1453-koniec wojny 100letniej silne monarchie narodowe XVIw. Habsburgowie-Niemcy XVIII Austria, Karyntia Kraina MAKSYMILIAN I (1491-1519) Hiszpania Porstugalia,Italia, Niderlandia Czechy Wegry Sardynie Neapol Korone cesarska w Niemczech 1515-zjazd wiedeński: władysław Jagiellończyk w wyniku wojny w 1491 musial podpisac umowę-po wygasnieciu dynastii jagiellonow tron w Polsce litwie czechach i wegrzech obejmują Habsburgowie, sprzeciw wegrow. Cesarz ofeowal mediacje w konflik. Polsko-moskiewskim i rezyg z poparcia Krzyzaków, Jagiellonowie zapropon pomoc w walce z Turcją. Małżeństwo miedzy Jagiellonami i habburgami-szanse na objecie korony czeskiej i wegierskiej. 1526-Mochacz ginie Ludwig Jagiellonczyk z Turkami, korona czech i wegier dla Ferdynanda I Habs, opor wegrow, ekspansja Turcji-podzial miedzy Habs i tur­kow(Siedmiogrod) – traktat w Adrianopolu 1568	Luteranizm-poznan wielkopolska malopolska krakow, prusy królewskie, krolewiec, lwow 1525-sekularyzacja zakonu Katolicyzm-opolszczyzn Kalwinizm-malopolska lubelszczyzna wilno zmudz zbór-decyduje o wszystkim Arianie-bracia polscy rozłam w kalwinizmie 1569 szkola w Rakowie 1550-kosciol narodowy 1570-ewangelicy i czescy 1552-rozlam 1573-konfederacja warszawsla pokoj miedzy rozniacymi się w wierze Jezuici-1564-stanislaw Hozjusz Braniewo 1638-zamknieto zbór w rakowie 1648-arianie opuszczają pl 1596-unia brzeska pokoj z prawosławiem Zygmunt III prawoslawn dostep do senatu,czesc biskupow podpisala i przyjela zwierz papieza	Egzekucja praw-zygmunt I bona sforza poparli tomicki tarnowski górki Tęczyńscy respektowanie przywilejów kodyfikacja prawa podatek dla kleru, refor wojska siennicki ossolinski i leszczynski ZGYGMUNT AUGUST (1547-72) Bona sforza pomiara wloczna-ujednolicenie powinności chłopskich, podzial gruntow wyodrębnienie miast 1530-wymuszona elekcja Zygmunta Augusa 1537-pospolite ruszenie przeksztalcilo się w rokosz pod Lwowem-wojna kokosza 1568- odebranie egzekucji sadom swieckim 1578-trybunal koronny stefan Batory sad apelacyjny dla szlachty PIECHOTA WYBRANIECKA na wojne z Moskwa 1444-1446-bezkrólewie 1454-poczatek demokracji szlacheckiej w Cerekwicy i neiszawie –uzaleznienie zwoływania pospolitego ruszenia i nakładania podatkow przez krola od zgody sejmikow ziemskich Taksy –wojewoda ustalał max. Cenę towarów	Unifikacja-zespolenie w 1 calość, ujednolicenie prawa terytorium Reformacja-przewrót relig-spolw XVIw. W Europie, rozbicie Kosciola,powstanie protestancyzmu, wew odnowa kościoła, ożywienie zycia religijnego Protestanci-od lutra w 1529 r w Spirze gdy cesarz karolV nie chail zmian Hugenoci-kalwini we francji
1484-1559-wojny wloskie, konf.fran-habsbur 1556-podzial imperium miedzy Filipa2(Hiszp,Italia,Nider,Kol Ferdynanda1(korona cesarska,czeska,wegierska,iaustia przez cesarza KAROLA 5	*polityka Moskwy pretensje do zwierzchnictwa nad prawosławiem1589-niezalez od konstantyn patrarchiat w Moskwie Papież pawel III 1534-49 inkwizycja 1542 1540 towarz jezusowe2545-63 sobor w trydencie 1564 indeks 59	1382-unia lubelska Przyczyny:*podobne interesy sredniej szlachty litewskiej i polskiej(przywileje i zlota wolność) *chec ekspansji kościoła katolickiego na wschod, podporzadkowanie prawoslawnych*Litwini obawiali się, ze nie poradzą sobie z ekspansja Moskwy(utrata Smolenska i z.połockiej) Przebieg: styczeń 1569-w Lublinie krol podjal kwestie zacieśnienia unii , Zugmuntowi Augustowi przeszkodzili litewscy senatorowie opuszczając obrady, krol oglosil wcielenie podlasia, wolynia kojowszczyzny i ziemi braclawickiej do Korony, złamanie oporu Litwinow, 1.07.1569 podpisanie unii realnej-monarcha Zygmunt August, sejm, moneta i polit zagranicz, odrębne urzędy wojsko i skarb Skutki: *polska kultura mogla podjąć ekspansje na wschod *synkretyzm kulturowy *oderwanie Pol od spraw Europy Zachodniej *uwikłanie POL w długie wojny w obronie Kresow E *wielonarodowościowość Polski *wzrost znaczena magnaterii koronnej *wzros sily militarnej Ormianie lwow kijow Złoczów kamieniec Litwa-tatarzy Zydzi-miasta-szarwaki-prace kahał-gmina zydowska na czele rabin Wielki Waad-zwiazki kaalow menonici-holendrzy-pomorze gdanskie NAJWIECEJ PRAWOSLAWNYCH RUSINOW Wilkierze-kwestie bezpieczeństwa i porządku publicz, wytworcz. Rzemiesl i handlu jurydyki-miejsca osiedlenia niezrzeszonych partaczy-rywalizujacych rzemieslnkw krakow Lublin wilno poznan kamieniec –ogranicz prawo posiadania siemi wysylaly albegatow na sejm-obserwatorow	1519 – 21 wojna PL z krzyzakami
16w.Niderlandy-S-hiszpania N-zjednocz prow polnoc Holand 1588-wygrana Anglii z Hiszpania	W celu realizacji polityki i zapewniania tronu synom Wladyslaw Jagiełło poczynil wiele ustępstw polityczno-gospodarczych na rzecz szlachty. Szlachta wykorzystala te przywileje do walki z władcą, domagała się ciągłego ich rozszerzenia. *prawo wyboru króla-od zgody kandydata na zadania szlachtyuzalezniala ona jego wybor na tron		Od końca XIV wieku wzroslo w Polsce znaczenie stanu szlacheckiego. Kolejni królowie /od Ludwika Andegaweńskiego do przedstawicieli Jagiellonów /przyznawali szlachcie przywileje,czyli szczególne prawa wydawane w celu zapewnienia sobie poparcia szlachty.I tak Ludwik Węgierski za zagwarantowanie praw do korony polskiej jednej z córek nadał im przywileje koszyckie w 1374 r /zwolnił szlachtę od podatku,z wyjątkiem 2 gr za łan.Za uzyskanie zgody na przyznanie następstwa tronu dla swoich synów Władysław Jagiełło zapewnił szlachcie nienaruszalność dóbr ziemskich i wydał zakaz więzienia jej bez nakazu sądowego /przywileje czerwiński 1422 i jedleńsko-krakowski 1430/.Kazimierz Jagielonczyk w celu nakłonienia szlachty do wzięcia udziału w wojnie przeciwko Krzyżakom zapewnił ,iż bez zgody sejmików nie będą ustanawiane nowe prawa,podatki /przywilej cerekwicko-nieszawski 1454 r/.Jan olbracht zwolnił szlachtę od ceł za własne towary /przywilej piotrkowski 1496 r/. Aleksander Jagiellończyk wydał ustawę ,,Nihil novi,,w roku
Turcja: 1407-podboj turcji Tamerlana 1453-odbudowa Tur,zajecie Konstantynop 1526-zajecie Wegier 1532-wycof spod wiednia 1570-cypr 1571-bitwa morska pod Lepanto zatrz ekspancji w 15w. *wladza teokratyczna, sultanlaczyl rel i swicka, nie przeslad chrzescij, militarne, zla administr
1466-pokoj torun-zwrot pol pomorza 1525-hold lenny Albreht Hohenzolern –swiecki ksiaze, pol senator siostrzeniec Zygmunta I starego 1507-1548	-przywileje szlacheckie -wolna elekcja -sejm i senat -sejmiki szlacheckie -trójpodział władzy -ruch egzekucyjny
XVw. MOSKWA-zbieranie ziem Aleksander I Jagiellonczyk i Helena Iwanowa 1514-litwa traci Smolensk, zwycięstwo pod Orsza, 1533-37-wojna litwy z moskwa siewierszczyzna 1547 Iwan IV(1533-1584) carem Rusi sudiebnik	1) SEJM W Rzeczypospolitej szlacheckiej funkcjonowały 3 stany sejmujące: król, senat i izba poselska. Od roku 1493 mamy do czynienia z dwiema izbami w Sejmie: Poselską i Senatorską. Senat obraduje pod przewodnictwem króla, Sejm marszałka. SENAT- składał się z biskupów, wojewodów, kasztelanów, marszałków, podskarbich (do XVI w. 80-90 Senatorów, po Unii Lubelskiej 140.) IZBA POSELSKA- posłowie wybrani z poszczególnych ziemi ( na początku XVIw 40-45 posłów, po Unii Lubelskiej 170.
Zygmunt August 1548-69-72 zakon inflancki 1557-pozwole Wilhelm frustenberg- moskwa zajmuje Inflanty narwa dorpat 1559-inflanty w rece Zygmunta augusta, Gottard Ketler 1561-uklad w wilnie-rozwiaznie zakonu, Inflanty wolność, przywileje, swiecki ksiaze Kurlandii Semigalii lennik PL 1507-37-wojna z rosja 1562-szwedzi zajmują Parnawę 1563-Moskwa polock 1569-wyprawa na moskwe,mińsk 1570-dania i szwecja pokoj 1519-21-wojna z zakonem
Turcja Zygmunt I Stary 1530-zajecie Podkucia przez Raresza 1531-Obertyn Jan Tarnowski 1538-pokoj z Moldawia 1533-pokój PL z Turcja	1355-buda ludwig wegierski zwolnienie z nadzwycz podatko 1374-koszuce ludwig –zwolnienie z wszystkich podatkow z wyjątkiem 2gr z lanu chłopskiego *zobowiaz krola do wykupu szlachcica z obcej niewoli *odszkodowanie za wyprawe wojenna za granice kraju 1388-piotrkow wladyslaw jagiello-zatwierdzenie 1422-czerwiensk-jagiello-zabranial zajmowania i konfiskaty dobr szlacheckich bez wyroku sadowego, prawo pisane, zakaz laczenia urzędu sędziego ziem. I starosty grodowego 1423-warta jagiello-prawo do usuwania nieposłusznych soltysow 1430 jedlnia 1433 krakow-nietykalnosc osobista i majatkowa bez wyroku sadu 1454 cerekwica i nieszawa Kazimierz jagiellonczyk-pospolite ruszenie i nakładanie podatkow przez krola zależne od zgody sejmikow ziemskich 1496-piotrkow jan Olbracht-zwalnial szlachtę od ceł na towary z dobr szlacheckich *ustalal ceny towarów taksy wojewodzińskie *mieszczanie nie mogą nabywac ziemi *1 syn chlopa może opuscic wies w roku 1501 mielnik Aleksander I senat ma prawo do zmuszenia krola do przestrzeg ustalonego przez siebie prawa 1505-konstytucja nihil novi Aleksander I-krol nie może wydac nowych ustaw i praw bez zgody senatu i izby poselsk		Wolna elekcja to wybór monarchy nie przestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natomiast prymas. Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się w roku 1573 we wsi Kamion pod Warszawą. Później ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja, była to wieś Wola pod Warszawą. Bezpośrednią przyczyną wolnej elekcji był brak potomka ostatniego z Jagiellonów Zygmunta Augusta. W okresie Jagiellońskim wykształcił się zwyczaj nietypowej elekcji w obrębie rodziny panującej, co najczęściej bywało formalnością, ale stanowiło niezbędny warunek. Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r. szlachta o sporach i dyskusjach podjęła decyzję o zasadzie wyboru monarchy przez tzw. WOLNĄ ELEKCJĘ czyli powszechną w obrębie szlacheckiego stanu. PACTA CONVENTArozbud floty, przymierze POL FR, pomoc w czasie wojny, pokrycie dlugow 24.1574 zwolano kolejna elekcje z powodu ucieczki Walezego, 3.10.75 zebral się sejm konwokacyjny 7.111575 podwojna elekcja Maksymilian II Habsburg-zamoyski Anne Jaggielonke-corka bony i Zygmunta I a zona stefan Batory, podpisal artykuly i pacta conventa, opor Gdansk1577, 79 Akademia w Zilnie 1575-Iwan na Inflanty 1577Dzwine 1579-81 Polock-79 łuki 80 Pskowo 81 1582 10 letni rozejm z Moskwa w Jamie Zapolskim, car zwrocil Inflanty i zrzekl się ziemi polockiej i twierdzy wieliz
Kler: immunitet i przywileje sprzedaż odpustow 1476 1517-Luter w Wittenberdze 95 tez-wiara i laska daje zbawienie, nie uczynki, biblia nie tradycje likwidacja zakonow, konfisk dobr kosciel, zniesienie celibatu, chrzest komunia x2, poparl go Fryderyk Madry 1520-leon X potepil heretyka bulla 1521-klatwa, Karol V edykt Wormacja-banicja i spalenie 1555-augsburg-wladca narzuca wiare		Po śmierci Zygmunta Augusta władze pełni interreks-Jakub Uchanski-reprezentowal zewnarz przedkonwokacyjne i sejm elekcyjny oglaszac wybor elekta i koronować krola. Ruch egzekucyjny nie doprowadzil do całkowitego ustanowienia zasad wyboru krola . Po unii lub. Magnateria była silniejsza, a szlachta slabsza. *po śmierci Zygmunta Augusta panowlay sądy kapturowe-szlachta *1573- sejm konwokacyjny Zamoyskiustalono ze elekcja odbędzie się VIRITIM-w wyborach każdy ma prawo, ale nie mus uczestniczyć *miejsce lekcji kolo Warszawy 1573-w Kamieniu zebrli się przedst.. województw i posłowie cudzoziem reprezen swoich kandydatow. *katolicka magnateria poparla Ernesta Habsburga *Jean Monluc zglosil Henryka Walezegi hojnie placac, oskarżony o mord hugenotów 1572 *szwedzi Jana IIIWaze, a litwa Iwana IV 16.05.1573-ogloszenie elekcji przez prymasa *zadania potweirdz przywilejow szlach, zasady elekcyjność, prawo wypow posluszenstwa krolowideklaracji zwoływania sejmu i zatwierdz postanow konfederacji warszaw-konflik z przyszłym krolem, ale zgodzil się i zatwierdzil jako Artykuly Henrykjowskie –uzaleznialy krola od senatu
Jan Kalwin-predyscynacja 1559-kontrola zycia prywatnego przez gminy wyznaniowe(konsystorze) Burbonowie coligny-republlikanie 23/24.08.72 rzez hugenotów 15.04.1598-edykt w Nantes hugenogi maja ograniczaona wolność kultu
ANGLIA-ruch antyklerykaln–lollardzi HENRYK VIII(1509-47) Klemens VII nie chciał uniewaznc malzenstwa, zerwal z Rzymem w 1534 parlament zalegaliz akt supremacji-glowa kościoła anglikańskiego-likwidacja kosciolow konfiskata ziem kościelnych EDWARD VI (1547-53)ksiega modlow, jezyk narodowy Maria Turod(1553-58)proba przywrócenia katolicyzmu, siostra Elzbieta I 1558-1603-racja stanu, [urytanizm