„Rewolucja francuska, jej geneza (przyczyna, początki) i konsekwencje.”

Rewolucja francuska 1789-1799 (nazywana też Wielką Rewolucją Francuską lub po prostu Wielką Rewolucją) – okres w historii Francji (1789-1799), w którym doszło do głębokich zmian polityczno-społecznych i obalenia monarchii Burbonów. Za jej symboliczny początek uważa się zdobycie przez lud Paryża twierdzy Bastylia 14 lipca 1789 roku. Natomiast za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799 roku, kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się dzień później Pierwszym Konsulem.

PRZYCZYNY REWOLUCJI

• absolutne rządy Ludwika XVI 1774 – 1792 i jego żony Marii Antoniny Habsburg

• feudalna struktura państwa będąca sprzecznością z narastającymi tendencjami kapitalistycznymi

• absolutyzm chroni stany wyższe, władcę, kler, szlachtę co pozostaje w sprzeczności z rodzącymi się liberalizmem i hasłami demokracji

• burżuazja posiada władzę ekonomiczną, ale nie posiada władzy politycznej, chce odebrać przywileje władcy, klerowi, szlachcie

• zła sytuacja ekonomiczna ( rozrzutność Marii Antoniny )

• zły stan finansów państwa ( ogromne wydatki na armię, dyplomację, utrzymanie dworu )

• nierównomierny rozwój gospodarczy Francji, spadek produkcji

• wysokie podatki

• klęski żywiołowe ( susza, pomory bydła, nieurodzaj, epidemie )

• inflacja, wzrost cen, bankructwo wielu przedsiębiorstw

• wpływ ideologii oświecenia : wolność - równość – braterstwo, Rosue ( umowa społeczna ), Lock ( traktat o tolerancji ) Monteskiusz ( trójpodział władzy )

PRZEBIEG REWOLUCJI

Król zwołuje Stany Generalne na dzień 5 maja 1789 aby uchwaliły podatki ( Stany Generalne nie były zwoływane od 1613 ). Stan trzeci żąda podwójnej liczby przedstawicieli i przeprowadzenia reform, stan I i II nie chcą wspólnych obrad. Król zamyka sale obrad, stan III przenosi się do sali gry w piłkę ( 23 VI 1789 ) i 9 VII ogłasza się Zgromadzeniem Narodowym, i ogłasza, że nie rozejdzie się bez ustanowienia konstytucji ( od tego momentu Zgromadzenie nazywa się Konstytuantą ).

11 lipca Zgromadzenie powołuje Gwardię Narodową na czele z La Fayettem dla zabezpieczenia porządku w Paryżu. Sytuacja w Paryżu jest podminowana, król ściąga wojska z zamiarem pacyfikacji, uspokaja lud odwołując znienawidzonego ministra Necera.

14 VII 1789 zdobycie i zburzenie Bastylii przez lud paryski, wprowadzono trójkolorową kokardę na znak jedności króla z ludem.

Reformy Konstytuanty 5 VIII 1789 reformy ( poprzedzone wielkimi buntami chłopów na prowincji tzw. Wielka Trwoga )

- zniesiono podział na stany ( równość )

- znosi się część świadczeń feudalnych

- wolność wobec prawa

- własność

- braterstwo i tolerancja

- nowy podział 83 departamenty podzielono na dyskryty ŕ kantony ŕ gminy miejski i wiejski

26 VIII 1789 Konstytuanta ogłasza deklaracje praw człowieka i obywatela autorstwa La Fayetta

• „wolność – równość - braterstwo”

• wszelka władza pochodzi od narodu, a nie od króla

• jednostka ludzka jest wolna, ma prawo do własności

• nikt nie może być uwięziony bez nakazu sądowego

• władza państwowa odpowiada przed narodem

We Francji obowiązuje system dwuwładzy, monarchia konstytucyjna ( rządzi król Ludwik XVI ograniczony przez Konstytuantę )

Konstytucja cywilna dla kleru VII 1790

- wybieralność duchownych

- przysięga na Konstytuantę

- dobra kościelne dobrami narodowymi

- konfiskata klasztorów, dziesięciny

- ingerencja państwa w stosunki wewnętrzne Kościoła, z wyjątkiem wiary

Uchwalenie Konstytucji 3 IX 1791, Trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą.

Ustawodawcza ( legislatywa ) Wykonawcza ( egzekutywa ) Sądownicza Jednoizbowe zgromadzenie prawodawcza, wybierane co 2 lata ( cenzus majątkowy ) Król wraz z ministrami Sądy

PODZIAŁY POLITYCZNE W ZGROMADZENIU

Radykalna mniejszość wroga monarchii i gotowa walczyć o demokratyczne stosunki w państwie – powszechne prawo wyborcze, równy dostęp do własności Bez ściśle określonego programu politycznego Zwolennicy utrzymania monarchii konstytucyjnej w jej kształcie z 1791 r.

Rewolucyjna Umiarkowana Stowarzyszenie roku 1789 Salon francuski Górale Żyrondyści Kordelierzy Marat, Dantan Jakobini Robespiere

Poza Zgromadzeniem organizował się w zbrojne sekcje lud Paryża na czele z sankiulotami ( ubodzy robotnicy najemni ). Przywódcy sankiulotów ( Babeuf, Hebert ) głosili powszechne zrównanie prawne i majątkowe

JAKOBINI, najsłynniejszy klub polityczny w okresie rewolucji francuskiej. Wywodził się z Klubu Bretońskiego (Club Breton), zawiązanego po zwołaniu w 1789 Stanów Generalnych; nazwę wziął od siedziby w starym dominikańskim klasztorze św. Jakuba w Paryżu. Klub szybko się rozrastał, a jego starannie opracowany program polityczny wywierał wielki wpływ na Zgromadzenie Narodowe. W sierpniu 1791 miał na prowincji sieć klubów filialnych. Wysokie wpisowe ograniczyło członkostwo do ludzi posiadających jakiś zawód lub piastujących stanowiska urzędnicze; początkowo jakobini nie wyróżniali się nazbyt radykalnymi poglądami. Gdy przywództwo objął w 1792 M.F.M. Robespierre, wówczas umiarkowanych usunięto z klubu. W następnym roku klub doprowadził do Wielkiego Terroru, w czerwcu odsunął od rządów żyrondystów. Powodzenie zawdzięczał sprawnej organizacji i poparciu sankiulotów. Po upadku Robespierre’a klub zamknięto, a próby jego reaktywowania zakończyły się ostatecznym niepowodzeniem w 1799.

KORDELIERZY (franc. Cordeliers, związani sznurem), francuska nazwa regularnych franciszkanów. Nazwa pochodzi od klasztoru franciszkanów gdzie odbywały się zebrania) Klub ten początkowo współdziałał z Jakobinami, lecz później przez nich zwalczany, został przez Robespierrea rozpędzony w marcu 1794, przywódcy zaś Danton i Desmoulins zgilotynowani.

SANKIULOCI, tak nazywano we wczesnym okresie rewolucji francuskiej członków ochotniczej,,armii’’ republikańskiej. Nazwę wzięli stąd, że nie nosili modnych, obcisłych spodni, spiętych pod kolanami (sans culotte), lecz robotnicze, luźne, lniane okrycia. Podczas Wielkiego Terroru funkcjonariusze nazwali się citoyens sansculottes i nosili wyróżniający ich ubiór: pantalon (długie, luźne spodnie), carmagnole (marynarkę z krótkimi połami), czerwoną czapkę frygijską i sabots (drewniane chodaki).

ŻYRONDYŚCI, członkowie francuskiej partii politycznej, pochodzący głównie z departamentu Gironde. W początkowym okresie rewolucji francuskiej żyrondyści byli w ścisłym związku z jakobinami. Ich radykalni przywódcy Brissot, Marguerite Gaudet i Marie-Jeanne Roland, szybko zdobyli przewagę w Legislatywie, a po odsunięciu od władzy króla zdominowali rząd republikański powołany we wrześniu 1792 przez Konwent. Przyszło im rządzić w krytycznym czasie; doprowadzili do wojen z wrogami Francji. Niepowodzenia w tych wojnach przyczyniły się nie tylko do egzekucji króla, ale i do upadku partii i wprowadzenia rządu Wielkiego Terroru. Kryzys wybuchnął, gdy Charles-François Dumouriez, głównodowodzący armią francuską, zbiegł w kwietniu 1793 do Austriaków. Partia próbowała odzyskać znaczenie odwołując się do skrzydła umiarkowanych i aresztując Héberta. Gdy się to nie powiodło, tłum wygnał ich z Konwentu, a później więcej niż dwudziestu ich przywódców aresztowano i zgilotynowano.

Do wojny parł również sam Ludwik XVI w nadziei, że przyniesie ona klęskę militarną i upadek rewolucyjnych rządów. Część lewicy (Żyrondyści) parła do rozstrzygnięć zbrojnych w przekonaniu, że ludy innych krajów udzielą poparcia rewolucji. W 1792 r. w Zgromadzeniu przegłosowano wypowiedzenie wojny Austrii, które poparły Prusy. Marsz sprzymierzonych wojsk austriacko-pruskich został powstrzymany w bitwie pod Valmy (co nie przesądziło jeszcze losów wojny). Na hasło ,,0jczyzna w niebezpieczeństwie" Ściągnęły do Paryża oddziały ochotników z prowincji. Uzbrojony i zorganizowany lud coraz gwałtowniej wyrażał swą wrogość do monarchii. Na niekorzyść Ludwika XVI działało również to, że już wcześniej usiłował uciec z Paryża. Ponadto wrogie państwa głosiły wobec całej Europy, że występują w obronie króla. W tej sytuacji wybuch powstania ludowego w Paryżu ( sierpień 1792 ) doprowadziło do obalenia Ludwika XVI i uwięzienia jego samego oraz rodziny królewskiej

WIELKI TERROR, Grande Terreur, okres rewolucji francuskiej, rozpoczęty w marcu 1793, kiedy rewolucyjny rząd, Konwent, doprowadziwszy do egzekucji króla Ludwika XVI (21 I 1793) zaczął atakować oponentów i każdego, kogo uznano za zagrożenie dla porządku rewolucyjnego. Powołano Trybunał Rewolucyjny, przed którym stawiano ,,wrogów państwa’’. W następnym miesiącu utworzono Komitet Ocalenia Publicznego; zaczął swoją działalność niemrawo, lecz niebawem przekształcił swoją władzę w bezlitosną dyktaturę, rozprawił się z żyrondystami, doprowadził do egzekucji co najmniej 12 tysięcy więźniów politycznych, duchownych i arystokratów, m.in. Marii Antoniny i Madame Roland. Terror nasilił się w czerwcu 1794 po egzekucji Héberta i Dantona, gdy ster przejął Robespierre. Zakończył się w następnym miesiącu po aresztowaniu i zgilotynowaniu Robespierre’a.

KONSTYTUCJA 1793.Konstytucja jakobińska i zmiany społeczne Przez cały okres swej dyktatury jakobini wykorzystywali poparcie mas ludowych na czele z sankiulotami. Robespjerre i jego współpracownicy z Komitetu Ocalenia Publicznego musieli płacić za to poparcie realizacją żądań ludu. Nowa konstytucja uchwalona przez podporządkowany jakobinom Konwent w czerwcu 1793 r. ustanawiała - po raz pierwszy w Europie - powszechne prawo wyborcze (czynne j bierne dla każdego mężczyzny, który ukończył 21 lat). Wprowadzała również do zapewnienia oświaty, pracy i opieki sytuacja wojenna spowodowała że konstytucja pozostała tylko na papierze. W interesie drobnomieszczaństwa jakobini doprowadzili do likwidacji wielkich spółek handlowych z Kompanią Wschodnioindyjską na czele. Chłopi mogli wykupywać ziemie skonfiskowane emigrantom i skazanym. Terror ekonomiczny jakobinów uderzał w warstwy uprzywilejowane poprzez masowe konfiskaty majątków, rekwizycje żywności, podatki i przymusowe pożyczki. Wynosił natomiast na szczyty społeczeństwa warstwę nowobogackich.

OBALENIE RZĄDÓW ROBESPIERA

Po roku terroru jakobińskiego armia rewolucyjna odniosła sukcesy na froncie i wkroczyła do Belgii. Na wschodzie Europy wybuch powstania kościuszkowskiego w Polsce związał siły Prus i Rosji. Brak zewnętrznego zagrożenia w l 794 r. pozbawiał jakobinów uzasadnienia stosowania terroru. Zorganizowała się wtedy opozycja antyjakobińska wywodząca się z jej własnych członków zagrożonych kolejnymi aresztowaniami. W przewidywaniu upadku dyktatury postanowili oni uprzedzić bieg wydarzeń i obalić kierownictwo Komitetu Ocalenia Publicznego. Przywódcy opozycji zmobilizowali Konwent i zbrojne oddziały paryżan, które 27 lipca 1794 r. (czyli 9 termidora według kalendarza republikańskiego) aresztowały Robespierre' a i jego współpracowników. Przywódca jakobinów został zgilotynowany bez sądu następnego dnia.

WŁADZA DYREKTORIATU. W wyniszczonej i wykrwawionej Francji nastąpił odwrót od zasad i instytucji skrajnie republikańskich. Uwieńczeniem zachodzących przemian była nowa konstytucja przyjęta w 1795 r. Miała ona zagwarantować władzę we Francji siłom umiarkowanym i centrowym. Dlatego prawa wyborcze zostały uzależnione od cenzusu majątkowego. Dwustopniowe wybory do dwuizbowego Zgromadzenia odsuwały elementy radykalne 0d wpływu na władzę wykonawczą, którą stanowił pięcioosobowy rząd, tzw. Dyrektoriat. W wojnie Z koalicją okres władzy Dyrektoriatu ( lipiec 1794 - listopad 1799) przyniósł wewnętrzną stabilizację polityczną. Zagwarantował ją system wolności i możliwości pomnażania majątku oraz robienia kariery wojskowej i cywilnej W służbie państwa. Zniesienie barier stanowych umożliwiało błyskotliwe kariery zdolnych, młodych ludzi nowego pokolenia. Ten stan rzeczy sprzyjał utwierdzeniu noty narodowej w toku rewolucji i warstwy społeczne (La – Grand Nation - Wielki Naród) na gruncie republikańskiej Francji.

PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ NAPOLEONA.

Udany podbój Napoleona Egiptu (1798 r.; m.in. bitwa pod piramidami) został zneutralizowany kontrakcją Wielkiej Brytanii. Admirał Horacy Nels0n zniszczył desantową flotę Napoleona (Abukir, sierpień 1798 r.), odcinając jego armię lądową w Syrii i Egipcie. Jednocześnie armie austriacka i rosyjska wyparły Francuzów z Włoch grożąc wkroczeniem na terytorium Francji. Rządy Dyrektoriatu zostały zachwiane. Trudności gospodarcze, rosnąca korupcja, chaos w administracji - wywoływały powszechne niezadowolenie. Napoleon zdecydował się więc na powrót z Egiptu do Paryża i w listopadzie 1799 r. Dokonał udanego zamachu stanu. Obalił Dyrektoriat, rozpędził obie izby Zgromadzenia i ustanowił Konsulat – system w którym centralną władzę wykonawczą pełniło kolegium 3 konsulów z Bonapartem jako Pierwszym Konsulem.

SKUTKI REWOLUCJI.

• ogromne straty ludzkie ( kilkanaście tysięcy )

• zniszczenie całej połaci kraju, dóbr kultury

• zniesienie absolutyzmu

• zniesiono podział na stany

• zrównanie wszystkich wobec prawa

• zniesienie przywilejów szlachty i kryteriów awansu (decyduje wykształcenie i zasługi)

• początek kapitalizmu, koniec feudalizmu

• sprowadzono swobodę działalności gospodarczej

• swobodne wykonywanie rzemiosła, przemysłu, handlu

• gwarancja nienaruszalności własności prywatnej

• świadomość obywatelska ( ojczyzna, naród, patriotyzm )

• powstał hymn i flaga, święto narodowe

• wpływ ideologiczny na ruchy rewolucyjne w Europie przełomu XVIII i XIX stulecia ( np. w Polsce )

• chłopi otrzymali ziemie na własność ( mogli ją dodatkowo kupić z puli majątków skonfiskowanych szlachcie i Kościołowi )

PRZEGLĄD WAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ REWOLUCJI

• zwołanie przez króla Ludwika XVI Stanów Generalnych ( 5 maja 1789 )

• stan trzeci wobec odmowy wspólnego uczestnictwa w obradach pozostałych stanów ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym – reprezentacją całego społeczeństwa, miejsce obrad : sala do gry w piłkę ( 17 czerwca 1789 )

• przekształcenie Zgromadzenia Narodowego w Konstytuantę ( 9 lipca 1789 )

• zdobycie Bastylii ( więzienie ) przez lud Paryża i powołanie Gwardii Narodowej pod dowództwem Marii Józefa de La Fayette’a ( 14 lipiec 1789 )

• ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w opracowaniu de La Fayette'a; głosiła wolność, równość, braterstwo, własność - czyli tzw.. prawa naturalne (26 sierpnia 1789)

• uchwalenie konstytucji roku 1791 (3 września 1791),

• rozpoczęła działalność Legislatywa - wybrane zgodnie z konstytucja Zgromadzenie Prawodawcze (1 października 1791)

• Zgromadzenie Prawodawcze wypowiedziało wojnę Austrii (20 kwietnia 1792)

• uwięzienie Ludwika XVI pod naciskiem ludu Paryża (powszechne oskarżenia rodziny królewskiej o zdradę) (10 sierpnia 1792)

• "kanonada pod Valmy, moralne zwycięstwo francuskiej armii rewolucyjnej nad połączonymi siłami austriacko-pruskimi (20 września 1792),

• powołanie nowego zgromadzenia narodowego - Konwentu, ogłoszenie republiki we Francji (22 września 1792),

• ścięcie króla Ludwika XVI - 21 stycznia 1793,

• wojna Francji z „pierwszą koalicją” (Wielka Brytania, Austria, Prusy, Holandia, Hiszpania, Rosja) 1793,

• wybuch powstania antyrewolucyjnego w Wandei (luty 1793 - krwawo stłumione w grudniu 1793),

• utworzenie Komitetu Ocalenia Publicznego (5 kwietnia 1793),

• Konwent, zależny od jakobinów, uchwalił konstytucję jakobinów ( 24 czerwca 1793 )

• Okres wielkiego terroru ( inspirowany przez przywódcę jakobinów Maksymiliana Robespierre’a ( do 27 lipca 1794 )

• Przewrót termidoriański – aresztowanie Robespierre’a i przejęcie władzy przez burżuazję ( 27 lipca 1794, 9 thermidiora według kalendarza rewolucyjnego)

• Uchwalenie konstytucji roku trzeciego, powołanie na mocy nowej ustawy zasadniczej Dyrektoriatu ( 22 sierpnia 1795 )

• Pokój w Bazylei, zawarty między Francją a Prusami i Holandią – w koalicji antyfrancuskiej pozostały faktycznie tylko Austria ii Anglia ( 1795 )

• Kampania włoska armii rewolucyjnej ( 1796 – 1797 ) i pokój z Austrią w Campo Formio ( 17 październik 1797 )

• Ekspedycja egipska generała Napoleona Bonaparte ( maj 1798 – październik 1799 )

• Powstanie drugiej koalicji antyfrancuskiej – Wielka Brytania, Turcja, Austria, Rosja ( grudzień 1798 )

• Napoleon Bonaparte przejął komendę nad garnizonem Paryża – zamach stanu 18 brumaire’a ( 9 listopada 1799 )