Wyjaśnij przyczyny wzrostu potęgi sąsiadów Polskie: Rosji, Austrii i Prus w XVIII wieku.

Moja praca ma na celu objaśnić przyczyny wzrostu potęgi trzech europejskich państw - Rosji, Austrii, stanowiącej część Imperium Habsburskiego oraz Prus w wieku XVIII – dobie absolutyzmu oświeconego. Wiek XVIII to dla wyżej wymienionych państw okres reform w dziedzinach administracji, gospodarki, finansów, czas zmian w polityce religijnej i reform społecznych oraz podporządkowania nowych obszarów terytorialnych . Inwestowano w modernizację armii i rozwój nauki, a silna władza dzierżona była w rękach monarchów absolutnych, sprawujących władzę nad wszelkimi dziedzinami administracji państwowej.

Największe reformy i rozwój cywilizacyjny w Rosji dokonały się głównie za czasów cara Piotra I Wielkiego panującego do 1721. W 1762 roku na tron wstąpiła caryca Katarzyna II, która po śmierci męża, Piotra III, podporządkowała sobie cały kraj i stała się kontynuatorką polityki Piotra I. Rządy najbardziej wpływowej i najpotężniejszej władczyni umacniały pozycję potężnej Rosji na arenie międzynarodowej.

Piotr I pierwszym z carów, który opuścił granice kraju i celu poznania państw Europy i powrotu do Rosji z doświadczeniem przekładającym się na dokonane w państwie zmiany. Rosja w porównaniu z państwami europejskimi, chociażby Polską, była krajem cywilizacyjnie zacofanym i wewnętrznie podzielonym. Piotr I Wielki po powrocie do Rosji zaczął od reformy obyczajowej, innymi słowy europeizacji społeczeństwa rosyjskiego – należało przejąć zachodnie obyczaje, wprowadzono obowiązek zgolenia bród bojarów. Car zajął się przebudową Kremla, oraz budową od podstaw nowej (od 1712) stolicy Rosji – Sankt Petersburga z Akademią Nauk. Wprowadzono kalendarz juliański a po uproszczeniu rosyjskiego alfabetu - cyrylicy do grażdanki (prostszej w odczycie i piśmie) zaczęto wydawać gazetę „Wiedomosci”. Zmiany dotyczyły również oświaty – wprowadzono przymus nauki dla chłopców, co zaowocowało powstawaniem szkół elementarnych, średnich oraz uczących zawodu - wojskowych, inżynieryjnych, medycznych i prawniczych. Piotr I Wielki zrezygnował z tworzenia szkół wyższych w Rosji – Rosyjska Akademia Nauk wynagradzała powrót do kraju ze zdobytym wykształceniem za granicą. Powstają pierwsze obserwatoria astronomiczne, organizowane były wyprawy odkrywcze i naukowe Vitusa Beringa, spisana została pierwsza historia Rosji Wasyta Tatiszczewa, tworzono atlasy Rosji – państwo nareszcie zaczęło się rozwijać otwierając się na kulturę zachodnią, powoli zrywając z zacofaniem społeczeństwa. Awans społeczny przestaje zależeć od urodzenia – stworzona zostaje drabina czynów prowadzących do szlachectwa składająca się z 14 stopni cywilnych i 14 wojskowych, co w jakimś stopniu wyrównuje różnice wynikające z różnic stanowych i w jakimś stopniu mobilizuje jakąś część społeczeństwa do służby państwu w imię awansu. Wnioski wyciągnięte z obserwacji armii pruskiej przyczyniły się do reformy militarnej źle uzbrojonych i niewyszkolonych oddziałów rosyjskich – wprowadzono nowy typ musztry, nauka zasad walki, obsługi karabinu i bagnetu pobierana była od oficerów pruskich. W armii panował porządek – reguły zostały ustalone – jasne było kto rządzi a kto służy. Car wprowadził stały pobór chłopów, zobowiązując również szlachtę do służby wojskowej trwającej 25 lat. Młodzi szlachcice, za panowania Piotra I, w nowopowstałych szkołach kadetów mogą obywać szlify oficerskie. Liczebność rosyjskiej armii lądowej znacznie wzrosła. Dokonano także rozbudowy floty rosyjskiej, która stała się najsilniejszą na Morzu Bałtyckim. Zmiany dotyczyły również słabo rozwiniętej gospodarki. Car prowadzi politykę merkantylistyczną – bierze pod opiekę handel i wspiera rozwój miast. W państwie pojawia się przemysł, co odzwierciedlają tworzące się manufaktury (włókiennicze, hutnicze, metalurgiczne) oraz produkcja broni. Za rządów Katarzyny II następuje rozwój górnictwa, metali kolorowych, szlachetnych i żelaza. Pojawia się przemysł okrętowy, budowa kanałów oraz rozwój handlu bałtyckiego. Reformy administracyjne w Rosji zaczynają się już w 1711, gdy na miejscu zlikwidowanej Dumy Bojarskiej, na wzór Szwecji zostaje wprowadzony Senat Rządzący mający zwierzchnictwo nad administracją, opracowujący projekty ustaw i praw oraz sprawujący rolę sądu najwyższego – uzależniony jest całkowicie od cara. Następuje likwidacja samorządów terenowych, co tworzy scentralizowaną administrację. Powstają kolegia, będące pierwowzorami ministerstw, wykonujące wolę senatu oraz instytucje nadzorujące urzędników. Na nowe urzędy wybierani byli głównie ludzie podlegli carowi, co utrwalało ustrój absolutyzmu carskiego i centralizację władzy w państwie. Jeszcze za panowania Piotra I kraj zostaje podzielony na 100 dobrze zarządzanych prowincji, a Katarzyna II wprowadza jednolity system zarządzania krajem tworząc gubernie i powiaty. Utworzone zostają sądy w powiatach, następuje reorganizacja sądów wiejskich i miejskich – zostaje zreformowane sądownictwo. Car staje na czele kościoła prawosławnego, który staje się pomocniczym narzędziem w sprawowaniu władzy. Powołany zostaje Synod Biskupi – nowa instytucja kontrolująca ze świeckim urzędnikiem na czele, co podporządkowuje religię prawosławną państwu. Patriarchat cerkwi prawosławnej zostaje zlikwidowany, a majątki kościelne zsekularyzowane. W wieku XVIII ogromne już państwo rosyjskie powiększyło się m.in. o zdobyty przez Piotra I Wielkiego pas terenów wzdłuż południowych brzegów Morza Kaspijskiego. Katarzyna II Wielka skolonizowała Syberię, będącą miejscem zsyłek ludności w ramach represji. Doprowadziła również do likwidacji Kozaków i Siczy Zaporowskiej, w wyniku czego wszyscy Kozacy stali się chłopami pańszczyźnianymi. Ingerencja Katarzyny II w sprawy polskie i organizacja jej 3 rozbiorów pozwoliły na dołączenie do Rosji terenów Litwy, Ukrainy, Białorusi i Inflantów. W wyniku wojen z Turcją do Rosji przyłączono północne wybrzeże Morza Czarnego wraz z Krymem. Rosja stała się mocarstwem właściwie nie do pokonania.

W roku 1701 powstaje oficjalne Królestwo Prus. Rozpoczyna się okres pomyślności i wzrostu potęgi dość słabego i biednego państwa u początków stulecia, do pozycji regionalnego mocarstwa militarnego i ekonomicznego. W 1713 roku królem w Prus został Fryderyk Wilhelm I Pruski - twórca militarnej potęgi Prus. Największy rozkwit Prus przypada jednak na lata 1740-1786, rządy Fryderyka II Wielkiego. Pod jego rządami Prusy stały się jednym z najpotężniejszych państw europejskich.

W Prusach największe znaczenie przy wzroście potęgi państwa miały reformy wojskowe. Wiek XVIII to wiek rozbudowy i modernizacji armii. Na rzecz rozwoju armii zredukowano finanse na naukę i sztukę. Dzięki temu służba w armii była dobrze i na czas opłacana. Żołnierzom przysługiwała opieka medyczna, a w razie śmierci rodzinie przysługiwało odszkodowanie. O awansie decydowało męstwo i zasługi, a nie urodzenie. W armii panowała surowa dyscyplina i okrutne kary za dezercję. Rekrutacja przeprowadzana była, wg pomysłu Fryderyka I, w kantonach – zwolnieni od obowiązku wojskowego byli junkrzy, właściciele manufaktur i ich najstarsi synowie – obowiązek wojskowy dotyczy poborowych chłopów, mieszczan i ochotników, przy czym spora liczba rekrutów nadal pochodziła z poza granic Prus oraz nadal istniało wojsko zaciężne. Od 1713 liczebność armii wzrosła od 40tys. do 195tys. za Fryderyka II. Wprowadzono system urlopowania w armii, by nie nadwyrężać gospodarki pruskiej. Monarcha wspierał akcję kolonizacyjną, ponieważ zabiegano o wzrost ludności, np. sprowadzano osadników z wielu części Rzeszy. Inwestowano w przemysł, zakładając manufaktury i usprawniono gospodarkę – zasiedlano nieużytki, dbano by każdy fragment ziemi rolnej był wykorzystany, meliorowano grunty, budowano kanały i składy żywności, tworzono bite drogi. Monarcha był zwolennikiem merkantylizmu, przy czym dążył do samowystarczalności kraju – nałożono kilkudziesięcioprocentowe cła na artykuły zbytu, zboże z RP i inne towary sprowadzane do Prus. Domeny królewskie stanowiły 50% zysku państwa. Dzięki szlachcie (Junkrzy) inwestującej własny kapitał w rozwój handlu i manufaktur oraz odprowadzającej podatki, bogaciło się także państwo. Junkrzy zajmowali się administracją, będąc zależnymi od państwa budowali jego potęgę. Za panowania Fryderyka I, dzięki trwającemu 20 lat pokojowi możliwa była stabilizacja. Dokonał on zmian w administracji Prus. Zreorganizował Generalną Dyrekcję Finansów – powstaje Generalny Dyrektoriat Finansów, Wojny i Domen. Zlikwidowano kosztowny dwór oraz zmniejszono pensje urzędników, którzy piastują funkcje dożywotnio. W latach 1733-1735 Prusy zostają podzielone na kantony (po 5000 gospodarstw). Fryderyk II ograniczył uprawnienia Generalnego Dyrektoriatu i powołał nowe, podległe mu ministerstwa. Utworzenie warstwy kompetentnych urzędników i oficerów umożliwiło budowę jednego z najsprawniejszych aparatów biurokratycznych i administracyjnych w Europie i oraz przyśpieszyło przemiany społeczne w XIX wieku. Zreformował też sądownictwo – już w 1754 wprowadzono zakaz tortur, a w 1794 wydano Powszechne Prawo Krajowe, ujednolicając system prawny. Reformy edukacji wdrażał przede wszystkim Fryderyk II Wielki – zależało mu na wychowaniu dobrych poddanych, rozumiejących interes państwa i pruską rację stanu. Od 1763 chłopców obowiązywał przymus szkolny, co ograniczało analfabetyzm. W kwestii religii zastosowano pełną rozdzielność kościoła od państwa, ale też jego ścisłe mu podporządkowanie, chociażby podziału administracyjnego. Duchowni stali się urzędnikami państwowymi (wynagrodzenie od państwa za prowadzenie ksiąg narodzin, zgonów i ślubów) lojalnymi wobec dynastii Hohenzollernów, a nie Rzymu. Monarcha stał się zwierzchnikiem wszystkich wyznań w państwie, w którym panowała dość duża tolerancja religijna. Zsekularyzowano większość dóbr kościelnych. Wykorzystując kryzys dynastyczny państwa austriackiego Prusy zajęły w 1740 Śląsk mający złoża surowców oraz ogromne znaczenie ekonomiczne i transportowe. Zwycięstwo Prus (mimo dużych strat) w wojnie siedemnastoletniej ugruntowało dominującą rolę kraju w Rzeszy Niemieckiej. W 1772 Prusy uzyskały swobodny dostęp do Bałtyku przez objęcie Pomorza Zachodniego oraz doszło do aneksji Warmii i północnej Wielkopolski. Przyrost terytorialny nastąpił także dzięki udziałowi Prus w rozbiorach Polski. Pod koniec XVIII wieku Prusy były już potężnym i silnie scentralizowanym państwem.

W ślady Prus poszła Austria rządzona przez dynastię Habsburgów. Wśród władców, którzy rządzili nią w XVIII warto wyróżnić Karola IV Habsburga, Marię Teresę a w szczególności jej syna i następcę Józefa II panującego w latach 1765 - 1790. Rozwój ekonomiczny państwa rozpoczął się od założenia w 1705 pierwszego państwowego banku – Wiener Stadtbank – przez Józefa I Habsburga. Następnie ograniczono feudalne monopole przysługujące cechom rzemieślniczym oraz dążono do rozwoju handlu wewnętrznego. Powołano, więc Deputację Komercyjną Krajów (1705) i utworzono Komisję Merkantylną (1714). Za panowania Karola IV rozbudowano sieci dróg oraz zniesiono cła wewnętrzne. W roku 1784 Józef II zakazał importu obcych produktów, które mogły być produkowane w kraju oraz przyczyniał się do rozwoju handlu bałkańskiego. Naniesiono podatki na wszystkie stany. Dzięki oszczędnościom w dziedzinie handlu zagranicznego za panowania Marii Teresy stworzono pokaźną armię, uchodzącą za największą w Europie. Najwięcej reform prawnych poczyniono za panowania Józefa II. Ujednolicono państwo dzieląc je na gubernie, okręgi i powiaty. Rozbudowano także administrację prowincjonalną, która przejęła kompetencje stanów i zarządów krajowych. Jeszcze za panowania Marii Teresy rozbudowano aparat państwowy i urzędniczy, a następnie za panowania Józefa II połączono nadworne instytucje administracji państwowej, ulepszając centralizację państwa. Oddzielono także sądownictwo od administracji, wprowadzając jednolitą i zhierarchizowaną organizację sądową z wykwalifikowanym aparatem sędziowskim. W 1787 wprowadzono nowoczesny kodeks karny podzielony na dwie części: o przestępstwach i karach kryminalnych oraz o przestępstwach i karach politycznych. Tak jak w Prusach i Rosji dokonano sekularyzacji majątków kościelnych, a także ocenzurowano kazania. Kościół został podporządkowany władzy świeckiej, a wpływy zakonów zostały odebrane. Dzięki zakazowi wywozu danin do Rzymu wydanemu przez Marię Teresę oraz ograniczeniu liczby świąt kościelnych powiększono dochody państwa. W 1773 rozwiązano zakon Jezuitów, reorganizując szkolnictwo tworząc szkoły świeckie (do 1780 założono ok.500 nowych szkół ludowych). W roku 1781 chłopi uzyskali wolność osobistą – wolno im było przenosić się z miejsca na miejsce, wprowadzono zakaz ich rugowania, przyznano dziedziczne prawo do gruntów oraz możliwość procesowania się z panami. W tym samym roku Żydzi uzyskali prawo do studiowania i wykonywania zawodów. Zrywając z polityką marki, syn Marii Teresy wydał również wtedy Patent Tolerancyjny, mówiący o równouprawnieniu Żydów, katolików i protestantów. Mimo niekorzystnego pokoju w Akwizgranie mówiącego o utracie Śląska, Austria zyskała w 1772 tereny bałkańskie oraz bawarski Innviertel w 1779. Austria XVIII wieku odniosła spore korzyści przy czym zrobiła ogromny krok w przód ku swojej potędze.

Na przykładzie trzech wyżej wymienionych państw łatwo można dostrzec znaczenie centralizacji władzy w rękach monarchy. Liczne i sprawnie przeprowadzone reformy wieku XVIII mają swoje dobre odbicie w latach późniejszych. Ustrój absolutyzmu oświeconego był, więc skutecznym sposobem na stworzenie liczącej się w Europie potęgi.