Socjologia interpretatywna (Weber): Nurt ten opisywany jest poza Polską po Weberowską nazwą „socjologia rozumiejąca”, a czasem „socjologia humanistyczna”, „teoria czynności społecznych”. Niekoniecznie jej teorie wywodzą się ze źródeł niemieckich, np. z amerykańskiego pragmatyzmu. Antynaturalizm: Odrzuca pogląd, że rzeczywistość społeczna jest po prostu częścią przyrody jak i jego wersję zmodyfikowaną przez socjologizm, zgodnie z którą jest ona wprawdzie rzeczywistością sui generis, ale może i powinna być badana w podobny sposób jak przyroda. Zwraca się przeciwko obiektywizmowi nakazującemu eliminację z pola widzenia nauk społecznych podmiotowości zarówno badacza, jak i uczestników badanych przez niego procesów społecznych. Interakcjonizm: Ani społeczeństwo, ani jednostka nie są czymś gotowym, danym, czy pierwotnym, lecz stają się dopiero w toku interakcji społecznej, która jest najważniejszą dana socjologii Podmiotowy charakter interakcji społecznych: Interesuje się wyłącznie takimi wzajemnymi oddziaływaniami jednostek, którym towarzyszy przynajmniej zalążkowa świadomość. Interakcja nie jest prostym następstwem bodźców i reakcji na nie: chodzi nie o zachowania się ludzi, lecz o ich działania, które są – bardziej lub mniej świadomie – zorientowane na innych ludzi. Postulat rozumienia: Potrzeba czegoś więcej niż obserwacji. Socjolog musi zachowania rozumieć i umieć je interpretować. Wiedza społeczna jako samowiedza: Jest to wiedza pomagająca uzyskać orientację w zmieniającym się świecie, wiedza zwiększająca raczej mądrość niż techniczną sprawność. (W tym czasie coraz bardziej słabła wiara w możliwość kierowania procesami społecznymi.)
Niemiecki romantyzm polityczny: zawierał elementy postępowe, bunt przeciwko niesprawiedliwości, kult państwa i narodowej przeszłości z czasem przekształciły się w nacjonalizm, Niemcy dostrzegły pewną misję zapatrzenia w naród niemiecki, solidaryzm stanów, głęboki antyracjonalizm, wrogość przeciwko wszelakim reformom.
Doktryna państwa prawa: model państwa, w którym kładzie się nacisk na prawo, myśliciele przez długi czas zastanawiali się, jak skonstruować państwo by prawo było przestrzegane. Gdy rządzi prawo – to rządzi element boski – jest bezpiecznie. Prawo jest wyjątkowe, ludzie powinni podlegać prawu a nie innym ludziom, jedno źródło prawa – monarcha związany prawem. Model pozytywistycznego państwa prawa: prawo ustaw, one wiodą prym, ustawa wynika z woli państwa, hierarchia aktów prawnych, istnieje spójny i zwarty system praw, sądowa kontrola administracji, kontrola zgodności ustaw z konstytucją, brak materialnych gwarancji – państwo tworzy prawo i może je zmienić, państwo jest wszechstronne, wolność człowieka wyłącznie w granicach ustawy. Pozytywistyczny model państwa prawa: model państwa prawnego, odchodzi się od ustaw do innych norm, liczy się różnorodność, cel, aksjologia, polityczne uprawnienia człowieka, reguły ograniczające działalność państwa, sąd jako instytucja chroniąca wolność, społeczeństwo obywatelskie – ludzie chodzą na wybory, rząd wspiera, uzupełnia działania ludzi, nie mówi, co mają robić obywatele.
Psychologizm (Le Bon): psychologia tłumu; grupa ludzi może realizować takie cele, które pojedyncze osoby same nie dałyby rady. Era „ślepej liczy” to tzw. era tłumu; większość pochłania jednostki, liczy się masa. Człowiek zatraca się w tłumie, tłumu nie można powstrzymać działaniami rozumowymi, racjonalnymi argumentami, tłum to zbiorowość ludzi, która poddaje się zbiorowej sugestii, jednostka gubi swoje istnienie, władzę nad jednostką przejmuje dusza tłumu, dzieje się tak dlatego, że człowiek posiada instynkt rasy ludzkiej, ma skłonność ideologiczną by w tej masie się zatracić, naturalnym jest, że człowiek się zatraca w masie społecznej.
Ewolucjonizm (Spencer): ewolucja jest sprawiedliwa, opiera się na walce, słaby przegrywa z silniejszym – naturalna sprawiedliwość. Spencer jest zwolennikiem prawa silniejszego, ale powtarza, że nie powinno się czynić drugiemu zła. Trzeba odkryć prawa, które rządzą światem, przyjęcie perspektywy społecznej, społeczeństwo jest perspektywą przez którą patrzy się na państwo, ludzkie działania powinny być zgodne z prawami socjologicznymi, skuteczne państwo musi być zgodne z naturą człowieka, gdzie człowiek jest bytem racjonalnym. Adaptowanie się do warunków społeczeństwa. „Naturalnym stanem w społeczeństwie jest walka, która przejawia się w konkurencji zwłaszcza pomiędzy przedsiębiorcami, walka w cywilizowany sposób. Państwo musi odpowiadać charakterowi człowieka, przyjęcie, że podstawą państwa jest umowa społeczna, to co istnieje jest wolą jednostek. Trzy zasady rządzące państwem: wolność, długa lista zakazów skierowanych do państwa, uprawnienia jednostek.
Ewolucjonizm (Gumplowicz): dla socjologizmu liczą się grupy, odmienne grupy zawsze istniały, ludność jest różna, zbiorowość różnych grup, w ramach grup mamy do czynienia z poczuciem spójności a w stosunku do innych z poczuciem rywalizacji. Podziały oraz walka są niezniszczalne, tylko charakter podziałów się nie zmienia. Grupa – Gumplowicz posługuje się pojęciem rasy, które rozumie jako odrębną wspólnotę od innych, nie jest to podejście rasistowskie, rasy to pewne społeczeństwo, które łączy jedność kulturowa; nie ma ras lepszych czy gorszych, liczą się zdolności organizacji: grupa z lepszą organizacją pokonuje grupę gdzie jest słaba organizacja. Pomiędzy grupami od zawsze występuje walka.
GUMPLOWICZ
- przedstawiciel darwinizmu społecznego
- dzieło „System socjologii”
- wszelki rozwój jest rezultatem walki grup społecznych (tak jak w przyrodzie, wśród zwierząt walka o byt) – niekończący łańcuch walk
- walka klas wyodrębnienie silniejszych ukształtowanie władzy, instytucji społecznych, państwa i prawa; państwo to organizacja panowania mniejszości nad większością
- motyw do podjęcia walki przez grupy społeczne to poprawa pozycji ekonomicznej
- Stosunkiem normalnym jest wzajemna nienawiść na śmierć i życie.
- państwo – wyrasta z nierówności, ma na celu utrzymanie tego stanu; panowanie silniejszego nad słabszym
Socjologizm (E. Durkheim): najwybitniejszy z przedstawicieli socjologizmu, mówił, że socjologia jest królową nauk i wznosi się ponad wszystkie inne dyscypliny zajmujących się człowiekiem – spaja wszystko. Durkheim był konserwatystą, przejął podejście organistyczne – porównywał społeczeństwo do organizmu żywego, podkreślenie potrzeb ludzi, instytucje istnieją bo ludzie ich chcą. Są pewne elementy, które nie podlegają zmianą, ludzie nie chcą by się zmieniały. Socjologia musi być apolityczna, neutralna, naukowa; ideologia polityczna swoją drogą a socjologia swoją. Fakty społeczne: rzeczy dla człowieka mają charakter zewnętrzny, obiektywny, pierwotny; rzeczy, wyzbycie się jakichkolwiek emocji, socjolog wchodzi w świat społeczny, musi mieć jednak świadomość, że to świat nieudany. Człowiek i społeczeństwo: dwoistość człowieka znajduje wyraz w systemie religijnym, filozoficznym, moralnym, rozumie, świadomości, zmysłach oraz instynktach. Istota jest rozdarta między duszą i ciałem, zmysłami i rozumiem, instynktem i świadomością. Człowiek ma potrzebę wierzenia w coś. Na każdego wierzącego nakładany jest rygor by ograniczyć swoją popęd zwierzęcy, zaczyna kierować się moralnością. Ludzie żyją w zbiorowości i powielają pewien schemat zachowań, społeczeństwo to zbiorowe przekonanie, że istnieją zakazy i normy, przez, państwo w ten sposób jest regulatorem. Ludzie mają naturę powielania pewnych schematów. Solidarność społeczna: istnieją różne więzi solidarności społecznej; prawo jest najbardziej twardym regulatorem; dwa rodzaje prawa: karne – za przestępstwa oraz odszkodowawcze – rodzaj pewnej kompensacji. Prawo karne tam gdzie jest interes publiczny, prawo odszkodowawcze chroni interes prywatny. Dwa rodzaje prawa to dwa rodzaje więzi społecznej. Im więcej prawa karnego, tym bardziej jednostka jest podporządkowana interesom publicznym – społeczeństwo segmentowe. Im większa rola prawa odszkodowawczego tym większa samodzielność, autonomiczność – prawo więzi ograniczonej. Wszystko służy ochronie dóbr indywidualnych, życia, moralności. Podstawa solidarności jest zróżnicowana, ludzie potrzebują się nawzajem. Tworzy się normy prawne by pobudzić jednostki do działania. Ludzie działają kiedy chcą, ale muszą przestrzegać reguł. Największym wytworem kulturowym jest religia. Socjologia to nauka o instytucjach i także o religii, socjologia to królowa nauk, dotyczy wszystkiego, co związane jest z człowiekiem, również religii. Należy pamiętać, że bez państwa wszystko rozpadło by się na atomy. Państwo nie może być sługą ekonomii, fakty społeczne mają kolosalny wpływ na człowieka, czynią nas one bytami moralnymi i racjonalnymi. Państwo ma oddziaływać na ludzi pośrednio, państwo wg. Durkheim’a to coś pomiędzy liberalizmem a socjalizmem. Państwo ma być aktywne, nie ma ludziom rozkazywać, ale tworzyć warunki do działania.
Idea Państwa dobrobytu: ekonomiczna koncepcja państwa i społeczeństwa, wywodząca się z powstałego w okresie międzywojennym, w wyniku rozpadu anglo-amerykańskiej szkoły neoklasycznej, nurtu poglądów ekonomicznych zwanego ekonomią dobrobytu Akceptując zasady gospodarki rynkowej i demokracji teoria państwa dobrobytu postuluje szeroki zakres ingerencji państwa w życie gospodarcze w celu zapobiegania negatywnym skutkom działania mechanizmu rynkowego, zwłaszcza bezrobociu, oraz zapewnienia wszystkim obywatelom odpowiednio wysokiego poziomu dobrobytu (dzięki rozwiniętemu systemowi świadczeń i usług socjalnych finansowanych przez budżet państwa, czerpiący środki z wysokiego i silnie progresywnego opodatkowania dochodów podmiotów gospodarczych). Państwo opiekuńcze także: państwo bezpieczeństwa socjalnego koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Cele: Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi
Teoria solidarystyczna (L. Duguit): państwo jest organizacją powstałą w wyniku społecznego podziału pracy i formą ograniczonej jedności rządzonych i rządzących, państwo łączy interesy grup społecznych, jego zadaniem jest odkrywanie i formułowanie norm istniejących w społeczeństwie. Solidaryzm wyrósł jako opozycja do liberalizmu, któremu zarzucono przekładanie interesów jednostki nad interesy społeczeństwa jako całości, a nie akceptuje marksistowskich zasad socjalizmu. Założenia: homo socialis; świadomość zbiorowa społeczeństwa (ubi societas, ibi ius); odrzucenie zarówno pozytywizmu, jak i koncepcji prawnonaturalnej (zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa pozytywnego, które pozostają w zgodzie z ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi, dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet ocen );solidarność jako konieczność społeczna; państwo jako zjawisko wtórne wobec społeczeństwa
Pozytywizm prawniczy (Jellinek): nurt dominujący w prawoznawstwie 2. poł. XIX i początku XX w., wyrosły z pozytywistycznego myślenia, pozytywistycznej filozofii. W doktrynie tej traktowano państwo i system prawny jako podstawy zapewniające stabilizację życia społecznego. Pozytywizm prawniczy odrzucił szkołę historyczną, cechował się dogmatyzmem i formalizmem, uważał za prawo zespół norm, które stanowiła suwerenna organizacja państwowa. Pozytywizm prawniczy rozwinął się w nurcie anglosaskim i kontynentalnym. Rewolucyjność pozytywizmu zawierała się już w jego najbardziej podstawowym założeniu: że prawem staje się każda, dowolna norma ustanowiona zgodnie z pewnymi procedurami, a jedynym, co czyni prawo wiążącym, jest fizyczny przymus, naga siła. W konsekwencji przyjętych przez pozytywistów założeń, cechowała ich niechęć do pogłębionej filozofii prawa (tak ważnej dla myśli konserwatywnej, upatrującej w każdej dziedzinie rzeczywistości ładu trwalszego niż strumień bieżących, zmiennych faktów), którą uważali oni za oderwane od sfery empirycznej fantazjowanie. Trudno orzec, w jakim stopniu pozytywistyczna wizja prawa jako zeświecczonego systemu norm o dowolnej treści była tylko podejściem metodologicznym w naukach prawnych, a w jakim służyła usprawiedliwieniu wykorzystania prawa jako narzędzia celowej przebudowy tradycyjnego porządku społecznego. Państwo w poglądach Georga Jellinka: Jellinek definiował państwo jako jedność, złożoną z terytorium, społeczeństwa i władzy. Władza suwerenna, to taka, która nie ma nad sobą żadnej innej władzy, sama kształtuje prawo i według niego działa. Suwerenność nie jest jednak cechą konieczną do istnienia państwa. Istotne jest aby państwo było zdolne do stworzenia własnej organizacji i panowania nad ludnością. Jellinek był zwolennikiem ograniczonych funkcji państwa. Państwo nie powinno ingerować w sfery religii, moralności, gospodarki. Obowiązkami państwa jest obrona ludności, reprezentowanie państwa na zewnątrz i działalność prawotwórcza. Władza państwowa powinna działać pomocniczo na rzecz jednostek.
Leninizm (Włodzimierz Lenin):
- przedstawiciel socjalizmu realnego; leninizmu
- dzieło „Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu”
- wprowadza pojęcie kapitalizmu państwowego, jako wyższej fazy kapitalizmu monopolistycznego; koncentracja kapitału
- rewolucja – uważał, że można ją przeprowadzić bez względu na niedorozwój struktury społeczno-ekonomicznej; chęć zniszczenia obecnego pastwa kapitalistycznego
- awangardowa rola partii komunistycznej i jej przywódców; negacja demokracji burżuazyjnej; rozwój koncepcji dyktatury proletariatu
- w tym monosystemie jest jedna monopartia; ewidencja i kontrola społeczeństwa; Całe społeczeństwo będzie jednym wielkim biurem i jedną fabryką z równą pracą i płacą.
- skrajna uniformizacja i uniwersalizacja, odrzucenie indywidualizmu, praw, wolności jednostki, pozbawienie niezależności ekonomicznej, całkowite uzależnienie od państwa
Leninizm, czasem określany jako marksizm-leninizm lub bolszewizm, to doktryna polityczna i ekonomiczna, powstała na bazie wcześniej istniejącego marksizmu, którego filozoficznym źródłem był materializm dialektyczny opracowany przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Leninizm stanowił oficjalną ideologię państwową w ZSRR od dnia jego powstania, aż po jego rozwiązanie. Było on też oficjalną ideologią we wszystkich krajach Układu Warszawskiego.
Pierwotna wersja leninizmu została rozwinięta i wprowadzona w życie przez bolszewickiego przywódcę Włodzimierza Lenina, skąd pochodzi jej nazwa. Jednak, już za życia Lenina doktryna ta ewoluowała na skutek zderzenia teoretycznych założeń z praktyką rewolucyjną. Po jego śmierci była ona nadal modyfikowana, m.in. przez Józefa Stalina (tzw. "marksizm-leninizm-stalinizm"), a następnie przez jego następców na stanowisku I sekretarza KPZR, z których niemal każdy głosił program "powrotu do wartości leninowskich".
Stalinizm (Józef Stalin):
- przedstawiciel socjalizmu realnego; stalinizmu
- wykorzystał doktrynę dyktatury proletariatu jako praktyczne narzędzie represji
- jako że klasy mające władzę i rządzące produkcją dobrowolnie nie zrezygnują z tego, więc musi dojść do rewolucji; po rewolucji walka trwa nadal i nasila się w miarę zbliżania do zbudowania ustroju socjalistycznego
- konieczne są kampanie propagandowe, represyjne i wychowawcze; dążenie do upaństwowienia środków produkcji
- utrzymano atrapy systemu demokratycznego w rzeczywistości system monopartyjny; całkowita kontrola we wszystkich dziedzinach życia obywateli
- ogromny aparat władzy – partia komunistyczna; mechanizm centralizmu demokratycznego; rządy wąskiej elity; brak wolnych mediów: media kreowały wizerunek władzy (dalej widzi, lepiej rozumie itd.)
- tajne służby bezpieczeństwa: sądy, milicja, wojsko, obozy pracy; terror dla eliminowania przeciwników politycznych oraz narzędzie selekcji naturalnej;
Faszyzm (Mussolini):
- przedstawiciel faszyzmu włoskiego
- akty brutalnego terroru i mordu zamach stanu i w konsekwencji przejęcie władzy; Mussolini dyktatorem, Włochy faszystowskim państwem policyjnym
- propaganda państwa totalitarnego, wszechobejmującego, pochłaniającego jednostki i grupy
- Państwo jest absolutem, wobec którego jednostki i grupy są czymś względnym.
- wolność – jedyna to wolność państwa, jednostka jest pozbawiona pozorów swobody
- doktryna wodza – wódz świadomy swojej wyższości wraz z elitą rządzącą podejmuje wszystkie działania w imieniu nieświadomej większości. Wódz uosabia najlepsze cechy swojej rasy – ma zawsze racje, jego wola jest prawem.
- korporacjonizm – państwo inwigilujące pod osłoną ochrony obywateli – korporacje faszystowskie miały gwarantować obywatelom pokój społeczny, a partii faszystowskiej – ścisły nadzór wszystkich grup społecznych.
- kształtowanie społeczeństwa przez szowinizm narodowy i inicjowanie kolejnych podbojów
- faszyzm odrzuca wszelki kompromis, potępia pacyfizm, nie wierzy w wieczny pokój – popiera wojnę
Nazizm (Adolf Hitler):
- przedstawiciel faszyzmu niemieckiego
- staje się kanclerzem Rzeszy rozpoczęcie II wojny światowej
- zasada wodzostwa; wspólnota narodowa; idea nadczłowieka, obrona czystości rasy aryjskiej
- idea rasizmu i antysemityzmu – źródło zła widzieli w Żydach
- zakaz krzyżowania się istot o różnych wartościach: mocniejszy powinien panować a nie rozpływać się w masie słabszych kosztem jego wielkości.
- trójczłonowa definicja państwa: zbiorowość narodowa, przestrzeń życiowa, zasada wodzostwa (wódz-fuhrer jest suwerenem, biologicznie najdoskonalszą jednostką, ponad rasą, narodem i państwem; ma zawsze rację, jego wola stanowi prawo)
Pozytywizm - kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w drugiej połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych (zob. empiriokrytycyzm, pozytywizm logiczny). Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa, która może być zdobyta tylko dzięki pozytywnej weryfikacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej. Mimo że z czasem metoda naukowa odeszła od pozytywistycznej afirmacji teorii na rzecz jej falsyfikacji, to jednak pozytywizm we współczesnej postaci nadal jest kojarzony ze światopoglądem naukowym - wręcz czasem nazywany ideologią naukową - i jako taki bywa często podzielany przez technokratów, wierzących w konieczność rozwoju przez postęp nauki. W Polsce oddziaływanie tego nurtu myśli przejawiało się początkowo głównie w literaturze, która w kraju pod zaborami nie tylko przeciwstawiała się literackiemu romantyzmowi, głosząc wiarę w postęp i zdobycze nauki, ale także postulowała kulturalną i gospodarczą odbudowę przez pracę u podstaw. Cechy: sposób postrzegania, światopogląd, wyjaśnienie ludziom zawiłej rzeczywistości, zaprzeczenie wszystkiemu co było niechciane i niewłaściwe, zajęcie się tym co istnieje, podejście naukowe skoncentrowane na człowieku, pozytywizm miał stworzyć gmach wiedzy (budowanie go na bazie naturalizmu) pewnej, jasnej i ścisłej; odejście od pytań o istotę świata i Boga; zajmuje się człowiekiem i jego problemami a nie metafizyką; przyglądanie się zjawiskom społeczinym, poznawanie prawa jakie rządzi światem, życiem człowieka – prawo fizyki społecznej. Budowa gmachu wiedzy: poprzez naturalizm, pozytywiści chcą badać człowieka za pomocą metodologii opracowanych w naukach ścisłych, biologicznych. Zbudowanie odpowiednich instrumentów: niechętni wartościowaniu, zasady funkcjonowania społecznego trzeba odkryć, optymistyczne podejście: w oparciu o wiedze można naprawić świat.
Psychologizm (Leon Petrażycki): Petrażycki odrzucał teorie, kojarzące prawo z przymusem, a tym bardziej wyłącznie sprowadzające normę prawną do groźby zastosowania sankcji. Prawo definiował jako swoiste zjawisko realne, mianowicie jako zjawisko psychiczne. Petrażycki dochodził do definicji prawa przez analizę psychiki ludzkiej i klasyfikację przeżyć ludzkich. Wyodrębnił wśród nich - zamiast tradycyjnej klasyfikacji obejmującej przeżycia takie jak poznanie, uczucie, wola - specyficzne przeżycia doznawczo - popędowe, które określił generalnie jako emocje (impulsje). Najważniejszą cechą tych przeżyć jest ich złożoność polecająca na tym, że mają one charakter bierno -czynny: z jednej strony wiążą się one z określonym bodźcami z drugiej – z określonymi popędami. Petrażycki dokonał rozmaitej klasyfikacji emocji, wśród których wyróżnił emocje moralne i prawne. Obie należą do pewnego szczególnego typu emocji: dla obu tych rodzajów emocji istotne jest to, że przeżywamy je jako wewnętrzne ograniczenie wolności, jako swoista przeszkoda w swobodnym wyborze, ocenie i uleganiu naszym skłonnościom, dążeniom, zamiarom i jako silny i nieugięty nacisk w kierunku takiego postępowania, z którego wyobrażeniem kojarzą się odpowiednie emocje. Emocje moralne różni od emocji prawnych nie poczucie obowiązku, ale fakt, że w przypadku emocji prawnych mamy do czynienia z wyobrażeniem osoby mogącej domagać się od nas określonego postępowania (emocje imperatywno - atrybutowe), podczas gdy emocje moralne odczuwamy jako wolne, to znaczy odczuwamy obowiązek, ale nie związany z drugim człowiekiem (emocje jednostronnie imperatywne). Ostatecznie Petrażycki dochodził do następującej definicji prawa przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych bodziemy rozumieli takie przeżycia etyczne, których emocje posiadają charakter atrybutywny. Mianem prawa określał Petrażycki także takie zjawiska| jak prawo grupy przestępczej, grupy dziecięcej itd.. Norma prawna jest jedynie projekcją przeżycia emocji prawnej, uogólnionym wyrazem przeżyć psychicznych. Fakt wydawania odpowiednich przepisów przez Jakąś grupę osób, działalność prawników itd. Przyczyniają się do zaraźliwości i upowszechniania się określonych emocji prawnych, a co za tym idzie, do ujednoliconego systemu emocji prawnych. Również państwo w ujęciu Petrażyckiego było właściwie zjawiskiem ze sfery przeżyć psychicznych. Według Petrażyckiego, władza państwowa, jak wszelka władza społeczna, nie jest wolą ani silą, nie jest w ogóle czymś realnym, ale projekcją emocjonalną, emocjonalnym fantazmatem; oznacza ona mianowicie specjalny rodzaj praw, przypisywanych pewnym osobom. Definicja władzy państwa szła jednak u Petrażyckiego w kierunku państwa liberalnego) Władza ta zaspokaja potrzeby społeczne i psychiczne obywatel ma prawo posługiwać się siłą jednakże nie wkracza i nie może wkraczać we wszystkie dziedziny istnienia i działania psychiki prawnej obywateli. Zadaniem, które się państwu przypisuje, jest też potrzeba ustalenia jednolitego, szablonu norm prawnych o możliwie jednorodnej treści. Dochodzimy tutaj do podstawowego zadania państwa mianowicie stymulowania przeżyć prawnych przez wydawanie aktów prawnych, ustaw, kodeksów, wreszcie przez sądownictwo. Istotnie, analizując zadania polityki prawa Petrażycki często powtarzał, że polityka ta winna zmierzać do zniwelowania różnic między prawem intuicyjnym a prawem stanowionym, zaś owo prawo intuicyjne uważał za prawo naturalne. Nauka polityki prawa według Petrażyckiego miała być wystarczające dla opisania lego, co sądy robią.: 5)brak zaufania dla teorii, które tradycyjnie głoszą , że przepisy (normy) prawa są decydującymi czynnikami w rozstrzyganiu poszczególnych przypadków, 6) Realiści postulują studiowanie prawa w znacznie wyższych aspektach, np. ogólne pojęcia takie jak posiadanie, błąd itd. mają zupełnie odmienne znaczenie w różnych sytuacjach więc trzeba je badać w tym zróżnicowaniu.
JOSEPH DE MAISTRE
- przedstawiciel romantyzmu niemieckiego
- nienawidził rewolucji, twierdził, że to akt niemoralny
- zasada legitymizmu: prawa monarchy są święte i nienaruszalne, władza „z łaski bożej”
- doktryna teokratów: antyintelektualna; przewaga wiary nad rozumem i doświadczeniem
- lęk przed zmianami i swobodniejszą inicjatywą
- ludzie nie są z natury równi, istnieją podziały, stany
- istniejący porządek to wola stwórcy, człowiek nie powinien ingerować w niego
- popierał monarchię absolutną, zwierzchnictwo papieskie
PAPIEŻ BÓG PAPIEŻ MONARCHA
BURNHAM
- przedstawiciel doktryny menadżerów („nowej klasy”)
- dzieło „The Managerial Revolution” – opisuje podział na kapitalistów i proletariat oraz wyodrębnienie się nowej grupy menadżerów (dyrektorzy, inżynierowie, konstruktorzy)
- menadżerowie zdobywają kontrolę nie tylko nad środkami produkcji ale także nad państwem, które staje się powoli ich własnością;
- rewolucja naukowo-techniczna; konsekwencje: zatarcie się różnic ustrojowych
AUGUST COMTE
- przedstawiciel pozytywizmu
- socjologia – nauka o zjawiskach społecznych, o ładzie i postępie społecznym; zapoczątkował rozwój socjologii;
- ludzkość przechodzi w swym rozwoju z fazy teologicznej, przez metafizyczną do pozytywnej (naukowej); ostateczny cel nowego systemu to nie Bóg a człowiek
- podział klasowy to podział naturalny
- naczelne zadanie organizacji społecznej to zespolenie sił jednostek we właściwych proporcjach
August Comte (1798-1857). Za twórcę socjologii uważa się francuskiego filozofa Augusta
Comte'a, który ukuł ten termin w 1838 roku w celu określenia szczególnej metody badania
społeczeństwa. Comte chciał wykorzystać nową naukę do naprawy schorzeń społecznych. Celów stał się jego obsesją, a pracy towarzyszyło religijne uniesienie. Comte koncentrował się na dwóch konkretnych aspektach życia społecznego: porządku i stabilizacji, które nazywał statyką społeczną, oraz na zmianach społecznych określanych mianem dynamiki społecznej. Według Comte'a czynniki te zespalają społeczeństwo i stają się motorem zmian.
Comte uważał, że głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań
wszystkich członków społeczeństwa. Zmianę społeczną widział jako proces ewolucyjny, dzięki
któremu społeczeństwo osiąga coraz wyższe stadia rozwoju. Choć specyficzne poglądy Comte'a nie odgrywają już znaczącej roli we współczesnej socjologii, to wyeksponowanie przez niego problemu zmian społecznych oraz położenie nacisku na przestrzeganie ściśle naukowej metodologii, wpłynęło w olbrzymim stopniu na innych myślicieli społecznych, zapewniając tym samym Comte'owi trwałe miejsce w historii socjologii.
AUGUST COMTE (1798-1857)uważany za twórcę socjologii, chciał on wykorzystać nową
naukę do naprawy schorzeń społecznych. Koncertował się on na dwóch konkretnych aspektach życia społecznego: porządku i stabilizacji, które nazywał statyką społeczną, oraz na zmianach społecznych określonym mianem dynamiki społecznej. Wg Comte’a czynniki te zespalają społeczeństwo i stają się motorem zmian. Uważał, te głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań wszystkich członków społeczeństwa. Zmianę społeczną widział jako proces ewolucyjny, dzięki , któremu społeczeństwo osiąga coraz wyższe stadia rozwoju. Te specyficzne poglądy Comta nie odgrywają już znacznej roli w socjologii, to wyeksponowanie przez niego problemu zmian społecznych oraz położenie nacisku na przestrzeganie ściśle naukowej metodologii, wpłynęło w dużym stopniu na innych myślicieli społecznych.
Teoria konwergencji (łac. convergere, zbierać się, upodabniać się) – teoria modernizacji powstała w latach sześćdziesiątych XX wieku, zgodnie z którą w wyniku rozwoju społecznegonastępuje stopniowe upodobnienie się różnych społeczeństw, gospodarek i państw.
Zgodnie z teorią konwergencji, mimo znaczących różnic między społeczeństwami, w procesie historycznym dochodzi do ich stopniowego upodobnienia. Głównym mechanizmem do tego prowadzącym jest postęp techniczny. Wykorzystywana technologia narzuca określone formy organizacji społecznej, formy kulturowe czy postawy jednostek. Technologia ma też własną logikę rozwoju, która pociąga za sobą rozwój społeczeństwa. Z tego powodu wysoko rozwinięte społeczeństwa przemysłowe są do siebie podobne[1].
Teoria konwergencji wskazywała w szczególności, że mimo znaczących różnic między Pierwszym Światem (kraje kapitalistyczne) i Drugim Światem (kraje komunistyczne) będą się one do siebie upodabniały.
Teoria Konwergencji (Burke): Narodziła się na przełomie XVIII i XIX wieku i była odpowiedzią na wydarzenia związane z wystąpieniami rewolucyjnymi w Ameryce oraz na rewolucję francuską. Nazwa konserwatyzm pochodzi od łacińskiego słowa conservo oznaczającego zachowanie czegoś, chronienie. Dlatego też często konserwatystów nazywamy zachowawcami lub zachowawczymi. Konserwatyści byli przeciwnikami ideologii oświecenia, głoszącej racjonalizm i potrzebę zmian społecznych. W opozycji do tych poglądów stworzyli własną wizję historii, systemu rządzenia i roli człowieka w społeczeństwie. Obserwując przebieg rewolucji, konserwatyści doszli do wniosku, że rewolucjoniści zmierzający do przebudowy i zmiany w społeczeństwie zupełnie pomijają przeszłość,tradycje, obyczaje i przyzwyczajenia społeczeństw. Dla konserwatystów było oczywiste, że takie próby budowania nowego ładu prowadzą jedynie do zniszczenia starego i nie tworzą w zamian niczego konstruktywnego. Uważany powszechnie za jednego z twórców doktryny konserwatywnej angielski filozof Edmund Burke tak opisywał przestawioną sytuację: Jedną z pierwszych i najgłówniejszych zasad uświęcających państwo i prawa jest bowiem zasada głosząca, że jego przejściowi właściciele i dożywotni dzierżawcy nie powinni działać tak, jakby byli jego wyłącznymi panami, niepomni na to, co otrzymali od przodków i co winni są potomnym. [Edmund Burke, Rozważania o rewolucji we Francji, 1790] Konserwatyści uzasadniali, że rewolucyjne zniszczenia nastąpiły na skutek zgubnego dla jednostki ludzkiej poczucia wolności, gdyż „człowiek, ogólnie rzecz biorąc, pozostawiony sobie samemu jest zbyt zły, aby być wolnym.” Poglądy konserwatystów na rolę człowieka w społeczeństwie sprowadzały się do dość pesymistycznych opisów kondycji ludzkiej. Otóż według nich człowiek jest istotą słabą i ułomną,stąd także wszystko, co stworzy, jest złe, ułomne i niedoskonałe.
Według konserwatyzmu tradycja jest tym, co stałe, niezmienne i dające człowiekowi poczucie stałości, a zarazem bezpieczeństwa. Obowiązkiem każdego człowieka powinno być utrzymywanie i przekazywanie potomnym instytucji społecznych odziedziczonych po przodkach. Tradycyjny porządek społeczny jest święty i człowiek, istota z natury ułomna i grzeszna, nie powinna go zmieniać. Prawdziwy porządek społeczny jest odbiciem porządku stworzonego przez Boga. To Bógjako Stwórca nadał ludziom ład, w którym każdy ma swoje określone w hierarchii społecznej miejsce. To Bóg stworzył różnorodność świata, zaś historia wykształciła różnice pomiędzy nimi – stąd głoszenie sądów o równości ludzi może prowadzić wprost do anarchii i chaosu. Współczesny konserwatyzm zrezygnował z głoszenia wielu z zaprezentowanych tez. Poprzez odwoływanie się do tradycyjnych wartości sprzeciwia się poczuciu nieomylności w polityce, wskazuje na ograniczenia człowieka i przestrzega przed wnoszeniem projektów wielkich przeobrażeń społecznych. Twierdzi, że w pewnych okolicznościach rewolucje mogą być usprawiedliwione, lecz nie należy ich chwalić, bowiem w zasadzie rewolucje społeczne pozostają koszmarem.
Współcześni konserwatyści są głęboko zaangażowani w działania na rzecz wartości i procedur praktycznych, które istnieją w większości społeczeństw. Często mówią o tym, żeby bardziej szanować to, co jest, niż to, co powinno być. Przyzwyczajenie do tradycji uzasadniają niewiedzą o tym, co się stanie, jeśliby tradycyjne zwyczaje, do których jesteśmy przywiązani, znikły albo się zmieniły.
Wiek XIX
Chodzi głownie o okres 1815 – 1914. Rozpoczyna się upadkiem Napoleona, kończy wraz z I wojną światową. Był to czas spokoju. Idee wielkiej rewolucji Francuskiej. Wolność i równość oraz braterstwo wznosiły się nad Europę.
Legitymizm – mocne słowo dla starych treści. Nastąpiła resystytacja, przywrócenie starego porządku. Monarchowie zawierają sojusze przeciwko rewolucji w ich państwach. Był to czas starć między monarchami. Koniec rewolucji skłaniał do pytania: jak to mogło się stać? Jak wróciło stare? Tak właśnie powstał konserwatyzm.
Konserwatyzm – wyjaśnia, o co chodzi. Wszystko było winą oświecenia. Radykalne odwrócenie się od oświecenia, które było laickie, racjonalne, zwrócone ku prawu natury, chciało zmiany. Wiek XIX po 1815 r. jest konserwatywny, wraca do źródeł, do tego, co stare i sprawdzone. Hasło równości i wolności oraz braterstwa – zdobywały co raz więcej zwolenników. Cechuje się kontrastem, nowoczesność w sferze ekonomii a w sferze polityki dawny porządek. Efektywność ekonomiczna i rozwój przemysłu: człowiek kieruje, a maszyna wykonuje. Maszyna jest sprężona z człowiekiem. Są tacy, którzy są bogaci i tacy, którzy są wykorzystywani. Rozwój miast, urbanizacja, ale z drugiej strony co raz więcej biedy. Rewolucje w zakresie techniki i komunikacji, świat pary i elektryczności.
Cechy myśli XIX wieku: koncentracja na wspólnotach, wszyscy mówią o grupach zbiorowościach jednostek, odrzuca się indywidualizm, który kojarzy się z oświeceniem. Skupienie się na kulcie historii, starano badać się przeszłość. Wiek racjonalny, uporządkowany, nastawiony na badanie rzeczywistości.
Vilfredo Pareto: Włoch orędownik faszyzmu włoskiego. Człowiek jest irracjonalny. Teoria działań pozalogicznych (irracjonalnych). Postrzega społeczeństwo jako system pozostający w stanie równowagi. Nie ma wątpliwości, że są zasady rządzące postępowaniem społecznym, ale w sensie fizycznym. Nauka sobie, a społeczeństwo sobie. Życie codzienne jest irracjonalne, nie ma szans by opanować świat za pomocą wiedzy. Do ludzi nie docierają racjonalne argumenty, człowiek ma zdolność do usuwania racjonalnych myśli. Ludzie kierują się instynktami, emocjami, jednocześnie posiadają rozum. Wszystko w zachowaniu ma swoje źródło w psychice, w sferach psychicznych. Rezyduła siły pozarozumowe, człowiekiem kierują stany psychiczne, które prowadzą do działań, nie zawsze logicznych, człowiek posiada głód myślenia; działania irracjonalne też mogą być skuteczne, ale nie ma co do nich pewności; człowiek działa irracjonalnie, ale dorabia sobie teorie, człowiek łączy w sobie irracjonalne i racjonalne. Działania racjonalne służą ukryciu działań irracjonalnych, to jaki człowiek jest naprawdę, jego natury. Człowiek żyje w samo zachwalaniu, jest hipokrytą. Człowiek ma potrzebę skrywania tego, że jest zwierzęciem. Rozum służy ukrywaniu jego prawdziwej natury. Tworzenie ideologii zgodnej z potrzebami i instynktami.
System społeczny wg. Pareto: Coś nowego, zakłada, że coś jest. Odrzucenie rewolucji. Zmiany zachodzą w ramach systemu. Jednostki w pewnych relacjach, zachowują równowagę dynamiczną; ścieranie się interesów prowadzące do walki, która skutkuje zmianą systemu, które nie wyjdą poza zakres – oscylują wkoło punktu równowagi. W każdym z nas tkwi sprzeczność. Jedność przeciwieństw, suma akcji i reakcji. Walka jest stałym elementem pomiędzy jednostkami, grupami w różnych formach: grupa – jednostka; grupa – grupa; Najbardziej trwała walka między elitą a klasą. Nikt i nic nie usunie walki, nawet stan jedności – zawsze wysunie się jakaś grupa, która będzie posiadała zdolność stania na czele w obszarze polityki, grupa która ma zdolność przejęcia władzy. Elity się zużywają, historia to cmentarzysko elit, z czasem elita upada, by mogła pojawić się nowa.
Socjologizm: Przedstawiciele: Gumplowicz i Durkheim: Wyjaśnianie poprzez przyglądanie się stosunkom społecznym, tego co na zewnątrz człowieka. Fakty społeczne są inne niż fakty przyrodnicze; socjologia musi wypracować swoje metody, odejście od fikcji jednostki, badanie grupy. Socjologia podstawową nauką, socjologia łączy wszystko w calość, ukierunkowanie wszystkich dyscyplin. Socjologizm odchodzi od przekonania, że wszędzie jest ten sam człowiek.
Socjologia:
Konserwatyzm: służy utrzymaniu, zachowaniu czegoś. Ideologia, która pojawiła się na przełomie XVIII i XIX przeciwko Rewolucji Francuskiej. Potrzeba ciągłości, trwałości. Wspólnota jako żywy organizm: człowiek jest częścią wspólnoty. „organizm” ma wykonywać swoje funkcje, tak jak głowa ma myśleć, a ręka ma działać. Każdy ma swoje role w społeczeństwie. Interes wspólnoty jest kryterium oceny, kto jaką rolę ma odgrywać w społeczeństwie. Naród = wspólnota – jako suma przeszłych, teraźniejszych i przyszłych jednostek, jest to pewna nieracjonalna wizja. Naród jest podmiotem historii, a nie człowieka. Każdy naród posiada określone cechy. Naród jako organiczna całość posiada swoją podmiotowość (pamięć, świadomość, właściwości) Jednostka ma sens, bo jest częścią narodu. Konserwatyzm zakładał , że rozum nie jest najważniejszy, jest irracjonalny. Konserwatyzm to powrót do źródeł, tradycji, wiary, rodziny, hierarchii, wspólnoty, niechęć do zmiany.
Doktryny polityczno-prawne - naukowe pojęcie różnych form myśli politycznych. Idee, ideologie, filozofie, teorie. Te formy myśli polityczne mogą być wykorzystywane przez ruchy polityczne jako programy działania. Przedmiotem doktryn polityczno-prawych są poglądy wyjaśniające zasady powstania, organizacji oraz funkcjonowania państwa i prawa. Cechą charakterystyczną jest duży stopień ogólności i abstrakcyjność (nie uczymy się o faktach, tylko o poglądach).Historia doktryn politycznych została wyodrębniona z filozofii w XIX w. Wcześniej zajmowano się tymi zagadnieniami, ale w ramach filozofii.
Ideologie polityczne - uporządkowane zespoły idei politycznych, które odzwierciedlają świadomość polityczną (poglądy, wierzenia, przekonania) określonej grupy społecznej, zarówno w zakresie opisu rzeczywistości, jak postulowanych kierunków jej zmian.
- ideologia to bardzo nowe słowo. Zostało wymyślone w XVIII w., jego twórcą był oświeceniowy francuski myśliciel de Tracy – oznaczenie „nauki o ideach”. Miała być to nauka ścisła (dominował wtedy racjonalizm, to było jego pokłosie – będziemy znać mechanizmy i będziemy mogli kierować społeczeństwem)
Idee polityczne - część ideologii, pojedyncze istotne treści określonych ideologii.
Polityka – dot. tego co się związane z rządzeniem. Polityka ma wyraz praktyczny (działania lub relacje). Całokształt spraw polis; wiedza nt. polis - grec. politike – sprawy państwowe, pośrednio polis – państwo-miasto; Polityka od starożytności rozumie się jako całokształt spraw państwowych.
- obejmuje sztukę zdobywania, utrzymywania i wykorzystywania władzy państwowej przez określone siły społeczne dla realizacji ich celów.
Polityka zajmuje się nie tylko państwem, ale również mniejszymi grupami - społeczeństwem, narodem, ale także zajmuje się czymś szerszym niż państwo (po XVIII w.) – UE, ZSRR;
- wiedza, dyscyplina nauk społecznych, która zajmuje się wielkimi grupami społecznymi (naród, partia polityczna, emeryci, studenci, obywatelstwo), a dokładniej relacjami jakie zachodzą między tymi grupami,– dwoma ich rodzajami – władza i wpływ.
- Arystoteles – użyl tego terminu jako pierwszy
Państwo – byt abstrakcyjny, który żyje tak długo jak będziemy chcieli. G. Jelinek (Niemiec, XVIII w.): władza zwierzchnia, terytorium, ludność.
Prawa natury - Rozważania nad prawem natury nie są wymysłem XVII wieku, zrodziły się one bowiem w starożytności. Prawo natury odzwierciedlało ogólny klimat intelektualny i ideowy swojego czasu (inne były zasady w starożytności, inne w średniowieczu, itd.). cechą szkoły prawa natury XVII w. był jej racjonalizm, dzięki czemu „oczyszczono” to prawo z nawarstwień religijnych, mitologii i zasad objawionych. Treść zasad średniowiecznego prawa natury przedstawiała się u różnych autorów rozmaicie – najsłynniejszymi przedstawicielami szkoły prawa natury byli: Hugo Grocjusz i Samuel Pufendorf.
Prawa naturalne - Jest to prawo przyrodzone, które posiadamy ze względu na sam fakt bycia człowiekiem. Prawa naturalnego nikt nam nie nadał, więc jest ono prawem niezbywalnym. Istnieje w świadomości człowieka. Wydaje się słusznym stwierdzenie, że prawo istnieje wtedy, gdy ludzie uznają, iż coś jest prawem. Prawo naturalne człowieka istniało zawsze, jednak po raz pierwszy zostało sformułowane w aktach stanowiących prawo w XVIII wieku. Uczyniono to niemal równocześnie w Ameryce w Deklaracji Niepodległości i we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. W tych aktach prawnych za najważniejsze prawo naturalne uznano:prawo do życia, wolności i szczęścia.
Utopia – wizja idealnego społeczeństwa, której autor nie liczył się ze stanem faktycznym i tworząc nie miał intencji by ona się ziściła.
Filozofia - umiłowanie mądrości (fileo sofia), starożytna Grecja, wybrzeża Azji Mniejszej. Dążenie do poznania tego, co istotne we wszystkim i najważniejsze w życiu człowieka. Zastanawianie się nad tym, jakie jest nasze życie.
Ontologia – teoria bytu, nauka o ogólnych zasadach rzeczywistości, o ich atrybutach i strukturze. Jest to nauka o tym co jest co jest, jakie jest i dlaczego jest. Np. kwestia Boga – jest czy go nie ma? Spory co do tego co jest. Spór między materializmem i idealizmem
Materializm filozoficzny - jedyną rzeczywistością jest świat materialny w którym żyjemy. Nie ma Boga, czy świata idei. Nie przeczą temu, że istnieją emocje, wartości i zasady – mają pochodzenie ludzkie (a nie boskie), materia przetworzona w głowie.
Idealizm filozoficzny - pogląd filozoficzny, który mówi, że oprócz świata materialnego istnieje świat idealny, nadrzędny i pierwotny wobec naszego. Świat materialny jest wtórny – najpierw idea była, a potem materia. Idea stworzyła materię (Bóg stworzył świat – każdy człowiek religijny jest idealista filozoficznym, ale nie każdy idealista musi być człowiekiem religijnym, np. Hegel – człowiek jest wytworem myśli – jest człowiek i myśl, myśl jest pierwotna). Platon – jednym prawdziwym światem jest świat idei, a to widzimy to nie istnieje (jak w Matrix), to tylko odbicie idei, które istnieją w świecie idei.
Dialektyka - jest to nauka, polegająca na dochodzeniu do stanu faktycznego, za pomocą zestawienia ze sobą różnych faktów
Nihilizm - pogląd filozoficzny częściowo lub całkowicie negujący sens życia. Jego najczęściej spotykaną formą jest nihilizm egzystencjalny, który głosi brak celu, znaczenia i wartości życia. Pogląd filozoficzny całkowicie lub częściowo negujący istnienie pewnych bytów. Rozróżnia się kilka kategorii tego pojęcia:
Nihilizm ontologiczny traktuje o nieistnieniu żadnego bytu. W starożytności było reprezentowane przez Gorgiasza. Według innego rozumianego nihilizmu tylko niektóre aspekty życia nie istnieją, jako takie, jak również, że nie istnieją konkretne obiekty będące desygnatami istniejących pojęć.
Nihilizm epistemologiczny ukazuje, iż poznanie nie jest w ogóle możliwe (skrajny sceptycyzm poznawczy) i nie istnieje żaden sposób otrzymania wiedzy pewnej (skrajny sceptycyzm metodologiczny), albo zaprzecza nawet istnienia jakiejkolwiek formy wiedzy pewnej.
Nihilizm egzystencjalny głosi brak celu, sensu, znaczenia i wartości życia.
Nihilizm moralny wyraża pogląd nieistnienia pewnych ani absolutnych, nie wychodzących poza abstrakcję wartości moralnych.
W filozofii społecznej nihilizm jest czasami wykorzystywany do określenia takiego stanu społecznego, w którym jednostki są przeświadczone o braku celowości wraz z doświadczeniem pustoty znaczeniowej wszelkich regulacji i unormowań prawnych, zwyczajowych, czy kulturowych.
Gwałtowny rozkwit różnych form nihilizmu przypadł na epokę modernizmu, jednakże nieprzerwanie rozwija się on w czasach obecnych.
Determinizm - pogląd mówiący, że w świecie panuje ład i porządek i nic nie dzieje się przypadkowo. Dotyczy ontologii, ale też wszystkich sfer życia (np. historyczny determinizm – te wszystkie wydarzenia musiały zaistnieć). Ew. może wydawać się nam, że coś robimy coś bo chcemy (np. spadający kamień, mit o drugiej połówki wg Platona). indeterminizm – człowiek ma wolną wolę, rzeczy nie są determinowane (ogólnymi prawami), ludzie decydują jak życie wygląda i biorą za to odpowiedzialność.
Epistemologia (gnesologia) – teoria poznania, nauka o przedmiocie, zakresie, źródła i metodach poznania (skąd wiadomo, co wiadomo). Stawiamy sobie pytanie co poznajemy? (nasze poznanie jest uzależnione od nas – każdy postrzega daną rzecz inaczej?) Jak poznajemy? (metody poznania; skąd wiemy, że siedzi koło nas kolega? – możemy dotknąć, zobaczyć
Empiryzm - poznajemy za pomocą zmysłów – jedyna metoda poznania – czego nie było w zmyśle, tego nie było w umyśle – John Locke – wszyscy się rodzimy jak czysta tablica – nie mamy żadnych informacji w sobie/bez żadnej wiedzy – w czasie życia ta pusta tablica zapisywania jest poprzez zmysły – nasz umysł jest podobny do ciemnego pokoju przez który wiedza wpada przez okno (światło) – Locke łączy empiryzm z racjonalizmem);
Racjonalizm – czy można zobaczyć zło? Poznajemy tak naprawdę wiedzę o świecie za pomocą rozumu;
Sceptycyzm –w ogóle nie jesteśmy w stanie odkryć prawdy o świecie. Nie możemy być pewni co do poznania.
Antropologia filozoficzna – filozofia człowieka nauka, która docieka aspektów bytu ludzkiego (zajmuje się człowiekiem). Czyli filozofowie zastanawiają się czym w ogóle jest człowiek, Sokrates – człowiekiem jest jego dusza. Marks – dusza to czysta abstrakcja.
Aksjologia – nauka o wartościach, ich poznaniu, istnieniu. Dwa podziały:
- Etyka (nauka o moralności) podstawowym celem etyki jest odpowiedzieć na pytanie: co i dlaczego człowiek powinien? Ontologia jest matrycą etyki – materialista i idealista – przyjmują inne wartości i powinności.
- Estetyka - nauka o pięknie i wartościach zawartych w sztuce.
Etyka – (nauka o moralności) podstawowym celem etyki jest odpowiedzieć na pytanie: co i dlaczego człowiek powinien? Ontologia jest matrycą etyki – materialista i idealista – przyjmują inne wartości i powinności.
Historiozofia – czyli filozofia dziejów (nauka o sensie dziejów), to nie jest spojrzenie historyka na historię. Filozof patrzy na historię trochę inaczej. Filozof jak patrzy na dzieje, zastanawia się czy dzieje toczą się od przypadku do przypadku, czy wszystkie wydarzenia toczą się wg określonego prawa (czy istniej jakieś prawo, które powoduje czy historia toczy się tak, a nie inaczej) i zastanawia się czy to wszystko do czegoś zmierza (czy w tym wszystkim jest jakiś cel) – Wolter – jako całość nie ma sensu – powtarzająca się głupota i zbrodnia ludzka.
- jak najbardziej mamy do czynienia z ciągłością dziejów i istnieje jakieś prawo, które tym wszystkim rządzi (każdy z filozofów je inaczej określa – wtedy każdy element jest konieczny; jeśli jest co raz lepiej – postęp; jest coraz gorzej (Platon – ustroje się degenerują))
- dla filozofa historia to nie zbiór ciekawostek, tylko zbiór eksperymentów przeprowadzonych na ludzkości – filozofie mają wyciągnąć wnioski, by lepiej poznać współczesność.
Relatywizm – pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych.
Subiektywizm – pogląd, według którego przedmiot poznania nie istnieje obiektywnie, lecz jedynie subiektywnie, tj. w zależności od sposobów i warunków poznawania właściwych podmiotowi poznającemu
Kosmopolityzm – pogląd negujący wszelkie podziały kulturowo-polityczne i terytorialne. Zwolennicy kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę nie jakiś kraj czy inny obszar, ale cały świat. Dążą oni do politycznej i społecznej jedności świata, wolnego od podziałów i konfliktów, stopionego w jedną wspólnotę ogólnoludzką. Tak sformułowana doktrynajest przeciwieństwem patriotyzmu i nacjonalizmu.
Pacyfizm - ruch społeczno-polityczny dążący do pokoju, potępiający wszelkie wojny (a także przygotowania do nich) bez względu na ich przyczyny. Pacyfiści domagają się ustanowienia trwałego pokoju między narodami. Chcą, by wszelkie konflikty rozwiązywane były zgodnie z literą prawa międzynarodowego bez uciekania się do użycia sił zbrojnych. Znamienny dla pacyfizmu jest jednolity stosunek do każdej z wojen: i tej agresywnej, i tej obronnej, i tej narodowowyzwoleńczej - każda jest potępiana.
Ewolucjonizm
Nurt który skupił się na prawach rządzących zmianą, ewolucją społeczeństwa. Darwin zajmował się zwierzętami. Darwinizm społeczny- zachodzi proces zwany doborem naturalnym, wygra ten kto jest lepiej przystosowany. Istnieje walka o byt. rozważania Darwina dotyczyły biologii a nie społeczeństwa. Przeniesienie sposobu myślenia Darwina na grunt społeczny. Sam Darwin nigdy nie zgodził się z założeniami darwinizmu społecznego.
Darwinizm społeczny był teorią samozwańczą bo Darwin nigdy nikogo nie upoważnił do głoszenia jego tez.
Ewolucjonizm- darwinizm społeczny zawiera się w ewolucjonizmie. Ewolucja jako zmiana ukierunkowana. Pojęcie zakorzenione w wieku XVIII. Zakłada się w tym wieku stały niezmienny trend rozwojowy. Ewolucjonizm wieku XIX jest oparty na koncepcji postępu.
W ewolucjonizmie mamy elementy pozytywizmu
Badamy to co istnieje i badamy w sposób naukowy. Człowiek jest częścią przyrody więc podlega tym samym prawom co przyroda. Badamy to co realnie istnieje czyli człowieka i społeczeństwo. Ewolucjonizm szuka wyjaśnienia skąd to się wzięło co istnieje, szuka genezy. Stara się odkryć mechanizm co decyduje o ewolucji, w jakim kierunku zmierza, jakie będą etapy.
Natura człowieka jest niezmienna wg ewolucjonizmu. Bez względu na to gdzie i kiedy człowiek ma podobną naturę. Zmieniają się stroje i fryzury ale istnieją fundamentalne niezmienne zasady myślenia. Człowiek jest bytem racjonalnym. Jest coś w człowieku niezmiennego. Zmiana która zachodzi dotyczy wszystkiego co istnieje dlatego trzeba odkryć mechanizm który kryje się za tą zmianą i ją napędza.
Jeżeli zmiana zachodzi w jednym obszarze np. ekonomii to musi doprowadzić do zmian w innych obszarach. Zmiana która zachodzi to jest postęp ukierunkowany. Nie ma możliwości cofnięcia się, nie ma regresu. Zmiany są bezwzględne, absolutne. Jeśli regres występuje to dotyczy pewnej sfery, narodu. Natomiast cała ludzkość ogarnia postęp. Kryterium jest złożoność struktury. Im społeczeństwo bardziej złożone tym bardziej zaawansowane. Im bardziej skomplikowana struktura tym bardziej zaawansowana. Ewolucja zachodzi z różnym tempem w różnych społeczeństwach. Skoro ewolucja to nie rewolucja. Zmiana stopniowa krok po kroku. Odrzucenie zmiany nagłej. Trzeba przejść wszystkie fazy. Nie można przekroczyć jakiegoś etapu. Zmiany wynikają z potrzeb społeczeństwa. Społeczeństwo ewoluuje i pojawiają się nowe potrzeby. Zmiany wynikają z potrzeb społeczeństwa, z wewnątrz społeczeństwa.
Z pojęciem darwinizmu łączy się walka o byt. zmiany zachodzą ale łączą się z walką o byt. Ścieranie się pewnych interesów czy to walkę między ludźmi czy to między grupami. Walka to może być wojna lub współzawodnictwo ekonomiczne. ewolucjonizm jest pojęciem szerszym.
Herbert Spencer
Anglik, z wykształcenia inżynier. Samouk w zakresie nauk społecznych. Zajmował się ewolucjonizmem w zakresie społecznym. Dokonał rekapitulacji poglądów: połączył elementy pozytywizmu, postrzegał procesy społeczne w sposób fizyczny, miał poglądy liberalne, powiązał pozytywizm z teorią ewolucji. Stworzył własną teorię ewolucji i przedstawił wcześniej niż Darwin.
Statyka i dynamika. Statyka to istnieje społeczeństwa natomiast dynamika to ewolucja.
Spencer porównuje społeczeństwo do organizmu ale inaczej niż Comte (rodzina to komórka). Podobieństwa wg spencera organizmy żyją, są coraz większe tak samo społęzeństwa są coraz większe, coraz bardziej liczne. Im większe społeczeństwo tym bardziej złożone. Im społeczeństwo bardziej złożone tym bardziej zróżnicowane funkcje. Tak jak w organizmie żywnym mamy różne narządy któ®e tworzą pewną całość, potrzebują się nawzajem i przyciągają się wzajemnie. W społeczeństwie mamy różne elementy ale ze sobą współpracują. Tak jak w organizmie trzeba amputować jakiś narząd organizm nadal żyje. Podobnie w społeczeństwie umiera człowiek a społeczeństwo nadal trwa. Różnica: społeczeństwo składa się z ludzi, są odrębni od siebie. Natomiast organizm żywy składa się ze ściśle związanych elementów. Społeczeństwo jest rozdzielne i asymetryczne. Po drugie komórki są połączone nerwami a ludzie nie są połączeni kablami. Organizm żywy ma jeden mózg, jeden cel, jeden zestaw potrzeb a w społeczeństwie każdy ma swój rozum, swoje cele, swoje potrzeby. Jest to interpretacja w duchu indywidualistycznym (liberał). Społeczeństwo to agregat czyli zespolenie jednostek, łączenie w całość. Nie jest to jednolity organizm, ludzie nie zatracają swojej indywidualności w społeczeństwie. Organicyzm Spencera zakłada że czymś naturalnym jest że człowiek zachowuje swoją indywidualność. Superorganizm- ludzie to organizmy które tworzą pewien superorganizm. Ludzie nie tracą swojej indywidualności. Istnieją ludzie zorganizowani w społeczeństwo. Społeczeństwo składa się z ludzi. Charakter człowieka przesądza o charakterze społeczeństwa. Człowiek nie traci swojej odrębności. Z jednej strony społeczeństwo oddziałuje na człowieka i odwrotnie człowiek na społeczeństwo.
Mamy do czynienia z instytucjami z których społeczeństwo się składa. Różne elementy społeczeństwa. Instytucje domowe (rodzinę), instytucje obrzędowe, polityczne w tym państwo, kościelne, związki przemysłowe.
Cechy charakterystyczne instytucji: nie zostały wymyślone świadomie, wytworzyły się w procesie ewolucji, trudno mówić że ktoś je zaprojektował, raczej patrzymy pod względem skutków jakie ich istnienie za sobą niesie. Instytucje są ze sobą ściśle powiązane tworząc system. Każda z instytucji ma swoje funkcje i ma je pełnić. Społeczeństwo to jednostki i instytucje. Instytucje pojawiają się w toku ewolucji i oddziałują na ludzi.
Dynamika
Spencer jako ewolucjonista zakłada że istnieje ewolucja i istnieją prawa które o niej decydują. To jest takie samo prawo jak fizyczne. Prawo rozwoju jest empirycznie sprawdzalne. Ewolucja polega na równoważeniu, dążeniu do równowagi. Każdy byt temu prawu podlega, wszyscy dążą do równowagi. Osiągnięcia stabilności. Prawo określa zachowanie różnych bytów. Istnieje ewolucja organiczna której podlega człowiek. Ewolucja ponadorganiczna ewolucja którą przechodzi społeczeństwo.
Ewolucja ponadorganiczna dotyczy ewolucji społeczeństwa. Dotyczy procesów oraz wytworów które wymagają działań skoordynowanych. Są pewne działania i procesy które wykraczają poza ludzie możliwości. Są pewne działania wymagające koordynacji ludzi, współpracy. Samo społeczeństwo powstało w sposób spontaniczny. Powstało samo z siebie. Kiedy masa społeczeństwa zmusiła do organizacji, masa była tak duża ze konieczna była organizacja i powstało społeczeństwo. Człowiek również podlega prawom przyrody więc posiada pewne cechy. Wszystkie byty tworzą do samozachowania. Człowiek chce istnieć, jest egoistą. Człowiek będzie walczył o swoje przetrwanie. Relacjami ludzkimi rządzi walka. Drugą cechą człowieka jest racjonalizm, posiada rozum i z niego korzysta. Jest racjonalnym egoistą. Człowiek jest częścią społeczeństwa, nie żyje samodzielnie. Człowiek chce istnieć, ma potrzeby, chce je zaspokajać ale jednocześnie żyje w społeczeństwie więc uczy się w społeczeństwie zaspokajać swoje potrzeby w ramach społeczeństwa. Człowiek się dostosowuje, adaptuje do życia w społeczeństwie. Swoje egoistyczne potrzeby zaspokaja w społeczeństwie. Następuje proces uspołecznienia człowieka, proces adaptacji. Ewolucja to proces socjalizacji, uspołecznienia człowieka. Człowiek nadal jest egoista ale uczy się żyć w tych warunkach, zaczyna dostrzegać reguły życia społecznego. Pojawia się etyka naturalna- człowiek musi żyć w grupie, społeczeństwo ewoluuje, uczy się zaspokajać swoje potrzeby w społeczeństwie, człowiek funkcjonując w ramach społeczeństwa modyfikuje sposoby zaspokajania potrzeb, zaczyna przestrzegać reguł gry. Etyka określa pewne wartości i postawy. Człowiek jest egoistą ale będzie walczył w bardziej cywilizowany sposób.
Z perspektywy jednostki ewolucja to proces adaptacji i socjalizacji.
Nie jest to walka o przetrwanie biologiczne. Będzie to głównie walka między przedsiębiorcami.
Kierunki ewolucji
Możemy patrzeć na świat i będziemy widzieć różne społeczeństwa na różnych poziomach zaawansowania. Kryterium które pozwala określić zaawansowanie jest złożoność społeczeństwa. Spencer mówi że są społeczeństwa złożone, zróżnicowane wewnętrznie (agregat zlożony) i są społeczeństwa mało złożone (proste agregaty). W prostych społeczeństwach jest słaby ośrodek kierowniczy. W dużych złożonych społeczeństwach jednostki wchodzą w podsystemy i dopiero to tworzy systemy. Ludzie należą do pewnych struktur i dopiero potem te struktury tworzą społeczeństwo.
Wyróżnia się typy społeczeństw wg Spencera. Społeczeństwa militarne i industrialne. W czystej postaci nigdy nie będą istnieć. Są to typy idealne, realnie nigdy nie zaistnieją. Mamy dwa bieguny społeczeństwo industrialne i militarne. Stają się punktem odniesienia do określenia zaawansowania, porządkowanie, ocena społeczeństw. Model społeczeństwa wyraża się nie tylko w przemysłowej organizacji, ale także w modelu psychiki, światopoglądu.
Różnice między militarnym a industrialnym
Rozróżnienie na to co mechaniczne a na to co organiczne. Lepsze jest organiczne bo jest naturalne. Natomiast mechaniczne wiąże się z przymusem. Społeczeństwo militarne jest społeczeństwem mechanicznym, opartym na przymusie. W modelu organicznym jednostki mogą robić co chcą, organiczna wspólnota wolnych ludzi, sieć łącząca ludzi. Przymus w społeczeńtwie militarnym- początkowo była walka między jednostkami, póżniej między grupami walczącymi o przetrwanie. Przetrwanie grupy jest tak ważne że wszystko podporządkowuje się przetrwaniu. Całe życie społeczeństwa podporządkowane przetrwaniu. Przymus wynika z konieczności walki i przetrwanie. Zadaniu obrony podporządkowuje się wszystko inne. Jednostka staje się trybikiem w maszynie która ma jeden cel przetrwać. Społeczeństwo militarne jest maszyną zorientowaną na jeden cel. Chodzi o podporzządowanie ludzi wspólnocie, podporządkowanie celu indywidualnego celowi wspólnotowemu. Jest jednoznaczny prymat interesu ogólnego, ludziom narzuca się ich zadania, role, funkcje. Nie mogą działać samodzielnie. W społeczeństwie militarnym chodzi o konflikt zewnętrzny między innymi społeczeństwami. Walka wewnętrzna jest podporządkowana walce zewnętrznej. Ludzie są elementami maszyny, podporządkowują się bo chcą żyć.
Ludzie tworzą hierarchię, każdy ma swoją funkcję. Jest jeden cel mamy przetrwać, obronić się przed napaścią. Nie wolno robić nic innego. Na czele ośrodek władzy który skupiła wszystko. Ludzi się kontroluje, podporządkowuje systemowi. Odgórny mechanizm rządzenia decyduje o wszystkim. Aby system mógł istnieć ludzie musza reprezentować pewien rodzaj psychiki- ludzie są konserwatywni, mało twórczy, lojalni, zdyscyplinowani, nie mają swojego prywatnego celu. Większość państw XIX w to społeczeństwa militarne.
Bieg ewolucji jest od społeczeństwa militarnego do społeczeństwa industrialnego. Na początku były wojny między wspólnotami, jedne znikają bo są pochłaniane inne rosną w ilość. Im wojna bardziej się oddala tym w centrum zamiast przymusu wojny pojawia się życzliwość, produktywność. Ludzie zaczynają samodzielnie myśleć, są kreatywni, zaczynają produktować. Przejście od wojny do produkcji. Spencer nie potępia społeczeństw militarnych bo każdy etap w ewolucji trzeba przejść. Nie ma spokojnego obszaru bez zabezpieczenia tego obszaru a zabezpieczenie to wojna. Ludzie godzą się na bycie trybikiem w maszynie bo się boją, nie chcą zginąć. Prywatny strach przed śmiercią jednostki jest tak silny że jednostka dla swojego przetrwania podporządkowuje się społeczeństwu. Naturalnym jest że ludzie się boją.
Społeczeństwo przemysłowe jest zaprzeczeniem społeczeństwa militarnego, nie jest to wartościowanie na dobre złe ale są to etapy rozwoju. Społeczeństwo industrialne, przemysłowe opiera się na naturalnej więzi między ludźmi. Nawiązanie do obrazu społeczeństwa które nie pochłania jednostek ale składa się z wolnych, niezależnych ludzi. Spencer ceni wolność bo jest liberałem. To co industrialne daje maksimum wolności. mamy nie hierarchię ale sieć wolnych, niezależnych jednostek współpracujących ze sobą. Jednostki poprzez to że każdy robi swoje tworzą organiczną całość. Jest to organizacja pozioma. Mamy do czynienia z decentralizacją, dekoncentracją władzy. Poszczególne grupy ludzi mają prawo decydować o sobie, ludzie są wolni. Nie ma jednego ośrodka decyzyjnego. Nie ma kontroli. Występuje samoregulacja. Ludzie działają samodzielnie, są spontaniczni. Jest to system dynamiczny, elastyczny, zmienny. W modelu organicznym społeczeństwo opiera się na umowach łączących jednostki. Jeżeli istnieje ośrodek władzy to tworzy generalne ramy, dba o to aby umowy były stabilne, od ludzi zależy kto z kim jaką umowę zawrze. Ochrona tego co osiągnęły jednostki. Dobro prywatne jest wartością najwyższą. Interes publiczny wyraża się w tym aby chronić dobra indywidualne. Nie ma nakazów ale są pewne zakazy działań które mogłyby godzić w prywatność człowieka. Społeczeństw industrialnych jest nie dużo. Ruch jest nieubłagany, docelowo wszystkie społeczeństwa będą industrialne.
Czynniki ewolucji
Co powoduje że ewolucja zachodzi.
Spencer mówi o społeczeństwie z jednej strony i o jednostce z drugiej. Istnieją dwa rodzaje czynników ewolucji tzw. pierwotne i wtórne. Pierwotne to natura czyli warunki przyrodnicze w jakich człowiek żyje(czynnik zew) i cechy jednostki(czynnik wew). Człowiek ma to do siebie że wytwarza kulturę. Kultura powstaje na drodze przekształcania przyrody, środowiska naturalnego. Kultura minimalizuje wpływ natury. Wytwory kulturowe wypychają naturę ze świata człowieka, ograniczają wpływ natury na człowieka. Z czasem obok natury, istotnym czynnikiem który wpływa na człowieka jest kultura. Obok czynników pierwotnych występują czynniki wtórne ewolucji i tym czynnikiem jest właśnie kultura która oddziałuje na człowieka. Kultura jest czymś naturalnym bo sami ją wytwarzamy w sposób naturalny. Mamy oddziaływanie na człowieka przyrody i kultury. Człowiek się nie zatraca w społeczeństwie więc na nie oddziałuje. Nie mamy wpływu na kierunek ewolucji ale to co my wytworzymy, wytwory kulturowe na nas oddziałują. Nie wiadomo co jest ważniejsze.
człowiek adaptuje do społeczeństwa, uczy się funkcjonować w społeczeństwie. Człowiek nigdy nie będzie wyzbyty egoizmu ale nauczy się cywilizowanych form walki.
Ewolucja opiera się na walce, jest sprawiedliwa. Naturalnym jest że słabszy przegrywa z silniejszym. Spencer jest zwolennikiem prawa silniejszego.
Karol Marks i Engels
Państwo nie powstało na drodze umowy społecznej. Gdy powstała własność prywatna bogaci chcieli się bronić przed biednymi. Dlatego potrzebny jest aparat przymusu czyli państwo. Prawo chroni interesy klasy posiadającej. Państwo umrze ale tylko socjalistyczne. Marks i Engels są deterministami historycznymi- historia determinuje nasze działania.
Epistemologia- teoria poznania
Teoria fałszywej świadomości- fałszywa świadomość to po pierwsze nie jest efekt błędu, że ktoś się pomylił. Jest to specjalny wytwór człowieka aby zasłonić prawdę. W poznaniu chodzi o to aby zobaczyć prawdę. Marks i Engels zastanawiając się nad poznaniem mówią tak: poznajemy aby zobaczyć prawdę ale nie tylko. Często wcale nie chcemy widzieć prawdę. Poznajemy nie po to aby zobaczyć prawdę ale ją zafałszować. Czynimy to specjalnie bo nie zawsze prawda nam się podoba. Wolimy wytworzyć sobie obraz innej rzeczywistości aby lepiej nam się żyło, aby usprawiedliwić swoje działanie. Specjalnie przyjmujemy fałszywe założenia i w ten sposób inaczej widzimy rzeczywistość. Przykładami fałszywej świadomości są wszystkie ideologie które były stworzone do tej pory. Ideologie te nie pokazywały rzeczywistości taką jaka jest ale fałszowały rzeczywistość. Służyły klasie władającej. Dlatego Marks i Engels nigdy nie powiedzieli o swoich poglądach że są to ideologie. Ideologia dla Marksa i Engelsa to fałszywa świadomość.
Drugi przykład fałszywej świadomości to religia. Marks i Engels to ateiści. Religia dla nich to twór ideologiczny który zaspokaja potrzeby człowieka. Jeżeli cierpimy człowiek szuka środka znieczulającego którym wg Marksa i Engelsa jest religia. Religia to opium ludu. Religia tłumaczy cierpienie. Łatwiej się cierpi jeśli znamy powód cierpienia. Sam bóg cierpiał na krzyżu więc my też cierpimy. Mamy uzasadnienie cierpienia a ponadto jest obiecana nagroda za cierpienie.
Człowiek żyje życiem wyalienowanym. mamy logiczny rozwój i każdy etap jest konieczny. Każdy etap w dziejach historii był konieczny. Nie można od razu przeskoczyć do komunizmu. Patrząc na kapitalizm to nie jest tak że oni całkowicie kapitalistów potępiają. Zdają sobie sprawę że jest to konieczny etap w dziejach. Kapitaliści znieśli podziały stanowe. Ponadto chwalili aktywność w celu rozwoju gospodarczego. Kapitaliści wytworzyli nowy podział klasowy. Powołali do życia proletariat. Im bardziej kapitaliści są kreatywni, im bardziej wyzyskują tym bogatszy jest. W końcu proletariat jest tak liczny że jest w stanie pokonać burżuazję. Powołali do życia proletariat który w konsekwencji ich sam zniesie. Marks i Engels uważali że kapitalizmu nie da się zreformować. Kluczem do takiego myślenia jest ekonomia. Teoria wartości dodanej- ona tłumaczy dlaczego kapitalizm równa się wyzysk. Dlatego kapitalizmu nie da się zdeformować. Wartość produktu bierze się z wartości pracy którą wkłada się w wytworzenie danego produktu. Cena to odzwierciedla i za taką cenę kupujemy dobra. W kapitalizmie jest tak że tylko burżuazja posiada fabryki. Pracownicy fabryk nie dostają zapłaty za całą swoją pracę. Kapitaliści zabierają część zysku z produkcji dla siebie. I to jest wartość dodana. A jest to nic innego jak wyzysk bo są to pieniądze które powinny iść do robotnika bo to on wyprodukował dany produkt. Kapitaliści aby mieć pieniądze muszą część zysku zabierać. Kapitalizm nie funkcjonuje bez wyzysku.
Marks i Engels uważali ze kapitalizmu nie da się zreformować. Wszystko zmienia się drogą rewolucji. Początkowo Marks i Engels uważali że kapitalizm sam runie. Później przyjęli koncepcję rewolucji. Przyjmują na określenie swoich poglądów nazwę komunizm. Aby odciąć się od wcześniejszych projektów socjalistycznych. Odcinali się od pojęć ideologia, filozofia. Aby nie być utożsamianymi z utopistami przyjęli nazwę komunizm. Wg Marksa i Engelsa rewolucja najwcześniej wybuchnie w krajach gdzie jest najwięcej proletariatu, w krajach najlepiej rozwiniętych (w. Brytania, USA). Rewolucja będzie się różniła od poprzednich rewolucji bo będzie w interesie wszystkich w społeczeństwie. Wszyscy są nieszczęśliwi więc rewolucja proletariacka jest w interesie wszystkich ludzi. Po rewolucji będą dwie fazy- faza przejściowa i dyktaturę proletariatu, państwo socjalistyczne. tu jeszcze jest państwo jak instrument przymusu. Rewolucja to akt ograniczony w czasie, w czasie rewolucji nie osiągnie się celów. Cel państwa socjalistycznego- obronić rewolucję przed kontrrewolucją. Po drugie celem jest całkowite zniesienie własności prywatnej. Gdy uda się znieść własność prywatną przestaną istnieć klasy. Do tej pory klasy się ze sobą ścierały. Gdy przestaną istnieć klasy ludzie nie będą się ze sobą kłócić. Jeśli nie będzie klas państwo samo z siebie zniknie. Państwo to aparat przymusu dzięki którym jedna klasa uciska drugą ale gdy nie będzie klas to państwo zniknie. Po obumarciu państwa socjalistycznego dochodzimy do etapu końcowego- społeczeństwo komunistyczne, gdzie nie ma państwa czyli przemocy. Nie ma klas więc wszystko jest wspólne. Nie ma dokładnego opisu społeczeństwa komunistycznego aby uniknąć utopi. Dali rysy oznaczające komunizm. Komunizm oznacza wspólnotę, czyli dążą do wspólnoty we wszelkich możliwych płaszczyznach życia. Życie we wspólnocie umożliwi życie w zgodzie z własną naturą. komunizm to wspólnota własności, nie ma własności prywatnej. Nie będzie podziału pracy. Nie będzie podziału na klasy. Komunizm to braterstwo i równość wszystkich ludzi. Marks i Engels są za pełną równością płci. Rodzina utrwala ucisk kobiet. Marks i Engels byli kosmopolitami.
Powstawały liczne ortodoksje marksistowskie czyli autorytatywna wykładnia dzieł Marksa (tylko to jest słuszne). Jedyna poprawna wykładnia dzieł Marksa.
Rewizjonizm-
Liberalizm pod kątem głównych idei.
Główne idee:
1. indywidualizm
2. wolność
3. równość i sprawiedliwość- sprawiedliwość to rodzaj osądu moralnego, dawanie każdego tego na co zasługuje. Sprawiedliwość jest połączona z równością. Mamy różne rodzaje równości- równość fundamentalna- liberałowie są zwolennikami równości fundamentalnej czyli przekonanie że ludzie rodzą się równi w tym sensie że każdy posiada taką samą wartość moralną. To wynika z indywidualizmu (każdy jest wyjątkowy ale z drugiej strony w swoim człowieczeństwie jesteśmy równi). Równość fundamentalną uosabia pojęcie praw naturalnych lub praw człowieka. Od deklaracji praw człowieka i obywatela. Każdy człowiek z racji tego że jest człowiekiem ma określone prawa, wszyscy mają takie same prawa. Liberałowie uważają że państwo jest nam potrzebne dla zabezpieczenia praw naturalnych. W ramach państwa mamy do czynienia z równością formalną- państwo tworzy prawo które formalnie chroni nasze prawa. Rodzajami równości formalnej jest równość prawna- zasada równości wobec prawa oraz równość polityczna- zasada jeden człowiek to jeden głos i każdy głos ma taką samą wartość. Państwo daje nam wszystkim równość szans- nikt nie powinien być dyskryminowany ze względu na swoje cechy np. kolor skóry. Szansy mamy równe ale później to jak wykorzystujemy te szanse to jest kwestia indywidualna. Równość społeczna jest niesprawiedliwa, niepożądana bo jeśli różnimy się predyspozycjami indywidualnymi to ten kto więcej pracuje ten więcej ma. Wypracowujemy sobie swój status. Gdyby państwo wszystkim chciało zapewnić taki sam status to nie uwzględniała by indywidualnej pracy każdego. Każdy ma różne talenty i zdolności i według tego zapewnia sobie różny status. Liberałowie podkreślali zawsze że nierówność społeczna jest sprawiedliwa bo jest najlepszym bodźcem do pracy. Ci którzy więcej pracują są bogaci chcą pracować jeszcze więcej a biedni chcą pracować żeby mieć tyle co bogaci. Idea polegania na samym sobie- od tego ile ja pracuje zależy mój sukces w społeczeństwie. Każdy jest egoistą i nie możemy oczekiwać że ktoś nam coś da bez pracy.
Liberałowie są zwolennikami merytokracji- rządy sprawowane przez osoby wykwalifikowane kompetentne, merytorycznie do tego przygotowane. Nie każdy się nadaje do rządzenia. Liczą się przede wszystkim kompetencje. Każdy ma rożne uzdolnienia więc powinien zajmować się czymś innym.
4. kolejną ideą liberalizmu jest tolerancja. Jeżeli każdy z nas jest wyjątkowy to jest to wartość więc trzeba ją strzec. Tolerancja oznacza wyrozumiałość i pozwolenie ludziom na myślenie, mówienie w sposób którego my często sami nie akceptujemy. „Nie zgadzam się z tym co mówisz ale oddam życie abyś miał prawo to powiedzieć”. Etyka liberalna jest tolerancyjna. Ze względu na wyjątkowość ludzką musimy akceptować to że ludzie mają różne poglądy. Nie mamy prawa zabraniać wypowiadać im ich sądów. Zasada ta daje autonomię jednostki- obojętnie jakie mam poglądy mam prawo je wyrażać. Daje pewną sferę wolności. Z drugiej strony tolerancja jest płaszczyzną porozumienia z innymi ludźmi bo dopuszczamy odmienność poglądów ale je akceptujemy i jesteśmy w stanie koegzystować. Tolerancja jest związana z liberalną wiarą że społeczeństwo jest zrównoważone to znaczy nie ma w nim fundamentalnego konfliktu. Każdy z nas jest wyjątkowy, mamy różne sposoby myślenia. Każdy z nas jest egoistą i patrzy tylko na siebie. Jak żyjemy razem konflikty są nieuniknione. Każdy ma inny sposób widzenia co jest słuszne. Liberałowie uważają że konflikty są czymś naturalnym, wynikają z naszej egoistycznej natury ale suma sumarum potrafimy się dogadać. Żyć samemu się nie opłaca więc się dogadujemy, zrównoważyć konflikty bo wiemy ze opłaci się żyć razem. Ta idea różni liberalizm od socjalizmu (socjaliści uważają że w państwie jest fundamentalny konflikt między klasami). Zasada tolerancji to akceptowanie różnorodności ale nie bezgraniczne. Granice są często wyznaczane. Można z idei tolerancji wykluczyć głoszenie poglądów które same w sobie nie są tolerancyjne czyli np. poglądów nazistowskich bo głoszą dyskryminację. John lock napisał list o tolerancji wyklucza z tej grupy katolików czyli państwo powinno być tolerancyjne ale nie wobec katolików bo oni mają obowiązek posłuszeństwa papieżowi. Wyklucza również muzułmanów oraz ateistów bo ateiści to ludzie którzy nie mają żadnych zasad moralnych. Handel opiera się na umowie a ateiście nie można zaufać. John steward mill mówi inaczej niż lock. Należy dopuścić wszelkie poglądy, nie ma ograniczeń. On jako liberał mówi że wszyscy jesteśmy racjonalni ale możemy się mylić. Ale jeśli powiemy to głośno w dyskusji to inni wskażą nam błędy i zmienimy zdanie. Mill wierzył że liberalizm zwycięży więc każdy prędzej czy później przekona się do jego racji.
5. państwo- liberałowie uważają że zrównoważone i tolerancyjne społeczeństwo nie wykształci się samo. Do tego potrzebne są instytucje państwowe. Jeżeli przyjmujemy założenie że ludzie są egoistyczni to może dojść do kradzieży własności, przestępstw. Żeby ograniczyć te zachowania konieczne są instytucje państwowe które będą na straży naszych wolności. Nasze prawa naturalne czyli wolność i równość wymagają zabezpieczenia a to zabezpieczenie to państwo. Umowa społeczna u Locka- Umawiamy się miedzy sobą żeby zyskać ochronę naszych wolności. W trakcie tej umowy my również tracimy pełną wolność. Nasza wolność jest w pewien sposób ograniczana ale jest cenniejsza bo jest zabezpieczona. Problemem jest to na ile państwo może ingerować. Liberałowie uważają że jak najmniej. My tworzymy państwo, nikt go nam nie dał. Władza pochodzi od ludu- suwerenność ludu. My nie mamy być wdzięczni wobec państwa bo sami je tworzymy. Jeżeli władza będzie przeradzać się w tyranię to mamy prawo do buntu bo my jesteśmy państwem. W deklaracji jest zawarte prawo do buntu, do oporu przeciwko uciskowi. Państwo jest aby nas chronić i być bezstronnym arbitrem między skonfliktowanymi jednostkami. To że dochodzi do konfliktów jest naturalne a rozstrzygnięcie tych konfliktów należy do państwa bo jest obiektywne. Państwo jest bezstronnym arbitrem. W liberalizmie klasycznym funkcje państw wyrażają zasady leseferyzmu (franc. Pozwólcie działać)- państwo ma jak najmniej ingerować w nasze sprawy, ma pozwolić nam działać. Jest to zasada że nie należy rządzić zanadto. Liberałowie są przekonani o potrzebie istnienia państwa ale są również świadomi zagrożeń jakie niesie za sobą instytucja państwa. Jest zagrożeniem dla wolności. Mówią że każdy rząd jest potencjalną tyranią bo każdy z nas jest egoistą i jak dać nam władzę to naturalne jest aby mieć cały czas więcej władzy. Egoizm + władza równa się korupcja. Władza korumpuje a władza absolutna korumpuje absolutnie. Aby władza nie przerodziła się w tyranię mamy ideę rządów konstytucyjnych. Ta idea jest po to aby nie dopuścić przerodzenia się władzy w tyranię i konstytucja nas przed tym chroni. Konstytucja to zasady które rządzą samym rządem, wyznacza kompetencje i zakres władzy. W liberalizmie granice wyznacza zasada rządów prawa- wszyscy podlegają konstytucji i rządzący i rządzeni. Nie może być na straży władzy jakiś człowiek bo on jest egoistą. Muszą to być zasady prawa. Trójpodział władzy został przyjęty. Ludzka natura polega na tym że się nawzajem kontrolujemy dlatego trójpodział władzy jest tu zasadny.
Liberalizm jest powiązany z demokracją. Od XIX w. pierwsi liberałowie kiedy demokracja zaczęła się rozwijać zaczęli wskazywać na liczne zagrożenia aby je naprawić. Demokracja może stać się wrogiem wolności jednostki ponieważ demokracja może przerodzić się w tyranię 50% + 1. prosta matematyczna zasada większości wcale wolności nie gwarantuje. Demokracja ma walory edukacyjne więc przyczynia się do postępu- każdy ma prawo wyborcze więc musi się trochę zainteresować polityką, nauczyć czytać i pisać.
6. Idea kapitalizmu- nazwa systemu społecznego głównie jednak dotyczy organizacji gospodarki która oparta jest na liberalnej koncepcji wolności ekonomicznej ludzi. Mamy człowieka ekonomicznie wolnego. W tym systemie faworyzuje się własność prywatną której wymiana regulowana jest prawami wolnego rynku. Mamy trzy elementy podaż, popyt i cenę. W liberalizmie zasada podaż kształtuje popyt i to wyznacza cenę. Produkować, produkować a podaż sam się wygeneruje. Kapitalizm czyli liberalizm ekonomiczny. Bardzo wielu liberałów mówi że liberalizm ekonomiczny jest możliwy tylko w liberalizmie politycznym. Wolność ekonomiczna wymaga wolności politycznej. Marksiści uważają że między liberalizmem ekonomicznym i politycznym jest ścisły związek. Mogą się pojawiać również zdania odmienne że liberalizm ekonomiczny jest możliwy bez liberalizmu politycznego.
Liberalizm ekonomiczny (kapitalizm) został stworzony jako teoria przez ekonomistów politycznych Adama Smitha (XVIII w) i David Ricardo. Adam Smith napisał książkę „badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Pod wieloma względami pierwszy tekst źródłowy na temat gospodarki odnośnie XVIII w warunków. Smith tworzył na uniwersytecie o zasadach merkantylizmu który zachęcał rządy do ingerowania w gospodarkę. Państwo ma tak ingerować w gospodarkę aby zachęcać do eksportu a ograniczać import głównie za pomocą ceł i podatków. Smith mówił że będzie o wiele efektywniej jeśli rząd nie będzie ingerować w gospodarkę, koniec z interwencjonizmem państwowym, trzeba odrzucić merkantylizm. Nasza gospodarka to rynek, na rynku są jednostki które muszą mieć całkowitą wolność ekonomiczną czyli sami wybierać co produkują, jak i komu sprzedają. Każdy człowiek jest egoistą, będzie chciał dla siebie coraz więcej, sam najlepiej wie jak zadbać o siebie. Tej wiedzy państwo nie ma. Państwo nas ogranicza. Państwo nie ma ingerować bo nie wie co dla nas najlepsze. Z działania egoistycznych jednostek wykształca się bezosobowa siła, nacisk czyli siły rynku. Niewidzialna ręka rynku- prawo które reguluje nasze działania na rynku. Smith napisał ręka rynku ale bez niewidzialna. Ta zasada nie jest u Smitha sprecyzowana, jest tylko zarys tego pomysłu. Niewidzialna ręka rynku- reguluje działanie rynku. Nikt sam nie jest w stanie ustalić ceny. Stosunek podaży do popytu generuje cenę. Jak widzimy ile mamy produktu i jaki jest popyt to tak się kształtuje cena. Dzięki temu rynki się same regulują. Rynek to mechanizm który sam się reguluje dzięki niewidzialnej ręce. Dlatego państwo nie mogą ingerować w gospodarkę bo ingerencja zaburza mechanizm. Idea społeczeństwa zrównoważonego to również idea zrównoważonej gospodarki która sama się reguluje, równoważy.
Smith „nie od życzliwości rzeźnika, piwowara lub piekarza spodziewam się naszego obiadu lecz od ich troski o własny interes”. Każdy robi dla siebie bo jest egoistą bo chce mieć więcej a w konsekwencji się uzupełniamy.
W tej koncepcji bardzo ważna jest praca oraz oszczędzanie. Aby liberalizm funkcjonował praca i oszczędzanie jest warunkiem ekonomicznym ale również nakazem moralnym (protestantyzm). W XIX w. liberalizm klasyczny był dominującym systemem myślenia w W. Brytanii i USA. Jak najmniej ustawodawstwa względem pracy. Nie było ograniczenia godzin pracy.
Liberalizm klasyczny powstał w XVII w. John Locke.
Liberalizm współczesny połowa XIX w.
Liberalizm klasyczny nie został zastąpiony liberalizmem współczesnym bo mamy zwolenników obydwóch nurtów. Liberalizm klasyczny się odrodził w 70 latach XX w. jako neoliberalizm (hayek, Milton Friedman, lippmann)
Zwolennicy liberalizmu klasycznego uważają że człowiek jest egoistą, nie jest nikomu nic winien. Ponadto są zwolennikami wolności negatywnej (wolność od, nie ma zewnętrznych ograniczeń wobec jednostki, nikt nie jest do niczego przymuszany). Państwo jest złem koniecznym- jest czymś złym bo są ograniczenia ale konieczne bo są zapewnione podstawowe prawa. Państwo jest potrzebne wyłącznie po to aby stwarzać warunki funkcjonowania w ładzie, idea minimalnej roli państwa. Państwo powinno pełnić rolę stróża nocnego (locke) czyli wykonywać trzy rzeczy: po pierwsze utrzymywać porządek wewnętrzny, po drugie egzekwować umowy czyli bezstronny arbiter, po trzecie ochrona społeczeństwa przed atakiem z zewnątrz. Tylko do tego państwo jest potrzebne. Odrodzenie neoliberalizmu miał wpływ na margaret Thatcher, oraz regana.
Istnieją pewne prawa socjologiczne których człowiek nie może zmienić. Niemożliwe jest skuteczne działanie bez przestrzegania tych reguł.
Państwo wg spencera ma korzenie społeczne. Ma konkretne funkcje zdeterminowane przez wspólnotę. Patrzenie z perspektywy społeczeństwa na wszystkie instytucje. Człowiek może dostosowywać swoje działanie do praw. Jeśli chcemy reformować ustrój to nasze działania muszą być zgodne z tymi prawami rozwoju społecznego ewentualnie możemy ułatwiać ten rozwój. Prawo, ustawa, konstytucja nie jest w stanie zmienić charakteru stosunków społecznych. Ludzkie działania muszą być adekwatne do tych warunków które są wynikiem działania praw rozwoju społecznego. Spencer stwierdza że jeżeli mówimy o państwie to państwo rozsądne funkcjonuje w duchu tych praw. Człowiek jest egoistą a z drugiej strony jest bytem racjonalnym. Człowiek chce dla siebie ale z drugiej strony ma rozum i wie że żyje w społeczeństwie i adaptuje się do warunków tego społeczeństwa. Społeczeństwo przemysłowe stanowi organiczną jedność. Egoizm w człowieku skłania go do walki a z drugiej strony żyje w warunkach cywilizowanych więc adaptuje się do tych warunków. Naturalnym stanem w społeczeństwie jest walka ale nie na śmierć i życie. W społeczeństwie industrialnym ta walka przedstawia się w konkurencji między przedsiębiorcami. Nie jest to wojna której celem jest zabicie ale współzawodnictwo w dziedzinie ekonomii. Państwo nie może być państwem opiekuńczym bo pomaganie słabym jest sprzeczne z prawami rozwoju społecznego. Państwo ma być adekwatne do natury człowieka. Państwo spencera to państwo które nie tylko nie byłoby sprzeczne z prawami rzeczywistości społecznego ale także wspierało ewolucję. Państwo ma ułatwiać walkę, ma tworzyć warunki do cywilizowanej walki. Spencer był liberałem stąd wolność. Trzeba przyjąć że podstawą państwa jest umowa społeczna. Historyczne państwo powstało w wyniku walki ale trzeba przyjąć że to umowa. Trzy zasady organizacji państwa: wolność, uprawnienia, zakazy adresowane do państwa. Spencer wymienia długą listę zakazów które dotyczą państwa. Wylicza czym państwo nie powinno być. Spencer koncentuje się na wolności, chce chronić wolność człowieka. Chce zrucić ograniczenia które narosły w poprzednich latach. Zasadniczym celem jest ograniczenie władzy państwa. Ważne aby wolność nie była ograniczana. Nie ma dobra ogółu. Istnieją dobra indywidualne a państwo ma za zadanie ich ochronę. Wizja państwa spencera to wizja państwa minimalnego. Zwalczanie przeszkód jakie godzą w samodzielność człowieka. Z jednej strony trzeba chronić wolność ale trzeba zabezpieczyć współzawodnictwo między ludźmi. Wolność chroni się przez zapewnienie porządku czyli sądy. Spencer przeciwstawia się biurokracji. Trzeba rozwijać administrację wyspecjalizowaną. Spencer przeciwko państwu socjalistycznemu, opiekuńczemu. Poczucie wspólnoty i współczucia jest tylko w rodzinie. Socjalizm próbuje przenieśc na płaszczyznę państwa standardy które są adekwatne do rodziny. Są to dwie różne płaszczyzny. Etyka rodziny musi zostać na poziomie rodziny a nie państwa. Powinniśmy przeprowadzać reformy ale trzeba brać pod uwagę czas i miejsce w jakim się znajdujemy. Nie da się wyeliminować ofiar ewolucji w jakiej się znajdujemy. Ustawą nie da się naprawić świata. Prawo powinno tworzyć warunki i w tych warunkach ludzie powinni działać. Niech prawo tworzy pewne ogólne ramy funkcjonowania a ludzie sami sobie w tych ramach radzą. Spencer jest liberałem niech państwo nie ingeruje. Spencer nie mówi czy to jest złe czy dobre. Człowiek jest jaki jest. Liberałowie mówią że człowiek jest dobry, współdziała z innymi, a spencer mówi nie ingerujmy bo to będzie stało w sprzeczności z naturą człowieka. Stare wnioski z nowym uzasadnieniem.
Psychologizm
Dotyczy psychiki człowieka. Upatruje tego co decyduje o procesach społecznych w psychice człowieka. Psychologizm i socjologizm to nurty przeciwstawne. Chodzi o to gdzie leży istota stosunków społecznych. Psychologizm zakłada że człowiek posiada niezmienną naturę która jest punktem wyjścia do zrozumienia wszystkich zjawisk społecznych. Zjawiska są wtórne, są konsekwencją natury człowieka.
Wiek XIX w. to wiek w którym ludzie zaczynają się interesować psychologią. Nurt psychologizmu jest bardzo szeroki.
Psychologia czyli analiza ludzkich przeżyć jest kluczem do odpowiedzi na pytanie o co chodzi w stosunkach społecznych. Psychologizm zakłada że co społeczne musi być w istocie psychiczne bo musi się odnosić się do psychiki ludzkiej bo każdy człowiek ma psychikę. Każdy stosunek społeczny jest czymś związanym z psychiką, wyrasta z niej. Warunkiem do zrozumienia stosunków społecznych jest zrozumienie czym jest człowiek. Chodzi o odkrycie psychiki człowieka, natury. To psychologia ma się stać podstawową nauką. W sposób naukowy obserwujemy człowieka. Psychologizm zakłada że człowiek nie jest tylko odbiornikiem, nie jest tylko kształtowany przez stosunki społeczne. Człowiek także działa a nie tylko odbiera. W człowieku siedzi to co świadome ale także to co podświadome. Psychologizm zakłada że rozum rozumiem ale musimy pamiętać że człowiek kieruje się emocją. Są tą popędy instynkty, libido. Mamy człowieka który nie jest do końca bytem rozumnym. Człowiek posiada rozum ale również posiada coś więcej. Człowiek ma emocje, instynkty i w ten sposób stosunki społeczne się pojawiają. Najpierw jest człowiek, potem emocje a na końcu stosunki społeczne. Stosunki społeczne są skutkiem działania emocji. Psychologizm zakłada że punktem wyjścia jest człowiek. Stosunki społeczne są konsekwencją przeżywania emocji. Nominalizm- koncentracja na człowieku.
Gustave le bon. Francuz, rozwinął koncepcje psychologii tłumu. Jeżeli zbierze się grupa ludzi to dokonują rzeczy na które te jednostki oddzielnie by się nie zdobyły. Ilość ludzi sprawia że pojedyncze osoby tracą kontrolę nad sobą, poddają się psychologii tłumu. Zaczęła się era ślepej siły liczby. Jednostka traci indywidualność. Era tłumu. Stare autorytety legły w gruzach liczy się masa, demokracja. Większość pochłania jednostki. Takie są cechy człowieka że się zatraca w tłumie. Nie da się w tłumie dyskutować, tłum kieruje się instynktem i wierzeniami. Nie argument a zaspokojenie ludzkich potrzeb. Tłum to zbiorowość ludzi, poddana zbiorowej sugestii. Tłum staje się jednością. Jednostka zatraca się w tej masie. Kontrolę nad jednostką przejmuje tłum. Jednostka rezygnuje z samokontroli, gubi świadomość. Człowiek posiada pewne instynkty (instynkt rasy ludzkiej) z bologii wynika skłonność aby w masie się zatracić. Fundamentem jest instynkt który pozwala zatracić się w masie. Naturalnym jest że ludzie ulegają presji społecznej.
Vilfredo pareto. Krytykował liberalizm, demokrację, ideę postępu. Człowiek jest stworzeniem irracjonalnym. Tworzy teorię działań pozalogicznych., teorię działań irracjonalnych. Człowiek który postrzega społeczeństwo jako system. Społeczeństwo jest systemem pozostającym w stanie równowagi. Pareto nie ma wątpliwości że istnieją pewnie prawa rządzące naturą człowieka. Postrzega to w mechanicznych. Trzeba się oprzeć na naukach ścisłych. Obszar nauki i techniki to jedyne dwa obszary w których ludzie działają racjonalnie. Natomiast wszystko inne, życie codzienne jest irracjonalne, pozalogiczne. Stąd nie ma szansy aby opanować ten świat przy pomoc wiedzy. Człowiek jest irracjonalny więc nie ma szans aby człowieka naprawić i oświecić. Odrzuca model homo racjonalizm. Ludzie mają skłonność do intencjalnego usuwania racjonalności. Dążą do bycia irracjonalnymi. Na co dzień ludzie kierowani są uczuciami oraz instynktami. Człowiek jednocześnie posiada rozum. Irracjonalna natura człowieka i rozum współgrają. Wszystko to co zachodzi ma źródło w motywach irracjonalnych czyli rezyduum. Rezyduum jest niezmienne, jest w każdym z nas. Rezydua prowadzą do działań nie zawsze logicznych, chodzi o brak adekwatności środków do celu. Działania logiczne zakładają że ten kto dizała ma świadomość tego że działa, ponadto korelacja działania do skutki. Rezydua są irracjonalne, nie można mówić że te działania są nieskuteczne. Działania irracjonalne też mogą być skuteczne ale nie ma pewności że będą skuteczne. Człowiek posiada głód myślenia, potrzebę wymyślania. Człowiek działa w sposób irracjonalny ale dorabia sobie różne filozofie, uzasadnienia, w ten sposób maskuje te instynkty, emocje. Tworzy maskę pod którą chowa prawdę o sobie. Ludzie od zawsze kierują się instynktami ale chcą sobie pokazywać że działania wg jakiejś teorii naukowej. Człowiek łączy ze sobą to co racjonalne z tym co nieracjonalne. Racjonalność służy ukryciu irracjonalnego mechanizmu działania człowieka. Człowiek marnuje swoje zdolności intelektualne aby chować swoją naturę. To różni nas od zwierząt że umiemy tworzyć filozofię. Człowiek żyje w samozakłamaniu. Człowiek jest z natury hipokrytą. Czuje się lepiej gdy okłamuje samego siebie. Tak jak instynkty to rezydua to ideologie, koncepcje, filozofie to są derywacje. Pareto mówi że człowiek plasuje się między stanem zwierząt a towarzystwem filozofii. Działania irracjonalne skryte są pod filozofiami. ludzie sami potrzebują tych ideologii. Swoboda polityków czy twórców koncepcji jest ograniczona bo musi być dopasowana do ludzkiej potrzeby. Ideologia ma charakter wtórny a emocje pierwotny to istnieje między nimi oddziaływanie.
System społeczny u Pareto. System to nie organizm. Pareto odrzuca ewolucję, nie jest to proces wspinania się. Zmiany zachodzą ale to są zmiany w ramach systemu. System znajduje się w stanie równowagi. W tym systemie działają przeciwstawne siły bo ludzie są różni. W efekcie następuje ścieranie interesów, walka. Walka prowadzi do zmian w ramach systemu. zmiany nigdy nie doprowadzą do przejścia do jakiejś całkowicie nowej sytuacji. Oscylacja w jakimś zakresie, zmiany nigdy nie wyjdą dalej. Punkt równowagi. Rolą socjologii jest zoruzmieć proces zmian. System społeczny to jedność przeciwieństw. Dynamiczna równowaga będącą konsekwencją ścierających się interesów. Suma akcji i reakcji. Ludzie są różni mają różne potrzeby, w każdym z nas tkwi sprzeczność, potrzeba samorealizacji, współpracy z innymi. Walka przejawia się w różnych formach, między jednostkami, grupami. Najbardziej trwałą walką jest napięcie między elitą a masą. Nawet jeśli zaprowadzilibyśmy stan jedności, nie byłoby proletariatu, to zawsze wysunie się jakaś grupa która będzie skuteczniejsza, lepiej zorganizowana. Zawsze będzie jakaś elita w każdym obszarze działania człowieka. Masy podporządkowują się elicie. Czymś normalnym jest układ elita masy tak czymś niezmiennym jest krążenie elit. Elity się zużywają, mają swój kres, wypalają się. Elita po jakimś czasie elita przestanie dysponować skutecznością i spada. Wówczas pojawia się nowa elita.
Socjologizm
Psychologizm stara się wyjaśnić procesy człowiekiem i jego emocjami. Natomiast socjologizm stara się wyjaśnić to wszystko przyglądając się temu co na zewnątrz człowieka. Socjologizm wyrasta z nutru pozytywistycznego. Korzysta z założeń pozytywizmu, człowieka badamy tak jak byśmy badali przyrodę. Socjologizm stwierdza że fakty społeczne są inne niż fakty przyrodnicze. Życie człowieka jest jednak na tyle inne od życia zwierząt że socjologia musi wypracować swoje własne metody. Odchodzi od fikcji jednostki. Jednostka zawsze jest częścią grupy. Należy analizować grupę a nie jednostkę. Socjologizm zakłada że socjologia jest podstawową nauką która wyjaśni wszystko. Psychologizm mówił że co społeczne jest psychiczne. Socjologizm zakłada że wszystkie stosunki społeczne jest socjologiczne, powinno być badane przez socjologię. Socjologia jest w stanie ogarnąć wszystkie dyscypliny naukowe które zajmują się człowiekiem. Socjologia łączy wszystkie nauki w całość. Poszczególne dyscypliny dostarczają materiału a socjologia będzie je spajać. Imperializm socjologiczny- nieodległość, socjologia ukoronowaniem wszystkiego. Socjologizm odrzuca ewolucjonizm i postrzega rzeczywistość społeczną jaką związki między faktami. Ludzie są różni w różnych miejscach. Istnieją konkretne grupy ludzie w danym miejscu. Kluczowa jest relacja między grupami a w ramach grupy między jednostką a grupą. Świat człowieka jest skomplikowany ale wszystko to są fakty społeczne.
Przedstawicielem socjologizmu był Emile Durkheim.
Ludwik gumplowicz. Dla socjologizmu liczą się grupy i relacja. Pojęcie grup jest u gumplowicza kluczowe. Nie ma ludzkości jako całości, od początku istniały odmienne od siebie grupy. Rzeczywistość była różnoplemienna. Ludzkość to zbiór odrębnych od siebie różnych grup. W ramach grupy mamy do czynienia z pewnym poczuciem jedności, wspólnoty. Między grupami rywalizacja, wrogość antagonizm. Ta relacja między grupami i poczucie wspólnoty w ramach grup to najistotniejsze relacje które nadają ton całej wizji. Podziały oraz walka są nieusuwalne. To co się zmienia to charakter podziałów i charater walki. Odrzuca tezy ewolucjonistyczne. Wszystko trwa w dynamicznym stanie określanym przez grupy i walkę między grupami. Gumplowicz posługuje się pojęciem rasy. Przez rasy należy rozumieć każdą grupę ludzi odrębną od innych. Rasa w znaczeniu kulturowym nie biologicznym. Przedstawicieli rasy spaja nie krew, biologia a kultura, wspólne wartości, system myślenia. Rasy to pewne społeczeństwa. To co ich łączy to jedność kulturowa. Nie ma ras gorszych czy lepszych. Zdolność organizacji decyduje o wyższości rasy. Rasa to nie produkt biologiczny. Rasy się ciągle mieszają. Walka między rasami występuje od zawsze. Początkowo grupy miały charakter wewnętrzne jednolity. Grupy z czasem zaczęły ze sobą walczyć i te lepiej zorganizowane narzucały swoją wolę gorzej zorganizowanym. Walka będzie zawsze istniała. Początkowo walka polegała na tym że jedna horda napadała na drugą i łupiła. Z czasem kiedy ludzie zaczęli wieźć osiadły tryb życia najeźdźcy zaczęli narzucać swoją zwierzchność. W efekcie dalej mamy walkę ale jest to walka między tymi którzy rządzą a tymi którzy są rządzeni. Nie ma szans na zaprowadzenie stanu pokoju, walka zawsze będzie trwać. Amalgamacja- gumplowicz mówi tak że napada jedna grupa napada na drugą, żyją w jednych granicach, zaczynają się mieszać ze sobą. Amalgamacja to wymieszanie, w konsekwencji nie ma panowania. Powstaje nowy twór. Walka prowadzi do łączenia się grup, ale łączenie nie wyklucza walki tylko będzie to walka np. klas. Z jednej strony walka a z drugiej wytwarzanie się nowych grup.
Emile Durkheim
Przedstawiciel socjologizmu- szczególny charater socjologii, socjologia jest królową nauk. Mamy socjologię która unosi się ponad innymi dyscyplinami, wszystkie dyscypliny które zajmują się człowiekiem i nad tyjm jest socjologia, te dyscypliny badają wytwory człowieka a socjologia zapewnia że to wszystko jest spoiste, te dziedziny dostarczają materiału dla socjologii a ona to wszystko ogarnia.
Durkheim krytykował liberalizm (wg niego jest niemoralny, sprowadza społeczeństwo do zaspokajania egoistycznych potrzeb człowieka. Społeczeństwo wg Durkheima powinno być źródłem wartości moralnych). Krytykował też socjalizm bo odmawia moralności. socjalizm krytykuje kapitalizm a tym czasem kapitalizm trzeba zreformować a nie krytykować. Nie uznawał rewolucji tylko reformę.
Durkheim przejął podejście organicystyczne. Podkreślał znaczenie potrzeb ludzi. Instytucje które są wynikają z potrzeb człowieka. Instytucje są stare, nieefektywne ale są bo ludzie ich chcą, to leży w naturze człowieka. Nie ma automatyzmu jak u spencera że jest zmiana i ona postępuje i społeczeństwo się zmienia. Durkheim uważa że są elementy które są niezmienne bo ludzie tego chcą. Nie ma automatyzmu. To co istnieje wyrasta z potrzeb ludzi.
Durkheim próbuje zerwać ze wszystkimi ideologiami. Nawet pozytywizm nawiązywał do nurtów filozoficznych. Wg Durkheima socjologia musi być naukowa, trzeba zerwać z ideologiami.
Fakty socjologiczne (społeczne)- Durkheim dał definicję faktu społecznego. To co nas otacza jest materialne lub niematerialne ale i tak istnieje np. państwo, władza. To istnieje, my wierzymy w te rzeczy bo mamy taką potrzebę. Ludzie potrzebują regulatorów stosunków społecznych. Nie są to byty materialne nie da się ich dotknąć ale istnieją bo w nie wierzymy. Fakty socjologiczne to sposoby myślenia, zasady działania oraz zespoły wartości które się zobiektywizowały. Jest to wytwór kulturowy człowieka. Fakt socjologiczny jest sposobem zaspokajania ludzkich potrzeb. Fakty socjologiczne dla człowieka mają charakter zewnętrzny, obiektywny, przymusowy, pierwotny- jednostka czuje że one istniały zanim jednostka się pojawiła, od zawsze. Powinniśmy fakty socjologiczne traktować jakby to były rzeczy bo dążymy do obiektywizacji, naukowości. Przyjmując że są to rzeczy odcinamy się od ideologii, filozofii. Nie chodzi o to że to są rzeczy ale chodzi o to żeby je w ten sposób traktować. Gwarantuje to również że uchwycimy zakres tego zjawiska (gdzie się znajduje itd.). chodzi o to żeby patrzeć na fakty socjologiczne z zewnątrz (hiperfaktualizm- wszystko traktujemy jako fakty).
W drugiej połowie XIX w. dwa przeciwstawne nurty psychologizm i socjologizm.
Człowiek u Durkheima- widzi dwoistość człowieka z jednej strony ciało a z drugiej duszę. Z jednej strony rozum a z drugiej zmysły, świadomość i zmysły. Dwoistość jest widoczna w wielu aspektach np. egoista i altruista z jednej strony dbam o siebie a z drugiej pomagam innym. Z jednej strony człowiek ma potrzeby cielesne np. zjeść, rozmnażać się a z drugiej ma potrzeby duchowe, wyższe. Między dwoma aspektami występuje konflikt.
Skoro są zwierzęta i są ludzie. Zwierzęta mają tylko instynkty. Człowiek ma rozum więc nie może to pochodzić od tego co jest zwierzęce. Coś musiało na człowieka oddziaływać aby wykształtował się rozum. Z człowieka jako bytu biologicznego nie wynika rozum. Jest inne pochodzenie rozumu. Religia daje nam rozum. To odróżnia nas od zwierząt. Człowiek ma potrzebę wiary w coś. Każda religia nakłada na człowieka pewien rygor. Człowiek przyjmuje pewne obowiązki i ogranicza swój egoizm, zwierzęcy instynkt. W ten sposób człowiek kieruje się moralnością. Bóg równa się społeczeństwo. Jednostki żyją w jakimś stadzie. Człowiek jest biologiczny np. je, śpi. Jednocześnie ma potrzebę religii. Podporządkowuje się pewnym nakazom i zakazom i w ten sposób egoistyczne zwierze przyjmuje pewien gorset, ograniczenia i zaczyna być przyjazny wobec innych. To co w nas moralne, racjonalne jest konsekwencją istnienia nakazów i zakazów. To co najbardziej wartościowe to konsekwencja istnienia społeczeństwa. Biologicznie człowiek jest egoistyczny, zwierzęcy ale dzięki religii nabywamy rozum. To co najbardziej wartościowe jest z zewnątrz. Człowiek to natura a społeczeństwo to kultura. Najistotniejszy element który jest źródłem kultury to potrzeba boga. Durkheim uważa że społeczeństwo to świadomość zbiorowa- zbiorowe przekonanie że istnieje bóg, zakazy, nakazy. Społeczeństwo jest regulatorem zachowania. Ludzie sa materialni to oni istnieją. Wiara w boga to przekonanie konkretnych ludzi którzy istnieją. Gdyby nie było ludzi to nie byłoby społeczeństwa ale z drugiej strony gdyby nie było przekonania to nie byłoby ludzi. Społeczeństwo to jednostki które wierzą w to że społeczeństwo istnieje. Społeczeństwo ma byt empiryczny. Można by dowieść że ze względu na zachowanie ludzi tworzących pewną zbiorowość można mówić o zarazach psychicznych. Ludzie żyją w pewnej zbiorowości, siłą rzeczy zaczyna powielać pewien schemat zachowania. Rodzi się nowe pokolenie, sprzeciwiają się. wraz z dojrzewaniem człowiek się zmienia i przyjmuje poglądy poprzedniego pokolenia. Ludzie mają naturę aby powielać schematy zachowań. Człowiek się rodzi i zaczyna żyć w świecie który już istnieje i przyjmuje już istniejące wzory zachowań. Świadomość jednostki jest nieświadomie przyjęta. Automatyczne powielamy zachowania, nie zastanawiając się nad pobudkami.
Solidarność społeczna u Durkheima
Człowiek zostaje uczłowieczony, ucywilizowany poprzez życie w społeczeństwie. Istnieją różne formy więzi społecznych. Teoria solidarności społecznej. Różne są natężenia solidarności. Wskaźnikiem stopnia solidarności jest prawo. W zależności od tego jakie prawy występuje to możemy mówić o różnych solidarnościach. Prawo jako pewien zespół norm jest podstawowym, trwałym regulatorem stosunków społecznych. Prawo przybiera różne formy i treść i w zależności od tego możemy mówić o różnych rodzajach solidarności. Występują w społeczeństwie różne rodzaje solidarności i odpowiednikiem w tej solidarności jest prawo które pozwala uznać jaka ta solidarność jest w danej społeczności. Istnieje konieczność uwzględnienia dwóch rodzajów prawa: karnego i odszkodowawcze. Karne- karać za przestępstwa. Natomiast prawo odszkodowawcze to kompensacja, zadośćuczynienie. W przypadku prawa karnego działają instytucje. Natomiast w przypadku odszkodowawczego sam muszę zainicjować postępowanie przed sądem. I tu i tu jest wina. Społeczeństwo składa się z jednostek więc każdy czyn musi godzić w jednostkę. Prawo karne chroni interes publiczny a odszkodowawcze chroni interes prywatny. Prawo karne wiąże się z centrum decyzyjnym jest ktoś kto będzie stał na straży. W prawie odszkodowawczym mamy decyzję ludzi. Są to dwa rodzaje prawa, dwa rodzaje więzi społecznych. Jeśli rośnie ilość prawa karnego to zmniejsza się ilość prawa odszkodowawczego. Im więcej prawa karnego tym jednostka jest bardziej pod kontrolą. Społeczeństwo segmentowe- ludzie są tacy sami, tworzą segmenty. Tradycjonalizm, dominacja religii. Im więcej prawa odszkodowawczego tym większa rola jednostki, większa autonomia. Kiedy jest więcej prawa karnego ludzie są do siebie podobni. Tam gdzie więcej prawa odszkodowawczego tym ludzie są bardziej różni, różnice między nimi ich łączą, bo każdy który się specjalizuje w innej dziedzinie to będzie miał inne potrzeby. Muszą istnieć w społeczeństwie z innymi ludźmi aby zaspokajać potrzeby. Aby zaspokoić inne potrzeby w których się nie specjalizuje muszą zwrócić się do innych ludzi. Solidarność organiczna- prowadzi do silnych więzi społecznych, im bardziej zróżnicowani ludzie tym bardziej siebie na wzajem potrzebują. To jest nowoczesne społeczeństwo przemysłowe. Prawo karne zawsze musi istnieć ale może być go mniej. nie ma podziału na lepszą i gorszą solidarność. Wynika ona z potrzeb ludzi. Przechodzenie, doskonalenie od prawa karnego do odszkodowawczego, od segmentowego do zróżnicowanego społeczeństwa wiąże się z rozwojem potrzeb. Z racji natury człowieka wynika przechodzenie od społeczeństwa segmentowego do społeczeństwa opartego na więzi organicznej. Wszystko należy zostawić jednostką, niech ona się soecjalizuje. Ale jednocześnie potrzebujemy prawa które będzie regulować stosunki między ludźmi, dzięki temu ludzie będą mogli ze sobą współpracować. Państwo nie może się wycofać, państwo tworzy normy prawne które tworzą warunki dla współdziałania jednostek. Chodzi o to aby istniały jednolite normy. Prawo ma nie narzucać ale regulować, porządkować. Pochwała samodzielności człowieka i podkreślania roli państwa, gdyby państwa nie było społeczeństwo mogłoby się rozpaść.
Durkheim podkreśla znaczenie religii. Jest to system wierzeń bez których społeczeństwu grodzi rozpad, anomia- rozkład więzi społecznych. Durkheim stara się pogodzić człowieka z społeczeństwem bo wierzy w boga. Jednostka wychodzi poza swoją zwierzęcość. Nie ma silnego społeczeństwa ani jednostki która dobrze się czuje bez religii. Bez religii jednostka nie będzie mogła czuć oparcia w społeczeństwie. Natomiast społeczeństwo bez religii nie będzie mogło oddziaływać na jednostkę. Poprzez obrzędy religijne zespala się jednostki, gromadzi. Przypomnienie norm których trzeba przestrzegać. Religia i normy, zakazy, nakazy są inicjacją, wejściem do społeczeństwa. Kultywowanie tym obrzędów spaja społeczeństwo.
W XIX w podkreślano znaczenie ekonomii. Najważniejszą instytucją jest religia.
Instytucje uczłowieczają człowieka, cywilizują go. Najważniejszą instytucją jest religia. Socjologia to nauka o instytucjach. Socjologia to także nauka o religii.
Najważniejsza religia a potem państwo.
Państwo ma być aktywne ale nie nakazywać.
Pozytywizm prawniczy w kontekście państwa
Sposób badania świata neutralnie, apolitycznie, badanie tego co istnieje został przyjęty także przez prawników. W pozytywizmie prawnym chodzi o to aby zajmować się prawem tak jak inni naukowcy zajmują się swoimi dyscyplinami. Prawnik będzie badał prawo. Prawnik nie ma oceniać, wartościować, powstrzymać się od ocen. Ma badać konkretne prawo które istnieje czyli ustawy czyli prawo pozytywne.
Koncepcja państwa wg Georga Jellinek. Pogłębił założenia pozytywizmu. Powiązania między pozytywizmem a liberalizmem. Nie zajmują się prawem bożym czy politycznym tylko prawem państwa, tworzonym przez prawo.
Wg Jellinka państwo istnieje realnie ale prawo obowiązuje. Prawa nie można dotknąć. Nie można powiedzieć że prawo jest tylko że obowiązuje. Prawo wynika z działań państwa, jest przejawem woli państwa. Państwo należy do sfery bytu natomiast prawo mówi jak ma być czyli należy do sfery powinności. Prawo nie jest czymś co istnieje realnie. Prawo to miara ludzkiego zachowania. Stan faktyczny musi odpowiadać prawu. Stan zgodny lub sprzeczny z prawem. Rozdział na sferę bytu i powinności jest bardzo ważny. Państwo jest źródłem prawa, które mówi jak być powinno. Państwo ma być dwoisty bo państwo które jest i państwo z perspektywy prawa. Państwo jako system instytucji, sumę relacji występujących między elementami państwo ale także możemy patrzeć na państwo jak na źródło prawa, z perspektywy norm prawnych przez państwo tworzonych. Państwo jest różne od prawa. Prawo wyraża najistotniejszy z aspektów istnienia państwa. Najważniejszą z ról jest tworzenie państwa. Dlatego pominięcie aspektu prawnego to pominięcie tego co najważniejsze w istocie państwa. Prawo jest wyrazem woli państwa. Poprzez prawo państwo mówi jak ma być. Prawo ma charater subiektywny bo jest to punkt widzenia państwa. Rolą prawnika nie jest wartościowanie, co jest dobre a co złe ale badanie jak wola państwa wygląda.
Wprowadza elementy psychologizmu. Nie wartościujemy ale żyjemy wśród ludzi. Każde ludzkie działanie to realizacja woli. Jeżeli działanie ludzie jest wyrazem woli to w każdym działaniu istotną rolę odgrywa psychika człowieka. Działanie dotyczy innyc ludzi w społeczeństwie. relacje między ludźmi mają peirwoastek psychiczny. Każde działanie to wyraz woli człowieka a wola wiąże się z psychiką. nie można nie brac pod uwagę tego co myślą ludzie. Jeżeli badamy prawo to musimy się zastanowić jak to odbiera człowiek. Ludzie muszą mieć świadomość jak prawo wygląda i mogą się z nim nie zgadzać. Nie należy tego oceniać. Jeżeli nie będziemy brali pod uwagę woli ludzi to prawo nie będzie skuteczne. s
Pozytywizm
August Comte
Pozytywizm jako sposób patrzenia na świat, sposób postrzegania rzeczywistości. Związki między pozytywizmem a socjologią- socjologia rozwinęła się za pośrednictwem pozytywizmu.
Cechy pozytywizmu:
Sposób patrzenia na świat który ma wyjaśnić ludziom zachwianą po rewolucji rzeczywistość, ludzie szukali sposobu na zorganizowanie się w świecie. Miał być zaprzeczeniem tego co ludziom sprawia problem. Budowany w opozycji do tego co było niechciane. Miał się zajmować tym co jest społeczeństwem, człowiekiem. Pozytywizm miał stworzyć gmach wiedzy pewnej, stworzyć wiedzę, pogrupować informację o świecie. Ścisła, usystematyzowana wiedza. Tak jak biolog badał organizmy żywe tak socjolog ma badań społeczeństwo. Takie rozumienie jest punktem wyjścia do programu działania. W oparciu o badania ma mieć wymiar praktyczny (ma być pożyteczny). Nie był teoretyczny, zorientowany na badania. Odkrywanie praw rządzących społeczeństwem i wówczas wiemy jakie reformy wprowadzać. Pozytywne to co realnie istnieje.
1. odejście od pytań o istotę świata, sens życia, istnienie boga. Zajmują się człowiekiem i jego potrzebami, nie zaś fizyką. Robią to przez obserwację zjawisk społecznych. Trzeba badać rzeczywistość w takim sposób jak badamy przyrodę. Nie chodzi o istotę rzeczy ale poznanie czym to jest, patrzenie z zewnątrz. Chodzi o to aby dostrzec prawa jakie rządzą tym światem doczesnym, społeczeństwem. Dzięki odkryciu tych praw będziemy mogli odnaleźć się w świecie.
2. pozytywizm szuka wiedzy pewnej, której nie można by zakwestionować. Empiryczne badanie realnie istniejących relacji społecznych.
3. naturalizm- zapożyczenie z biologii metod badania, korzystanie z metodologii nauk ścisłych. Założenie że wszystko da się odkryć. Badanie nie ma na celu wartościowanie co jest dobre a co złe. Pozytywizm opisuje i wyjaśnia.
4. praktyczna orientacja. Badanie, odkrywanie aby móc działać skutecznie, wyjście zza biurka. Odejście od teoretyki. Stworzenie zespołu reguł dla dokonywania skutecznych reform społecznych dzięki znajomości tych reguł.
Głupotą jest dokonywanie reform kiedy nie znamy reguł działania społeczeństwa. Trzeba zrozumieć reguły rządzące stosunkami społecznymi.
Wiek XIX interesuje się zbiorowością, człowiekiem jako bytem żyjącym w zbiorowości. Chodziło o to aby powstała nauka która będzie badać człowieka jako byt który potrafi wytwarzać kulturę bo to różni nas od zwierząt. Biologia bada czysto biologiczny aspekt człowieka ale potrzeba również socjologii dla badania
Socjologia to nauka o faktach, zjawiskach społecznych, prawach które rządzą funkcjonowaniem i rozwojem faktów społecznych. Socjologia chce odkryć prawa jakimi podlegają fakty społeczne. Jest to nauka o zbiorowościach. Socjologia interesuje się człowiekiem jako twórcą kultury i jednocześnie bytem stadnym, zajmuje się społeczeństwem, wspólnotą. Patrzymy na społeczeństwo i przez jego pryzmat patrzymy na ekonomię, państwo, religię. Wcześniej patrzono z perspektywy władcy. Dla poprawnego funkcjonowania społeczeństwa państwo to za mało. Są potrzebne również inne instytucje.
Pole do rozwoju kapitalizmu który dał motor dla globalizacji poprzez produkowanie i transport towarów. XIX wiek umniejszył rolę państwa.
August Comte
Chciał na podstawie wiedzy socjologicznej reformować świat, rzeczywistość. W przypadku comte socjologia miała wymiar encyklopedyczny, ogólny a jednocześnie wymiar praktyczny. Cała myśl społeczna comta może być podzielona na statykę i dynamikę. Statyka- istnienie społeczeństwa i jego funkcjonowanie i dynamikę czyli ewolucję społeczeństwa, jego rozwój.
Statyka- comte stara się opisać społeczeństwo, rozumieć. Porównuje je do organizmu żywego- jest to podejście organicystyczne. Społeczeństwo jest ostatnim etapem ewolucji. Cechą społeczeństwa jest spójność i harmonia elementów z których społeczeństwo się składa. Społeczeństwo ma swoją strukturę i funkcje. Tak samo jak organy ciała. Musi istnieć równowaga w społeczeństwie. Istotne jest utrzymanie wszystkich elementów razem. Punktem wyjścia jest rodzina porównywana do komórki, rodziny łączą się w tkanki tworząc grupy, klasy. Tym co zbiera w całość jest państwo. Nie jest to jednak jedyna funkcja państwa. Społeczeństwo od organizmu różni to że społeczeństwo może się rozwijać, doskonalić. na początku jest rodzina. Człowiek jest bytem społecznym, żyje zawsze w grupie. Człowiek ze względu na pewne skłonności się rozróżniają, jedni są podporządkowani, inni rządzą. Dzięki temu rozróżnieniu tworzą się organy. Organizm sam funkcjonuje, nikt tego nie nadzoruje. Społeczeństwo składa się z różnych organów czyli instytucji społecznych, które pozostają ze sobą w relacjach np. sfera ekonomii ze sferą polityki. Relacje decydują o tym jak funkcjonuje całe społeczeństwo, jeśli jest problem z jakimś organem to całe społeczeństwo nie będzie poprawnie funkcjonować. Rodzina, sfera produkcji, państwo, religia każda z tych instytucji jest źródłem pewnej formy organizacji. Społeczeństwo ma różne organy, komórki gdzieś przynależą. Sposób łączenia tych komórek zależy od instytucji. W przypadku rodziny tym co spaja jest pozytywna emocja, sympatia. Podział pracy na tych którzy produkują i tych którzy zarządzają, pozwala to na rozwijanie zdolności człowieka. Państwo postrzegane funkcjonalnie, płaszczyzna przymusowa. Tworzy się pewna organizacja polityczna która zapewnia spoistość. Czwartą płaszczyzną jest kwestia religii formą organizacji jest kościół. Czymś naturalnym jest to że ludzie wierzą. Nieistotne jest w co się wierzy. Człowiek ma potrzebę wiary. Nieważne jest zaawansowane jest dane społeczeństwo to istnieje potrzeba wiary. Gdyby nie było języka nie byłoby komunikacji. comte zakłada że człowiek kieruje się w pierwszej kolejności emocjami a dopiero potem racjonalną analizą.
Dynamika- istnieją pewne prawa rozwoju organizmu społecznego. Cechą człowieka jest to że jest ciekawy świata, szuka odpowiedzi na pytania o swoje istnienie. Człowiek poznaje świat i tworzy wiedzę. W oparciu o tę wiedzę może rozwijać swoja zdolności. Jeżeli doszedł do jakiegoś etapu to chce cały czas się doskonalić. poziom wiedzy przesądza możliwości które przesądzają na jakie pytania odpowiedzi mogę znaleźć. Umiejętności pozwalają na rzetelną odpowiedź. Człowiek ma głód wiedzy. To co wiemy i ile wiemy przesądza światopogląd. Im więcej wiedzy tym światopogląd bardziej naukowy im mniej bardziej religijny. Wraz z rozwojem wiedzy rozwija się również ludzka świadomość. Każda epoka ma jakąś swoją świadomość która ma przełożenie w obyczajowości. Światopogląd przesądza obyczajowość, co wolno, jak się zachować. Obyczajowość przesądza o organizacji. To jak świat tłumaczymy ostatecznie przesądza o tym jak wygląda społeczeństwo, klasy, stany. Charakter organizacji ludzkiej uzależniony jest od poglądu człowieka. To w co człowiek wierzy przesądza jka będzie wyglądać jego społeczeństwo. Trzy stadia rozwoju świadomości: 1. teologiczne- tłumaczy się wszystkie zjawiska bogiem, działaniem zjawiska nadprzyrodzonego. Drugi etap to stadium metafizyczne, filozoficzne. Tak jak tłumaczono bogiem teraz tłumaczy się naturą, naturą świata, naturą rzeczy. W stadium teologicznym istnieje pogląd konserwatywny, niezmieniony, spójność społeczna. W drugiej fazie to czas dezintegracji, czas rozbijania teologicznej jedności. Faza krytyczna, wszystko się dezorganizuje. XIX wiek to koniec tego stadium, istnieje dezintegracja. Comte uważa że ludzkość znajduje się w stadium kryzysu świadomości. Jeżeli ludziom wyjaśnić jak naprawdę jest, jak społeczeństwo działa wszystko byłoby w porządku. Jedynym rozwiązaniem jest stworzyć nową religię. Wielki kryzys może być opanowany przez religię bo religię wszyscy przyjmą bo mają potrzebę wiary. Będzie to religia naukowa, jej treścią będzie nauka, niech ludzie wierzą i przyjmują w ten sposób pewne treści naukowe. Należy ukazać ludziom wiedzę o społeczeństwie usystematyzowaną przez badaczy społecznych. Trzecie stadium to będzie faza naukowa, faza pozytywna. Z jednej strony chodzi o to aby przywrócić wspólnotę, stworzyć pewną organiczną całość. Odrzucenie bajek o bogu. Budowanie w oparciu o rzetelną wiedzę naukową. W oparciu o tę wiedze będziemy wiedzieć jak się rozwija społeczeństwo, jakie reguły nim rządzą. Jeżeli będziemy mieli taką wiedzę to będziemy w stanie pomóc społeczeństwu. Docelowa struktura to zdrowy, funkcjonujący organizm. Religia uzdrowi ludzi. Ludzie z natury dobrzy więc pojawi się jedność moralna. Docelowo będzie się liczyć ekonomia. Państwo to forma organizacji w której będzie się stosowało prawa ekonomiczne. Przyszłość będzie przyszłością przemysłową, stan w którym nie będzie głodu, będzie pokój i dostatek bo odkryjemy prawa rządzące społeczeństwem.
Comte pozostaje w opozycji z wszystkimi ideologiami XIX w. comte uważa że konieczność zmiany, ewolucyjnej z którą nikt się nie zgodzi, ani socjaliści ani konserwatyści. Państwo byłoby tylko dodatkiem. Comte wierzy w kapitalizm, produkcję. Państwo radzi sobie coraz gorzej dlatego trzeba skupić się na ekonomii. Łączymy w sobie postęp, porządek aktualnie istniejący, wszystko opiera się na pozytywnym stosunku człowieka do człowieka.
*Max Weber- wybitny socjolog, prawnik, zajmował się też historią. Został zapamiętany przede wszystkim, jako socjolog.
*Nurt, którego Weber jest najwybitniejszym przedstawicielem: jest to tzw. Socjologia humanistyczna- ten termin funkcjonuje w języku polskim i w tym języku mówi się o socjologii interpretatywnej albo o socjologii rozumiejącej.
Nurt ten był szeroki, wewnętrznie niejednolitym, to co łączyło poszczególne koncepcje w całość i stanowi dla nich wspólny mianownik to pewne praktyczne podejście do pozytywizmu a więc przekonanie, że te metody zapożyczone z nauk przyrodniczych nie są jedynymi właściwymi metodami. Chodzi o to, że rzeczywistość społeczna jest inna od rzeczywistości przyrodniczej.
Odejście od metedodologicznego naturalizmu, czyli tych metod nauk przyrodniczych i odejście od obiektywizmu.
To, co pozwala zrozumieć te stosunki społeczne to charakter relacji. Charakter interakcji między ludźmi. Z tego wszystko wynika, z tego wszystko się bierze.
Społeczeństwo nie jest prostą sumą jednostek. Ono się nijako wytwarza poprzez te relacje.
Te relacje społeczne mają charakter podmiotowy, czyli liczy się świadomość. To nas różni od zwierząt. Czyli my czynimy coś mają świadomość, że są inni ludzie wokół nas i zakładamy, że oni jakieś reakcje przejawią. Staramy się przewidywać, jaka będzie reakcja na moje działania.
W tym nurcie psychologii chodzi o to, jakie znaczenie ludzie nadają swoim działaniom i chodzi o motywy, jakimi się kierują.
Socjologia nie zajmuje się tylko zachowaniami, ale także działaniami.
Zachowanie- jest kategorią bardzo szeroką.
Natomiast działanie wiąże się, że się z tym, że mam świadomość, że czegoś chcę.
Max Weber połączył element socjologii z podejściem historycznym.
Weber jednoznacznie stwierdza, że możemy mówić o chaosie świata oraz o porządku wiedzy.
Pozytywizm zakładał, że istnieją jakieś prawa rządzące światem, prawa dotyczące funkcjonowania i rozwoju społeczeństwa.
Weber mówi natomiast, że nie istnieją takie reguły.
Jeżeli jest jakikolwiek sens to tylko, dlatego, że ludzie potrzebują wierzyć, że jest jakiś sens. Dlatego punktem wyjścia jest zawsze człowiek i jego poglądy, jego przekonanie i jego potrzeby. Człowiek chce udowodnić, że ma rację. Dlatego człowiek walczy z inni ludźmi. To nie musi być walka na śmierć i życie.
Max Weber jest przekonany, że nauka jest szansą na to by dostrzec jakieś reguły, ale to w żadnym wypadku nie wykluczy konfliktu.
Dla Webera wszystko, co istnieje państwo, spółka to pewien model….
Odrzuca jednoznacznie psychologie. Uważa, iż człowiek jest zdeterminowany przez warunki, w których funkcjonuje. Te warunki podkreślają jego sposób widzenia świata, jego poglądy czy jego potrzeby.
Te działania racjonalne pozwalają zastosować środki do założonych celów. Człowiek jest bytem racjonalnym.
Weber wyróżnia 4 rodzaje działań społecznych (racjonalne):
Są to działania racjonalne (tradycjonalne)- chodzi o to, że ludzie zachowują się w jakiś sposób stosownie do ustalonych nawyków. Są to działania prawie instynktowne. Jednak występuje tu element świadomości.
Drugie działania to działania afektowne- uczucia i emocje. Emocja jest tak silna, że ludzie coś uczynią. Skłania ich do pewnych działań.
Działania wartościowo- racjonalne- tutaj jest jednoznacznie określony cel, ale możemy całkowicie swobodnie dobierać środki.
Działania celowo-racjonalne- tutaj możemy dobiera całkowicie swobodnie środki, ale i cele.
SPOŁECZEŃSTWO WEDŁUG WEBERA:
- jest strukturą bardzo złożoną
- składa się z 3 płaszczyzn: ekonomicznej, kulturowej i politycznej
- Weber podkreśla, ze ma jakiejś absolutnej współzależności między tymi płaszczyznami (może być, ale nie musi)
- nie ma części podstawowych (że coś jest najważniejsze a coś dodatnie)
Płaszczyzna ekonomiczna (klasy społeczne)- walki klas to fikcja. Nie jest on najważniejszy i nie pojawia się wszędzie. Wyróżnia się 2 rodzaje klas. Klasy posiadanie i klasy zarobkowe. Te klasy posiadania odchodzą w przeszłość. Właściwie klasy to klasy zarobkowe- pozycja na rynku pracy. Ta walka, to napięcie występuje w ramach klas. Podkreśla Weber, że dla dobra ludzi są działania masowe a nie indywidualne.
Płaszczyzna kulturowa- jest to stan. Tym kryterium wyodrębnienia stanu jest prestiż, styl życia, godność społeczna. Społeczeństwo pewnym właściwością przypisuje wartości. Jest różna skala tych wartości. Konsekwencją przynależności do jakiegoś stanu są pewne przywileje: prawo podejmowania jakiś decyzji dotyczących relacji między ludzkich, dostęp do władzy
Płaszczyzna polityczna- to partie polityczna, które zrzeszają ludzi o określonych poglądach politycznych. Chodzi o to by uzyskać udział we władzy i oddziaływać na obywateli.
Ten schemat zmiany społecznej, który doprowadził do aktualnego stanu rzeczy w Europie jest bezkierunkowy. Nie ma czegoś, co przesądza rozwój w określonym kierunku. Ten rozwój przesądza człowiek, ponieważ człowiek podejmuje jakieś działania, mają jakieś motywacje, chcą coś osiągnąć. To jest jeden z najważniejszych czynników, który decyduje o charakterze tego świata.
Skąd się wziął świat zachodni?
- Weber mówi, że pojawia się proces racjonalizacji życia w szczególności rozwoju kapitalizmu
- oparcie się na rozumie
- Weber podkreśla, że tak jak religia wiąże się z wiarą. Nie ma charakteru racjonalnego to jednak ta religia protestancka zawierała w sobie pewien szczególny „ładunek”, aby skłonił ludzi do działań racjonalnych.
- Weber dostrzega związki racjonalizmu z etyką protestancką (protestantyzm- jak Bóg Cię wybrał to będziesz zbawiony, a jak nie wybrał to nie będziesz. Tym przejawem bycia wybranym przez Boga jest bycie bogatym.
- te wartości ze sfery religii stały się fundamentem dla działalności gospodarczej
- tym procesem rozwojowym rządzą ludzkie przekonania, jego poglądy
- ta ewolucja polega na tym, że każda sfera ludzkiej działalności została zamknięta w żelaznej klatce racjonalizmu- tak pisze Weber
- wszystko opiera się na chłodnej kalkulacji rozumu
- ludzie posługują się rozumem, jako kryterium oceny
- wiara we wszechmoc rozumu- to jest cecha kultury zachodniej
- i tym pierwszym przejawem owego racjonalizmu był kapitalizm
- tym symbolem racjonalizmu jest racjonalne i rozumne gospodarowanie
WŁADZA WEDŁUG WEBERA
- jeśli ktoś ma władzę to ten ktoś ma szanse postępować według własnej woli w ramach działań grupowych mimo oporu lub sprzeciwu innych ludzi
- ma charakter potencjalny
- cechy władzy:
Z jednej strony mamy doczynienia z rozkazem a z drugiej posłuszeństwem,
Stosowanie przymusu
Właścicielem władzy jest jakaś grupa
Kluczowe znaczenie mają cechy ludzi, którzy tą władzę sprawują
- władza skuteczna- to panowanie. Panowanie jest to szczególny rodzaj władzy gdzie ta władza jest skuteczna, gdzie jest posłuszeństwo drugiej strony. Jest to władza skonkretyzowana. Weber definiuje ją, jako autorytatywną moc rozkazywania, czyli nieznosząca sprzeciwu. Musi istnieć jakiś czynnik do podporządkowania się ludzi.
- wyróżnia się 3 typy panowania- w istocie są to 3 typy uzasadnienia, które prowadzi do tego posłuszeństwa. Ludzie się podporządkowują, bo uważają, że takie a nie inne rządzenie jest prawidłowe.
1. Uzasadnienie charyzmatyczne- ten model panowania jest określony jest przez model uzasadnienia. Panowanie charyzmatyczne dotyczy pewnych emocji, uczuć. Jest to przekonanie, że Bóg wybrał monarchę i ten monarcha ma szczególną moc. Charyzma jest to taka właściwość podmiotu, która wywołuje u innych ludzi poczucie posłuszeństwa. Np. różnego rodzaju zdarzenia rewolucyjne.
2. Panowanie tradycyjne- uzasadnienie tradycjonalne. Chodzi o to, że ludzie są głęboko przekonani, że istniejący system jest najlepszy. Ludzie są owładnięci tradycją One są nienaruszalne. Opiera się na odrzuceniu zmian. Między panowaniem charyzmatycznym a tradycyjnym zawsze będzie napięcie.
3. Panowanie legalne (racjonalne)- to jest panowanie nowoczesne, które stworzył świat zachodni. Tu liczą się normy, opiera się na prawie. Tutaj rządzi prawo. Ono jest ponad wszystkim i wszystkimi. Jest stosowane w sposób racjonalny, uzasadnione w sposób racjonalny. Wiążę się tu racjonalność z prawem. Prawo jest narzędziem. Ten, który rządzi też podlega prawu.
PAŃSTWO WEDŁUG WEBERA
- pojawiło się na przestrzeni dziejów
- w każdych czasach jest jakaś organizacja ludzka
- w naszych czasach ta organizacja przyjęła formę państwa
- to państwo jest to pewna forma organizacji tego, co jest wieczne i niezmienne, czyli panowania
- istotą państwa jest przymus a dokładnie jest to możliwość stosowania tego przymusu w legalny sposób
- Weber podkreśla, że przymus jest podstawą organizacji państwowej
- liczy się świadomość zastosowania przymusu
- państwo jest autorytarnym związkiem przymusowym
- państwo jest formą organizacyjną
- nowoczesne państwo jest państwem rozumu, dlatego też opiera się na prawie pozytywnym (stanowionym) i na biurokracji.
- biurokracja pojawia się wraz z panowaniem legalnym, czyli wszystko uzasadniamy racjonalnie, kryterium jest rozum a narzędziem jest prawo. Jest to swoisty aparat zarządczy. Biurokracja jest kierowana przez tego, który panuje i kompetencje określone przez panującego. Staje się prawem zarządzającym. Uzyskuje ona pewien samodzielności. Jest to pewna autonomizacja. Ma ona szczególną pozycję wobec państwa. Wychodzi z założenia, że wszyscy są równi wobec państwa i każdego trzeba traktować w równy sposób. W swoim działaniu jest bezstronna. Weber podkreśla, że nic nie jest tak trwałe jak biurokracja jest to struktura trwała, stabilna, precyzyjna w działaniu, skuteczna i tania.
POLITYKA WEDŁUG WEBERA
- są to działania o szczególnym charakterze
- ten zespół działań musi dotyczyć istotnych kwestii dla narodu
- wiąże się z zastosowaniem władzy wobec państwa
- ta władza jest środkiem realizacji celów politycznych
- władza ma charakter instrumentalny
- zawsze jest walka o władzę
RELACJA MIĘDZY POLITYKĄ A ADMINISTRACJĄ
- jedno i drugie służy realizacji władzy państwa
- jednak są tu różnice
- polityka przede wszystkim wyznacza cele, natomiast administracja je realizuje. Dlatego polityka ma charakter twórczy a administracja ma charakter odtwórczy.
- polityka w istocie to działanie zgodnie z własną wolą a administracja oznacza postępowanie zgodnie z wolą panującego
- polityka dotyczy wielkich celów, natomiast administracja dotyczy bieżących, które są określone prawem
- polityka ma charakter ogólny a administracja zawsze funkcjonuje w granicach prawa.
- polityka zakłada bardzo szeroką odpowiedzialność wobec sumienia, wobec historii natomiast administracja mówi- odpowiedzialność w świetle prawa
- polityka nie przewiduje żadnego podziału kompetencji, żadnej specjalizacji a administracji zawsze jest podział (podział terytorialny, rzeczowy, podział kompetencji)
DEMOKRACJA WEDŁUG WEBERA
- Weber mówi o demokracji masowej
- jest to pewien typ idealny, w którym mamy ludzi (masy), którzy reprezentują pewne poglądy, mamy partie i instytucje publiczną
- w demokracji chodzi o to, aby ta opinia publiczna, ta treść opinii publicznej poprzez działalność partii trafiła do ustawy i była realizowana przez biurokracje
- partie polityczne stały się maszynami do wygrywania wyborów. Przywódca partii ma zaplecze. Partia staje się narzędziem w rękach polityków. Polityka staje się zawodem, nie misją, nie powołaniem. Ludzie są ważni tylko wtedy, gdy są wybory. Mamy tutaj doczynienia z rządzeniem elity. W konsekwencji mamy doczynienia z demokracją masową. Liczy się tylko wybory, liczy się plebiscyt. Wybiera się tylko partie a potem ta partia rządzi i jest ślepa na potrzeby ludzi. Przywódcą partii jest osoba charyzmatyczna. W związku z tym partia sama nie jest demokratyczna.
- demokracja się autonomizuje, na co dzień rządzą urzędnicy a nie ludzie
- ludzie ulegają racjonalizmu, którą mają urzędnicy
- ta racjonalność nie służy ogółowi, racjonalność służy wybranym grupom, ta racjonalność jest zagrożeniem dla jednostki
- Jedynym sposobem pogodzenia demokracji z racjonalnością są wybory
PAŃSTWO PRAWA
- państwo prawne- jest to pewien model państwa, w którym kładzie się nacisk na prawo
- kiedy rządzi człowiek to rządzi element zwierzęcy ale kiedy rządzi prawo to rządzi element boski
- Weber zawsze przywiązywał uwagę do prawa. Poważanie dla prawa wynika z kultury zachodniej
- ludzie powinni podlegać normą a nie woli innej osoby
- w tym pierwszym ujęciu państwo prawa jest stabilne, przewidywalne dla człowieka, istnieje konstytucja, parlament
- podkreśla się znaczenie samorządu, kontroli administracji sądowej
- pozytywistyczne państwo prawa- jest to tak zwane państwo ustaw. Jest to przekonanie o istnieniu spójnego, zwartego systemu prawa.
- podkreśla się sądową kontrolę aktów prawnych
- w tym modelu nie ma żadnych ograniczeń dla działań państwa
- państwo jest wszechmocne, co najwyżej samo się ogranicza
- wolność człowieka w granicach ustawy
- państwo może tworzyć ustawy, jakie chce
- post-pozytywistyczny model ujęcia państwa prawnego- w tym ujęciu mamy prawo, jako coś szerszego od pojęcia ustawy. Tu nie liczy się tylko bezpieczeństwo, ale i inne normy sprawiedliwość, moralność, cel. Podkreśla się 2 elementy: społeczeństwo obywatelskie- chodzi, więc o to że obywatele nie tylko chodzą na wybory ale reprezentują pewien stopień świadomości, dojrzałości, mogą samodzielnie rozwiązywać pewne swoje problemy. Jest w stanie samo się zorganizować. Drugi element to tzw. sprawiedliwość transformacyjna- czyli co zrobić z funkcjonariuszami poprzedniego reżimu.