Historia państwa i prawa polskiego- 24.10.2013r.- ćwiczenia

Pierwsze dzielnicowe organy państwowe

Po upadku państw centralnych zaistniała możliwość stworzenia państwa polskiego, społeczeństwo mogło przystapić do tworzenia n niezależnych organów państwowych. W 1918 posłowie Polscy wchodzący do parlamentu Austriackiego uznali się za obywateli państwa Polskiego. W X 1918 stronnictwa polityczne Galicji powołały do życia w Krakowie Polską Komisję likwidacyjną(PKL), tymczasowy organ o uprawnieniach ustawodawczych i wykonawczych(na czele Wincenty Witos). Poza zapewnieniem bezpieczeństwa i utrzymaniu dotychczasowego ustroju społecznego jej głównym zadaniem było zlikwidowanie wszelkich więzi łączących Galicję z Austrią. W Galicji wschodniej ugrupowania Ukraińskie proklamowały Zachodnio-ukraińską republikę Ludową, spowodowało to kontrakcje ludności polskiej która stworzyła Tymczasowy Komitet Rządzący i rozpoczęła walką z ukraincami(do wkroczenia wojsk polskich wiosna 1918). Na Śląsku Cieszyńskim od Austrii władzę przejęła Rada narodowa księstwa cieszyńskiego(RNSĆ). Na terenie królestwa obok Rady Regencyjnej powstał min. w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy(Ignacy Daszyński).

Powstanie organów Centralnych państwa

Wybuch rewolucji w niemczech spowodował zwolnienie z więzienia Józefa, który 10 XI wrócił do Warszawy, w jego ręce powierzyła swa władzę Rada Regencyjna, a Tymczasowy Rząd Ludowy rozwiązał się.

14 XI w odezwie do narodu Piłsudski, występujący jako naczelny dowódca wojsk polskich oznajmił, że mianował prezydentem gabinetu Daszyńskiego; zapowiadał, ze rząd będzie miał charakter tymczasowy i zabronił mu przeprowadzanie reform społecznych, postawił tez przed nim zadanie przeprowadzeni jak najszybciej wyborów do sejmu. W związku z nieutworzeniem przez Daszyńskiego Gabinetu misje te przejął Moraczewski i 18 XI 1918 został zatwierdzony przez Józia jako Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej.

Ustalenie organizacji tymczasowego aparatu władzy nastąpiło w dekrecie 22 XI 1918 o Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polskiej. Piłsudski w swym ręku najwyższą władzę w państwie jako tymczasowy Naczelnik Państwa, i miał sprawować najwyższą władzę w państwie do powołania sejmu. W tym samym dniu zarządził przeprowadzenie wyborów do sejmu(powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne; czynne i bierne 21[kobiety też]). Rządowi w Warszawie podporządkowały się PKL i RNŚĆ. Po połączeniu PKL z Tymczasowym Komitetem Rządzącym przekształcona została w Komisję Rządzącą dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy( istniała do III 1819 i zastąpił ją Generalny Delegat Rządu).

W Wielkopolsce powstała Naczelna Rada Ludowa, która czekała na decyzję pokojową w sprawie granic, nie popierała tego ludność, która 27 XII 1918 wszczęła powstanie. Na wyzwolonych ziemiach władzę sprawował Komisariat Naczelnej Rady Ludowej podporządkował się on rządowi w Warszawie dopiero po podpisaniu traktatu pokojowego z Niemcami(1919). Przez następne 3 lata urzędował minister byłej dzielnicy pruskiej.

Naczelnik podjął intensywne działania w celu porozumienia się z Komitetem Narodowym Polskim(kierowany przez Dmowskiego i Paderewski), porozumienie doszło do skutku w 1919 po powołaniu nowego rządu z Ignacym Paderewskim, jako premierem i ministrem spraw zagranicznym. 15 sierpnia KNP został oficjalnie rozwiązany.

W 1919 20 II została przyjęta mała konstytucja określająca uprawnienie rządu sejmu i senatu i nadal utrzymująca urząd Naczelnika Państwa.

Międzynarodowe uznanie państwa polskiego

Uznanie Polskiego powstawała na dwa sposoby poprzez nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub poprzez deklarację uznania państwa Polskiego i dopiero nawiązanie stosunków dyplomatycznych.

(11 XI Austria, 21 XI Niemcy, 27 XI Rosja Państwa sprzymierzone i stowarzyszone formalnie15 I 1919; oficjalnie USA 30 I, Francja 23 II, WB 25 II, Włochy 27 II).

Ustalenie granic Państwa Polskiego

Decydujący głos w sprawach granic miały państwa sprzymierzone i stowarzyszone. Od III 1919 O sprawach Europy decydowała Rada Czterech(USA, Francja, WB, Włochy). Mimo przyjęcia zasady Samostanowienia Narodów decyzje konferencji były warunkowane w znacznej mierze interesami gospodarczymi.

1. Zachodnie i północne ziemie uregulował traktat pokojowy z Niemcami 28 czerwca 1919 w Wersalu Niemcy zrzekły się części Pomorza i wielkopolski(która nie została oswobodzona w wyniku powstania). W okręgach olsztyńskim i kwidzyńskim(nie weszły) w Prusach Wschodnich oraz na Górnym Śląsku(20 X 1921 Rada Ambasadorów ostateczny podział śląska, 15 V1922 konwencja o szczególnym chronieniu mniejszości na Śląsku) miał się odbyć plebiscyt.

2. Gdańsk wolne miasto w obszarze celnym polski, sprawy zagraniczne gdańska polska.

3. Granica południowa traktat w Saint-Germainen-Laye 1919 z Austrią.

4. Granice między Polską a Czechosłowacją normowały kolejno umowa 1918(Rada Naroowa Księstwa Cieszyńskiego i czeska Krajowa Rada Narodowa dla Śląska) 3 II 1919 tymczasowa linia demarkacyjna. 10 V 1920 Spa zgoda na arbitraż Wielkich mocarstw. 28 V 1928 decyzja. 1938 zrzeczenie się 2/3 śląska Cieszyńskiego na rzecz Polski.

5. Granica wschodnia traktat w rydze 1921

6. Granica z Litwą początkowo umowa w Spa(oddanie Wilna), później 7 X 1920 Suwałki tymczasowa linia demarkacyjna. Bunt Żeligowskiego Litwa Środkowa 1922 włączenie Litwy Środkowej do polski

Obywatelstwo państwa Polskiego

Podstawy prawne obywatelstwa Polskiego zawarte zostały: Konstytucji Marcowej, ustawie o obywatelstwie państwa polskiego oraz w traktatach i układach międzynarodowych.

1. 1919 – mały traktat wersalski, uznał za obywateli osoby stale zamieszkujące na terenie Polski i osoby mieszkające na terenie państw zaborczych zrodzonych na uznanym terenie państwa polskiego z rodziców stale zamieszkujących w PolsceOsba nie posiadająca innego obywatelstwa z urodzona w Polsce

2. Przepisy szczegółowe zawierane z innymi państwami wyłączały możliwość podwójnego obywatelstwa, przez prawo opcji.

3. Obywatelem stawało się poprzez urodzenie na terenie polski nie posiadając prawa do innego obywatelstwa, osoby, które na mocy traktatów międzynarodowych uznano Polakami, a także przez przysposobienie, nadanie zamążpójście.

4. Utrata obywatelstwa – nabycie innego, przez przyjęcie urzędu lub wstąpienie do armii innego kraju bez zgody władz Polskich.

System ustrojowy stworzony przez dekret 22 XI 1918

Określał on tymczasowy ustrój państwa na okres przejściowy(do zwołania sejmu). Władzę najwyższą objął Józio, który zajmował stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa. Rząd składający się z prezydenta ministrów(premiera) i ministrów powoływany i odwoływany był przez naczelnika. Władze ustawodawczą Rada Ministrów i Naczelnik, wszystkie dekrety przez nich wydane traciły moc jeśli nie zostały zatwierdzone na I posiedzeniu Sejmu.

Ustrój polityczny według małej konstytucji

1. Naczelnik państwa – został podporządkowany sejmowi,

   1. Reprezentował państwo na zewnątrz

   2. Stał na czele administracji cywilnej i wojskowej

   3. Każdy jego akt państwowy wymagał kontrasygnaty właściwego ministra

   4. Na podstawie porozumienia z sejmem powoływał Rząd

2. Sejm wyłączne prawo uchwalania ustaw, które ogłaszał marszałek za kontrasygnatą prezydenta ministrów i właściwego ministra

3. Rząd

   1. Ministrowie indywidualnie a rząd solidarnir odpowiadał przed sejmem

1 V 1920 przejściowo powołano Radę Obrony Państwa, która czasowo ograniczyła kompetencję sejmu(Naczelnik, 10 posłów, marszałek sejmu, premier, 3 ministrów 3 przedstawicieli wojska powołanych przez Naczelnego Wodza(Józia)).

1. Naczelny Komitet Narodowy – powstały 16 sierpnia 1914 w Krakowie, w wyniku porozumienia polskich środowisk konserwatywnych i demokratycznych. W założeniu miał być najwyższą władzą wojskową, polityczną i skarbową dla Polaków zamieszkujących Galicję. Na jego czele stanął Juliusz Leo. Organizację poparli konserwatyści krakowscy. Utworzony przez aktywistów.Poleceniom NKN-u nie podporządkował się Józef Piłsudski, który 5 września 1914, utworzył związaną z Niemcami krótkotrwałą Polską Organizację Narodową.Organizację opuścili także działacze reprezentujący nurt endecki, nie zgadzający się z treścią roty przysięgi składanej przez Legiony, zbyt mało akcentującej polski, narodowy charakter wojska.NKN istniał do ustanowienia Rady Regencyjnej w 1917.
   
   

2. Komitet Narodowy Polski (KNP) – polska organizacja polityczna grupująca partie narodowe i część ludowych, działająca w latach 1914–1917 w Warszawie i Piotrogrodzie.Utworzony przez pasywistów. Dominowała w nim orientacja prorosyjska. Komitet nawoływał Polaków do biernego oporu wobec dwóch pozostałych państw-zaborców: II Rzeszy Niemieckiej i Monarchii Austro-Węgierskiej. Przedstawicielem KNP był Roman Dmowski.Siłą zbrojną, która wspierała Komitet była Armia Polska we Francji, zwana potocznie Armią Hallera.
   
   

3. Tymczasowa Rada Stanu w Królestwie Polskim (niem. Provisorische Staatsrat im Koenigreich Polen) – polski organ emancypacyjny w Królestwie Polskim, ustanowiony w 1916 r. przez niemieckie i austro-węgierskie władze okupacyjne. Tymczasowa Rada Stanu została utworzona na podstawie rozporządzeń generalnych gubernatorów warszawskiego i lubelskiego z 6 grudnia 1916 r.^[1]. Utworzenie tego organu stanowiło rozpoczęcie realizacji obietnic zawartych w akcie 5 listopada.

Rada składała się z 25 członków, w tym 15 – reprezentujących niemiecki obszar okupacyjny oraz 10 – reprezentujących austro-węgierski obszar okupacyjny. Skład tymczasowej Rady Stanu nie był reprezentatywny, ponieważ jej członkami byli jedynie przedstawiciele aktywistów. W lipcu 1917 r., w wyniku dymisji niektórych członków oraz wykluczenia w dniu 4 sierpnia 1917 r. Władysława Studnickiego, w skład Rady wchodziło 16 osób.

Kompetencje[edytuj | edytuj kod źródłowy]

Tymczasowa Rada Stanu została pomyślana jako organ doradczy, przygotowawczy i współdziałający na rzecz przyszłych instytucji państwowych.

W wyniku żądań władz okupacyjnych odstąpiono od utworzenia Departamentu Wojskowego, który zastępowała Komisja Wojskowa, zaś Józef Piłsudski wchodził w skład wydziału wykonawczego jako "referent wojskowy".

Podsumowanie działalności[edytuj | edytuj kod źródłowy]

Lista członków tymczasowej Rady Stanu została ogłoszona 11 stycznia 1917 r. TRS wystąpiła pod adresem władz okupacyjnych z żądaniami znacznie przekraczającymi jej uprawnienia. Domagała się m.in. przejęcia szkolnictwa i sądów oraz ustanowienia za jej zgodą regenta. Władze okupacyjne zgodziły się na powołanie armii polskiej, pod warunkiem jej całkowitego podporządkowania państwom centralnym. Na znak sprzeciwu z Rady ustąpił Piłsudski. Po jego aresztowaniu w lipcu 1917 i po tzw. kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich, 25 sierpnia 1917 większość członków tRS podała się do dymisji, wyłaniając Komisję Przejściową "do załatwienia ogólnych spraw administracyjnych". Na ostatnim posiedzeniu tRS w dniu 30 sierpnia 1917 r. postanowiono, że Komisja Przejściowa sporządzi sprawozdanie z działalności Rady. Dorobkiem tRS był zorganizowanie administracji rządowej w formie Wydziału Wykonawczego.

4. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego aktu 5 listopada, zastępujący króla lub regenta. Rada Regencyjna została powołana reskryptami niemieckich i austro-węgierskich władz okupacyjnych, na podstawie nadanego przez te władze patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim z 12 września 1917. Objęła urząd 27 października tegoż roku.3 lipca 1917 r. tymczasowa Rada Stanu uchwaliła w obecności przedstawicieli władz okupacyjnych projekt tymczasowej organizacji polskich naczelnych władz państwowych, w którym zarezerwowała dla siebie uprawnienie do powołania regenta. 25 lipca, po kryzysie przysięgowym, tRS wybrała Radę Regencyjną w osobach Aleksandra Kakowskiego, Zdzisława Lubomirskiego i Wacława Niemojewskiego, a następnie złożyła na jej ręce swój mandat. W tym składzie Rada nie uzyskała akceptacji państw okupacyjnych.^[1]W skład Rady Regencyjnej zostali powołani przez władze okupacyjne książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski oraz ziemianin Józef Ostrowski..Regenci powołali pierwszy polski rząd pod prezesurą Jana Kucharzewskiego, który przejął od Komisji Przejściowej tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez władze okupacyjne działy administracji, tj. zarząd sądownictwa oraz szkolnictwo.11 listopada Rada Regencyjna przekazała zwierzchnią władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu, następnego dnia powierzyła mu misję stworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru. 14 listopada Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu, który na tej podstawie piastował ją formalnie do 29 listopada 1918 r. (kiedy to ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego Nr 17 został dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej).
   
   

5. Rada Stanu – quasi-parlamentarny organ Królestwa Polskiego.

Rada Stanu została utworzona na podstawie patentu w sprawie władzy Państwowej w Królestwie Polskim, wydanego 15 września 1917 roku przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier, oraz ustawy o Radzie Stanu Królestwa Polskiego z dnia 4 lutego 1918, wydanej przez Radę Regencyjną.

6. Polska Komisja Likwidacyjna Galicji i Śląska Cieszyńskiego – tymczasowy organ władzy polskiej dla zaboru austriackiego oraz Śląska Cieszyńskiego w latach 1918–19.

Zadaniem Komisji Likwidacyjnej była likwidacja stosunków państwowo-prawnych łączących Galicję z Austro-Węgrami oraz utrzymanie bezpieczeństwa i spokoju publicznego do czasu utworzenia niepodległego państwa polskiego. Przewodniczący: Wincenty Witos z PSL-Piast.

7. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego – reprezentacja ludności polskiej Śląska Cieszyńskiego i rząd tymczasowy w latach 1918–1920. Po podziale Księstwa Cieszyńskiego pomiędzy Polskę i Czechosłowację w dniu 28 lipca 1920 roku RNKC zakończyła swą działalność, oddając władzę administracji RP.Na podstawie ustalonej w 1918 roku przez RNKC granicy etnicznej Polska zajęła w październiku 1938 roku część czechosłowackiego Śląska Cieszyńskiego (Zaolzie).
   
   

8. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (znany również jako rząd lubelski) – utworzony w Lublinie w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku. Urzędował tamże do 12 listopada 1918 r. (choć faktycznie zakończył urzędowanie 17 listopada 1918 r.). Zrzeszał on przede wszystkim przedstawicieli Polskiej Partii Socjalistycznej oraz ugrupowań ludowych, a jego premierem został socjalista Ignacy Daszyński.. W swoim programie politycznym wymieniał:

• natychmiastowe rozwiązanie Rady Regencyjnej,

• zapowiadał zwołanie jeszcze w tym roku sejmu ustawodawczego wybranego w demokratycznych wyborach, który obierze Prezydenta;

• całkowite polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy pochodzenia, wiary i narodowości, wolność sumienia, druku, słowa, zgromadzeń, pochodów, zrzeszeń, związków zawodowych i strajków;

• uznanie wszystkich donacji i majoratów jak również lasów zarówno prywatnych i dawnych rządowych własnością państwową;

• ustalał w przemyśle, rzemiosłach i handlu 8-godzinny dzień pracy. Zapowiadał utworzenie armii oraz szeroki program reform, w tym nacjonalizację przemysłu, a także reformy rolne oraz stworzenie ram ochrony socjalnej pracowników.

• zapowiadał po ukonstytuowaniu władz rządowych powołanie demokratycznych rad gminnych, sejmików powiatowych i samorządów miejskich, jak również do zorganizowanie milicji ludowej^[5]

• wskazywał na konieczność zapewnienia taniej żywności w oparciu o organizacje samorządowe i społeczne.

Po powrocie Józefa Piłsudskiego z Magdeburga dzień 11 listopada był dniem wielkiej „gwiaździstej” manifestacji i strajku powszechnego PPS w Warszawie na rzecz poparcia rządu Daszyńskiego. Wówczas to delegacja PPS z Tadeuszem Szturm de Sztremem, Zygmuntem Zarembą, chciała wręczyć Józefowi Piłsudskiemu czerwony sztandar. Piłsudski odmówił stwierdzając, że „ma obowiązek działania w imieniu całego narodu”^[9]. W tym czasie Milicja Ludowa PPS dokonywała akcji rozbrajania żołnierzy niemieckich. Rada Regencyjna w obliczu tych wydarzeń przekazała Piłsudskiemu władzę nad wojskiem.

12 listopada Ignacy Daszyński udał się wraz z częścią rządu do Warszawy i złożył dymisję na ręce Józefa Piłsudskiego.

13 listopada odbyła się kolejna blisko 50 tys. demonstracja PPS, w trakcie której przemówił Ignacy Daszyński. Demonstranci udali się następnie Plac Zamkowy i zawiesili czerwony sztandar na Zamku Królewskim w Warszawie^[10].

Piłsudski dekretem z dnia 14 listopada powierzył Daszyńskiemu misję tworzenia rządu. Wobec nieudanych negocjacji z przedstawicielami Narodowej Demokracji, Daszyński ustąpił. Na jego miejsce Piłsudski powołał (na wniosek Daszyńskiego)^[14] w nocy 17 listopada Jędrzeja Moraczewskiego który stworzył rząd będący faktycznie kontynuacją rządu Ignacego Daszyńskiego.

9. Naczelna Rada Ludowa (NRL) – organizacja polityczna zaboru pruskiego.

NRL popierała ententę, ściśle współpracując z założonym 15 sierpnia 1917 w Lozannie i prowadzonym przez Dmowskiego, Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, który uznawała za legalne władze Polski. W dniu podpisania rozejmu przez Niemcy, 11 listopada 1918 Komitet ujawnił się zmieniając nazwę na Radę Ludową, a dzień później wyłonił Tymczasowy Komisariat. Początkowo NRL popierała pokojowe przejęcie ziem zaboru pruskiego przez odradzające się państwo polskie, jednak wybuch powstania wielkopolskiego wymusił zmianę stanowiska i przejęcie kontroli cywilnej i wojskowej nad wyzwolonymi ziemiami. Po zakończeniu powstania uzgodniono stopniowe włączanie Wielkopolski w ramy odrodzonego państwa. Jednym z rozporządzeń NRL było wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy w handlu i przemyśle na podległych sobie terenach.

10. Sejm Ustawodawczy – jednoizbowy organ parlamentarny wybrany dla uchwalenia konstytucji (Konstytuanta) II Rzeczypospolitej. Został wyłoniony częściowo w drodze demokratycznych wyborów pięcioprzymiotnikowych (bezpośrednich, powszechnych, równych, tajnych i proporcjonalnych) 26 stycznia 1919 uzupełniony polskimi posłami parlamentów zaborczych. Stopniowo uzupełniany wyborami w poszczególnych dzielnicach do 1922. Na koniec kadencji liczył 442 posłów, z czego 364 wybrano w wyborach zarządzonych przez władze polskie, 20 w drodze uchwały o włączeniu w skład izby wybranych w drodze wyborów delegatów Sejmu Litwy Środkowej, 35 posłów posiadało mandaty z tytułu wyborów do parlamentów państw zaborczych (w tym 28 z izby poselskiej austriackiej Rady Państwa i 7 posłów niemieckiego Reichstagu , 6 posłów znalazło się w wyniku kompromisu wyborczego na Śląsku Cieszyńskim^[1].Pierwsze posiedzenie odbyło się 10 lutego w budynku byłego Instytutu Aleksandryjsko-Maryjskiego Wychowania Panien przy ul. Wiejskiej. Obrady otworzył przemówieniem Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, który nominował Marszałka seniora Ferdynanda Radziwiła. 20 lutego 1919 Sejm przyjął przez aklamację uchwałę o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa) nazywaną "Małą Konstytucją".