadal uważają Rozalinę za obiekt zainteresowań przyjaciela, Romeo podsłuchuje w ogrodzie tajemne wyznanie Julii. Prowadzą rozmowę, która – pełna wyznań i obaw związanych z pochodzeniem z dwóch zwaśnionych rodów – kończy się planem potajemnego ślubu.

Scena III

Cela ojca Laurentego. Do ojca przychodzi Romeo, opowiadając o swojej miłości do Julii i prosząc go o ślub. Ojciec Laurenty, zaskoczony zmiennością uczuć Romea (niedawno jeszcze kochał się w Rozalii, a teraz obiektem jego miłości jest Julia), przystaje na pospieszny ślub tylko dlatego, iż dostrzega w nim szansę pogodzenia zwaśnionych rodów.

Scena IV-V

Romeo przekazuje Marcie plan dalszego działania. Julia ma przyjść do celi Laurentego pod pozorem spowiedzi.

Scena VI

Ojciec Laurenty potajemnie udziela ślubu Romeowi i Julii.

Akt III

Scena I

Nieoczekiwanie dla siebie samego Romeo wdaje się w uliczną bójkę. Próbuje pogodzić Merkucja i Tybalta, obrzucających się obelgami, ale jego słowa zaogniają jedynie sytuację. Ostatecznie dochodzi do pojedynku, w którym Merkucjo ginie. Śmierć Merkucja, przez samego Romea w gruncie rzeczy zawiniona, stawia Romea w sytuacji tragicznej. Pomszczenie przyjaciela, za którego śmierć czuje się współodpowiedzialny, wymaga nie tylko walki z krewnym żony, ale i niebezpiecznego złamania książęcego zakazu. Odstąpienie od starcia obciąży zarzutem zniewieściałości, może nawet tchórzostwa. Ostatecznie gniew przeważa i Tybalt ginie, zabity przez Romea w pojedynku. Młodzieniec musi uciekać, Książę skazuje go na dożywotnie wygnanie za zabójstwo Tybalta.

Scena II

Pokój w domu Capulettich. Do Julii przybywa Marta, opowiadając o tragicznych wydarzeniach. Okazuje się, że Tybalt był „najlepszym przyjacielem” Marty, zatem nie może ona dobrze życzyć jego zabójcy. W pierwszym odruchu również Julia oskarża Romea, ale miłość jest silniejsza, pozwala i nakazuje usprawiedliwić uczynek męża. Krańcowo zrozpaczonej dziewczynie wygnanie Romea zdaje się równoznaczne ze śmiercią i dopiero szansa spotkania uspokaja ją nieco.

Scena III

Cela ojca Laurentego. Romeo, powiadomiony przez Martę o rozpaczy Julii, próbuje popełnić samobójstwo, dając ostateczny wyraz swojej bezsilności. Ojciec Laurenty, gotów pomagać kochankom we wszystkim, podpowiada pewne rozwiązanie – Romeo powinien zostać na noc u Julii, aby dopełnić obowiązków małżeńskich, a następnie uciec do Mantui. Po ogłoszeniu małżeństwa młodych rodzice będą musieli pogodzić się z tym faktem i trudniej będzie unieważnić małżeństwo.

Scena IV

Pokój w domu Capulettich. Ojciec Julii, dzień wcześniej przeciwny jej małżeństwu , raptownie zmienia zdanie. Bez porozumienia z córką wręcz nalega na jej szybki ślub z Parysem, i to mimo rodzinnej żałoby.

Scena V

Pokój Julii. Scena ta zaczyna się najsłynniejszym fragmentem całej tragedii – lirycznym sporem kochanków o świcie. Na wieść, że do pokoju Julii ma przyjść jej matka, Romeo szybko znika za oknem. Do pokoju wchodzi pani Capuletti i przedstawia córce plany wydania jej za Parysa. Julia nie chce wyjść za wybranego przez rodziców kandydata, rozpacza, nie może pogodzić się ze swoim losem. Capuletti wchodzi do pokoju, grożąc wydziedziczeniem córki, jeżeli nie będzie posłuszna jego woli.

Akt IV

Scena I

Cela ojca Laurentego. Parys omawia z zakonnikiem szczegóły ceremonii ślubnej. Do ojca Laurentego przychodzi Julia pod pozorem spowiedzi przedślubnej. Julia jest zrozpaczona przebiegiem wypadków, przypomina jednak ojcu Laurentemu o nierozerwalności małżeństwa i ostro stawia sprawę: albo zakonnik jej pomoże, albo ona popełni samobójstwo. Laurenty układa misterny plan: Julia ma na pozór zgadzać się z wolą ojca, a w przeddzień ślubu, wieczorem, wypić płyn otrzymany od zakonnika. Po jego wypiciu zapadnie w sen imitujący śmierć. Specyfik działa przez 42 godziny. Kiedy Julia będzie leżała w trumnie, Romeo zaczeka aż się obudzi i uprowadzi ją do Mantui.

Scena II

W domu Capulettich trwają przygotowania do ślubu. Julia udaje przed rodzicami, że zgadza się na ślub z Parysem.

Scena III

Julia zostaje sama w swoim pokoju, wypija miksturę ojca Laurentego i zasypia.

Scena IV-V

Marta stwierdza, że Julia nie żyje. Trzeba przerwać zaawansowane przygotowania do uczty weselnej. Wszyscy rozpaczają po śmierci Julii.

Akt V

Scena I

Akcja dramatu przenosi się na chwilę do Mantui. Do Romea przybywa Baltazar z tragiczną wieścią o śmierci Julii. Romeo kupuje w aptece truciznę i rusza do Werony.

Scena II

Cela ojca Laurentego. Zakonnik rozmawia z bratem Janem, który miał przekazać Romeowi list z informacją o pozorowanej jedynie śmierci Julii. Niestety, Jan nie mógł opuścić miasta i nie dostarczył listu. Ojciec Laurenty spieszy na cmentarz, żeby wytłumaczyć całą sprawę Romeowi.

Scena III

Przy grobowcu Capulettich Romeo spotyka Parysa i podejmuje z nim walkę. Zabija go, składa ciało pokonanego rywala w grobowcu, ostatni raz patrzy na ukochaną, wypija przyniesioną truciznę i umiera. Obudzona niedługo później Julia pyta: „Gdzie mój kochanek?” Przybyły właśnie ojciec Laurenty opowiada jej straszne fakty – obaj starający się o nią młodzieńcy nie żyją. Zakonnik chce zabrać Julię do klasztoru, ona jednak postanawia zostać w grobowcu. Kiedy ojciec Laurenty odchodzi, Julia dostrzega flakon po truciźnie w ręku ukochanego. Rozgoryczona czyni mu wyrzuty, że nie zostawił jej ani kropli. Przebija się sztyletem i pada na ciało ukochanego.

Dowódca straży rozkazuje zawiadomić o zdarzeniach Montekich i Capulettów. Ojciec Laurenty przedstawia przybyłym historię miłości dwojga kochanków, w którą od początku był wtajemniczony. Wobec ogromu nieszczęścia, jakie spadło na zwaśnione i rywalizujące ze sobą rody, obaj ojcowie podają sobie ręce na zgodę i postanawiają wznieść nieszczęsnym nagrobek z ich figurami ze szczerego złota. Utwór kończy się słowami:

„Ponurą zgodę ranek ten skojarzył

Słońce się z żalu w chmur zasłonę tuli;

Smutniejszej bowiem los jeszcze nie zdarzył

Jak ta historia Romea i Julii.”

„Romeo i Julia” to tragedia powstała w I okresie twórczości poety – tzn. okresie optymistycznym. Tytuł tragedii to imiona głównych bohaterów, dziewczyny i chłopaka, którzy wbrew rodowej nienawiści pokochali się i postanowili walczyć o swoją miłość. Na skutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, a przede wszystkim powodu zaciętości przedstawicieli rodów Capulettich i Montekich, oboje ponieśli śmierć. Są najsłynniejszą parą literackich kochanków. Zdarzenia zawarte w fabule dramatu obejmują pięć dni i nocy. Rozgrywają się one we Włoszech, w Weronie.

Tematem dramatu jest miłość Romea i Juli zakończona śmiercią obojga, którzy na skutek rodowego sporu nie mogli zawrzeć małżeństwa otwarcie i żyć w Weronie.

„Romeo i Julia” to tragedia elżbietańska: brak tu zasady trzech jedności klasycznych (czasu, miejsca i akcji); tragizm przeplata się z komizmem; bohaterowie nie są jednoznaczni (dobrzy albo źli), są oni uwikłani w konflikt tragiczny – bez wyjścia. Muszą wybierać pomiędzy równorzędnymi racjami – racja głębokiej prawdziwej miłości oraz respektowanie woli rodziców, co zgodne jest z obowiązującymi normami społecznymi i obyczajowymi. Opowiedzenie się po którejkolwiek ze stron przynieść musi nieszczęśliwe konsekwencje. Premiery dramatów szekspirowskich miały miejsce w teatrze elżbietańskim.

Bohaterowie:

Romeo Monteki – główny i tytułowy bohater; ukochany i mąż Julii. Przystojny, młody Włoch.

Na początku utworu przedstawiony został jako niedojrzały emocjonalnie młodzieniec z bogatej rodziny. Bawi się, hula przyjaciółmi i pod wpływem mody wzdycha nieszczęśliwie do tajemniczej Rozaliny. Przełom w bohaterze dokonuje się na balu w domu Capulettich. Wtedy Romeo poznaję Julię i zakochuje się w niej od pierwszej chwili bez pamięci. Zakochany młodzieniec staje się innymi człowiekiem – poznaje prawdziwa, głęboką i jedyną miłość, tym silniejsza, że odwzajemnioną. Teraz Monteki będzie gotów oddać za swoją ukochaną życie. Żarliwość jego słów może jednak wzbudzać pewne wątpliwości – nie wiadomo, czy można ufać człowiekowi, który z godziny na godzinę porzuca jedną kobietę dla drugiej. Jego małżeństwo z Julią jest niemal natychmiastowe, stanowi zaskoczenie dla czytelnika spodziewającego się raczej żmudnej i długiej drogi, pokonywania trudności piętrzących się przed bohaterami.

Pod wpływem miłości i wynikających z niej komplikacji Romeo bardzo się zmienia. Staje się gwałtowny i niecierpliwy. W porywie gwałtowności zabija Tybalta, przez co wszystkie jego zamierzania legną w gruzach. Romeo zostaje wygnany z Werony. Okazało się, że w czasie pierwszej próby zawiodły go nerwy, a górę wzięły emocje i zadawniona nienawiść do rodu Capulettich i zabójcy przyjaciela. Ostateczny przełom dokonał się w bohaterze w na wieść o śmierci ukochanej. Po raz pierwszy Romeo wykazał się konsekwencją w działaniu od początku do końca, czyli do podjęcia decyzji o samobójstwie, poprzez zakup trucizny, aż do tragicznej śmierci.

Julia Capuletti – główna i tytułowa bohaterka, ukochana i żona Romea, najbardziej znana w literaturze kochanka. Śliczna czternastoletnia dziewczyna, bardzo kobieca.

Początkowo jest zaledwie niewinną dziewczyną. Jej świat wyznaczają autorytety, którym zdaje się być posłuszna i wierna: ojciec, matka, piastunka. Gdy matka daje jej do zrozumienia, że musi poślubić Parysa, Julia nie protestuje, choć nie jest entuzjastycznie nastawiona. Nigdy dotąd nie zaznała miłości i nie wie co to znaczy kochać. Nie myśli o tym.

Kiedy poznaje Romea jej świat ulega zmianie. Młodzieniec jest dla niej jak objawienie. Jednak mimo, że sama także wyznaje chłopcy miłość, to nie wierzy bezgranicznie w jego zapewnienia i przysięgi. To właśnie Julia jako pierwsza proponuje małżeństwo jako dowód siły swych uczuć. W ten sposób daje nam do zrozumienia, że mimo swego młodego wieku i niewinności jest także trzeźwo myślącą osobą, która patrzy na świat inaczej niż jej ukochany.

Jest zdeterminowana i konsekwentna. Po wygnaniu Romea nie rezygnuje z działań zmierzających do połączenia ją z ukochanym. Od realizacji planu nie odwiedzie dziewczyny nawet ojciec, który chce związać ją z Parysem. Decyduje się na, więc na niezwykle ryzykowny wybieg z miksturą, której działanie powoduje stan przypominający śmierć. Zrobi wszystko dla ratowania swojego związku z Romeem. Mimo zdrady piastunki i braku oparcia w rodzinie nie poddaje się. Końcowa scena na cmentarzu, moment ujrzenia u swego boku martwego męża, jeszcze silniej podkreśla silną osobowość dziewczyny. Czternastoletnia Julia, w obliczu klęski wszelkich nadziei, odbiera sobie życie.

Pan Capuletti – ojciec Julii, despotyczny i kapryśny. Nie licząc się ze zdaniem córki, nakazuje jej, by niezwłocznie poślubiła hrabiego Parysa. Ta gwałtowna zmiana ( dzień wcześniej odmówił Parysowi ręki córki) ostatecznie doprowadza do katastrofy. Gdyby nie jego zawziętość i nienawiść do Montekich ta historia miałby inne zakończenie.

Pani Capuletti – matka Julii. Jest energiczną osobą, rządzącą w domu i dyrygującą służbą. Przejęła po mężu autorytarny charakter. Kocha córkę, ale nie akceptuje jej zdania, szczególnie jeśli jest odmienne od poglądów.

Pan Monteki – ojciec Romea, bardzo kocha syna. Wzruszająca jest jego troska o samopoczucie syna. Jest wrażliwy i znacznie spokojniejszy od Capulettiego. Ubolewa nad przedłużającym się sporem między rodami. Cieszy się, że Romeo nie brał udziału w bójce rozgrywającej się na początku dramatu. Na końcu pierwszy wyciąga rękę do zgody.

Pani Monteki - nie odgrywa w sztuce znaczącej roli

Eskalus – książę Werony. Pozornie dumny i wyniosły, wie, iż od niego zależy życie poddanych. Jest jednak człowiekiem rozumiejącym słabości innych i umiejącym analizować zaistniałe sytuacje. To dzięki jego roztropności Romeo po zabójstwie Tybalta nie został skazany na śmierć, lecz na wygnanie. Właśnie on nakłania oba rody do zgody nad zwłokami dzieci.

Parys – młody szlachcic, zakochany w Julii. Jego uczucie można zrozumieć, ale nie jego stosunek do dziewczyny. Traktuje ją jak zdobycz, swoją własność. Jest pewny siebie, pyszny, co w efekcie doprowadza go do śmierci.

Merkucjo – oddany i wierny przyjaciel Romea, krewny księcia. Jest o wiele bardziej dojrzalszy emocjonalnie i doświadczony niż Romea. Traktuje z dystansem miłosne rozterki przyjaciela. Zginął osłaniając Romea przed podstępnym ciosem Tybalta.

Tybalt – bratanek pani Capuletti. Jest chełpliwy, zarozumiały, gwałtowny. Prowokuje walkę z Romeem, pewny swego zwycięstwa. Jest doskonałym szermierzem, ale w gruncie rzeczy podstępnym zabójcą. Zabija Merkucja niezgodnie z zasadami czystej walki.

Laurenty – zakonnik, skromny i pełny pokory franciszkanin, powiernik sekretów zakochanych. Nie jest typem człowieka biernego, nie poprzestaje na sugerowaniu rozwiązań, ale w pełni angażuje się w sprawy kochanków i czynnie ich wspiera. Daje Julii tajemnicze lekarstwo i wysyła brata Jana do Mantui z misją powiadomienia Romea i całej sytuacji. Niestety przez fatalny zbieg okoliczności zakonnikowi nie udaje się dotrzeć do męża Julii, co staje się bezpośrednia przyczyną samobójstwa kochanków.

Marta – opiekunka Julii, wychowywała ją, lecz nie wspiera jej i nie udziela pomocy. Namawia dziewczynę do poślubienia Parysa.

Benwalio – krewny Montekich

Samson – sługa pana Capulettiego

Grzegorz – sługa pana Capulettiego

Tragedia Williama Szekspira już w kilka lat po prapremierze weszła na stałe do repertuaru wędrownych grup teatralnych i od tej pory cieszy się niesłabnącą popularnością, która świadczy o jej ponadczasowości i uniwersalizmie. Historia nieszczęśliwej miłości tytułowych bohaterów, którzy zyskali miano kochanków wszech czasów, wywarła wpływ na romantyczną koncepcję miłości i sposób pisania o niej. W literaturze można odnaleźć liczne odniesienia i aluzje do sztuki angielskiego dramaturga, a od końca XVIII wieku losy kochanków z Werony stały się ulubionym tematem twórców spektakli baletowych. Na postawie „Romea i Julii” powstały również musicale, adaptacje filmowe oraz szereg dzieł plastycznych.

W czym tkwi tajemnica nieprzemijającego sukcesu tragedii, która powstała u schyłku XVI wieku? Niewątpliwie ma na to wpływ sposób, w jaki autor ukazał miłość między parą głównych bohaterów, oddając jej subtelność i stopniowy rozwój – jej poszczególne etapy i objawy. Miłość ta staje się dla Romea i Julii wszechogarniającą potęgą, wobec której wszystkie inne sprawy i życiowe względy przestają się liczyć, a najistotniejszym elementem ich egzystencji staje się uczucie, które ma władzę nad ich myślami i dążeniami.

Główny wątek dramatu zdaje się być pozornie banalny. Dwoje młodych ludzi zakochuje się w sobie od pierwszego wejrzenia, lecz na drodze do ich szczęścia staje konflikt między ich rodzinami. Romeo, który skrycie kochał Rozalinę, na widok Julii uświadamia sobie, że oto odnalazł to, czego zawsze szukał w kobietach. Miłość Julii jest pierwszym, nieśmiałym porywem niewinnego serca i rozkwita pod wpływem pocałunku młodzieńca. Kochankowie nie zastanawiają się nad konsekwencjami łączącego ich uczucia i pobierają się potajemnie, pragnąc być razem po kres swych dni. W ten sposób miłość urasta do rangi równorzędnego bohatera tragedii i rozwija się na oczach odbiorcy dzieła z początkowo niedoskonałego i świeżego uczucia, stając się siłą gwałtowną, trwałą, młodzieńczo zuchwałą i gotową do stawienia oporu wszystkim niesprzyjającym okolicznościom. Uczucia tego nie niszczy wygnanie Romea z Werony. Julia nadal kocha swego męża, wierząc, że wkrótce ich serca połączą się na zawsze. Młoda dziewczyna wykazuje się niezłomnością i uporem w chwili, kiedy ojciec nakazuje jej poślubić Parysa. Bezgraniczne oddanie i pragnienie pozostania wierną oblubieńcowi sprawia, że nie lęka się uczynić ze śmierci sprzymierzeńca dla ich miłości. Uczucie kochanków z Werony staje się więc przykładem odwiecznej walki dobra ze złem, gdzie złem jest nienawiść, dzieląca ich rody.

Miłość Romea i Julii kończy się tragicznie – w wyniku nieporozumienia i nieszczęśliwych zbiegów okoliczności młodzi kochankowie umierają, a śmierć staje się symbolicznym dowodem tego, co ich połączyło. Historia miłości, którą tak doskonale ukazał William Shakespeare, przedstawiając jej piękno i żar, na stałe wpisała się do kanonu najpiękniejszych i najbardziej znamienitych dzieł literatury światowej. „Romeo i Julia” to opowieść o idealnym uczuciu, choć prowadzi ono do klęski pary tytułowych bohaterów, którzy nie potrafią bez siebie żyć.

To właśnie miłość sprawia, że dramat jest ponadczasowy i ma uniwersalną wymowę. Miłość bowiem jest uczuciem wiecznie żywym, nieprzemijającym i obecnym w życiu kolejnych pokoleń odbiorców dzieła, który historia Romea i Julii nadal wzrusza i sprawia, iż każdego roku tysiące turystów udają się do Werony, aby podążać śladami bohaterów tragedii.

Romeo i Julia stali się symbolami młodych kochanków i miłości skazanej na niepowodzenie. Ponieważ jest to oczywisty przedmiot tej sztuki, część badaczy skupiła się na języku i kontekście historycznym, w jakim rozgrywa się akcja. "Romeo i Julia" to jeden z najsłynniejszych dramatów Szekspira, cieszy się niesłabnącą popularnością i powodzeniem wśród widzów jak i twórców, którzy na nowo opracowują ten temat, przekazując te same prawdy.

Motyw nieszczęśliwej miłości pary kochanków, którzy nie mogą się połączyć i giną śmiercią samobójczą wskutek nieporozumienia, można odnaleźć w legendzie o Pyramie i Tysbe, opracowanej przez Owidiusza w IV księdze „Metamorfoz” w pierwszych latach naszej ery. Szekspir znał ten poemat z czasów szkolnych i wspomniał o nim w II akcie „Romea i Julii”. W latach pięćdziesiątych XV wieku popularnością cieszyła włoska nowela Masuccia z Salerno: „Młodzieniec Mariotto zakochany w Ganozzie”, opisująca losy kochanków, którzy związali się tajemnym ślubem wbrew woli rodziców.

W 1524 roku Luigi da Porto na jej podstawie napisał: „Historię nowo odkrytą dwojga szlachetnych kochanków”. Akcję utworu umieścił w Weronie, a swoim bohaterom nadał imiona Romeo i Julia, zaczerpnięte prawdopodobnie z „Boska Komedii” Dantego. Opowieść cieszyła się ogromną poczytnością i była kilkakrotnie wznawiana. W 1553 roku ukazał się poemat Gheralda Boldieri: „Nieszczęśliwa miłość dwojga wiernych kochanków, Julii i Romea”. Rok później historia ta została zamieszczona w zbiorze nowel, zebranych przez dominikanina, Matteo Bandellę. Stała się ona punktem wyjścia dla pierwszych prób dramaturgicznych z udziałem motywu nieszczęśliwej i tragicznej w skutkach miłości dwojga kochanków.

Analiza tekstu tragedii Szekspira wskazuje, że podczas pracy pisarz korzystał przede wszystkim z poematu Arhura Brooke’a: „Tragiczna historia Romea i Julii”, wydanego po raz pierwszy w 1562 roku, z którego zaczerpnął podstawowe rysy fabuły, dostosowując je do własnych potrzeb i koncepcji sztuki oraz wzbogacając opowieść o własne wątki.

Krytycy odnotowali wiele słabych stron Romea i Julii, aczkolwiek ciągle sztuka ta jest uznawana za jedną z najlepszych w dorobku barda ze Stratford. Najwcześniejsze znane współcześnie głosy krytyki pochodzą od pamiętnikarza Samuela Pepysa, który w 1662 roku napisał: "to najgorsza sztuka, jaką widziałem w moim życiu". Poeta John Dryden 10 lat później wychwalał utwór, jak i postać Merkucja: "Szekspir pokazał swoje najlepsze umiejętności tworząc Merkucja; jak sam powiedział, musiał zabić go w trzecim akcie, dzięki czemu to Merkucjo nie zabił jego". Krytyka dzieła w XVIII wieku była mniej skąpa, jednak nie mniej zróżnicowana. Publicysta Nicholas Rowe jako pierwszy rozważał tematykę utworu, za którą uznał jedynie karę dla zwaśnionych rodów. Pisarz Charles Gildon i filozof Lord Kames twierdzili, że to nieudana sztuka ze względu na niezachowanie klasycznych zasad dramatu: tragedia musi być spowodowana tragiczną winą, nie zaś nieporozumieniem czy zbiegiem okoliczności. Pisarz i krytyk Samuel Johnson uznał „Romea i Julię” za "najprzyjemniejszy" utwór Szekspira.

W drugiej części XVIII i w XIX wieku krytyka zwróciła się ku debacie o przesłaniu moralnym utworu. Adaptacja autorstwa Davida Garricka z 1748 roku pominęła Rozalinę: Romeo opuszczający ją dla Julii wydawał się niestały w uczuciach i lekkomyślny. Charles Dibdin twierdził, że Rozalina została umieszczona w tym dziele właśnie dla podkreślenia jego lekkomyślności i że to właśnie z jego winy doszło do tragicznego zakończenia. Inni udowadniali, że ojciec Laurenty był niejako głosem samego pisarza skierowanym przeciwko nadmiernemu pośpiechowi. W XX wieku problemy te poruszał m.in. Richard Green Moulton. Jego zdaniem to właśnie przypadek, a nie bliżej nieokreślona wina kochanków, doprowadził do ich śmierci.

FILM „ROMEO I JULIA”

“Romeo i Julia” (1996)

produkcja: USA

gatunek: Melodramat, Akcja

data premiery: 1997-04-11 (Polska) , 1996-11-01 (Świat)

Gabriella Martinelli (producent)

reżyseria

Baz Luhrmann

scenariusz

Baz Luhrmann (producent)

Craig Pearce

muzyka

Des'ree Des'ree

Nellee Hooper

zdjęcia

Donald McAlpine

scenografia

Catherine Martin

Doug Hardwick

Brigitte Broch

Katherine Martin

kostiumy

Kym Barrett

dźwięk

Michael Semanick

Rob Young

Tim Holland

Gareth Vanderhope

Sean England

aktorzy

Leonardo DiCaprio – Romeo

Claire Danes – Juliet Capulet

Któż nie zna ckliwej historii kochanków z Werony? Temat

wielkiej i tragicznej miłości Romea i Julii przeciwstawionej

przeszkodom i nienawiści nawet po 400 latach od jej napisania

nadal jest świeży i inspirujący. Tym razem po adaptacje

Szekspirowskiego dramatu sięgnął Baz Luhrmann. Nawet pomimo zachowania oryginalnego tekstu "Romea i Julii",

co dla mnie jest dość odważne, ale i ciekawe, udało mu się stworzyć film nowoczesny i zaskakujący.

Nagrody i nominacje:

Fil zdobył wiele nagród i nominacje m.in. za :

• najlepszą scenografię

• najlepszy montaż

• najlepszą reżyserię

• najlepszą muzykę filmową

• najlepszy scenariusz adaptowany

• najlepszy film zagraniczny roku

• najlepsza aktorka

• najlepszy aktor

• najlepsza piosenka filmowa

• najlepszy duet

• najlepsze wydanie DVD

• najlepsze zdjęcia

• najlepsze kostiumy

„Romeo i Julia”

Teatr Miejski

Gdynia, ul. Bema 26

reżyseria – Julia Wernio

scenografia – Elżbieta Wernio

muzyka – Mikołaj Trzaska

choreografia – Krzysztof Leon Dziemaszkiewicz

Udział biorą:

Romeo, syn Montecchiego - Andrzej Pieńko

Julia, córka państwa Capulettich - Karolina Adamczyk