1.Poezja "czasów niepoetyckich" (K.K. Baczynski, T. Gajcy)

^{Tragiczne doznania czasu Apokalipsy wyraziła generacja twórców, dla których początek dojrzałości zbiegł się z wkroczeniem w mroczny świat okupacji. Doświadczenia wojny ukształtowały światopogląd moralny, artystyczny i filozoficzny młodych twórców.}

⁽Wojna i okupacja ukształtowały pokolenie, którego nie dało się przewidzieć w takiej postaci w latach bezpośrednio przedwojennych; pokolenie przedwcześnie dorosłe i dojrzałe, pokolenie, któremu wojna odebrała młodość.)

^{*K.K.Baczyński – wyrażał najpełniej postawę katastroficzną w swojej poezji. Jego twórczość wyraża Apokalipsę spełnioną.}

Ur. 1921. w Warszawie, Matura 1939. Działalność w AK, konspiracja, studia na tajnej polo­nistyce UW. 1942 - ślub z Barbarą Drapczyńską. 1944 (4 sierpnia) - ginie w czwartym dniu powstania. 24 sierpnia - jego żona, Basia zostaje ranna i umiera l września. Oboje pochowani są na Powązkach. Baczyński - pseud. Jan Bugaj -gdy umierał, miał 23 lata. Krzysztof Kamil Baczyński – był on najwybitniejszym poetom pokolenia Kolumbów. W jego utworach nie znalazły miejsca obrazy wojennych wydarzeń, strzelaniny czy egzekucji. Cechuje je niezwykła powaga i dojrzałość w apokaliptycznym ujęciu świata. Baczyński miał świadomość katastrofy, która objęła jego pokolenie.

^{*Tadeusz Gajcy (pseud. Karol Topornicki, Roman Oścień) urodził się 8.02.1922 roku w Warszawie. Uczył się w gimnazjum ks. Marianów na Bielanach, maturę uzyskał na tajnych kompletach w 1941 roku. Studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem Konfederacji Narodu, współtwórcą, potem redaktorem czasopisma "Sztuka i Naród". Jest powszechnie uznawany za najwybitniejszego, obok Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, poetę pokolenia wojennego. Wyróżniała go niezwykła wyobraźnia, co w połączeniu z niepowtarzalną metaforyką i znakomitą linia melodyczną wiersza, składało się na jedyne w swoim rodzaju zjawisko artystyczne, budzące do dziś żywe zainteresowanie badaczy i miłośników poezji. Tworząc w kręgu nieustannego zagrożenia śmiercią, potrafił zdobyć się na liryczny ton, zwłaszcza w wierszach religijnych i miłosnych. A takie utwory jak Nowo narodzonemu, Miłość bez jutra, Nad ranem to prawdziwe arcydzieła polskiej liryki.}

Poezja Baczyńskiego, podobnie jak np. Gajcego, ma na sobie wyraźne znamię literatury okupacyjnej. Poeci ci, tworzący w czasie tzw. Apokalipsy, dynamizm swych utworów uzależniali w dużym stopniu od bieżących politycznych i życiowych uwarunkowań. Można jednak śmiało powiedzieć, iż poezja Baczyńskiego jest głosem pokolenia tragicznego, czyli tych ludzi, których wejście w okres dorosłości naznaczone zostało przez świat wojny i okupacji. Jak się później okazało – i co wyraźnie widać w twórczości poety – doświadczenie to wywarło bardzo wyraźny ślad na twórczości, na kształcie artystycznym, na tematyce wierszy, ale również na poglądach i moralnych ukształtowaniu. Zrodziło to katastrofizm utworów – bijący z nich pokoleniowy katastrofizm, pesymizm, przekonanie o nieuchronnym zbliżaniu się śmierci i końcu przedwojennego porządku. Cała twórczość młodego Baczyńskiego wyraża więc wątek apokalipsy dokonanej, spełnionej.

Kolumbowie - "Pokolenie kolumbów" obejmuje generację urodzoną ok. 1920r. Do "Kolumbów" należą m.in. K.K. Baczyński, T. Gajcy, A. Trzebiński, T. Borowski, Z. Herbert, T. Różewicz, M. Białoszewski, Wisława Szymborska. Charakterystyczne dla ich poezji były apokaliptyczne wizje zagłady - młodzi twórcy uznali rzeczywistość okupacyjną za spełnienie mitu o katastrofie. Przy wszelkich różnicach światopoglądowych jedno było dla młodych poetów wspólne - przekonanie, że bronią przegranej sprawy i przeświadczenie o nieuniknionej śmierci.

2.Literatura obozowa (inny swiat Grudzinskiego, Opowiadania Borowskiego)

Literatura obozowa, piśmiennictwo będące formą zapisu szczególnych doświadczeń terroru i eksterminacji spowodowanych przez eur. totalitaryzm w XX w.; wyodrębnia się ją ze względu na jednorodną tematykę — relacje więźniów, których przeznaczeniem była praca niewolnicza i masowa zagłada, oraz fundamentalną odrębność przedstawionego świata — obozy (pracy, koncentracyjne, zagłady), które są modelem zbiorowości poddanej totalnej organizacji i kontroli (obozy hitlerowskie, obozy sowieckie).

Tadeusz Borowski (1912-1951)poeta, prozaik, publicysta,

w czasie okupacji studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim,

w 1943 został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu,

w 1946 powrócił do kraju, ukończył studia i współpracował z wieloma pismami.

"Opowiadania" Tadeusza Borowskiego - Podobieństwo biografii bohatera i autora powodowały niesłuszne utożsamienie tych osób. Tymczasem bohater - Vorarbeiter Tadek prezentuje psychikę człowieka ukształtowanego przez warunki obozu koncentracyjnego, przystosowanego do realiów kamiennego świata: civgłej śmierci, degradacji człowieka, zniweczenia godności ludzkiej. Aby przetrwać - bohater w pewien sposób akceptuje tę rzeczywistość, zaczyna w niej funkcjonować, znajdować jak najlepsze miejsce. Czytelnik przyzwyczajony do heroizmu ofiary spotyka się nagle z cwaniakiem, człowiekiem cynicznym, zobojętniałym na ból i cierpienie.
Taka konstrukcja postaci dobitniej obrazowała niszczącą siłę obozów - ale wywołała oburzenie przeciw samemu pisarzowi. Również typ narracji - zewnętrznej, behaviorystycznej nie spodobał się powojennym krytykom jako zbyt amerykański. W końcu Tadeusz Borowski złożył samokrytykę, odwołał swoje literacki teorie, ale nie zmieniło to faktu, że opowiadania przetrwały i są zaliczane do arcydzieł literatury lagrowej.

Gustaw Herling-Grudziński (1919-2000)

prozaik, krytyk literacki, eseista i tłumacz,

studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim,

1940 został aresztowany i trafił do więzienia oraz łagru w Jarcewie

uczestniczył w bitwie pod Monte Cassino pod wodzą generała Andersa.

"Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego - Autobiograficzna powieść o latach spędzonych w łagrze w Jercewie wykracza poza danie świadectwa zbrodni sowieckiej. Przedstawia "inny świat" odgrodzony drutami od tego normalnego, ale w tym odizolowanym świecie funkcjonują ludzie przemocą przeniesieni ze zwykłego. Prawo innego świata to prawo siły, reguły, jakie tam panują oparte są o donos, ciągłe zagrożenie życia,strach,ból. Jest to wielki sprawdzian ludzkich wartości, charakteru i wierności zasadom. Społeczność więźniów odzwierciedla pewne prawdy o całej społeczności ludzkiej, zmienione warunki odwracają hierarchię wartości, wydobywają z człowieka najgorsze instynkty. W przypadku tej powieści także kompozycja odgrywa swoją rolę.
Przeżycia własne (warstwa autobiografii), ułożone są blokami tematycznymi, które razem dają panoramę ludzkiego życia. Z kolei łagier w Jercewie "reprezentuje" cały rosyjski świat łagrów - a dokładniej "maszynę", która przerabia materię ludzką, docierając do wszelkich stref życia.
Literatura łagrowa i lagrowa, wojenna dają zbyt wiele przykładów przerażających człowieka współczesnego. Wojna i totalitaryzm stały się koszmarnym eksperymentem, sprawdzianem człowieczeństwa. Sytuacja ciągłego zagrożenia śmiercią, bólem, głodem, utratą najbliższych obnażała prawdę o człowieku.

Dobrym przykładem jest w tym miejscu "spór" między G. Herlingiem-Grudzińskim a T. Borowskim. Obaj autorzy, opisując ten sam koszmar rzeczywistości obozowej z czasów II wojny światowej, robią to w nieco odmienny sposób. Borowski pokazuje różne postawy ludzi, obrazując zezwierzęcenie człowieka, które jest efektem nie tylko olbrzymiego cierpienia, lecz również zwykłego wyrachowania. Grudziński twierdzi natomiast, że wartości moralne nie ulegają tak łatwo zniszczeniu, nawet w tym strasznym Innym świecie. Pisarz swoją twórczością nie godzi się więc na zło, im gorsze istnieje, tym bardziej trzeba poszukiwać człowieczeństwa, choćby we wspomnieniach, marzeniach, a nawet w samounicestwieniu.

Gustaw Herling-Grudziński okazał się pisarzem moralistą. Uważał, że mimo koszmaru obozów, człowiek nie przestał być człowiekiem, ponieważ cenił wartości wynikające z religii i moralności chrześcijańskiej. Był moralistą, ponieważ sam przeżył koszmar łagrów, pozostając jednak człowiekiem. Herling-Grudziński, obrazując nieludzkie warunki życia w obozie i bestialski sposób traktowania więźniów, wskazuje na sylwetki bohaterów, którzy pośród odczłowieczenia umieli zachowywać się jak ludzie. Michaił Kostylew i Natalia Lwowna potrafili postępować zgodnie z samym sobą, być godnymi i wolnymi tym specjalnym rodzajem wolności, która pozwala decydować o własnej śmierci. I choć autor ma świadomość, że podobne postępowanie wymagało heroicznego wysiłku, nie usprawiedliwia jednak tych, którzy go nie podjęli, a tym samym dali się odczłowieczyć, skrzywdzić i poniżyć.

Zupełnie inną w swojej wymowie była proza Tadeusza Borowskiego, a zwłaszcza Opowiadania. Zrodziły się one z listów do narzeczonej Marii, która wraz z pisarzem przeżyła "piekło" Oświęcimia. Już pierwsze opowiadanie Pożegnanie z Marią zawiera opisy przedstawiające życie Tadeusza i Marii w okresie okupacji: pracę zarobkową, studia na tajnym uniwersytecie, pracę twórczą, drukowanie tajnych gazetek. W opowiadaniach obozowych zawarł autor wiele momentów autobiograficznych. T. Borowski opisuje faszystowską machinę obozową w sposób niezwykle subiektywny. Stwierdza, że przetrwać je mógł tylko ktoś, kto myślał tylko i wyłącznie o własnym losie. Niewiele więc było w nich miejsca na bohaterskie gesty, które zdarzały się niezmiernie rzadko.

3.Tworczosc Tadeusza Rozewicza (Kartoteka)

KARTOTEKA TADEUSZA RÓŻEWICZA

Ważnym wymiarem groteskowości w dramacie Tadeusza Różewicza jest redukcja postaci, jej daleko posunięte odindywidualizowanie. Człowiek zaczyna się jawić jako element kartoteki, nieistotna cząstka, którą można wstawić w różne miejsca, dopasować do okoliczności i sytuacji, przesunąć, ale też podrzeć lub wymazać z rejestru społecznego. Tak jawi się marginalność współczesnego człowieka. Jego obraz w dramacie Kartoteka pozbawiony jest wyraźnego komizmu i zarazem tragizmu. Te kategorie estetyczne do niego już nie przystają. Może być on postrzegany jedynie w kategoriach groteski.

T. Różewicz w Kartotece (1960) skonstruował bohatera odpowiadającego sytuacji, w jakiej znalazła się kultura i cywilizacja. Chaos, pomieszanie wartości i hierarchii, bełkot, swoisty kulturowy śmietnik współtworzą bohatera o rozbitej świadomości. Nawet przestrzeń dramatu - jak i cała jego forma przypominająca collage (lepienie sytuacji wyjętych z rzeczywistości w artystyczną całość) - uległy robiciu: nie ma akcji, rzecz dzieje się właściwie w miejscu otwartym, jak gdyby ulica wkroczyła w życie intymne człowieka. Zresztą nie ma on swojej indywidualności i tożsamości - to współczesny jedermann, element kartoteki.

Tadeusz Różewicz należy do tzw. pokolenia Kolumbów. Urodził się w 1921 r. w Radomsku¹ i wraz z wybuchem II wojny światowej przekroczył próg dorosłości. Jest autorem wierszy, opowiadań i dramatów, które ukazują sytuację i kondycję moralną współczesnego człowieka, uwikłanego w pamięć o wojnie, skazanego na przeżywanie totalitaryzmu hitlerowskiego a potem komunistycznego. W 1944 roku powstały „Echa leśne” uważane za debiut Różewicza.

W 1938 r. publikacja wierszy w czasopismach młodzieżowych.

kartoteka.Bohater leży na łóżku. Do pokoju wchodzą jego rodzice, mają sprzeczne dane co do jego wieku. Chcą porozmawiać z synem – pytają o zjedzony cukier, Bohater opowiada również o kiełbasie. Wspomina o otruciu babci i chęci zabicia tatusia.

Kobiecy głos spod kołdry woła dyrektora. Bohater informuje więc rodziców, że ma konferencję. Rodzice wychodzą. On zasypia, budzą go strzały. Głos spod kołdry informuje, że to nie wojna. Bohater jest zachwycony tym, że może leżeć, spokój zakłóca mu jednak Olga. Mówi, że nie było go 15 lat, wspomina jego obietnice, nie przebaczy mu. Kobieta spieszy się do operetki.

Bohater czyta artykuł o piwie, mówi o muchach w nim pływających. Chór zastanawia się, czy słowa bohatera mają być odebrane dosłownie, czy to jakaś aluzja.

Pojawia się Wujek, który właśnie wraca z pielgrzymki. Bohater cieszy się z wizyty, opowiada o Paryżu, jest smutny – nie może wrócić do domu. Wujek wychodzi.

Bohater leży na łóżku i milczy. Wchodzi dwóch mężczyzn – jeden w cyklistówce, drugi w kapeluszu. Mierzą pokój bohatera, czytają życiorysy, które trzymał w ręku. Gość w cyklistówce chowa papiery i wychodzą.

Gruby rozkazuje Bobikowi (Pan z Przedziałkiem). Przekonuje Bohatera, że warto mieć takiego psa – oddaje mu go za parę skarpetek. Bohater i Pan z Przedziałkiem piją kawę, oglądają swoje ręce. Bohater pyta, jak jego towarzysz przeżył wojnę, skoro nie wie, jaki smak ma krew. Wpada w złość. Pojawiają się dwie kobiety, jedna z nich jest żoną Pana z Przedziałkiem.

Bohater zostaje sam w pokoju. Zakłada sznur na szyję, ale nie ma zamiaru się wieszać. Tłusta kobieta zarzuca mu podglądanie. On ją ignoruje, zaczyna czytać listy, następnie obrzuca ją wyzwiskami. Żywa Pani podbiega do niej i opisuje kimonową suknię, prosi też o telefon. Tłusta kobieta jest zawiedziona, że Bohater nie chce jej pomóc. Chór Starców namawia go do aktywności – wywołuje to w nim agresję, zabija starców.

Pojawia się młoda Niemka, która nie zaznała okrucieństw wojny. Bohater nie czuje do niej nienawiści, życzy jej szczęścia. Wspomina czasy walk, kiedy rozbrzmiewa głos z megafonu.

Nauczyciel siada przy stole, a chór starców ożywa. Bohatera czeka egzamin dojrzałości. Starzec okrywa go kocem, a nauczyciel zaczyna zadawać pytania. Początkowo starcy udzielają odpowiedzi. Pojawia się Sekretarka, która podsuwa Bohaterowi dokumenty do podpisania, wspomina o dziennikarzu, który czeka na wywiad – nauczyciel musi więc wyjść. Sekretarka wchodzi do łóżka Bohatera. Przez pokój przechodzą różni ludzie, aż w końcu pojawiają się rodzice, którzy chcą porozmawiać z synem o dojrzewaniu. Gdy wychodzą, Bohater rozmawia z Sekretarką. Ta dziwi się, że ma rodziców, i że kiedyś był mały. On opowiada jej o dzieciństwie i konfrontuje je z teraźniejszością. W końcu zasypia, ale budzi go Dziennikarz – Bohater ujawnia swój brak zainteresowań, nie dostarcza Dziennikarzowi żadnych konkretnych informacji.

Odmiany tekstu

Akt I

Przyjaciel z dzieciństwa przypomina o spowiedzi u Franciszkanów, ale nie wie nic o wojnie – umarł wcześniej. Bohater opowiada o wybuchu wojny, ale przyjaciel żegna się. Tłusta kobieta znów zarzuca bohaterowi podglądanie, rozpacza po ucieczce męża. Bohater czyta, prosi o ciszę.

Akt II

Obraz I

Bohater rozmawia z kelnerem w budapesztańskiej restauracji. Widzi za oknem szubienicę, kelner tłumaczy, że to karuzela.

Obraz II

Wrona, chłop z oddziału partyzanckiego rozmawia z Bohaterem, który zastrzelił go podczas wojny. Bohater udziela wywiadu dziennikarce, w konwersację włącza się Młody Mężczyzna. Pojawiają się kolejne osoby wspominające fragmenty swojego życia.

4. Pokolenie „Współczesności” (`56)- Stanisław Grochowiak

Pokolenie urodzonych w latach 1930-1935, debiutujących ok. 1956 r.; nazwa pochodzi od tytułu warszawskiego czasopisma literacko-artystycznego "Współczesność"; wspólne dla tego pokolenia było poczucie zagubienia, bunt wobec socjalistycznej rzeczywistości.

Twórczość pokolenia '56 cechuje różnorodność dokonań i zainteresowań. Reprezentantami pokolenia są: Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll, Tadeusz Nowak, Halina Poświatowska, Marek Hłasko, Włodzimierz Odojewski, Marek Nowakowski, Sławomir Mrożek.

Stanisław Grochowiak (1934-1976) krytykował tradycyjne rozumienie piękna, uznając, iż mija się ono z życiowym doświadczeniem. W tomie Menuet z pogrzebaczem (1958) portretowana jest w jednym z wierszy umarła kobieta; w innych utworach przedstawiane są sytuacje szokujące, fizjologiczne aspekty egzystencji.

5. Proza wiejska

Powieści obyczajowo-psychologiczne Wiesława Myśliwskiego pokazują polską wieś poddaną presji rozwoju cywilizacyjnego, który nie współbrzmi z tradycją kulturową. Powieść Kamień na kamieniu ukazuje wieś od wewnątrz, przez pryzmat mentalności chłopskiej. Narratorem jest bowiem chłop, były partyzant, który w powojennej rzeczywistości próbuje odnaleźć sens swojego życia. Powieść zaczyna się od motywu grobu, bo w świadomości chłopa śmierć odgrywa istotną rolę: jest czymś nieuchronnym, zaskakującym, czemu jednak człowiek próbuje nadać sens i w jakiś sposób chce nad tym zapanować, chociaż miałoby to być przygotowanie na to spotkanie poprzez budowę grobu. Śmierć postrzegana jest poprzez pryzmat wyobrażeń ludowych, ale też religijnych. Wspomnienie towarzysza broni, który postrzelony przez Niemców, dowlókł się na cmentarz i objął rękami krzyż na jednym z grobów – są wyraźnym nawiązaniem do symbolu Golgoty.

Powieść Myśliwskiego buduje sukcesywnie mikrokosmos wsi z jej typowymi punktami: kościół i cmentarz, spółdzielnia, sklep, obejścia gospodarskie. Z tej perspektywy narrator-bohater wraca do przeszłości, która określiła jego tożsamość.

”Kamień na kamieniu” - W. Myśliwski stworzył sagę chłopskiego życia, plebejskiego widzenia świata oraz ludowego spojrzenia na naturę i stosunki społeczne. Bohaterami są mieszkańcy wsi, jako odrębna, ukształtowana przez wieki społeczność o swoistych kulturowych, psychologicznych i obyczajowych cechach. Autor ukazuje filozofię życia chłopskiego związaną z pracą na roli, naturalnym rytmem przyrody oraz wydarzeniami zewnętrznymi, które nie pozostają bez wpływu na wiejski żywot. Główny bohater – wiejski mędrzec – Szymon Pietruszka wyraża wiele uniwersalnych praw o życiu ludzkim, między innymi wie, że z ludzkich wysiłków i prac pozostanie jedynie kamień na kamieniu.

^{Redliński Edward (1940-), prozaik, publicysta.}

^{W latach 1981-1991 przebywał w Nowym Jorku. Nie umiał odnaleźć się w amerykańskiej kulturze. Gorzkie doświadczenia emigranta opisał w powieściach DOLORADO i SZCZUROPOLACY .}

^{Pisarz zaliczany do tzw. nurtu chłopskiego, ukazuje przemiany wsi w pełnych humoru powieściach i opowiadaniach społeczno-obyczajowych. Opublikował m.in.: zbiory reportaży; powieści: Awans (1973), Konopielka (1973)}

^{”Konopielka” - E. Redliński akcję swej powieści umieszcza na zacofanej wsi, położonej na kresach wschodnich i całkowicie odizolowanej od otaczającego świata. Dzięki izolacji wieś wygląda, jak sprzed kilkuset lat. Nie dochodzi tam prąd, ani kanalizacja, a ludzie boją się cywilizacji oraz urzędników, pragnących doprowadzić do wsi drogę. Wierzą w zabobony i duchy, nie pragną wykształcenia swych dzieci, dlatego zabraniają im kontaktów z nauczycielką.}

6.Nowa Fala

Nowa Fala – formacja poetycka obecna w polskim życiu literackim w latach 1968-1976.

formacja literacka, przede wszystkim poetycka, która powstała na przełomie lat 60. i 70. Zalicza się do niej m.in. S. Barańczaka, A. Zagajewskiego, J. Kornhausera, S. Stabrę, K. Karaska, a spośród krytyków T. Nyczka

Nowa Fala wywarła znaczny wpływ na współczesną poezję polską, propagując ściślejsze i krytyczne związki z rzeczywistością, przeciwstawianie się tzw. nowomowie polityczno-propagandowej oraz konstruktywną nieufność do zastanych form kultury. W 2. połowie lat 70., a następnie w stanie wojennym (1981-1983), większość twórców popadła w konflikt z władzami PRL, niektórzy zaś wyjechali za granicę (Barańczak, Zagajewski).

Publikacje książkowe o charakterze programowym: J. Kornhauser, A. Zagajewski Świat nie przedstawiony (1974), S. Barańczak Nieufni i zadufani (1971). Także antologia pod redakcją T. Nyczka pt. Określona epoka. Nowa fala 1968-1993, wiersze i komentarze (1994).

Tak jak i inne formacje pokoleniowe, tak i Nowofalowcy mieli swój tytuł prasowy. Było nim założone w 1967 roku krakowskie pismo „Student” oraz jego dodatek „Młoda Kultura”, którymi sprawne kierowanie umożliwiały regularne od 1971 roku spotkania członków w Cieszynie.

^{POEZJA STANISŁAWA BARAŃCZAKA}

^{Barańczak Stanisław (ur. 1946), poeta, krytyk, teoretyk literatury, tłumacz. Jako poeta i krytyk debiutował w 1965. Współtwórca poetyckiej Nowej Fali (tomiki Korekta twarzy, 1968.)}

^{Cechy twórczości:}

^{-podejmuje temat Polaka – emigranta postawionego wobec historii i kultury – poczucie niezrozumienia i obojętności narodów na polski los;}

^{-obrazuje rzeczywistość PRL-owską, szczeólnie eksponuje osaczenie, indoktrynację, niepewność własnego domu i losu;}

^{-wskazuje na gorycz polskiej historii, przekłamany wizerunek Polaka za granicą;}

^{POEZJA ADAMA ZAGAJEWSKIEGO}

^{Zagajewski Adam (1945-), poeta, eseista, krytyk, prozaik.}

^{Jego pierwsze książki poetyckie, KOMUNIKAT i SKLEPY MIĘSNE, stanowiły realizację pokoleniowego postulatu mówienia prawdy o otaczającej rzeczywistości społecznej i obnażania fałszu języka oficjalnego.}

7. Tadeusz Konwicki - wprowadził charakterystyczne cechy narracji, nowy typ bohatera, inną konstrukcję przestrzeni i czasu do swoich utworów. Konwicki igra czasem, wprowadza retrospekcje, amnezję, przestrzenie ze snu. Bohater - często bywa everymanem - wędruje przez zaułki miasta, próbuje odbudować swoją biografię, odnaleźć swoje miejsce na ziemi, Z kolei arkadią dzieciństwa dla Konwickiego - jest jego rodzinna Litwa, w wiele powieści wplata zresztą wątki autobiograficzne.

”Kronika wypadków miłosnych” - T. Konwicki napisał niezwykłą opowieść o młodości. Książka opowiada o "wieku niewinności" przedwojennej Polski. Rozgrywająca się akcja jest tylko pretekstem do pokazania czym jest był tamten świat, o którym wielokrotnie opowiada sam narrator - zwracając uwagę na "kluczowe" elementy różniące świat współczesny od świata przedwojennego.

- „KRONIKA WYPADKÓW MIŁOSNYCH”

· para młodocianych, zakochanych w sobie bohaterów popełnia samobójstwo w obliczu nieuchronnej rozłąki, spowodowanej zarówno dzielącą ich nierównością społeczną, jak ingerencją wydarzeń zewnętrznych (wybuch wojny i związany z nim koniec świata młodości)

· w oczy rzuca się wyraźna stylizacja według wzorów romantycznych

- u Konwickiego często można zauważyć- wpływ tradycji romantycznej. Ich przejawem jest np. powtarzająca się w licznych utworach postać- bohatera z pogranicza rzeczywistości i halucynacji, bohatera, o którym nie wiadomo, czy jest żywym człowiekiem ,czy widmem

- w „Kompleksie polskim” wyraźny rodowód romantyczny mają- wplecione w tok współczesnej akcji powieści- intermedia powstańcze, których bohaterami są Romuald Traugutt i Zygmunt Mineyka

- Maria Janion dostrzega romantyczną tradycję już w „Rojstach”, zwłaszcza w przeprowadzonej przez pisarza konfrontacji romantycznego stereotypu patriotycznego, w którym cale pokolenie było wychowane, z buntem, jaki zrodziło w bohaterze niesprawdzenie się tego stereotypu w życiu.

- Według Janion romantyczna przekora tkwiła także w nowych formach ironii i szyderstwa.

8. TANGO SŁAWOMIRA MROŻKA

Sławomir Mrożek (ur. 29 czerwca 1930 w Borzęcinie – polski dramatopisarz i prozaik. Absolwent krakowskiego Nowodworka. Autor satyrycznych opowiadań i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej i psychologicznej. Jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu.

Utwór reprezentuje specyficzny rodzaj groteski, budowanej z elementów rzeczywistości, z konkretów. Tango pokazuje, że człowiek bez formy nie potrafi funkcjonować; Artur dostrzega bezsens bytowania w chaosie spowodowanym przez wyzbycie się tradycyjnych norm. Kiedy jednak jego usiłowania kończą się klęską w konfrontacji z prostakiem Edkiem, który narzuci własne, prymitywne, oparte na przemocy normy autorytarne, widać wyraźnie, że w przestrzeń relacji międzyludzkich wkroczyło coś, co ma wymiar groteski. Dramat Mrożka jest teatralną figurą wkroczenia groteski i absurdu w rzeczywistość.

Tango S. Mrożka przedstawia w groteskowej konwencji rodzinę, w której wszyscy - nawet babcia - zwrócili się przeciw tradycji, wyzwolili z form i konwenansów. Bunt Artura wyraża się w dążeniu do przywrócenia ładu, przezwyciężenia anarchii, co możliwe jest poprzez powrót do tradycyjnych wartości. Symbolem ma być ślub z ukochaną. Ostatecznie wysiłki Artura spełzają na niczym - zwycięża cham Edek. Zwycięża przemoc i siła.

Akcja dramatu rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu Stomilów. Świat, w którym żyją jest całkowicie pozbawiony zasad, praw, wartości, ponieważ pokolenie Stomila dokonało wielkiego przewrotu i doprowadziło do absolutnej anarchii. nie istnieją żadne prawa i konwenanse, panuje pomieszanie norm, stylów. Każdy może robić co chce, a łamanie zasad jest chlubą. Syn Stomilów, Artur, nie ma już przeciwko czemu walczyć. Podejmuje więc próbę uporządkowania świata, wprowadzenia wartości. Babcię namawia, by poleżała na katafalku, zamierza się ożenić z Alą. Chce tradycyjnego ślubu. Oburza się widząc niechlujstwo ojca i swobodę moralną Eleonory (matki) sypiającej „od czasu do czasu” z prymitywnym prostakiem, Edkiem.

Próba powrotu do norm nie powiodła się jednak Arturowi, organizując ślub zapomniał o wyznaniu miłosnym, deklaracji uczuć, więc Ala, przekonana, że Arturowi na tym nie zależy, miała romans z Edkiem. Babcia naprawdę umiera, a Artur ginie z rąk Edka. Dramat kończy się symbolicznym tangiem - kultura prosta, prymitywna, masowa zwyciężyła. Edek zapowiada, że teraz on przejmuje władzę i wszyscy mają go słuchać.

W sytuacji społeczeństwa żyjącego w systemie totalitarnym Mrożek ostrzega przed nihilistycznym buntem przynoszącym anarchię, demaskuje mechanizmy życia społecznego, realia państwa komunistycznego.

Omów treść i sens „Tanga” Stanisława Mrożka.

Była sobie rodzina. Najstarsi: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala (zresztą kuzynka). Rodzina nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw jakimkolwiek konwencjom: stroju, zachowania, moralności - po prostu zachowują się jak "anty - rodzice". W całym tym bałaganie Artur - pragnie uporządkowania świata. Buntuje się przeciw nowatorskim pomysłom rodziców, nie może znieść ich "młodzieńczości" i braku zasad. Artur pragnie ładu, odwołuje się do tradycji starych form, chce urządzić sobie mieszczański ślub, nosi elegancki garnitur i przestrzega konwenansów. Mamy więc także typowy konflikt pokoleń: syn przeciw rodzicom, tyle, że zupełnie odwrócony, bo rodzice reprezentują "szaleń­cze nowości" a syn tradycję i uporządkowanie. Na scenę wkracza Edek - typ prymitywny, z innej klasy społecznej (ni chłop, ni proletariusz), kochanek matki Artur ze swoim intelektualnym podejściem nie może nic zdziałać. Po śmierci babci orientuje się, że dokona czegokolwiek tylko za pomocą siły. Chce wykorzystać bezmyślnego Edka, lecz okazuje się, że Ala zdradziła go z Edkiem, a więc bohater pragnie zabić rywala. Niestety - Artur ginie, władza przypada tępemu Edkowi, który nad trupem bohatera odtańcowuje zwycięskie tango z Eugeniuszem. A zatem o czym jest właściwie Tango?

• O rewolucji. Jeśli konflikt rodzinny starzy - młodzi zastąpimy prawidłowością historyczną a rodzinę uznamy za społeczeństwo, ujrzymy walkę o władzę, porewolucyjny chaos (pewnego zwycięstwa - "rewolucji" dokonali już przecież Stomil i Eleonora). Tango jest o rewolucji (protest rodziców przeciw konwencjom dziadków i zwycięstwo). Rewolucja pociąga za sobą kontrrewolucję – pragnienie ładu Artura, próbę zamachu stanu przez wprowadzenie dawnych wartości. Zwycięża zaś siła - totalitarny, groźny, bezmyślny Edek. I jest to świetnym zobrazowaniem dziejów rewolucji społeczno - politycznych tego świata.

• O rewolucji obyczajowo - artystycznej. Na temat rewolucji społecznej nakłada się wymiar obyczajowo - artystyczny. Tam rodzinę zrównaliśmy ze społe­czeństwem, tu nazwijmy sztukę - rewolucją. Formy, konwencje upadają – ich przeciwieństwo staje się zaś znów formą do obalenia. Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym jest parodią sztuki opartej o schemat rodziny i konfliktu pokoleń, jest też parodią losów awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura. Zwycięża Edek - i jego tępota, a zatem zwycięży też tania, masowa sztuka (symbolem jej jest tu popularne tango).

• kryzysie i upadku wartości - cały proces przemian: najpierw bunt rodziców, potem kontra Artura przeciw rodzicom aż wreszcie zwycięstwo Edka – to obraz rewolucji, która doprowadza do upadku wartości duchowych i do zwycięstwa siły prymitywnej, władzy materialnej. Artur poszukuje wartości - idei, która jeszcze
  się nie zużyła. Nie znajduje jej. Okazuje się zresztą, że i w jego przypadku idea porządkowania była wartością dużo mniejszą niż zwykła ludzka zazdrość i miłość, która spowodowała chęć zabicia Edka. Finał dramatu i w tym sensie – rozpatrywania kryzysu wartości - jest pesymistyczny - zwyciężyły bezmyślność i siła, kryzys wartości jeszcze się powiększył.

9. Czeslaw Milosz

Czesław Miłosz urodził się w 1911 w Szetejniach na Litwie. W okresie międzywojennym współtworzył grupę poetycką Żagary (zob. rozdział „Żagaryści”). Czas wojny spędził w Warszawie, uczestnicząc w konspiracyjnym życiu literackim. Po wojnie pracował w dyplomacji PRL-owskiej, ale w 1951 roku poprosił we Francji o azyl polityczny, następnie przeniósł się do USA, rozpoczynając pracę jako profesor literatur słowiańskich na uniwersytecie w Berkeley (Kalifornia). Od samego początku pobytu na emigracji współpracował z pismem „Kultura”, a książki publikował w Instytucie Literackim w Paryżu. Utwory Miłosza były znane w Polsce dzięki tzw. drugiemu obiegowi wydawniczemu. W 1980 roku otrzymał Nagrodę Nobla.

Czesław Miłosz jest autorem licznych esejów. Książki Zniewolony umysł, Rodzinna Europa, Szukanie ojczyzny i Życie na wyspach to przykłady utworów eseistycznych, podejmujących niezwykle ważne współcześnie tematy.

Ciekawe jest widzenie przez Miłosza problemu tradycji. Rozumie ją jako obecność i aktualizację kultury śródziemnomorskiej, ale i poprzez związek z kulturą rodzimą, lokalną. Z tej perspektywy patrzy na Europę (eseje Rodzinna Europa, 1959) jako na jedność różnych kultur regionalnych zobligowanych do dialogu i współistnienia. Sam czuł się związany z Litwą (a nie z kulturą Polski centralnej) i z tego źródła czerpał natchnienie.

Rodzinna Europa - opracowanie

Utwór to esej biograficzny. Miłosz napisał go w 1957 r. we Francji, utwór wydano w 1959 w Paryżu. Głównym tematem książki jest próba wyjaśnienia człowiekowi Zachodu specyfiki kultury i historii ludzi z Europy Wschodniej.

Książka ma charakter biograficzny – Miłosz przedstawia w niej swoje dzieje. Tematyka książki obejmuje kolejno: wielonarodowość rodzinnej Litwy, miejsce w życiu społecznym szkoły i Kościoła, doświadczenie wojny, rewolucja rosyjska, okupacje (sowiecka i niemiecka), emigracja.

Wiersze Czesława Miłosza są intelektualne, a metafory jakich używa – sugestywne. Jego twórczość z lat 30, przed II wojną światową jest przesycona katastrofizmem. Dominuje w niej rozmach, metaforyczność, rytmiczność, wizje apokalipsy. Wiersze pisane podczas wojny nie mają już w sobie tyle patosu. Są znacznie mniej ozdobne. Poeta stawia na komunikatywność wiersza – na zrozumiałość zawartych w nim treści filozoficznych i intelektualnych. Po wojnie poeta podjął tematykę bardziej filozoficzną. Szczególnie upodobał sobie formę traktatu. W wydanym w tomie Światło dzienne Traktacie moralnym piętnuje zanik wartości, krytykuje brak moralności i wskazuje na to, co jego zdaniem, należałoby zmienić w ludzkiej mentalności.

10. Wisława Szymborska urodziła się 2 lipca 1923 w Bninie (obecnie Kórnik) koło Poznania. Jej ojciec, Wincent, był zarządcą dóbr zakopiańskich hrabiego Zamoyskiego, jej matką była Anna Maria Szymborska z d. Rottermnund. Wisława mieszkała początkowo w Toruniu, później w Krakowie, gdzie uczęszczała do szkoły powszechnej i gimnazjum.

Po wojnie studiowała polonistykę, a następnie socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Studiów nie ukończyła z powodu złej sytuacji materialnej.

W 1948 r. wyszła za mąż za poetę Adama Włodka, z którym rozwiodła się w roku 1954.

Zadebiutowała wierszem Szukam słowa wydrukowanym na łamach „Dziennika Polskiego” w 1954 roku. Szymborska jest laureatką wielu nagród. W 1991 r. otrzymała Nagrodę Goethego, później Nagrodę Herdera.

W roku 1996 otrzymała za całokształt twórczości literacką Nagrodę Nobla.

Poetka pokazuje w swojej poezji paradoksy egzystencji, postrzega człowieka poprzez uwikłanie w biologię i historię. Kreuje konkretne sytuacje, ale dostrzega w nich uniwersalne zasady, np. prawdę, że los ludzki jest zawieszony między uwarunkowaniami a przypadkowością.

11. Zbigniew Herbert

Zbigniew Herbert urodził się w 1924 r. we Lwowie, zmarł w 1998 r. w Warszawie. Jeden z najwybitniejszych polskich poetów powojennych. Pisał także dramaty i eseje, jednak to twórczość poetycka przyniosła mu sławę. Herbert spędził lata wojny, a później okupacji we Lwowie. Pobierał wówczas nauki na tajnych kompletach, a później konspiracyjnie studiował filologię polską. Po wojnie słuchał wykładów z dziedziny prawa, gospodarki, historii sztuki oraz filozofii. Od roku 1950 zamieszkał w Warszawie, gdzie podejmował różne prace zarobkowe. Wkrótce nawiązał współpracę z wpływowymi tytułami prasowymi (m.in. „Tygodnikiem Powszechnym” czy „Twórczością”). W późniejszym okresie wiele podróżował, m.in. po Francji, Włoszech, Anglii. W latach 60-tych jako stypendysta Fundacji Forda przebywał w Grecji. Na przełomie lat 1970/71 dawał m.in. wykłady z literaturoznawstwa na uczelni w Los Angeles. W roku 1981 powrócił do kraju. Autor wielu tomików poetyckich, laureat licznych odznaczeń i nagród literackich.