Justynian I Wielki- cesarz bizantyjski od 527 do 565, święty Kościoła prawosławnego. Adoptowany przez cesarza Justyna I. W 525 roku poślubił Teodorę (jaka Teodora była chyba każdy pamięta ). Został ogłoszony przez Justyna współcesarzem 1 kwietnia 527, a koronowany razem z Teodorą przez patriarchę w Hagia Sofia cztery dni później. Od 1 sierpnia, kiedy zmarł Justyn, Justynian był jedynym władcą Konstantynopola.
O Justynianie pisał Prokopiusz z Cezarei:
-„Panegiryk o budowlach”- na życzenie Justyniana, ku jego chwale
-„Historia Sekretna”- w niej uzewnętrznia swoją nienawiść do Justyniana i Teodory
Zdolny, energiczny i dobrze wykształcony, zanim objął władzę, był oficerem konnej straży przybocznej cesarza, tzw. scholarów.
W roku 529 na rozkaz Justyniana zamknięto Akademię Platońską. Skupieni w niej filozofowie uciekli do Persji, część z nich znalazła schronienie w Harranie. Rolę uczelni przejęły zakony.
Justynian był sprawnym reformatorem administracji państwowej. Niestety, wprowadzane reformy i wojny obciążały skarb państwa i Justynian podnosił podatki. 11 stycznia 532 mieszkańcy Konstantynopola, po odrzuceniu przez cesarza ich żądań dotyczących obniżenia podatków i zmniejszenia kosztów administracji, wzniecili powstanie zwane powstaniem "Nika" (od okrzyku "zwyciężaj" podczas walk cyrkowych). Justynian z trudem utrzymał władzę, bunt został krwawo stłumiony przez jednego z jego wodzów Belizariusza.
W roku 553 Justynian zwołał do Konstantynopola sobór, nie licząc się z opinią hierarchii kościoła Zachodu. Na soborze zostały potępione poglądy Ibasa i Teodoreta z Cyru.
Czas panowania Justyniana przyniósł dla cesarstwa wiele pozytywnych zmian. Powołał komisję, złożoną z prawników i uczonych, której zadaniem było unowocześnienie i usystematyzowanie prawa rzymskiego. Na czele zespołu stanął prawnik Tribonianus. Najpierw komisja wydała Digesta – zbiór opinii wybitnych rzymskich prawników na temat konkretnych przypadków prawnych. Największą zasługą justyniańskiej komisji kodyfikacyjnej było spisanie "Kodeksu Justyniana" (Corpus iuris civilis, 528-534). Również jego słynna małżonka Teodora przyczyniła się do nadania kobietom w kodeksie wielu praw.
Przyjął tytuł Basileus (autokrata) - sprawował rządy silnej ręki. Wprowadził cezaropapizm, oznaczało to że cesarz zwoływał synody i decydował o dogmatach. Przyczynił się do rozwoju kulturalnego, klasyfikacji praw, podzielił prawo na cywilne i karne. Teodora wprowadza akt prostracji (proskinezy)– czołganie się u stóp władcy do obyczaju dworskiego.
Za panowania Justyniana I Wielkiego powstało wiele budowli użyteczności publicznej, a prestiżowym przedsięwzięciem było ufundowanie trzeciej bazyliki Hagia Sofia (Świętej Mądrości) w Konstantynopolu (dwie poprzednie uległy zniszczeniu). Władca budował świątynie nawet w dalekich prowincjach, np. Kościół San Vitale w Rawennie. Monumentalne budowle, akwedukty, drogi i mosty oraz łaźnie publiczne miały zapewnić Justynianowi propagandowy sukces wśród obywateli cesarstwa. Jednak kwitnące donosicielstwo, brak tolerancji religijnej (potajemne praktyki były karane śmiercią), ostra cenzura i próżność cesarza psuły ten wizerunek.
Sztuka za czasów Justyniana:
-Medal Justyniana- ikonografia rzymska ale duch wschodni, ujęcie en face a nie profilowe jak w Rzymie
-Augustaion- zamienia kolumnę Heleny na kolumnę Justyniana (wyobrażony na koniu jako Achilles nie jako cesarz rzymski, w lewym ręku jabłko królewskie)
-Hagia Sophia (532-537) Izydor z Miletu i Anthemios z Tralles, zbudowana dzięki konfiskacie majątków po powstaniu Nika
Kopułowa: całkowite zerwanie z kultura zachodu, katedra miasta,
Poprzedzona atrium i narteksem jak wczesnochrześcijańskie bazyliki, małe prezbiterium, cechy bazyliki osiowej, manifestacja władcy
Liturgia wschodnia: otwarta dla wiernych, organizacja budowli podporządkowana liturgii: -wejście do kościoła, -oddzielenie duchownych od wiernych wg różnych kategorii, -wyposażenie, -pomieszczenia pomocnicze
Hierateion (prezbiterium)- nawet cesarz nie miał tam wstępu, tylko konsekrowani
Naos (nawa)- wierni zgromadzeni wg hierarchii, liturgia słowa
Początek liturgii: I wejście->atrium ->narteks -> Drzwi królewskie, modlitwa wejścia->procesyjne wejście do nawy przez małą architekturę (templorum)->zasiadanie na syntronie
Liturgia słowa: wygłaszana z ambony skomunikowanej z templorum soleią , homilia z wyniesionej wysoko katedry
Liturgia eucharystii- przygotowanie ofiary w specjalnym pomieszczeniu (skevophylakion)- >procesja wielkiego wejścia- > cyborium (przesłaniane kotarami, moment przemienienia widoczny dla wiernych, bo kotary odsłaniano, templion też była ażurowy wiec też było widać co się tam dzieje)
Podsumowując: oś pionowa+konstrukcja kopułowa->kosmologia
Świątynia odzwierciedleniem świata , kopuła- nieba.
Dekoracja: nowa estetyka się rodzi
No to jeszcze :
Hagia Eirene (532,564) poświęcony Irenie- personifikacji Pokoju Bożego, druga po Hagia Sophia, pomnik ikonoklazmu
Apostoleion- plan krzyżowo –kopułowy, duży wpływ miał na zachód
Kość. śś Sergiusza i Bakchusa (527-536) połączony wspólnym narteksem i atrium z kość św. Piotra i Pawła, plan czerpie ze Złotego Oktogonu w Antiochii, dookoła wewnętrznego oktogonu eksedry wewn. (później taj też w Rawennie)
Mozaiki: najwspanialsze mozaiki Justyniana są w Rawennie, a że jest osobne pytanie o Rawennę , więc pozwolę sobie tego nie dublować
Może napiszę tylko tyle, że najpopularniejsze przedstawienia to: Chrystus Pantokrator, Tronująca Madonna, wizerunki pary cesarskiej w tym koronacja przez Chrystusa, wizerunki świętych
Były jeszcze: kodeksy iluminowane jak np.: Codex Purpureus Rossanensis czy Codex Purpureus z Synopsy; ivoiry np. Dyptyk Barberini o triumfalnej ikonografii władcy, )nie było za czasów Justyniana już dyptyków konsularnych, bo Justynian zniósł ten urząd), plakiety np. plakieta z Saint Lupicin z tronującym Chrystusem w asyście Piotra i Pawła, plakieta z tronującą Madonną (nikopoia) , plakieta z Michałem Archaniołem i inne; a także złotnictwo kwitło zarówno religijne jak i imperialne