Integracja w edukacji wczesnoszkolnej

Pierwszy etap edukacyjny to kształcenie zintegrowane w kl. I-III. Ma być ono łagodnym przejściem od wychowania przedszkolnego do edukacji prowadzonej w systemie szkolnym.

Jednym z generalnych założeń kształcenia wczesnoszkolnego jest integracja. Termin "integracja" należy do bardzo złożonych. Najogólniej pojęcie to oznacza proces scalania, zespalania, zharmonizowania, uzupełniania części i elementów w wytwarzaniu całości.

Integracja według J. Walczyny : w klasach I – IV nie jest zjawiskiem stałym i ciągłym, nie jest zwłaszcza sztucznie montowana z elementów, które po połączeniu mogłyby zdeformować obraz rzeczywistości oraz wiedzę o niej. Co więcej, może wystąpić w różnym stopniu nasilenia. Wskazując na różny stopień nasilenia integracji chcemy podkreślić fakt, że w pewnych wypadkach chodzi jedynie o scalenie niektórych fragmentów treści z niektórych kierunków kształcenia po to, aby poznanie ich poszło bardziej w głąb lub wszerz, w zależności od potrzeb. Rozluźnienie rygorów integracji nie likwiduje jej, lecz czyni ją strukturą bardziej elastyczną.

Według Ł. Muszyńskiej: Integracja wychowania i nauczania w klasach młodszych przejawia się w : łącznym ujmowaniu celów wychowania, nauczania i kształcenia, scalaniu treści i materiału nauczania oraz wychowania przez koncentrację wokół zasadniczych osnów zintegrowanych jednostek tematycznych, tworzeniu jednolitych, integralnych ciągów sytuacyjnych dla działań i przeżyć dziecięcych.

Według R. Więckowskiego: oznacza próbę tworzenia nowszej formy integracji uczynił R. Więckowski. W naszych współczesnych koncepcjach nauczania początkowego uznajemy za nadal aktualne niektóre elementy nauczania łącznego. Przede wszystkim nie eliminujemy systemu przedmiotowego w nauczaniu początkowym, lecz uważamy, że nauczanie łączne i przedmiotowe nie wykluczają się wzajemnie, ale niejako współistnieją ze sobą.

Według T. Wróbla: „Integracja” jest to scalanie w szerokim i głębokim znaczeniu, powiązanie różnorodnych procesów nauczania, w których to procesach realizuje się cele dydaktyczno – wychowawcze w ścisłym powiązaniu z działalnością w środowisku. Powstaje ona wtedy, kiedy tworzy się także szersze struktury treściowo – logiczne, bardziej oderwane od układów życiowych, kiedy wiąże się teorię z praktyką, kiedy zatem tworzy się swoisty system.

Integracja działalności dydaktyczno-wychowawczej wymaga uwzględnienia kilku płaszczyzn, których istotą jest scalanie procesów, czynności i wpływów. Integracja to łączenie różnorodnych działań poznawczo-opiekuńczo-wychowawczych oraz czynności scalających treści kształcenia w aspekcie środowiskowym. Można wyróżnić pięć głównych płaszczyzn integracji pracy dydaktyczno-wychowawczej:
- integracja procesu dydaktyczno-wychowawczego,
- integracja międzyprzedmiotowa (przy zachowaniu odrębności przedmiotów),
- integracja wewnątrzprzedmiotowa (zakłada równoległą realizację poszczególnych działów w ramach przedmiotów),
- integracja pracy przedszkola ze szkołą,
- integracja oddziaływań w środowiskowym systemie wychowania.

Główny cel edukacji wczesnoszkolnej to harmonijny i wszechstronny rozwój dzieci i przygotowanie ich do dalszej nauki w szkołach średnich i wyższych. Aby ten cel osiągnąć koniecznie jest spełnienie kilku warunków. Dzieci w młodszym wieku szkolnym wymagają innego sposobu nauczania i wychowania, odmiennego traktowania niż dzieci starsze.

Podyktowane to jest potrzebami związanymi z psychofizycznym rozwojem. Warunki te mogą być spełnione najlepiej i najpełniej w toku nauczania integralnego, polegającym na stworzeniu dziecku warunków do różnorodnej i wszechstronnej działalności, związanej z zadaniami ingerującymi w sobie rożne treści, we wspólnym bloku tematycznym. Nauczanie integralne zorientowane jest na dziecko jako ma indywidualność. Jego istotą jest stworzenie dziecku takich warunków, które pomogą ujawnić potencjalne możliwości w różnych dziedzinach aktywności. System klasowo – lekcyjny, na którym opiera się obecnie nauczanie, nie dostrzega potrzeb rozwojowych dzieci. Edukacja powinna być nastawiona na rozwijanie i pobudzanie sfery poznawczej, a także inspirować dzieci do ciągłego podejmowania działań twórczych, zgodnych z ich zainteresowaniami. Realizacja koncepcji nauczania integralnego wymaga od nauczyciela wyobraźni i elastyczności a dzieciom dostarcza powodów do przeżywania radości związanej z interesującymi przeżyciami podczas realizowania zaplanowanych bloków tematycznych.

Dzieci odczuwają głęboką potrzebę wyrażania swoich uczuć, przeżyć i myśli. Rozwój dziecka dokonuje się szybciej i intensywniej, gdy motorem działania staje się chęć zaspokojenia jakiejś potrzeby, szukania odpowiedzi na pytania, jakie wyłaniają się w trakcie poznawania najbliższego środowiska.

Głównym celem nauczania i wychowania jest kształtowanie i rozwijanie osobowości ucznia, wyposażenie w wiedzę i umiejętności. W integralnym systemie nauczania nauczyciel nie jest jedynym źródłem wiedzy dla uczniów, lecz przewodnikiem po jej różnorodnych źródłach. Dlatego też to nauczyciel powinien jak najczęściej stwarzać okazje do samodzielnego doświadczenia, przeżywania i poszukiwania czyli stosować metody praktyczne i oparte na obserwacji.

Okres klas początkowych to okres, w którym dzieci znajdują się w stadium operacji intelektualnych, konkretnych, moralnych i społecznych odczuć, współdziałania. Z tego faktu wynika konieczność utrzymywania się przez cały czas klas początkowych na terenie konkretu, obserwacji i eksperymentowania, a tylko z największą ostrożnością wprowadzania pierwszych abstrakcji.

Według W. Okonia w nowocześnie podjętym procesie dydaktycznym powinno się łączyć cztery sposoby nauczania i uczenia się:

- przyswajanie gotowych wiadomości,

- odkrywanie nowych wiadomości przez rozwiązywanie problemów,

- przeżywanie czyli budzenie pożądanych uczuć dzieci,

- różnorodne formy działań dzieci.

Wiązanie tych czterech sposobów nauczania, uczenia się w harmonijną całość stanowi swoistą integrację. 

Czterem drogom nauczania odpowiadają metody nauczania: padające, poszukujące, eksponujące (inaczej waloryzacyjne) i praktyczne. Jeśli te metody wystąpią na lekcji w układzie związanych ze sobą czynników nauczyciela i uczniów, będzie to też nowa odmiana integracji metod. W procesie dydaktycznym organizowanym zgodnie z tą teorią, może wystąpić jeszcze jedna odmiana integracji, czyli łączenie trzech rodzajów aktywności dzieci: intelektualnej (przyswajanie i odkrywanie nowych wiadomości), emocjonalnej (przeżywanie) i praktycznej (działanie).

Integracja międzyprzedmiotowa polega na wzbogacaniu, rozszerzaniu, uzupełnianiu lekcji przez korelację treściową, przez wprowadzanie na lekcjach jednego przedmiotu czynności dydaktycznych lub wychowawczych z zakresu innych przedmiotów oraz na stwarzaniu sytuacji zadaniowych na lekcjach lub poza lekcjami, pobudzających aktywność i pomysłowość dzieci na lekcjach różnych przedmiotów.

W całościowości edukacji przez integrację międzyprzedmiotową chodzi o to, aby poza łączeniem treści różnych przedmiotów i czynników związanych z tymi treściami osiągnąć dwa główne cele:

- nasilanie (wzmacnianie) tych czterech elementów: przyswajania i odkrywania, przeżyć i działań

- wiązanie tychże elementów w harmonijną całość.

I tak poznawanie wiadomości na lekcjach jednego przedmiotu jest pełniejsze i bogatsze, gdy jest dopełniane i rozszerzane o treści innych przedmiotów. Ponadto przeżycia uczniów mogą być wzmacniane treściami innych przedmiotów. Zaś rozwiązywanie problemów i związane z tym rozbudzanie pomysłowości uczniów jest pogłębiane i wzmacniane, gdy stwarzane są podobne sytuacje problemowe na lekcjach różnych przedmiotów. Różne czynności i działania uczniów na lekcjach jednego przedmiotu stają się bardziej urozmaicone i skuteczniejsze przez wprowadzenie czynności typowych dla innych przedmiotów, np. czynności o charakterze ekspresyjnym na lekcjach języka polskiego stają się bogatsze dzięki wprowadzeniu czynności muzycznych lub plastycznych przez znane zjawisko synergii i kompleksowości.

Powinnością edukacyjną nauczyciela jest organizowanie sytuacji inspirującej aktywność własną lub twórczą dziecka, prowadzącą do zmian w umiejętnościach i wiadomościach, doprowadzających do zewnętrznego rozwoju. Nauczyciel przed przystąpieniem do pracy powinien przygotować szczegółowy plan pracy. Jego zadaniem „jest prowadzenie okolicznościowej obserwacji i rejestrowanie spostrzeżeń, wskazujących na osiągnięcia i ewentualne trudności napotykanych przez dzieci. Tak więc, nauczyciel przygotowuje zestaw kartek, imiennych dla każdego dziecka, i po zajęciach lub w czasie notuje spostrzeżenia lub rejestruje spostrzegane zachowania edukacyjne. Spostrzeżenia te, poddane wartościowaniu czy pedagogicznej interpretacji, są oceną opisową:”

Nadrzędną wartością nauczyciela jest wspieranie rozwoju dziecka. Obserwując zmiany zachowań, nauczyciel poznaje ten rozwój w zakresie rozwoju poznawczego, artystycznego, fizycznego i społeczno–moralnego. Rozwój następuje przez działanie i dlatego jakość edukacji wiąże się z jakością zajęć.

Nauczyciel w trakcie pracy z dziećmi powinien odwoływać się do wewnętrznej motywacji dziecka, zachęcić do poznawania, działania, wytwarzania z ciekawością i ochotą przeżycia, doświadczenia czegoś. Zadania powinien dobierać tak, aby miały one dla dziecka sens i znaczenie.

W polskiej szkole, w edukacji wczesnoszkolnej, stosuje się ocenę w formie stopni w skali od 1 do 6. Nauczyciel dysponuje pulą etykietek, które przydziela uczniom według własnego uznania. Etykieta z cyfrą to ocena za pracę ucznia na lekcji. W ten sposób każde dziecko gromadzi odpowiednią liczbę cyferek. Taka forma oceniania powoduje, że nauczyciel może różnicować uczniów w klasie, dzielić ich na grupy, które sytuują się na odmiennych szczeblach „drabiny klasowej”. Wiąże się z tym konieczność porównywania uczniów zarówno przez nauczyciela, jak i rodziców. Uczniowie porównują się także wzajemnie.

Zadaniem nauczyciela w przygotowaniu dzieci do uczestnictwa w życiu jest rozwijanie umiejętności, które mogłyby stanowić narzędzie poznawania i zmieniania otaczającej rzeczywistości, zdobywania wiedzy i samodzielnego jej oceniania, a także stworzenie warunków dla wielostronnej aktywności, niezależnie od indywidualnych różnic rozwojowych.

2