Teoria rozwoju psychospołecznego Eriksona

Kluczowe pojęcia: kryzys psychospołeczny, zadanie rozwojowe, stany tożsamości, cnota, tożsamościowe moratorium, rozproszenie tożsamości, tożsamość tymczasowa, osiągnięcie tożsamości

Termin "kryzys" pochodzi z języka greckiego

od słowa krino, oznaczającego wybór, podejmowanie decyzji, rozstrzygnięcie, a także zmaganie się lub walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu.

Rodzaje sytuacji kryzysowych /za: Kubacka-Jasiecka, 2010)

• Kryzysy przemiany (rozwojowe, normatywne);

• Kryzysy sytuacyjne (traumatyczne, losowe, incydentalne);

• Kryzysy chroniczne.

DEFINICJA. KRYZYS TO:

• utrata równowagi emocjonalnej i życiowej;

• zablokowanie lub brak adekwatnych zasobów zmagania się;

• moment zwrotny wymuszający zmianę życiową;

• zagrożenie (utrata) sensu życia i systemu wartości;

• zagrożenie koncepcji własnej osoby i tożsamości

W PSYCHOLOGII ROZWOJU CZŁOWIEKA

kryzys to kamień milowy, punkt graniczny o charakterze zwrotnym.

WAŻNE POJĘCIA

• progres – przyswojenie nowych informacji, różnicowanie doświadczenia;

• plateau – porządkowanie i wstępna integracja doświadczenia;

• regres – konflikt nowego ze starym, dezintegracja doświadczenia uprzedniego, pojawia się wydarzenie krytyczne, np. trauma;

• kryzys – moment przełomu – faza przejściowa kończąca poprzedni i rozpoczynająca następny cykl rozwojowy.

SZCZEGÓLNIE WPŁYWOWA KONCEPCJA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO
ERIKA ERIKSONA (1902-1994)

ZAŁOŻENIA

Rozwój wynika z interakcji między instynktami a kulturowymi i społecznymi wymaganiami; trwa przez całe życie; by dojrzeć trzeba pomyślnie rozwiązać osiem kryzysów, czy dylematów; rozwiązanie to zdobycie nowej cechy ego, tzw. cnoty; negatywne rozwiązanie wypacza rozwój.

POJĘCIA PODSTAWOWE

• KRYZYS – punkt zwrotny w biegu zdarzeń. Nagłe polepszenie lub pogorszenia sytuacji;

• ZADANIE – coś co musi być zrobione;

• CNOTA – nowy wymiar tożsamości, nowa cecha ego.

Erikson uważa, że:

• Rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi i społecznymi wymaganiami.

• Trwa przez całe życie, bo całe życie rozwija się nasze poczucie tożsamości.

• By dojrzeć, jednostka musi w czasie swego życia przetrzymać i pomyślnie rozwiązać osiem kryzysów czy dylematów, wynikających z nowych zadań stawianych przez otoczenie, z nowych wyzwań.

• Rozwiązanie to znalezienie nowego sposobu funkcjonowania, nowej cechy ego, nowego wymiaru tożsamości jednostki, tzw. cnoty. Cnota daje siłę, potencję. Rozwiązuje się te problemy na kontinuum od bieguna pozytywnego do negatywnego.

• Negatywne rozwiązanie któregoś kryzysu rzutuje na wszystkie pozostałe. Wypacza rozwój. Na każdym też etapie może być obnażona słabość kształtującej się tożsamości.

Etap I . Wiek niemowlęcy (0 – 1 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	PODSTAWOWA UFNOŚĆ A NIEUFNOŚĆ (czy świat jest wrogi czy przyjazny)
CEL ROZWOJU. ZADANIE	OSIĄGNIĘCIE ZAUFANIA DO OPIEKUNA
GŁÓWNA CNOTA	NADZIEJA

Etap II . Dzieciństwo (2 – 3 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	AUTONOMIA A WSTYD I ZWĄTPIENIE
CEL ROZWOJU. ZADANIE	OSIĄGNIĘCIE SAMOKONTROLI I POCZUCIA WŁASNEJ ODRĘBNOŚCI .
GŁÓWNA CNOTA	WOLA

Etap III . Wiek zabawy (4 – 5 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	INICJATYWA A POCZUCIE WINY
CEL ROZWOJU	UKSZTAŁTOWANIE ORIENTACJI NA CELE I INICJATYWNOŚĆ W DZIAŁANIU (pojawienie się poczucia celowości działania)
GŁÓWNA CNOTA	ZDECYDOWANIE /PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ/

Etap IV . Wiek szkolny (6– 12 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	PRODUKTYWNOŚĆ (PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ) A POCZUCIE NIŻSZOŚCI
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE POCZUCIA WŁASNEJ KOMPETENCJI (zaradność i sprawność w działaniu)
GŁÓWNA CNOTA	KOMPETENCJA

Etap V . Wiek adolescencji (13 – 18 r. ż.) (19 – 22 r.ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	TOŻSAMOŚĆ GRUPOWA A ALIENACJA ____________________________ TOŻSAMOŚĆ INDYWIDUALNA A NIEPEWNOŚĆ (DYFUZJA) ROLI
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE ODPOWIEDZI NA PYTANIE KIM JESTEM I KIM MOGĘ BYĆ (ile jestem wart)
GŁÓWNA CNOTA	WIERNOŚĆ SOBIE (integracja intelektualna, społeczna, seksualna, etyczna itd.)

Stany (statusy) tożsamości wg Jamesa Marcii (1987).

Statusy ocenia się za pomocą dwóch wymiarów: podejmowania poszukiwań, stawiania pytań (P); zaangażowania, podejmowania ról (Z).

STRUKTURA TOŻSAMOŚCI	P	Z
I osiągnięcie	+	+
II moratorium	+	-
III zamknięcie	-	+
IV rozpad	-	-

Etap VI . Wczesna dorosłość (23 – 34 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	INTYMNOŚĆ A IZOLACJA
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE ZDOLNOŚCI DO MIŁOŚCI BEZ UTRATY POCZUCIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI (dawanie, kochanie w nieegoistyczny sposób)
GŁÓWNA CNOTA	MIŁOŚĆ

Etap VII . Średnia dorosłość (35 - 60 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	KREATYWNOŚĆ (PRODUKTYWNOŚĆ) A ZAINTERESOWANIE SOBĄ I STAGNACJA
CEL ROZWOJU	POTRZEBA OPIEKOWANIA SIĘ I TROSKA O LOS MŁODSZYCH GENERACJI (dzięki inwestowaniu w kolejne pokolenia ludzie czują się produktywni)
GŁÓWNA CNOTA	OPIEKUŃCZOŚĆ

Etap VIII . Późna dorosłość (pow. 65 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	INTEGRALNOŚĆ EGO /samoakceptacja/ A DESPERACJA I ROZPACZ /beznadzieja/
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE MĄDROŚCI ŻYCIOWEJ W WYNIKU POZYTYWNEGO BILANSU ŻYCIA
GŁÓWNA CNOTA	MĄDROŚĆ

Opracowano na podstawie: Brzezińskiej (2000), Bee, 2004, Streneberga, 1999 i innych.

Stadium rozpadu (rozproszenia) tożsamości

nie ma zaangażowania w żadną ideologię; nie przechodzi się kryzysu; może to być albo wczesny etap rozwoju (przed kryzysem) albo niepowodzenie w przejęciu zobowiązań po kryzysie. W efekcie - dyfuzorzy (zagubieni)-zmierzają bez celu w różnych kierunkach.

Stadium moratorium (tożsamościowego moratorium, tożsamość moratoryjna)

rozważane są różne możliwości, decyzja jest jednak odkładana,

to przygotowanie do podjęcia zadań dorosłości, do wzięcia życie w swoje ręce. Jednostka doświadczyła kryzysu i nie przestaje szukać. Po odrzuceniu wszystkich opcji, pozostaje w stanie niepewności.

Stadium tożsamości tymczasowej (zamknięcie, tożsamość nadana)

jednostka nie podjęła własnych poszukiwań i pozostaje przywiązana do wartości wywodzących się

z okresu dzieciństwa; doszło do przejęcia tożsamości, z pominięciem kryzysu, wyznaczonej przez

kulturę lub rodziców; wybiera się coś, co jest z jakichś względów wygodne. Zdecydowani z góry (z

tożsamością przyjętą od innych)-przyjęli bezkrytycznie standardy hołdowane przez innych, zwykle

rodziców.

Stadium osiągniętej tożsamości

jednostka przeszła kryzys i zaangażowała się w realizację dobrze zdefiniowanego zadania lub

podjęła określone role; konieczne było moratorium. Zdobywcy, Zwycięzcy (z tożsamością

osiągniętą)-jedynie oni wybrali filozofię i cele, które wykorzystują ich talent, zaspokajają ich

potrzeby, pozwalają na wyrażanie uczuć i zachęcają do rozwoju.

PODSUMOWANIE

• Kryzysy emocjonalne pojawiają się nieustannie. I nie są wyłącznie efektem odziedziczonych
  z dzieciństwa frustracji i konfliktów;

• Nierozwiązane konflikty - to jak nadbagaż, z którym wkraczasz w przyszłość; trzeba się go pozbyć, by stać się dojrzałym człowiekiem;

Cechy osobowości zwiększające podatność na kryzys:

• brak trwałych więzi społecznych,

• niezdolność do korzystania z naturalnych źródeł wsparcia,

• nieumiejętność uczenia się na błędach,

• nieopanowane poprzednie sytuacje kryzysowe,

• występowanie zaburzeń psychicznych i zaburzeń równowagi emocjonalnej,

• niskie poczucie własnej wartości,

• prowokacyjne, impulsywne zachowanie,

• nadużywanie substancji psychoaktywnych (Greenstone, Leviton, 2004).

LITERATURA

Badura-Madej, W. (2004). Kryzysy i interwencja kryzysowa w terapii dzieci i młodzieży [w:] I. Namysłowska (red.). Psychiatria dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

Greenstone, J. L., Leviton, S. C. (2004). Interwencja kryzysowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa: Wyd. Profesjonalne i Akademickie.

Pilecka, B. (2004). Kryzys psychologiczny. Wybrane zagadnienia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

str. 6