Przyczyny upadku potęgi Polski
W XV i XVI wieku Rzeczypospolita Obojga Narodów dzięki wszechstronnemu rozwojowi gospodarczemu i kulturalnemu oraz sile wojskowej, która pozwoliła ostatecznie pokonać największe zagrożenie bezpieczeństwa narodowego – państwo krzyżackie oraz skutecznie powstrzymać ekspansję państwa moskiewskiego - budząc podziw i szacunek, a także respekt całej Europy.
Jednak już w XVI wieku w „złotym wieku Rzeczpospolitej” wystąpiły wyraźnie objawy kryzysu państwa, które stopniowo pogłębiały się w XVII wieku by w XVIII wieku osiągnąć stan zupełnej anarchii upadku organizacji państwa gospodarki, moralność i siły obronnej czego finałem były nieuchronne rozbiory i zniewolenie narodu polskiego.
Przyczyny upadku I Rzeczypospolitej zostały trafnie zdiagnozowane już w XVI wieku czego przykładem są kazania sejmowe królewskiego kaznodziei Piotra Skargi (1536-1612). Również w XVI wieku szukano i wskazywano drogi ratowania Rzeczpospolitej, czego przykładem jest znakomite dzieło – Andrzeja Frycza-Modrzewskiego.
Do przyczyn upadku i rozbioru Polski Piastów i Jagiellonów można zaliczyć:
stopniowe osłabianie przywództwa państwowego w wyniku elekcji (wyboru) królów przez szlachtę i magnaterię w czasie której kandydaci na władców deklarowali nadanie przywilejów osłabiających władzę królewską i skarbiec państwa. W końcu doszło do tego, że zdemoralizowani wyborcy (szlachta i magnateria) byli przykupywani przez obce mocarstwa i głosowali na wskazywanych przez nich kandydatów (np. August II i August III) dodatkowo byli „motywowani” obecnością obcych wojsk podczas elekcji;
utrata przez szlachtę i magnaterię świadomości narodowej państwowej, zwanej „odwróceniem się od państwa”, a także podstawowej cechy szlacheckiej – rycerskości (bojowości), czego wyrazem był upadek powszechnej organizacji wojskowej (pospolitego ruszenia) zastąpiony zawołaniem „królu najmij sobie wojsko”;
upadek organizacji i siły wojskowej Polski wyrażający się: w załamaniu powszechnego obowiązku obrony szlachty, chłopstwa i mieszczan zastąpionego wojskiem najemnym, na które nie było pieniędzy (pusty skarb); i braku modernizacji bądź budowy nowych umocnień (miast, zamków, twierdz); braku szkół wojskowych oraz wytwórni uzbrojenia. Upadek siły wojskowej już w XVIII wieku skutkował nieustannymi najazdami Szwedów, Rosjan, Tatarów i Turków, Wołochów, rebeliami, kozackimi, które doprowadziły do ruiny gospodarkę, miasta, wsie. Od początku XVIII wieku po prawie całkowitym zniszczeniu przez Augusta II, Augusta III i Piotra I wojsk koronnych i litewskich Rzeczpospolita stała się owym „bezbronnym stepem… drogą publiczną dla obcych wojsk” (C.v. Clausewitz) – saskich, szwedzkich, rosyjskich, pruskich i austriackich;
anarchizacja państwa wyrażająca się w bezsilności władzy państwowej, załamaniu prawa, braku służby dyplomatycznej, braku wojska, pustym skarbie, demoralizacji szlachty i magnaterii, panoszeniu się obcych ambasadorów i obcych wojsk;
załamanie gospodarki, handlu, upadek miast i wsi.