PROJEKTOWANIE KLAMER

1. Klamry protetyczne – definicja, zastosowanie

Klamry protetyczne są najtańszym elementem utrzymującym protezy częściowe ruchome w jamie ustnej skąd ich częste wykorzystanie, w różnym zakresie i różnej odmianie; klamra doginana, klamra lana, klamra lana z trzpieniem

Klamry są to sprężynujące elementy zapewniające mechaniczne umocowanie protez częściowych ruchomych w jamie ustnej dzięki wykorzystaniu siły tarcia pomiędzy ramieniem klamry a boczną powierzchnią zęba. Klamra przeciwdziała odrywaniu protezy od podłoża. Położone są na zębach oporowych (filarowych).

Funkcja utrzymująca klamer jest stosunkowo dobra, a wykonanie tych elementów jest stosunkowo proste. Funkcja utrzymująca klamry spełnia swoją rolę tylko jeżeli jej część retencyjna znajduje się poniżej największej wypukłości zęba. Wypukłości te najbardziej zaznaczone są na ich bocznych ścianach.

Klamra poza zasadnicza rolą – wiązania protezy z zębami pacjenta, może spełniać rolę elementu podpierającego, przenoszącego siły pionowe na ząb lub zęby pacjenta. Zadania klamry oraz jej funkcje, jaką może spełniać uzależnione są od jej budowy, kształtu i zasięgu oraz materiału z jakiego jest wykonana.

2. Funkcja umocowująca klamer zależy od:

a) kształtu anatomicznego zęba oporowego (ząb na którym znajduje się klamra, ząb który jest obciążony przez trzpień oporowy to ząb filarowy),

b) parametrów podcienia – im większy podcień tym lepsza funkcja utrzymująca klamer,

c) budowy klamer – przede wszystkim długość ramienia retencyjnego, przekrój tego ramienia czyli profil, materiał, z którego jest wykonana klamra oraz tzw. strzałka ugięcia czyli odległość na jaką musi się odgiąć klamra podczas przechodzenia przez największą wypukłość zęba (zależy to od wielkości podcienia).

3. Prawidłowo wykonana klamra powinna spełniać następujące warunki:

a) statyczne – zapewnić protezie wymaganą retencję na podłożu i stabilizację,

b) biodynamiczne – przenosić siły na ząb własny pacjenta,

c) kosmetyczne – część przedsionkowa klamry jak najmniej widoczna,

d) mechaniczne – odporna na zginanie, rozerwanie i udarność, powinna posiadać odpowiednią sprężystość

4. Podział protez częściowych według różnych kryteriów:
I ze względu na materiał:

a) klamry metalowe (doginane z drutu lub lane)

b) klamry z tworzyw sztucznych (acetal – wykonane metodą wtryskową)

*Klamry z metalu dzieli się w zależności od sposobu ich wykonania na:

a) doginane – wykonane przez odpowiednie dogięcie drutu

b) lane – wymodelowanie z wosku i odlane z metalu

*klamra lana nie zawsze musi być częścią protezy szkieletowej, klamra lana może być klamrą samodzielną, lane klamry wykonane metodą odlewnictwa, metodą traconego wosku, bardzo dobre przyleganie, bardzo dobry odlew

*klamry doginane ( blaszane – rzadko spotykane w dzisiejszych czasach, druciane – pojedyncze, pętlowe np. jacksona, pętlowe obejmują 2 zęby)

II ze względu na sposób przenoszenia obciążeń pionowych na podłoże protetyczne:

a) Osiadające (śluzówkowe) – mają możliwość przesuwania się po bocznej powierzchni zęa razem z protezą, która jest protezą osiadającą, nie posiada w swojej budowie cierni ani trzpieni, przesuwanie się protezy wraz z płytą w kierunku dziąsła

b) Nieosiadające (ozębnowe) – posiadające trzpień albo w innym miejscu protezy zaprojektowany jest trzpień, który nie pozwala na przesuwanie protezy wzdłuż toru wprowadzania protezy

c) Podparte- posiadające element podporowy (cierń), śluzówkowo-ozębnowe/mieszane

III zależnie od zasięgu klamry i kształtu wyróżnia się:

a) Klamry pojedyncze- obejmujące jeden ząb (pojedyncza posiadająca tylko jeden ząb – jednoramienna – ramię spoczywa na powierzchni przedsionkowej zęba: klamra, która posiada dwa ramiona leżące na powierzchni językowej (lub podniebiennej) i przedsionkowej zęba określana jako klamra dwuramienna (Roacha, Eichnera, Bonyharda, Wurstrowa).

b) Klamry zespolone – obejmujące kilka zębów (zalicza się do nich klamry ciągłe przedsionkowe lub językowe, klamra Mullera)

IV ze względu na typ ramion retencyjnych:

a) proste

b) powrotne

c) okrężne

d) naddziąsłowe

5. Budowa klamer

Klamry składają się z ramion, które mogą spełniać różne funkcje – retencyjną, stabilizującą, prowadzącą w zależności od tego na jakiej powierzchni zęba się znajdują.

Każda klamra składa się z dwóch ramion zazwyczaj znajdujących się po przeciwnych stronach tego samego zęba lub analogicznym zębie po przeciwnej stronie łuku lub na drugim zębie okalającym lukę w zależności od warunków anatomicznych w jamie ustnej.

Ramiona klamry (rodzaje)

1. Ramię retencyjne – jest to ramię, którego koniec znajduje się na powierzchni retencyjnej (po linią cienia). Ta część nazywana jest częścią właściwą ramienia retencyjnego klamry, jest to główna część ramienia retencyjnego klamry spełniająca funkcję retencyjną (znajduje się w podcieniu i podczas próby odrywania protezy od podłoża musimy pokonać tarcie, które zwiększa się stopniowo poprzez przechodzenie ramieniem retencyjnym przez największą wypukłość zęba poprzez wywoływanie siły sprężystości tego ramienia) jest to główna część utrzymująca. Przeciwstawia się odrywaniu protezy od podłoża. Aby to przeciwdziałanie było skuteczne musi ono odbywać się zgodnie z torem wprowadzania protezy. Pozostała część ramienia retencyjnego, która może znajdować się nad linią największej wypukłości zęba albo na linii największej wypukłości to tzw. część pośrednia ramienia retencyjnego. Ni odgrywa ona roli retencyjnej gdyż nie znajduje się w podcieniu tylko na powierzchni górno kątowej, albo na linii największej wypukłości. Ta część będzie spełniać rolę stabilizującą gdyż będzie się przeciwstawiała siłom przesuwającym protezę poziomo na podłożu (rolę stabilizującą pośrednio spełnia część właściwa ramienia retencyjnego, ale nie jest ona dominująca). Ramię retencyjne utrzymuje klamrę na odpowiednim torze wprowadzania protezy, odrywanie będzie zmuszało część właściwą ramienia retencyjnego do odgięcia, wyzwalana jest siła sprężystości, która zwiększa tarcie w związku z czym wyjmowanie protezy jest utrudnione. Podczas odginania części właściwej ramienia retencyjnego przesuwa się ono cały czas po powierzchni bocznej zęba przekraczając największej wypukłości przez odgięcie się i potem jako, że materiał jest sprężysty powraca się do poprzedniego kształtu i w pewnym momencie (w zależności od budowy powierzchni górno kątowej) zaczyna tracić kontakt z powierzchnią boczną zęba. Część pośrednia ramienia retencyjnego zaczyna tracić kontakt z powierzchnią boczną zęba już w momencie niewielkiego przesunięcia się ramienia retencyjnego po powierzchni bocznej zęba.

2. Ramię prowadzące (klasyczne, aktywne, bierne)

1. Klasyczne – jest ramieniem niesprężystym, znajduje się na powierzchni prowadzącej klasycznej i zajmuje całą jej powierzchnię (powierzchni prowadząca klasyczna jest równoległa do analizatora=sprężystość zęba). Ramię prowadzące klasyczne utrzymuje klamrę na wybranym torze wprowadzania tej klamry (poniżej protezy). Podczas zdejmowania klamry r.p.klasyczne traci kontakt z powierzchnią zęba dopiero po całkowitym zdjęciu protezy z podłoża. To ramię przesuwa się po równoległej powierzchni do analizatora. Oprócz prowadzenia ramię to spełnia rolę stabilizujące jako, że znajduje się na powierzchni bocznej zęba będzie przeciwstawiało się ruchom bocznym protezy w wyniku działania sił poziomych. Zasadnicze działanie tego ramienia – prowadzenia ramienia retencyjnego po obranym torze wprowadzania protezy.

2. Bierne – jest to ramię niesprężyste, znajduje się na powierzchni prowadzącej biernej. Zapewnia utrzymanie klamry (protezy) jedynie przez wklinowanie, które jest realizowane przy działaniu sił odrywających protezę z podłoża w kierunku innym niż kierunek toru wprowadzania protezy na podłoże.

3. Aktywne – znajduje się na powierzchni prowadzącej aktywnie, zajmuje całą jej szerokość. Współdziała z ramieniem retencyjnym, z jednej strony prowadzi protezę po określonym torze wprowadzania, z drugiej strony zapewnia utrzymanie – jest to ramię sprężyste. Przeciwdziała siłom odrywającym wyzwalającym siły sprężystości poprzez tarcie. Również znajduje się w podcieniu. Można uwzględnić rolę stabilizującą, jako że ramię to znajduje się na bocznej ścianie zęba i będzie przeciwdziałać siłom bocznym. Układ, w którym znajduje się ramię retencyjne i ramię prowadzące aktywne jest układem najmocniej utrzymującym protezę na podłożu – oba ramiona są sprężyste i zapewniają retencję.

3. Ramię stabilizujące – znajduje się na powierzchni stabilizującej, górno kątowej. Rak prowadzenia, brak retencji. Powierzchnia wykorzystywana tylko do stabilizacji – ramię klamry na tej powierzchni jest ramieniem niesprężystym. Zdarza się że jeśli ta powierzchnia obejmuje więcej niż 1 powierzchnię boczną zęba, to na takich powierzchniach konstruuje się specjalny rodzaj elementu stabilizującego – tzw. klamrę pierścieniową. Podczas zdejmowania protezy z podłoża ramię stabilizujące natychmiast traci kontakt z zębem. Realizacja stabilizacji możliwa tylko w momencie ostatecznego osadzenia protezy na podłożu. Każde przesunięcie pionowe ku powierzchni żującej zęba likwiduje stabilizację.

6. Typy ramion retencyjnych

a) ramię proste – możliwe do zastosowania na każdym zębie, przebiega po jednej ścianie zęba (najczęściej po policzkowej, względnie na powierzchni podniebiennej czy językowej). Wykorzystuje retencję na zębie na obszarze II. Część właściwa ramienia retencyjnego powinna wchodzić w podcień na głębokość 0,15 do 0,4 mm. Przy małych zębach 0,15-0,2mm.

b) ramię powrotne – możliwe do zastosowania na wszystkich zębach, wykorzystuje retencję na I obszarze (wykorzystywane przy kierunkowym działaniu utrzymującym protezę, przy trudnych warunkach utrzymania). Może wchodzić w podcień na głębokość 0,25-0,5mm (jest dłuższe niż ramię retencyjne proste). Stosowane w celu wykorzystania kierunkowego działania ramienia retencyjnego.

c) ramię naddziąsłowe – możliwe do zastosowania na wszystkich zębach. Jest elementem tzw. klamry Bonharda. Przebiega na 1 ścianie zęba. Do powierzchni zęba przylega tylko część właściwa ramienia retencyjnego. Część pośrednia nie ma kontaktu z wyrostkiem zębodołowym i przebiega w obszarze ponad lub poniżej szyjki zęba. Głębokość ze względu na długie ramię, które może wejść w podcień 0,5-0,8mm. Przy konstrukcji takiej klamry należy wziąć pod uwagę by część pośrednia nie weszła w podcień wyrostka zębodołowego (uniemożliwi to wprowadzenie klamry protezy) dojdzie do traumatyzacji błony wyrostka zębodołowego). Retencja może być wykorzystywana w obu lub w jednym obszarze zęba zależnie od konstrukcji części właściwej ramienia retencyjnego. W momencie gdy klamra wykorzystuje retencję w obszarze I może być elementem wykazującym działanie kierunkowe w stosunku do utrzymania protezy są to tzw. ramiona kosmetyczne – mało widoczne, blisko szyjki zęba.

d) ramię okrężne – przebiega po wielu powierzchniach zęba (po 3-ech). Często konstruowane na pojedyncze wolno stojące zęby trzonowe. Ramię to pełni rolę prowadzącą i retencyjną. Głębokość wejścia w podcień ( ramię to jest długie i sprężyste ) część właściwa ramienia retencyjnego 0,5-0,8mm. To ramię spełnia warunki umożliwiające wykorzystanie kierunkowe działania klamry, jako że utrzymanie znajduje się w I obszarze zęba.

KLAMRY DOGINANE

Klamry gięte wykonuje się z drutu okrągłego sprężysto-twardego o średnicy 0,8-0,9 mm – na zęby przedtrzonowe i kły, a o średnicy 1,0 – na zęby trzonowe. Klamry z drutu półokrągłego o grubości 1,5 mm na zęby trzonowe, drut o średnicy 0,7 mm stosowany jest w postaci klamer dwustronnych na zęby lekko rozchwiane. Klamry z drutu okrągłego wykonuje się na zęby dobrze wykształcone anatomicznie, co umożliwia uzyskanie właściwej retencji. Okrągły przekrój drutu pozwala na uzyskanie kontaktu punktowego i liniowego z powierzchnią korony zęba.

7. Budowa klamry giętej

Klamry stanowią umocowanie protezy na podłożu na zasadzie siły tarcia, które występuje między ramionami klamer a powierzchnią zęba oporowego. Przebieg klamry doginanej można podzielić na trzy odcinki:

a) Pierwszy: ramię retencyjne (obejmujące) – zaczyna swój przebieg na wysokości największej względnej wypukłości zęba w kierunku brzegu dziąsła, co pozwala uzyskać właściwą retencję klamry. Obejmuje ono od 2/3 do 4/5 powierzchni przedsionkowej zęba. Każda klamra utrzymująca protezę na podłożu składa się z dwóch ramion – retencyjnego lezącego na powierzchni retencyjnej i ramienia stabilizującego, usytuowanego po przeciwnej stronie zęba oporowego. Rolę ramienia stabilizującego w protezie częściowej osiadającej pełni dobrze dopasowana płyta protezy,

b) drugi: ramię pośrednie łączy ramię retencyjne z zakończeniem określanym jako „ogon” klamry. Część pośrednia klamry biegnie po stronie stycznej zęba oporowego (w niewielkiej odległości największej wypukłości) w pobliżu powierzchni żującej lub brzegu siecznego i schodzi w stronę wyrostka zębodołowego, przechodząc w zakończenie klamry)

c) zakończenie (ogon) klamry, powinien być skierowany w stronę luki zębowej i usytuowany na językowym stoku wyrostka zębodołowego, tuż przy grzbiecie wyrostka i równolegle do niego.

W czasie kształtowania klamry doginane i rozginanie klamry należy ograniczać do niezbędnego minimum, co pozwoli uniknąć zmęczenia materiału i zmian w strukturze drutu powodujących jego kruchość.

Części składowe klasycznych ramion klamer na powierzchniach retencyjnych i najczęstrze ich modyfikacje: A – klamra doginana w protezie akrylowej: a – część właściwa ramienia retencyjnego, b – część pośrednia ramienia retencyjnego, c – trzon klamry, d – ogon klamry. B – klamra odlewana z cierniem (nieosiadająca): a – część właściwa ramienia retencyjnego (sprężynująca), b- część pośrednia (rr) przechodząca w sztywny trzon (c); d – cierń podpierający, e – równik zęba. UWAGA: A i B są to tzw. klamry proste. C – klamra powrotna. D, E- klamry naddziąsłowe wg Bonyharda (S. Majewski)

Rodzaje i przebieg klamer doginanych:

a) klamra prosta,

b) klamra powrotna,

c) klamra naddziąsłowa