TERESA MICHAŁOWSKA - ŚREDNIOWIECZE
TEATR I DRAMAT W ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPIE
• U progu średniowiecza (VI i VII wiek) zanikły głównie przejawy dawnego życia teatralnego
• formy dramatyczno-teatralne powstałe w średniowieczu: NOWA POSTAĆ DRAMATU MAJĄCA SWOJE KORZENIE W LITURGII ŁACIŃSKIEJ.
• Proces dramatyzowania cząstęk obrzędów mszalnych - sprzyjały temu : - liturgiczny teskst , często dialogowany - widowiskowość nabożeństwa - symboliczne gesty, ruchy procesyjne, paramenty (szaty i przedmioty liturgiczne) - światła i kadzidła
• w XII wieku Honoriusz z Autun przyrównał mszę do tragedii, kapłana do bohatera tragicznego, a kościół do teatru.
• DRAMAT LITURGICZNY - widowiska niejednorodne. Powstawały w wyniku amplifikowania wybranych fragmentów liturgii.
• DRAMATYZACJE LITURGICZNE - aktorami byli uczestnicy nabożeństwa wraz z celebransem, chwilami wcielający się w poszczególne role. np. złożenie do grobu figury rozpiętego na krzyżu Chrystusa.
• OFICJA - dialogowane lub dramatyczne - uczestniczyli w nich ukostiumowane persony. - księża lub żacy. dialog był ułożony z wybranych fragmentów tekstu liturgicznego; oficja odtwarzały pełne wymowy sceny np. nawiedzenie grobu przez trzy Marie.
• DRAMATY WŁAŚCIWE - akcja samodzielnie układana na kanwie zdarzeń Nowego lub Starego Testamentu. Dialogi poszerzały tekst liturgiczny.
• Inscenuzacje fragmentów liturgii zaczęły wzbogadać obrządek kościelny co najmniej od X wieku.
• Rozkwit przypada na XII i XIII wiek.
• teksty i instrukcje wykonawcze odnotowywano w księgach liturgicznych.
• Dramatyzacje, oficja i dramaty właściwe nie stanowiły obligatoryjnych składników obrządku. Zostały przyjęte przez wiele kościołów i odtwarzane co roku.
• w XVI wieku Sobór Trydencki zakazał ich wykonywanie.
• Wielkanoc i Boże narodzenie - źródłą rodzącego się w średniowieczu dramatu liturgicznego.
• Tak naprawdę już od IV wieku w Jerozolimie organizowano uroczysty pochód upamiętniający wjazd Jezusa.
• ZA NAJSTARSZY W ŚWIECIE ZACHODNIM DRAMAT LITURGICZNY UWAŻA SIĘ VISITATIO SEPULCHRI - NAWIEDZENIE GROBU WYKONANE W NAGLI W II POŁ. X WIEKU. SPISANY WE FRANCJI. Tekst opisywał przybycie trzech Marii do pustego grobu.
• w dramatach liturgicznych dialogowi toworzyszyła oprawa gestyczno-ruchowa.
• Dramaty odgrywano w adaptowanej dla tych celów przestrzeni kościelnej. paramenty liturgiczne jako rekwizyty.
• popularna tematyka: Nawiedzenie Grobu, przybycie do Grobu Apostołów Jana i Piotra, ukazanie się Jezusa Marii Magalenie, rozmowa Marii Magaleny z Apostołami.
Historia Muzyki Średniowiecza Sara Anastazja Osiecka, Muzykologia, Dzienne, I rok, 2012/2013. Strona 1
Przybycie Pasterzy do Stajenki, Narodziny Jezusa, Adoracja Dzieciątka w żłobku z udziałem zwierzątek, pokłon Trzech Króli.
XII WIEK - NOWE FORMY DRAMATYCZNO-TETRALNE:
• MISTERIA - związek z dramatem liturgicznym, tematy z Nowego Testamentu, ALE! poszerzające repertuar wątków fabularnych o zdarzenia starotestamentowe, czy apokryficzne. -Początkowo misteria wystawiano po łacinie, w kościołach. -Misteria skupiały sie na samej akcji ujmowanej naturalistycznie rezygnując z religijno- teologicznych sensów. -Z czasem usunięto je z świątyń i przeniesiono na place i rynki miejskie. -Przedstawienie misteryjne trwały wiele godzin, a czasem nawet parę dni lub tygodni. -Na placach wznoszono sceny, gdzie ukostiumowani aktorzy grali sceny. -Akcja misteriów toczyłą się na ziemi i w sferze pozaziemskiej. -Postaci : ludzkie i nadprzyrodzone - aniołowie, diabły, osoby boskie; -dialogi : mówione lub ŚPIEWANE! -wczesne osiągnięcie sztuki misteryjnej: starofrancuskie widowisku Gra o Adamie. - XII wiek. - o upadku pierwszych rodziców. -Rozkwit misteriów przypada w Europie Zachodniej na wiek XIII i XIV.
• MIRAKLE: -Nazwa od cudów, które były tematem wątków hagiograficznych i apokryficznych. -Najwcześniejsze - XII wiek - Anglia - Gra o św. Katarzynie. -We Francji układano w następnych stuleciach mirakle w języku narodowym. Gra o św. Mikołaju; Cud o Teofilu. -W miraklach ukazywano najczęściej dzieje upadku grześników, którym pomagali NMP lub któryś ze świętych. -U schyłku średniowiecza powstawały sztuki przygodowe, które były wzbogacone o wydarzenia cudowne.
• MORALITET - XIV, XV, XVI WIEK - NIEMCY , HOLANDIA, FRANCJA, ANGLIA. - Oparte na chrześcijańskich wierzeniach pośmiertnych losów - potępienie dla grześników oraz wieczna nagroda dla cnotliwych. - Ukazywały los człowieka (everymana) , który w momencie zagrożenia śmiercią wyzwalał się od ziemskich pokus i wstępował na drogę cnoty. Taka decyzja skutkowała odpuszczenia win na sądzie bożym. - Schemat:
historia ludzkości: stan łaski, pokusa, upadek, pokuta, zbawienie. - Bohaterowie: ludzie; śmierć; sumienie;cnoty; przywary;aniołowie; szatani; osoby boskie; - Poetyka wystrzegała się konkretności. - w moralitetach mieszały się elementy komiczne i te pełne powagi i patosu. - najwcześniejszy - XII wiek - Niemcy. - moralitety francuskie - charakterystyczne było zastępowanie ogólnego bohatera przez postaci reprezentujące stany lub typy ludzkie.
Historia Muzyki Średniowiecza Sara Anastazja Osiecka, Muzykologia, Dzienne, I rok, 2012/2013. Strona 2
• Dramaty w literaturze: Izydor z Sewilii (VIw.) - widowiska teatralne jako zabawa, rodzaj gry równy popisom gimnastycznym, cyrkowym i zapaśnicznym Dojrzałe średniowiecze - THEATRICA - teoria sztuki - wiedza o widowiskach.
• WIDOWISKA: Odbywały się : w teatrach, na estradach, na placach ćwiczeń, na arenach, w amfiteatrach, podczas uczt i w świątyniach. Podczas uczt - popisywano się grą na instrumentach muzycznych. W świątyniach śpiewano na cześć bogów.
• NOWY GATUNEK – KOMEDIA ELIGIJNA – XII WIEK – Francja - posługiwała się dystychem elegijnym – klasyczne łacińskie metrum - Twórca gatunku Witalis z Blois - powstawały w środowisku autorów-erudytów, którzy byli zafascynowani tradycją starożytności. - tematyka: pogodna, przygodowo-miłosna - konwencja: komiczna, sentymentalna - dialogi przeplatane z narracja np. Pamphilus, De nuncio sagaci, Babio. - XIV w. – łacińskie komedie inspirowane wzorami antycznymi.
• świeckie widowiska wędrownych aktorów historionów/jokulatorów. - przejęli wzory późno-antycznych przedstawień pantomimicznych - krytykowani przez Kościół - trzy grupy historionów wg angielskiego duchownego Thomasa Chabhama: 1. Deformujący swoje ciała w obrzydliwych tańcach, obnażający się bezwstydnie – potępieni 2. Nawiedzający dwory magnatów, opowiadający haniebne historie – zdolni tylko do obżarstwa i oszczerstwa. – potępieni 3. Opiewający czyny i żywoty świętych, niosący pociechę ludziom w chorobach i zmartwieniach. – charakter wokalny lub recytatywny – przychylność Kościoła!
• W Polsce dramaty liturgiczne – XII wiek.
Historia Muzyki Średniowiecza Sara Anastazja Osiecka, Muzykologia, Dzienne, I rok, 2012/2013. Strona 3