Opieka nad dzieckiem i wychowanie przedszkolne w XIXw.

1. Początki wychowania przedszkolnego w Anglii:

a) w 1769 roku, Jan Fryderyk Oberlin utworzył pierwszą instytucję wychowawczą przeznaczoną dla małych dzieci, w której wychowankom wpajane były odpowiednie zasady moralne, uczono mowy ojczystej oraz czytania, pisania i robótek ręcznych. Założyciel zakładu wybierał do pracy w swojej instytucji tylko odpowiednio przygotowane pracownice; organizował on kursy, gdzie zdobywały one odpowiednie wiadomości oraz praktyczne wskazówki związane z pracą z dziećmi. Oberlin starał się zapewniać opiekę najbardziej zaniedbanym dzieciom, często pozostawianym przez rodziców bez jakiegokolwiek nadzoru. Jego pierwsza ochronka znalazła wielu naśladowców w całej Europie przechodząc tym samym do historii wychowania przedszkolnego.

b) w Anglii, pod koniec XVIII wieku rozpoczął się proceder zatrudniania dzieci, które stanowiły tanią siłę roboczą, co często było mocno nadużywane przez wielu pracodawców. Dzieci te pracowały często kilkanaście godzin dziennie, a czasami również i w nocy. Osobą, która stanowczo przeciwstawiała się takiemu stanu rzeczy był Robert Owen, który z początku działał przy zakładzie organizując naukę czytania oraz pisania dla dzieci. Z biegiem czasu przeznaczył na ten cel osobny budynek. W jego ochronce funkcjonowała zasada łączenia nauki z pracą, co stanowiło pierwszy stopień "szkoły przygotowawczej". Drugim stopniem według Owena były systematyczne lekcje, w trakcie których dzieci miały opanowywać podstawowe umiejętności.

Dzieci wraz z ukończeniem 10 roku życia mogły być zatrudniane w fabryce z uwzględnieniem ich predyspozycji i zainteresowań, gdzie wraz z pracą mogły one kontynuować swoją naukę. W zakładzie Owena kładziono nacisk na higienę oraz odpowiednie wyżywienie, a jego założyciel postulował zniesienie zarówno kar jak i nagród, przy jednoczesnym nacisku na profilaktyczną działalność wychowawczą, która miała chronić dziecko przed złymi nawykami.

W latach najbardziej zawziętej walki kościoła z Lancastrem dojrzewała ideologia Roberta Owena (1771-1858), działacza-samouka urodzonego na terenie Walii. Po opuszczeniu domu rodzinnego pracował on w przedsiębiorstwach handlowych, handlowych następnie został kierownikiem fabryki włókienniczej w Manchesterze. Przełomowym momentem było objęcie przez niego w 1800 roku kierownictwa kombinatu włókienniczego w New Lanark na terenie Szkocji. Zetknął się tam bezpośrednio z tragiczną wręcz sytuacją tamtejszych robotników. Większość z nich pochodziła ze wsi i nie miała przygotowania do pracy w określonym zawodzie. Żyli w nędzy zarówno materialnej jak i moralnej. Pracowali mało wydajnie, mieli niski poziom higieny zdrowia, cechowały ich kradzież, pijaństwo, nieuczciwość. Owen wpadł na pomysł poprawy warunków pracy bez uszczuplania dochodów. Zorganizował zaopatrywanie robotników w produkty po niższych cenach, skrócił dzień pracy, założył kasy chorobowe, wypłacał wypłaty regularnie bez względu na okoliczności. Aby zapewnić dzieciom robotników prawidłowy rozwój, a robotnikom większy komfort psychiczny, żeby nie musieli obawiać się o swoje dzieci, wprowadził zakaz przyjmowania do pracy dzieci przed ukończeniem 12 roku życia i zorganizował na koszt fabryki żłobek, przedszkole i szkołę elementarną prowadzoną metoda Lancastera z poszerzonym programem. Pomysł okazał się trafiony gdyż niedługo znacznie wzrosła wydajność pracy oraz jakość wytwarzanych produktów. Pomysł Owena szybko zdobył uznanie i wprowadzono jego metody w różnych krajach. W 1815 roku rozpoczął walkę o reformę ustawy fabrycznej w Anglii, a dwa lata później opracował jak się później okazało utopijny plan zlikwidowania bezrobocia poprzez zorganizowanie komun robotniczych, który zakończył się niepowodzeniem. Nie zniechęciło go to jednak do próby wprowadzenia w życie kolejnych idei nawiązujących do utopijnego socjalizmu. Podstawą tego ustroju miały być komuny pracy zrzeszające 500-1500 członków, wśród których zamiast kłamstwa nieuczciwości i nienawiści będzie panowała zgoda i braterstwo. Podzielił ludzi na 9 klas ze względu na różnorodność zajęć i obowiązków w komunach. Pierwsze cztery obejmowały młodzież i dzieci od 5 do 20 lat. Dzieci najmłodsze do alt 7 uczęszczały tylko do szkoły. W okresie od 7 do 10 lat zaczynały po za szkołą pracować w domach i ogrodach. Od 12 roku życia dzieci uczyły się jakiegoś rzemiosła i zapoznawały się powoli z praca produkcyjną. W ideologii Owena wyraźnie dostrzegamy wpływy myśli oświecenia, ze wszystkimi jej zaletami i wadami. Wśród warunków, które wywierają ujemny wpływ na charaktery zaliczył Owen wychowanie, któremu poświęcił wiele miejsca w swoich dziełach i pracach. Krytykował ostro ówczesne szkoły niedzielne zarzucając im hamowanie rozwoju wrodzonych zdolności dzieci poprzez stosowanie wyłącznie metody pamięciowej, szerzenie błędnych poglądów oraz wszczepianie fałszywych zasad moralnych. Owen uważał ze natura dzieci jest do tego stopnia plastyczna ze poprzez odpowiednie wychowanie można z charakterem dziecka zrobić dosłownie wszystko. Według Owena wychowanie ma nieograniczone możliwości, dlatego tez przypisał on szkole olbrzymia role w budowie nowego świata. To była kolejna utopijność jego postawy. Szkoła wg Owena miała zapewnić dzieciom wykształcenie ogólne, a dopiero starszych można było przygotowywać do konkretnego zawodu. Dzieci powoli były wdrażane do wszystkich najważniejszych zajęć w osiedlu, gdyż praca oprócz korzyści materialnych wyzwala i uszlachetnia człowieka. Miała ona być dla dzieci rozrywką przynosić satysfakcje i radość. Od drugiego roku życia rozpoczynało się wychowanie moralne dzieci, a od szóstego roku życia zaczynało się kształcenie umysłowe. Teoretyczne zasady wychowania, jakie opracował Owen realizowała założona przedniego szkoła w New Lanark przy fabryce dla dzieci robotników w wieku od 5 do 10 lat, a później do 12. Początkowo była ona prowadzona metoda Lancastra i ograniczała się to nauki czytania, pisania i rachunków. Ze szkoły została usunięta religia. Podręczniki były tak starannie dobierane ażeby zupełnie unikały religii i nie propagował jakiegokolwiek wyznania. Niemniej uczono zasad moralności, jakie zalecała religia chrześcijańska. W późniejszych latach program nauczania został znacznie poszerzony. Dziewczęta uczyły się szycia i robienia na drutach, chłopcy zaś gimnastyki z łatwiejszymi ćwiczeniami wojskowymi. W okresie zimowym pragnąc urozmaicić naukę prowadził dziewczęta i chłopców na lekcje tańca, śpiewu i muzyki. W deszczowe dni dzieci spędzały czas w salach na zajęciach i grach ruchowych. Latem wiele zajęć prowadzonych było na świeżym powietrzu. Lekcje oparte były na nauczaniu poglądowym, obserwacjach dzieci, samodzielnych wnioskach. Na okres lata przewidziane było również rozwijanie wrażliwości i zmysłu estetycznego poprzez zwiedzanie zabytków architektury i oglądanie dzieł sztuki. W 1816 roku Owen zorganizował stałe i dobrowolne dokształcanie obejmujące zespoły czytania, arytmetyki oraz tych dziedzin wiedzy, którymi była zainteresowana jakaś grupa ludzi. Zespołami kierowali specjalni nauczyciele. Dzięki nim młodzież po przejściu do pracy nie zrywała z nauką. Dokształcaniem objęci byli również zainteresowani dorośli, dla których to powstały specjalne kluby dyskusyjne, świetlice, w których odbywały się wykłady i dyskusje na temat wychowania dzieci, pracy gospodarczej, zagadnień społecznych, norm i zasad życia moralnego, tolerancji religijnej oraz wolności osobistej.

Największą sławę zdobyło otwarte przez Owena w 1816 roku przedszkole dla dzieci w wieku od 2 do 5 lat. Mieściło się ono w wielkim specjalnie wzniesionym gmachu otoczonym ogrodem, z obszernymi widnymi salami. Personel pedagogiczny był starannie dobrany, zapewniał dzieciom odpowiednie wychowanie i przygotowywał ej do nauki szkolnej. Podczas zajęć dzieci swobodnie korzystały z zabawek i wszelkich pomocy dydaktycznych. Ćwiczenia cielesne dostosowane do wieku, troska o higienę i o prawidłowe odżywianie zapewniała dzieciom prawidłowy rozwój fizyczny. W wychowaniu moralnym zwracano zaś szczególna uwagę na kształtowanie umiejętność harmonijnego współżycia i współdziałania. Ważną role w wychowaniu pełniła praca zbiorowa w ogródku a nawet w fabryce. Praca ta miała oczywiście charakter zabawy, stanowiła rozrywkę dla dzieci. Unikano przy tym nadmiernego wysiłku fizycznego, oraz wykluczono wszelkie korzyści materialne. Przedszkole Owena miało krótki żywot ze względu na jego wyjazd do New Lanark, niemniej od 1816 roku rozpoczęła się historia wychowania przedszkolnego w Anglii. Jak grzyby po deszczu wyrastali naśladowcy Owena, którzy zakładali przedszkola w całej Anglii pod przewodnictwem lorda Broughama.

c) Robert Owen przez wiele długich lat prowadził swój zakład, co przyniosło mu wielkie doświadczenie. W końcu swego życia ponownie omówił on swoje poglądy, gdzie ochronki uznał jako podstawę systemu wychowawczego. Owen miał życzenie, by wychowankowie tych zakładów wyrastali na inteligentnych i dobrych ludzi. Głównym problemem w realizacji jego programu byli pracownicy ochronek, które wymagały odpowiedniego przygotowania. Pierwsze z prób kształcenia tych nauczycieli zostały podjęte przez Wilderspina, który to pedagog założył w Dublinie szkołę w charakterze seminarium, gdzie przygotowywano kandydatów do wychowawczej pracy w ochronkach. Kształcenie to obejmowało również nauczanie poszczególnych przedmiotów.

Kierownikiem jednego z nowo otwartych przedszkoli został w 1820 roku Samuel Wilderspin, autor cenionej rozprawy „O znaczeniu wychowania przedszkolnego biednych dzieci” oraz „O domach ochrony”. Prace jego przekładane były w wielu językach. Z jego inicjatywy w 1824 roku powstało Towarzystwo Szkółek Dziecięcych w Anglii, które w wielu miejscowościach stanowiło jedyne źródło zdobycia elementów wiedzy przez dzieci. Wilderspin opracował program nauczania dla angielskiego wychowania przedszkolnego, które obowiązywało po drugiej połowy XIX wieku. Przedszkole zwane przez niego „Szkółką dla małych dzieci” zapewniała dzieciom minimum wiedzy na całe życie. Jej program zawierał naukę czytania, pisania, rachunków, elementów geografii, przyrody i katechizmu. Nauka elementarna była łączona z zajęciami praktycznymi, które wyrabiały w dzieciach sprawności potrzebne każdemu robotnikowi fabrycznemu. Dzieci zapoznawały się z częściami maszyn, surowcami przemysłowymi i najważniejszymi narzędziami pracy. Program ten uwzględniał również rozwój fizyczny w związku z tym obejmował wychowanie fizyczne. Głównym celem systemu Wilderspina było wychowanie dzieci w dyscyplinie i posłuszeństwie. Posłuszeństwie wielu miejscowościach owe przedszkola zastępowały szkoły elementarne, których na terenie Anglii była niewielka ilość. Do roku 1836 powstało na terenie wysp brytyjskich 150 szkółek prowadzonych według tego programu. W celu ułatwienia i ujednolicenia ich pracy Wilderspin zorganizował w latach 1893-1841 w Dublinie centralna wzorcową szkółkę dla dzieci, w której kształcił kandydatów na nauczycieli placówek zorganizowanych według jego wzoru. Dzięki utylitaryzmowi oraz niskim kosztom, szkółki zyskały wielka popularność w kapitalistyczno-przemysłowych sferach Europy i Ameryki. Mimo to postęp w dziedzinie wychowania dzieci biedoty był niewielki. Największy problem stanowiły głęboko zakorzenione dążenia do wczesnego zatrudniania dzieci i obawa klas rządzących, iż oświata ludu może wzmóc jego niezadowolenie, a nawet doprowadzić do rewolucji.

2. Model ochronki wg Froebla.

Uznawany za twórcę teorii wychowania przedszkolnego. Uznał ze podstawową forma aktywności dziecka jest zabawa, która powinna być odpowiednio zorganizowana. Zaproponował odpowiednie przedmioty, które nazwał darami, służące do rozwijania wszechstronnej osobowości dziecka, odpowiednie dla trzech okresów przedszkolnych (okres kuli, walca i sześcianu). W pierwszym okresie dzieci otrzymują piłkę jako kulę, w drugim walec, a w trzecim klocki o kształcie sześcianu. (dary-zabawki).

W organizowanych przez siebie tzw. „ogródkach dziecięcych” (kindergarden) uwzględnił podstawowe zasady dydaktyczne – poglądowości, aktywności, dostępności, systematyczności, logicznej kolejności. Opracował metodykę wychowania przedszkolnego (metody, formy, środki). Kładł nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwój umysłowy, moralny i fizyczny, zgodny z indywidualnymi cechami dziecka. Opracował projekt kształcenia nauczyciela. Uznał wychowanie przedszkolne za integralną część kształcenia ogólnego. Każde dziecko powinno zaczynać od przedszkola.

3. Domy dziecięce Marii Montessori.

Psychologiczne podstawy metody

Podstawę działalności praktycznej i zagadnień teoretycznych Marii Montessori stanowi dziecko i jego rozwój. Jej zdaniem dzieciństwo to bardzo ważny okres dla rozwoju jednostki, w którym zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze, nadające kształt osobowości. Następuje wówczas stały wzrost i postęp w sferze ciała i ducha, które są ze sobą zintegrowane. Wszystkie dzieci wyposażone są w wewnętrzną energię, która skłania je do aktywności i sprawia, że są niestrudzone, nie boją się wysiłku, wręcz stale go poszukują

i wytrwale realizują podjęte działanie. Zdaniem Montessori na tej potrzebie spontanicznej

i wszechstronnej aktywności dziecka należy oprzeć wychowanie.

Z otaczającego świata dziecko najpierw nieświadomie, a następnie w sposób zamierzony

i świadomy chłonie różne uczucia, zdobywa wiedzę i doświadczenie, które wpływają na jego dalszy rozwój. Proces ten dokonuje się dzięki typowym dla okresu dzieciństwa właściwościom takim, jak: „absorbująca psychika”, „okresy szczególnej wrażliwości”, „polaryzacja uwagi”.

-„Absorbująca psychika” - inaczej chłonny umysł, umożliwia okolicznościowe uczenie się dziecka już od wczesnego okresu życia. Dzięki niej dziecko rejestruje w podświadomości wszelkie informacje docierające z otoczenia, które przenikają umysł i tworzą jego intelektualne predyspozycje. Czyni to mimowolnie i bez wysiłku. Skutkiem jej działanie jest zapisanie w podświadomości obrazu otoczenia oraz powstanie świadomości dziecka.

-„Okresy szczególnej wrażliwości” – tzw. „wrażliwe cykle”, to okresy, w których wrażliwość dziecka nastawiona jest na określone rodzaje bodźców. Dziecko łatwo wtedy opanowuje określone umiejętności. Okresy te są przejściowe, a dziecko w toku rozwoju kieruje swoje zainteresowanie i aktywność na coraz to inne przedmioty i treści, na opanowanie coraz to nowych umiejętności, do opanowania, których dojrzało. W tym czasie dziecko uczy się chętnie i intensywnie.

-„Polaryzacja uwagi” - to zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania jednym przedmiotem lub jedną czynnością. Tej długotrwałej i głębokiej koncentracji, dzięki której dziecko dokonuje samodzielnych odkryć, głęboko je przeżywając Montessori przypisywała fundamentalne znaczenie w rozwoju osobowości. Dzięki niej potrafi ono pracować poważnie i w sposób zdyscyplinowany, przeżywając jednocześnie radość i czerpiąc satysfakcję z efektu własnych działań. Zjawisko to występuje tylko wtedy, gdy w procesie wychowania uwzględniane są potrzeby rozwojowe dziecka i gdy

wykorzystywane są okresy szczególnej wrażliwości.

Maria Montessori podzieliła dzieci ze względu na wiek:

I poziom – przedszkole – od 3 do 6 lat,

II poziom – szkoła podstawowa – od 6 do 9 lat,

III poziom – szkoła podstawowa – od 9 do 12 lat.

System wychowania Marii Montessori zwany jest też metodą Montessori. Metoda ta daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju fizycznego i duchowego oraz kulturowego i społecznego, wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność. Celem metody jest rozwijanie indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania. Jest to realizowane poprzez pomoc dziecku w:

1) rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,

2) wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,

3) wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,

4) osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,

5) wypracowaniu podstaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,

6) uniezależnieniu od nagrody,

7) formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,

8) szacunku dla pracy innych,

9) rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,

10) osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa,

11) umiłowanie do rzeczywistości i otoczenia.

Głównymi zadaniami metody Marii Montessori są:

- uczenie przez działanie – dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami,

- samodzielność – dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności,

- koncentracja – dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych działań,

- lekcje ciszy – na nich dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych,

- porządek – dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania porządku w otoczeniu i swoim działaniu,

- społeczne reguły – dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Uczą się one przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj,

- obserwacja – jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem,

- indywidualny tok rozwoju każdego dziecka – dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka jest właściwie przygotowane otoczenie, które wspomaga w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka – sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Najważniejszymi elementami tego otoczenia są: wolność, porządek, kontakt z rzeczywistością i naturą – poprzez spacery i wycieczki, piękno (wszystko w klasie musi być dobrze zaplanowane, doskonałej jakości i atrakcyjnie rozmieszczone) oraz materiały dydaktyczne. Zadaniem materiału dydaktycznego jest wspomaganie rozwoju dziecka, dlatego zwany jest materiałem rozwojowym. Jest tak przygotowany, rozmieszczony w klasie i udostępniony dzieciom, że tworzy logicznie uporządkowaną całość programową. Umożliwia on wyjście w uczeniu się dziecka od doświadczenia i poznania zmysłowego. Służy nie tylko rozwojowi intelektualnemu, ale także kształtowaniu się osobowości. Oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori posiada takie cechy:

1) prostota, precyzja i estetyka wykonania,

2) uwzględnienie zasady stopniowania trudności,

3) dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,

4) budzenia ciekawości i zainteresowań dziecka,

5) przechodzenie od materiału konkretnego do bardziej abstrakcyjnego,

6) konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,

7) logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,

8) ograniczenie – dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.

Maria Montessori podzieliła materiał dydaktyczny na;

-materiał niezbędny do ćwiczeń życia praktycznego, związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi;

- materiał „akademicki” służący nauce języka, matematyki i innych dziedzin wiedzy;

- materiał artystyczny związany z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka;

- materiał religijny, np. przedstawiające przypowieści biblijne;

- materiał sensoryczny, rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.

Materiały dydaktyczne Marii Montessori są estetyczne, precyzyjnie wykonane i trwałe. Dzięki tym pomocom możliwe jest samodzielne wykonywanie różnych zadań i doświadczeń, w myśl zasady, że jedyną drogą rozwoju dziecka jest jego własna praca. Konstrukcja pomocy umożliwia zazwyczaj samokontrolę i korektę błędu. Materiały dydaktyczne uwzględniają zasadę stopniowania trudności i są dostosowane do potrzeb rozwojowych dziecka.

4. Metoda ośrodków zainteresowań Owidiusza Decroly.

zkoła Owidiusza Decroly’ego

(została nazwana szkołą życia, a dewizą było wychowanie do życia przez życie)

Po co uczyć? (cele kształcenia)

- przygotowanie do warunków życia społecznego,

- odpowiedzialność zbiorowa,

- działalność dziecka oparta na swobodzie(nie krępowanie ich samorzutnych odruchów),

- budowanie relacji w grupie,

- obudzenie w dziecku zrozumienia dla tego co wykonuje i wdrażanie do kierowania samym sobą,

- potrzeba aktywności,

- zapewnienie każdej jednostce szansy sukcesu w życiu,

- rozwijanie pewności siebie,

- klasy jako warsztaty i pracownie,

- mniejsza liczba uczniów w klasach

Czego uczyć? (treści kształcenia, materiał)

- zastąpienie podręczników przez dzienniczki obserwacji z wiadomościami,

- rozwijanie procesu(obserwacji, kojarzenia, wyrażania),

- gry wychowawcze,

- globalna metoda nauki czytania i pisania,

- kluczem rozwoju – aktywność

- „pogadanki” tematyczne

- brak podziału wiadomości na odrębne przedmioty nauczania

- metoda ośrodków zainteresowań

- zerwanie z werbalnymi metodami nauczania

Czego nauczyliśmy? (ocenianie uczniów, ewaluacja)

- ocenianie zastąpiono opisową charakterystyką postępów ucznia,

- systematyczna, stała ocena zamiast egzaminów,

- regularnie opracowywane raporty zamiast świadectw,

Jak uczyć? (organizacja nauczania)

- praca indywidualna,

- praca w małych grupach,

- praca całej klasy,

- dziecko w wieku 15 lat powinno w szkole obserwować zjawiska przyrody,

- stosowanie u dzieci pierwszych czterech klas metody obserwacji

Kto ma uczyć? (nauczyciel, jego kompetencje i funkcje)

- nauczyciel, jako obserwator(funkcja diagnostyczna) zarówno świata przyrodniczego, jak i dzieci,

- czuwa i koryguje pracę,

- bezustannie kształci się w tym kierunku,

- posiada łatwość przekazu informacji,

- dyscyplina i porządek w grupie.

5. Dziecko i jego prawa w XXw.

Składa się z preambuły i 54 artykułów. Katalog sformułowano kierując się następującymi zasadami:

dobra dziecka,

równości (wszystkie dzieci są równe wobec prawa bez względu na pochodzenie, płeć, narodowość, itd.),

poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców (państwo respektuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach według określonych procedur),

pomocy państwa (państwo zobowiązane jest do podejmowania wszelkich działań ustawodawczo-administracyjnych dla realizacji praw uznanych w konwencji).

Konwencja ustanawia status dziecka oparty na następujących założeniach:

- dziecko jest samodzielnym podmiotem, ale ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej,

- dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności,

- rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka,

- państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać ją w jej funkcjach.

Katalog praw i wolności obejmuje prawa cywilne, socjalne, kulturalne, polityczne i z założenia w niewielkim zakresie uwzględnia prawa ekonomiczne (dziecko winno się uczyć, a nie pracować). W skład tego wchodzą:

Prawa osobiste:

- prawo do życia i rozwoju,

- prawo do tożsamości (nazwisko, imię, obywatelstwo, wiedza o własnym pochodzeniu),

- prawo do wolności, godności, szacunku, nietykalności osobistej,

- prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania,

- prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dziecka dotyczących, w postępowaniu administracyjnym i sądowym,

- prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi,

- prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej,

- prawo nie rekrutowania do wojska poniżej 15 roku życia.

Prawa socjalne:

- prawo do odpowiedniego standardu życia,

- prawo do ochrony zdrowia,

- prawo do zabezpieczenia socjalnego,

- prawo do wypoczynku i czasu wolnego.

Prawa kulturalne:

- prawo do nauki (bezpłatnej i obowiązkowej w zakresie szkoły podstawowej),

- prawo do korzystania z dóbr kultury,

- prawo do informacji,

- prawo do znajomości swoich praw.