Teresa Dobrzyńska UWARUNKOWANIA KULTUROWE METAFORY (w: Mówiąc przenośnie. Studia o metaforze.)

Metafora – wypowiedź przenośna,

-jeden ze sposobów komunikowania nie-wprost;

-przezwycięża ograniczenia pojęciowe kodu, służy „wyrażaniu niewyrażalnego”;

-jest obrazowa, tzn. przywołuje wyobrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe i węchowe -> sensualna wyrazistość metafory;

-podstawy nie stanowi konwencjonalne znaczenie kodowe znaków ->-nie zinterpretowana m. może zostać potraktowana jako wypowiedź nonsensowna

- wymaga od odbiorcy czynnej postawy: wyciągania wniosków zarówno z treści komunikatu, jak i z sytuacji jego użycia, a także z odnośnej wiedzy pozajęzykowej;

-w każdorazowym akcie interpretacji znaczenie m. jest budowane od nowa (za wyjątkiem m. skonwencjonalizowanych, jak np.: ty ośle, bagaż wspomnień, jesień życia); interpretacja zmienia się bowiem w zależności od odbiorcy, chociaż jest kontrolowana przez możliwości konotacyjne słów;

-metafory tekstów poetyckich obliczone są z reguły na rezonans odbiorczy o wiele bogatszy, oparty na wieloelementowych ciągach cech konotowanych;

-o tym, jakie jest odniesienie przedmiotowe metafory dowiadujemy się z kontekstu lub konsytuacji, ponieważ predykat (orzeczenie, wyrażenie opisujące jakąś właściwość lub relację) nie jest wypełniony gotową treścią; podmiot X jest określony predykatami należącymi do porządku Y. Predykat pełni w metaforze funkcję nośnika (wg Richarda)

- ostateczny sens metafory budowany jest z części znaczenia i / lub konotacji nośnika;

- aby właściwie zinterpretować m. wymagana jest znajomość znaczenia danego znaku wraz z konotacjami.

 

Konotacja jest to „zbiór cech przypisywanych przez mówiącego desygnatowi tego leksemu, nie objętych inwariantnym (stałym) znaczeniem”, czyli innymi słowy jest to zespół cech, których posiadanie sprawia, że odpowiednie przedmioty należą do tej samej klasy. Nie jest związana z samą rzeczą, lecz z odpowiadającym jej leksemem (abstrakcyjna jedn. systemu słownikowego języka).

-konotacje wykorzystuje się w wypowiedzeniach przenośnych do uzyskania pewnych sensów okazjonalnych;

- Różne nazwy tego samego przedmiotu mogą mieć różne konotacje, np z ros. osieł ma konotację ‘uparcie głupi’, jednak leksem iszak oznaczający to samo zwierzę ma konotację ‘pracowity’. Oznacza to, że konotacje słowa obejmują charakterystyki rzeczy i zjawisk nie zawsze potwierdzające się w rzeczywistości, ponieważ stanowią pewne stereotypowe wyobrażenia na temat rzeczy podpadających pod dane pojęcie (czyli nie każdy osioł jest uparty i głupi, co nie ma wpływu na stereotypowe wyobrażenie osła i przysługujące mu konotacje);

„Niektóre konotacje pozostawiają ślad w systemie derywacyjnym (słowotwórczym) i frazeologicznym języka, np. słowo wiatr konotuje ‘zmienność’, co potwierdza znaczenie słowa wietrznica, w którym ‘zmienność’ stanowi cechę definicyjną”)

 

Konotacje dzielą się na:

a\ leksykalne (przenośne)– mające odpowiedniki w cechach znaczeniowych innych słów lub zwrotów pochodnych;

b\ encyklopedyczne (dosłowne)– pozostałe k., o mniej obiektywnym statusie. Składają się na tzw. ‘wiedzę o świecie’ obejmującą zespół przekonań i opinii;

np. ‘gęś’ wg a\ oznacza głupią osobę, wg b\ chodzi o zwierzę, ptaka;

 

Funkcje metafory:

-wyrażenie takich treści, dla których brak gotowych środków wyrazu w systemie językowym;

- pragmatyczna – pozwala wejść nadawcy i odbiorcy wypowiedzi w bliski kontakt, ponieważ proces odbioru komunikatu staje się mniej zautomatyzowany i wymaga aktywności interpretacyjnej ze strony odbiorcy

-wg Dobrzyńskiej „bliskość (zbieżność doświadczeń życiowych + podobne wyposażenie kulturowe: znajomość tych samych pojęć i podobne ich wartościowanie) nadawcy i odbiorcy nie jest celem, lecz warunkiem skutecznego porozumienia przenośnego”. Tezę, tę można uznać za dyskusyjną.