Społeczeństwo sieci

Zwrot „społeczeństwo sieci" odnosi się do społeczeństw, któ­re wykazują dwie zasadnicze cechy. Pierwszą jest obecność w tych społeczeństwach wyrafinowanych - prawie wyłącznie cy­frowych - technologii komunikacji sieciowej i zarządzania dys­trybucją informacji; technologii, które tworzą podstawową infra­strukturę coraz większego układu społecznych, politycznych i ekonomicznych praktyk. Drugą, prawdopodobnie bardziej intrygującą cechą społeczeństw sieci jest reprodukowanie i instytucjonalizacja- poprzez (i pomiędzy) tymi społeczeństwami - sieci, rozumianych jako podstawowe formy społecznej organizacji oraz relacje w poprzek szerokiego zakresu społecznych, politycznych i ekonomicznych konfiguracji i połączeń.

Sieci

Sieci składają się z trzech głównych elementów: punktów węzłowych (nodes), powiązań Uies) oraz przepływów (flows). Wę­zeł to wyraźny punkt, połączony z przynajmniej jednym innym punktem, chociaż często funkcjonuje jednocześnie jako punkt łą­czący dwa lub więcej punktów. Powiązanie łączy jeden węzeł z innym. Przepływy są tym, co przechodzi pomiędzy węzłami wzdłuż powiązań. Aby to zilustrować, możemy wyobrazić sobie grupę przyjaciół jako przykład sieci: każdy z przyjaciół jest wę-ziem, połączonym z co najmniej jednym z pozostałych przyjaciół, lecz zazwyczaj z wieloma innymi, którzy są także połączeni, zarów­no niezależnie, jak i poprzez kogoś innego; regularne kontakty pomiędzy tymi przyjaciółmi, rozmowa lub inne działania, czy to bezpośrednio czy też za pomocą technologii, stanowią powiąza­nia, które ich ze sobą łączą; to, co dzieje się pomiędzy nimi -plotka, przyjacielska atmosfera, miłość, pomoc - są to przepływy, Do każdego z tych trzech elementów dołączonych jest wiele zmiennych, które wzięte razem nadają charakter jakiejkolwiek sieci. Węzły (na przykład przyjaciele, komputery, firmy) mogą być potężne lub bezsilne, aktywne lub bezczynne, stacjonarne lub mobilne, stałe lub tymczasowe, mogą być źródłami sieci lub sieciowymi odbiorcami różnego rodzaj u przepływów. Powiązania (np. korespondencja, połączenia kablowe, kontrakty) mogą być słabe lub silne, prywatne bądź publiczne, pojedyncze lub wielo­stronne, unikatowe lub nadmierne, rozproszone lub gęsto sku­pione, równoległe lub krzyżujące się ze sobą. Przepływy (np. plotka, dane, pieniądze) mogą być obfite bądź niewielkie, regu­larne lub nierównomierne, znaczące lub bez znaczenia. W zależ­ności od tego, które z tych lub innych zmiennych charakteryzują elementy składowe sieci, może ona wykazywać wiele właściwo­ści.

Właściwości społeczeństwa sieci

Zdaniem Castellsa, „społeczeństwo sieci [..-] składa się z sie­ci obejmujących sfery produkcji, władzy i doświadczenia, tworzą­cych kulturę wirtualną, kulturę przypływu globalnych trendów, przekształcających czas i przestrzeń" (Castells 1998: 370). Spo­łeczeństwo sieci - społeczeństwo, w którym sieciowa forma orga­nizacji zastępuje inne formy, w poprzek kategorii politycznych, ekonomicznych i kulturowych - ma cechy wielu zmian dyskuto­wanych powyżej w odniesieniu do innych dyskursów, które poja­wiły się, próbując nazwać panujące warunki późnego kapitali­zmu, liberalnej demokracji i stosunków międzynarodowych

Prawdą jest również to, że rozważanie centralnej roli form sie­ciowych wnosi coś charakterystycznego do tych prób uchwyce­nia i określenia ducha współczesnej epoki. Z kolei teza o społe­czeństwie sieci zbiera i jednocześnie rozszerza wiele z tematów dyskutowanych w tym rozdziale. W nowatorskim twierdzeniu ze swojej rozprawy Castells wyodrębnia wiele cech, które wzięte ra­zem nadają kształt społeczeństwu sieci (Castells 1998).

Na gruncie ekonomicznym, społeczeństwo sieci jest „oparte na transferze informacji" (informaiional), nr przeciwieństwie do wyłącznie przemysłowej - kapitalistycznej gospodarki. Są to gospodarki, które zostały przekształcone tak, by odzwierciedlić nadrzędność wytwarzania i dystrybucji wiedzy i informacji, szczególnie jeśli dotyczą one optymalizacji i kontroli procesu produkcyjnego oraz rynków. Są to również takie systemy ekono­miczne, które za kluczowe źródto dla rozwoju uważają nacisk na ciągłość innowacji technologicznych oraz stawianie elastycz­ności ponad osiąganie jak najwyższej wydajności (Castells 2007: 34-37). Oparty na transferze informacji sposób rozwoju kieruje ekspansywną i ożywioną formą kapitalizmu w sercu społeczeń­stwa sieci.

Ekonomia społeczeństwa sieci jest zorganizowana globalnie, na zasadzie modelu sieciowego. W społeczeństwie sieci kapitał oraz towary (włączając w to towary informacyjne) w coraz mniejszym stopniu zawierają się w ramach stałych granic tery­torialnie określonych państw narodowych, a zamiast tego prze­pływają z coraz większą swobodą wzdłuż powiązań, przecinają­cych te granice lub przechodzących przez nie, pomiędzy węzłami (np. firmami, regionami, rynkami), które same często są zorga­nizowane w formie sieci. Praca pozostaje bardziej terytorialnie ograniczona niż kapitał czy towary, chociaż połączenie wzrasta­jącej migracji i elastyczności sieciowych procesów produkcji ła­godzi to ograniczenie, przede wszystkim w taki sposób, że zwiększa władzę i kontrolę kapitału względem pracy.

Społeczeństwo sieciowe - jeden z typów społeczeństwa, którego istotą jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych organizacjach i grupach społecznych czy kręgach zainteresowań przez jednostkę.

Koncepcja społeczeństwa sieciowego stanowi próbę zdefiniowania postmodernistycznej rzeczywistości społecznej oraz ekonomicznej, gdzie zmianie podlega rola jednostki jako obywatela i państwa jako podstawowej formy zrzeszania się jednostek, jak również dotychczasowej struktury i funkcji kapitalistycznej gospodarki. Za istotny czynnik zmian uważa się rozwój nowoczesnych technologii telekomunikacji oraz rozbicie tradycyjnych form interakcji ludzkich.

W tego typu społeczeństwie, będącym jednym z przejawów społeczeństwa informacyjnego jednostka jest określana jako węzeł sieci, co oznacza, że organizuje ona swoje życie prawie wyłącznie dzięki własnym wyborom interakcji z innymi jednostkami. W ten sposób tworzona jest sieć wzajemnych relacji, bardzo często krótkotrwałych. Jednakże jednostki w społeczeństwie sieciowym mogą poprzezInternet czy telefonię komórkową nawiązywać tych relacji potencjalnie nieskończenie wiele, chociaż zdaniem Manuella Castellsaposzukiwanie głębszych kontaktów interpersonalnych odbywać będzie się poza rzeczywistością wirtualną. Organizacja gospodarki w społeczeństwie sieciowym preferuje wykorzystanie technologii komunikacyjnych w postaci pracy na odległość - telepracy, oraz znacznej roli organizacji wirtualnych.

Społeczeństwa sieciowego nie można jednak określić jako zupełnie nowej formy kulturowo-cywilizacyjnej, ponieważ w dużym stopniu bazuje na kapitalistycznych relacjach społecznych i ekonomicznych. W ten sposób społeczeństwo informacyjne nie nabiera charakteru utopijnego ani też technokratycznego. Istniejące podziały społeczne zorganizowane zostają wokół nowej wartości centralnej - informacji, nie zaś pieniądza. W wymiarze globalnym dominację uzyskują technopolie - miasta, które zorganizowane są wokół wspierania rozwoju nowoczesnych technologii, których rywalizacja w globalnym wymiarze określa przejście ku różnych od dotychczasowych modeli sprawowania władzy w ludzkich społecznościach.