Edukacja w Europie - polski system edukacyjny a systemy innych krajów

Jesteśmy już w rozszerzonej Unii Europejskiej. Mamy świadomość jak ogromny wpływ będzie miał ten fakt na naszą gospodarkę, politykę i ogólny rozwój państwa. Ciągle słyszymy porównania naszych dokonań z Europą Zachodnią. Ja pokusiłam się o krótką analizę porównawczą naszego systemu oświaty z systemami obowiązującymi w Europie.

Edukacja jest jedną z dziedzin życia nie podlegających unifikacji. Każde z państw może w sposób dowolny kształtować swój system szkolny i egzaminacyjny. Oznacza to, iż nikt nie narzuca nam wybranego modelu i sami możemy tworzyć naszą edukację. Ale musimy pamiętać, że w Zjednoczonej Europie będziemy szukać pracy i rywalizować o miejsca na uczelniach wyższych z rówieśnikami z innych krajów. A więc nasz system edukacyjny musi być tak skonstruowany abyśmy mieli szanse na znalezienie swojego miejsca w Europie.

Zgodnie z postanowieniami Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej sfera edukacji zarówno w zakresie struktury kształcenia, jak i jej treści pozostaje w kompetencji każdego państwa. Edukacja nie podlega procesom integracji rozumianej jako ujednolicenie uregulowań prawnych, które narzucałyby konieczność zmian. To państwa członkowskie są odpowiedzialne za treść nauczania i kształt systemów oświaty. Formuła ta zagwarantowana jest w art. 126 i 127 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej.

Nie oznacza to jednak, iż nie ma wspólnej polityki edukacyjnej w obszarze UE. Wręcz przeciwnie, edukacja postrzegana jest jako kluczowy element decydujący o powodzeniu prawdziwego integrowania się Europy. Główne jej kierunki określają art. 149 i 150 Traktatu. Mimo pełnej autonomii w systemie edukacji istnieją uregulowania prawne odnoszące się nie do treści kształcenia, a do zapewnienia jednakowego dostępu do edukacji na wszystkich jej szczeblach obywatelom państw członkowskich UE oraz stosowania tych samych mechanizmów uznawania kwalifikacji dla celów zawodowych. Po to aby wdrożyć te uregulowania znowelizowano szereg aktów prawnych dotyczących szkolnictwa. Zmieniono ustawę o systemie oświaty, ustawę o wyższych szkołach zawodowych, ustawę o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich EU kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych, podejmowania lub wykonywania niektórych działalności.

Aby systemy szkolne były adekwatne do otaczającej nas rzeczywistości prawie wszystkie państwa w Europie przeprowadziły reformę swoich systemów edukacji. Zmiany te koncentrują się na: promowaniu szerszej znajomości języków państw członkowskich, edukacji z zakresu bieżących spraw europejskich, przechodzeniu młodych ludzi z życia szkolnego do zawodowego, edukacji niepełnosprawnych, kampanii propagującej umiejętność czytania i pisania oraz wprowadzaniu nowych technologii informatycznych.

W wielu krajach przeprowadzono reformę organizacyjną systemu szkolnego. Podobnie jak w Polsce czy Hiszpanii oddzielono szkolnictwo niższe średnie (gimnazjalne) od szkolnictwa podstawowego, wprowadzając tym samym większy komfort edukacyjny dla dzieci młodszych i większą spójność psychologiczno-rozwojową nauczania dzieci starszych (13-16 letnich). Wprowadzenie trzystopniowego systemu edukacyjnego pociągnęło za sobą zmianę sposobu nauczania uczniów w klasach najstarszych. Zwiększono autonomię uczniów przez możliwość profilowania nauki w dwóch lub trzech latach pobytu w szkole pod kątem zainteresowań indywidualnych lub wymagań szkół wyższych.

Pomiędzy poszczególnymi systemami oświaty można zauważyć szereg różnic począwszy od autonomii szkół i modelu kierowania oświatą: scentralizowany (Francja, Grecja, Włochy) czy zdecentralizowany (Belgia, Niemcy, Wielka Brytania), co jest często wynikiem ustroju politycznego danego państwa, poprzez ilość środków pieniężnych przeznaczanych na sektor edukacyjny, do różnic w wieku rozpoczynania obowiązku szkolnego, czasu jego trwania i ilości godzin spędzanych w szkole przez dzieci i młodzież.

Istotnym elementem w prawidłowym funkcjonowaniu systemu edukacyjnego każdego kraju jest problem finansowania oświaty. Jako podstawę jakichkolwiek analiz dotyczących pozycji ekonomicznych dziedzin działalności państwa służy w statystyce międzynarodowej dochód narodowy. Analizując globalne wydatki na oświatę można zauważyć, że kraje bogatsze wydają procentowo więcej środków na edukację niż kraje biedniejsze. Warto również uwydatnić, że przy odpowiednim poziomie gospodarczym oraz przy ukształtowanych potrzebach edukacyjnych w danym kraju wydatki na oświatę uniezależniają się od stanu gospodarki. Generalnie oświata w krajach zachodnioeuropejskich finansowana jest ze środków budżetu centralnego, które przekazywane są do dyspozycji ministerstwa edukacji oraz ze środków budżetów lokalnych. W inny sposób finansowane jest jedynie szkolnictwo w Szwajcarii, gdzie większość pieniędzy pochodzi z budżetów lokalnych, gdyż nie istnieje tam resort edukacji, a wszystkie decyzje (programowe, strukturalne, ekonomiczne) podejmowane są w poszczególnych kantonach. Również we Francji znaczna część środków przeznaczonych na edukację pochodzi z budżetów centralnych - około 17% z jednostek gospodarczych, a 9% z innych resortów. Analizując struktury wydatków oświatowych nie da się zauważyć, że w krajach Unii część przeznaczanych środków to wydatki na cele bieżące, czyli te związane z funkcjonowaniem placówek w danym kraju, często jest to nawet ponad 90%. Zauważa się ponadto, że kraje, które osiągnęły dosyć wysoki stopień zasilania finansowego oświaty przeznaczają znacznie więcej nakładów na rozwój bazy materialnej niż kraje byłego bloku socjalistycznego, z czego wynika oczywisty wniosek, że poziom wyposażenia placówek oświatowych krajów bogatych znacznie przewyższa poziom wyposażenia w krajach, które ostatnio dołączyły do Unii Europejskiej.

W przeważającej większości państw Europy obowiązek szkolny rozpoczyna się w wieku 6 lat, ale istnieją dobre wyjątki: wcześniej bo w wieku 5 lat rozpoczynają naukę w szkole dzieci w Holandii i Zjednoczonym Królestwie: Anglii, Walii i Szkocji a najwcześniej bo już 4-latki muszą chodzić do szkoły w Irlandii Północnej. Generalnie w krajach Europy Wschodniej później rozpoczyna się spełnianie obowiązku szkolnego bo w wieku 7 lat. Taki jest też stan prawny w Polsce co powoduje, iż nasze dzieci i młodzież mają z samego założenia prawa oświatowego realnie mniejsze szanse na dobrą edukację szkolną. Na świecie dobrą praktyką jest zwiększanie okresu pobytu dzieci w szkole. Nasza ostatnia reforma oświaty też poszła tym śladem i wprowadzono 6-letnią szkołę podstawową i obowiązkowe 3-letnie gimnazjum zamiast 8-letniej szkoły podstawowej. Wydłużyło to okres spełniania obowiązku szkolnego o jeden rok. A więc reforma oświaty z założeń prawnych zmierza w kierunku zmian występujących w Europie.

W większości krajów uczniowie uczęszczają do szkoły przez pięć dni w tygodniu (sześć dni w Luksemburgu i niektórych regionach Włoch). Zależnie od kraju, dnia tygodnia i wieku uczniów różnie wygląda też dzienny wymiar zajęć. Przykładowo roczny godzinowy wymiar zajęć dla uczniów w wieku ok. 10 lat w Holandii wynosi 1000 godz. a na Łotwie tylko 490 godz. We wszystkich krajach Europy Wschodniej występuje podobny roczny wymiar - ok. 600 godzin. W jednym z krajów, które razem z nami dołączyły do Wspólnoty Europejskiej jest porównywalnie duża ilość godzin -jest to Cypr 812 godz. W Polsce roczny wymiar to 635 godzin a więc w porównaniu do krajów Europy Zachodniej brakuje nam średnio 350 godzin w roku, to około 2 godziny dziennie.

Poszczególne kraje w różny sposób podchodzą do trudności uczniów w nauce. W niektórych krajach uczniowie, którzy nie opanowali na odpowiednim poziomie programu nauczania do końca danego roku lub nie są dostatecznie dojrzali, muszą powtarzać klasę. Jednakże, w kilku krajach, które przewidują możliwość powtarzania klasy, odsetek uczniów faktycznie repetujących klasę jest bardzo mały: 0,6% we Włoszech i 0,5% w Finlandii. Niektóre kraje wybrały automatyczną promocję przez wszystkie lata kształcenia obowiązkowego, a uczniom mającym trudności zapewniają specjalną pomoc w nauce. Jest to system godny przeniesienia do naszego systemu gdyż eliminuje w dużej mierze stres szkolny u małych dzieci, ale pociąga za sobą dodatkowe nakłady finansowe na pomoc dzieciom nie radzącym sobie z nauką.

Żaden system szkolny w świecie współczesnym nie może zapewnić wykształcenia wystarczającego na całe życie. Kształcenie szkolne, choćby na najwyższym poziomie powinno być tylko początkiem kształcenia permanentnego, przez całe życie. Naprawdę nowoczesny system szkolny powinien właśnie przede wszystkim przygotowywać wszystkich do nie szkolnego, poza szkolnego kształcenia się.

Żaden system oświaty nie jest czymś trwałym, zmienia się wraz z przemianami gospodarczymi, politycznymi i społecznymi. Właśnie dążenie do doskonalenia i reformowania narodowych struktur oświatowych jest elementem łączącym kraje europejskie.

Idealny system nie istnieje, wspólna wymiana doświadczeń, poszukiwanie rozwiązań przez państwa Unii wraz z tymi, które teraz do niej dołączyły stanowią gwarancję wykształcenia nowoczesnego pokolenia Europejczyków.

http://www.profesor.pl/mat/n11/n11_i_kulhawczuk_040620_2.php?id_m=12742

SYSTEM EDUKACJI W POLSCE

SYSTEM OŚWIATY

Do września 1999 roku pierwszym etapem kształcenia w Polsce była ośmioletnia szkoła podstawowa, po której można było ubiegać się o przyjęcie do szkół ponadpodstawowych: średnich ogólnokształcących lub średnich zawodowych.

Reforma oświaty, oprócz zmian programowych, wprowadziła również nowe typy szkół: sześcioletnią szkołę podstawową, trzyletnie gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne: trzyletnie liceum profilowane, czteroletnie technikum, szkołę zawodową o okresie nauczania 2-3 lata oraz dwuletnie liceum uzupełniające i trzyletnie technikum uzupełniające (dwa ostatnie typy szkół przeznaczone są dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej). W okresie przejściowym równolegle działają szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne.

Łączny czas nauki do momentu ukończenia szkoły dającej możliwość przystąpienia do egzaminu dojrzałości (egzaminu maturalnego) wynosi 12 - 15 lat. Po zdaniu egzaminu dojrzałości (egzaminu maturalnego) absolwenci otrzymują świadectwo dojrzałości upoważniające do ubiegania się o przyjęcie do szkoły wyższej.

SYSTEM SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

W Polsce istnieją państwowe (publiczne) szkoły wyższe oraz, tworzone po 1990 r., niepaństwowe szkoły wyższe. Niepaństwowe szkoły wyższe są tworzone na podstawie zezwolenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu i uzyskują osobowość prawną po wpisaniu do rejestru szkół niepaństwowych, prowadzonego przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu.

Od 1998 r. powstają państwowe i niepaństwowe wyższe szkoły zawodowe. Istotnym elementem przygotowania absolwentów do wykonywania zawodu jest realizacja obowiązkowych praktyk zawodowych w wymiarze 15 tygodni.

Studia mogą być prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne. Podstawowym systemem studiów są studia dzienne, chyba że statut uczelni stanowi inaczej. .

O przyjęcie do szkoły wyższej mogą ubiegać się osoby, które uzyskały świadectwo dojrzałości. Zasady przyjęć na I rok studiów są określane autonomicznie przez szkoły wyższe. Niektóre uczelnie organizują egzaminy wstępne, inne przyjmują na studia na podstawie konkursu ocen na świadectwie dojrzałości, jeszcze inne - tylko na podstawie zapisu.

TYTUŁY ZAWODOWE NADAWANE ABSOLWENTOM SZKÓŁ WYŻSZYCH

- licencjat - tytuł uzyskiwany po ukończeniu wyższych studiów zawodowych, które trwają 3 lata lub 3,5 roku,

- licencjat pielęgniarstwa lub licencjat położnictwa - tytuły uzyskiwane po ukończeniu wyższych studiów zawodowych na kierunkach odpowiednio: pielęgniarstwo lub położnictwo,

- inżynier - nadawany absolwentom wyższych studiów zawodowych na kierunkach technicznych, z wyjątkiem kierunku architektura i urbanistyka, na kierunkach rolniczych, leśnych, a także na innych kierunkach studiów, jeśli przedmioty techniczne, rolnicze lub leśne stanowią nie mniej niż 50% ogółu zajęć dydaktycznych przewidzianych w planach studiów i programach nauczania na tych kierunkach,

- inżynier architekt - nadawany absolwentom wyższych studiów zawodowych na kierunku architektura i urbanistyka,

- magister oraz tytuły: magister sztuki, magister inżynier, magister inżynier architekt, lekarz, lekarz dentysta (do 30 IV 2004 r. - lekarz stomatolog), lekarz weterynarii, magister pielęgniarstwa, magister położnictwa - nadawane po ukończeniu 4-6-letnich jednolitych studiów magisterskich.

Tytuł zawodowy magister można uzyskać także po ukończeniu 2 - 2,5-letnich uzupełniających studiów magisterskich, które mogą podjąć osoby, które ukończyły wyższe studia zawodowe z tytułem zawodowym licencjat lub inżynier.

Aby uzyskać wymienione powyżej tytuły zawodowe student musi zaliczyć wszystkie przedmioty i praktyki objęte planem studiów, złożyć i obronić pracę dyplomową oraz zdać pomyślnie egzamin dyplomowy. W przypadku studiów na kierunku lekarskim, lekarsko-dentystycznym oraz na kierunku weterynaria podstawą do uzyskania tytułu zawodowego jest złożenie ostatniego wymaganego egzaminu.

Absolwent szkoły wyższej otrzymuje dyplom ukończenia studiów na określonym kierunku studiów, a także - na swój wniosek również - odpis dyplomu w języku obcym.

STOPNIE NAUKOWE I TYTUŁ NAUKOWY

Stopniami naukowymi są stopnie doktora i doktora habilitowanego określonej dziedziny nauki w zakresie danej dyscypliny naukowej. Stopniami w zakresie sztuki są stopnie doktora i doktora habilitowanego określonej dziedziny sztuki w zakresie danej dyscypliny artystycznej (do 30 IV 2003 r. w zakresie sztuki i dyscyplin artystycznych nadawane były kwalifikacje I i II stopnia będące podstawą do przyznawania uprawnień równoważnych stopniowi naukowemu odpowiednio doktora i doktora habilitowanego).

Stopień doktora nadaje się osobie, która posiada tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera, lekarza lub inny równorzędny, zdała egzaminy doktorskie w zakresie określonym przez radę jednostki organizacyjnej oraz przygotowała i obroniła pracę doktorską.

Do przewodu habilitacyjnego może być dopuszczona osoba, która posiada stopień naukowy doktora i uzyskała znaczny dorobek naukowy lub artystyczny, a ponadto przedstawiła rozprawę habilitacyjną. Czynności przewodu habilitacyjnego kończą się uchwałą rady jednostki organizacyjnej w przedmiocie nadania stopnia doktora habilitowanego.

Stopnie doktora i doktora habilitowanego są nadawane w jednostkach organizacyjnych szkół wyższych oraz w innych placówkach naukowych, które posiadają uprawnienia do ich nadawania.

Tytułem naukowym jest tytuł profesora określonej dziedziny nauki, tytułem w zakresie sztuki jest tytuł profesora określonej dziedziny sztuki. Tytuł profesora nadaje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

http://www.buwiwm.edu.pl/sdd/opis.htm

Analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych w województwie dolnośląskim

Opracowanie powstało w ramach projektu EFS

Projekt realizuje: Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120 53-342 Wrocław

Wstęp

Zmiany oraz rozwój współczesnych społeczeństw zależą przede wszystkim od twórczości i możliwości adaptacyjnych jednostki, zaś środkiem do ich osiągnięcia jest edukacja. Szybko rozwijające się społeczeństwa wymagają ciągłego dokształcania się i edukacji wszystkich swoich obywateli. Szczególnie ma to znaczenie dla młodych ludzi, bowiem edukacja pozwala się im dostosować do zmieniającej się rzeczywistości ekonomicznej, w której występuje brak pracy lub następują częste jej zmiany, zmieniane jest miejsce zamieszkania, zrywane są więzi społeczne. Bariery, przed jakimi stają młodzi ludzie na rynku pracy mogą być przez nich przezwyciężone tylko wówczas, gdy będą dobrze wyposażeni i ukształtowani przez system edukacji.

Rozpoczęta w Polsce w 1999 roku wieloletnia i kompleksowa reforma programów i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej oraz struktury szkolnictwa ma na celu „poprawę jakości formalnego systemu edukacji i dostosowania go do wymagań gospodarki opartej na wiedzy, zapewnienia całej populacji dostępu do systemów kształcenia ustawicznego oraz bliższych powiązań pomiędzy uczelniami, społecznością akademicką i biznesem, których obecność w innych krajach sprzyja procesowi transferu technologii, a w dalszej perspektywie zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki”.[Perspektywy gospodarki opartej o wiedzę w Polsce – wyniki raportu banku światowego, KBN, 2004]

Zreformowany system edukacji w Polsce składa się z dwóch części (rys.1.):

− systemu oświaty;

− systemu szkolnictwa wyższego.

Rys 1. System edukacji w Polsce

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Schematu opracowanego na zlecenie Biura Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej, czerwiec 2002

Trzy pierwsze szczeble systemu oświaty: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum dają jednolitą ofertę edukacyjną dla dzieci w wieku od 6 do 16 lat. Zróżnicowanie oferty rozpoczyna się na szczeblu szkół ponadgimnazjalnych.

Szkoły ponadgimnazjalne obejmują:

− trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;

− trzyletnie licea profilowane, kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;

− czteroletnie technikum, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;

− szkołę zawodową o okresie nauczania 2-3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w dwuletnim liceum uzupełniającym lub trzyletnim technikum uzupełniającym;

− dwuletnie liceum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;

− trzyletnie technikum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;

− szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształcenie średnie uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu;

− trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy.

System oświaty obejmuje również inne placówki oświatowo-wychowawcze, kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, placówki artystyczne, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze, Ochotnicze Hufce Pracy, zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli, biblioteki pedagogiczne, kolegia pracowników służb społecznych.

W myśl zapisów Konstytucji RP każdy ma prawo do nauki. Nauka jest obowiązkowa do 18. roku życia. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna.

System szkolnictwa wyższego obejmuje różnego rodzaju szkoły wyższe - państwowe (publiczne) szkoły wyższe oraz, tworzone po 1990 r., niepaństwowe szkoły wyższe.

Od 1998 r. powstają również państwowe i niepaństwowe wyższe szkoły zawodowe.

Do szkoły wyższej mogą być przyjęte osoby, które uzyskały świadectwo dojrzałości. Studia mogą być prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne oraz w systemie e-learning.

Obecnie w Polsce istnieje 464 różnego rodzaju szkół wyższych, na które składa się

− 18 uniwersytetów;

− 18 politechnik;

− 5 akademii ekonomicznych;

− 6 wyższych szkół pedagogicznych;

− 7 akademii rolniczych;

− 6 akademii wychowania fizycznego;

− 34 państwowych wyższych szkół zawodowych;

− 7 uczelni teologicznych;

− 151 niepublicznych uczelni wyższych;

− 179 niepublicznych wyższych szkół zawodowych;

− 11 akademii medycznych;

− 5 uczelni wojskowych;

− 7 akademii sztuk pięknych;

− 8 akademii muzycznych;

− 1 Wyższa Szkoła Policji;

− 1 Szkoła Główna Służby Pożarniczej.

Tak bogata oferta dydaktyczna powinna zapewnić młodym ludziom dobry start na rynku pracy. Niestety rzeczywistość jest daleka od ideału. W Polsce prawie 25% bezrobotnych w I kwartale 2005 r. stanowiły osoby w wieku do 24 lat. Częściowo winą za ten stan można obarczyć system edukacji, przestarzałe programy nauczania czy niekompetencje osób zajmujących się oświatą. Wprowadzane zmiany w systemie edukacji powinny objąć strukturę organizacyjną, programy kształcenia, finansowania i zarządzania a także - co najistotniejsze – orientację, dotyczącą rodzajów zawodów i typów zajęć, które mogą być potrzebne za 10 czy 20 lat. Edukacja, zorientowana ku przyszłości, będzie zaś możliwa po wszechstronnej analizie i ocenie istniejących możliwości edukacyjnych (na każdym szczeblu edukacji) oraz w oparciu o przewidywanie zmian w zapotrzebowaniu na różne rodzaje zawodów w przyszłości [ „Raport. Rynek pracy w Polsce i Unii Europejskiej”, T. Pomianek, A. Rozmus, B. Przywara, M. Bienia, M. Czyżewska; Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów 2006].

http://www.wiedzaplus2.ae.wroc.pl/pliki/Raport_oferty_edukacyjne_i_szkoleniowe.pdf

SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE – STAN OBECNY I PLANOWANE REFORMY POLSKA

1. Populacja uczacych sie i jezyk nauczania

W 2006 r. liczba osób w wieku poni_ej 29 lat wynosiła 15 214 875, co stanowiło 39,9% ogółu ludnosci,

natomiast liczba dzieci w wieku obowiazku szkolnego wynosiła 4 954 097, co stanowiło 13,0 % ogółu

ludnosci. Jezykiem nauczania jest jezyk polski.

2. Administracja i finansowanie edukacji

W roku szkolnym 2004/05 niemal wszyscy uczniowie (98%) uczeszczali do szkół publicznych.

Wiekszosc srodków finansowych pochodzi z bud_etu panstwa. Sprawy administracyjne i

organizacyjne oraz decyzje dotyczace wykorzystywania srodków finansowych przez szkoły sa

przedmiotem konsultacji pomiedzy szkoła i organem prowadzacym szkołe, tj. gmina (w przypadku

przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów) lub powiatem (w przypadku szkół

ponadgimnazjalnych). Nadzór pedagogiczny nad szkołami sprawuje bezposrednio ministerstwo

edukacji, a w jego imieniu zadania w tym zakresie wykonuja kuratoria oswiaty.

3. Edukacja przedszkolna

Ten poziom edukacji uznaje sie za pierwszy szczebel systemu oswiaty. Edukacja przedszkolna

obejmuje dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Od roku 2004/05 dzieci w wieku 6 lat obowiazkowo koncza tzw.

klase zerowa, przygotowujaca do nauki w szkole podstawowej. Klasy zerowe funkcjonuja przy

przedszkolach lub szkołach podstawowych, a ich prowadzenie nale_y do zadan gminy.

Za uczeszczanie do przedszkoli publicznych (na scisle okreslonych zasadach) i prywatnych mo_na

pobierac opłaty.

W roku szkolnym 2006/07 funkcjonowało 17 329 placówek przedszkolnych (przedszkoli i klas

zerowych przy szkołach podstawowych łacznie), do których uczeszczało 862 656 dzieci.

4. Kształcenie obowiazkowe

a) Etapy

Klasa zerowa Wiek: 6 lat

Szkoła podstawowa (6-letnia) Wiek: 7-13 lat

Etap I – nauczanie zintegrowane, 7-10 lat

Etap II – nauczanie przedmiotowe, 10-13 lat

Gimnazjum (3-letnia szkoła srednia I stopnia) Wiek: 13-16 lat

Etap III – nauczanie przedmiotowe

2

b) Kryteria przyjec

Kształcenie jest bezpłatne dla wszystkich uczniów. Jedynym kryterium przyjec jest wiek (ukonczenie 6

lat w roku kalendarzowym, w którym rozpoczyna sie nauka w przypadku klasy zerowej oraz 7 lat w

przypadku szkoły podstawowej). Przyjecie ucznia do gimnazjum odbywa sie na podstawie swiadectwa

ukonczenia szkoły podstawowej (wymagane jest równie_ przystapienie do sprawdzianu po 6 klasie

szkoły podstawowej). Rodzice maja obowiazek zapisac dziecko do szkoły lub – w przypadku klasy

zerowej – przedszkola usytuowanych najbli_ej miejsca zamieszkania.

c) Dzienny/tygodniowy/roczny wymiar zajec

Rok szkolny trwa ok. 185 dni, od wrzesnia do czerwca, i jest podzielony na dwa semestry. Lekcje

przedmiotów obowiazkowych (maksymalnie 23 lekcje po 45 minut na I etapie oraz maksymalnie 28 i

31 lekcji na etapach II i III) sa na ogół rozło_one na piec dni w tygodniu.

d) Wielkosc klas/podział uczniów na klasy

W roku szkolnym 2006/07 stosunek liczby uczniów do liczby nauczycieli w szkole podstawowej

wynosił 13:1. Klasy liczyły srednio 20 uczniów. Przepisy nie okreslaja norm dotyczacych wielkosci

klas. Podstawowym kryterium podziału uczniów na klasy jest wiek.

Na I etapie kształcenia wszystkich przedmiotów uczy jeden nauczyciel; wyjatek stanowia lekcje jezyka

obcego (prowadzone przez nauczycieli przedmiotu) w tych szkołach, których srodki finansowe

umo_liwiaja organizowanie takich zajec. Od IV klasy lekcje prowadza nauczyciele poszczególnych

przedmiotów.

e) Programy i tresci nauczania

Na pierwszym etapie szkoły podstawowej nauczanie odbywa sie w formie zintegrowanej, od drugiego

etapu szkoły podstawowej i w gimnazjum w podziale na przedmioty i w formie scie_ek

miedzyprzedmiotowych. Podstawy programowe dla nauczania zintegrowanego, przedmiotowego i w

ramach scie_ek miedzyprzedmiotowych sa takie same dla wszystkich uczniów.

Szkoły (nauczyciele) moga wybierac podreczniki z listy zatwierdzonej przez ministerstwo edukacji, a

tak_e samodzielnie decydowac o stosowanych metodach nauczania i oceny, wprowadzaniu

innowacyjnych metod nauczania i wyborze programów nauczania (z listy zatwierdzonej przez

ministerstwo edukacji). Moga równie_ opracowywac własne programy nauczania oparte na podstawie

programowej i przedkładac je ministerstwu do zatwierdzenia.

f) Ocena, promocja i kwalifikacje

Ocena wiedzy i umiejetnosci uczniów w ciagu roku szkolnego nie jest ujednolicona w skali kraju i

pozostaje całkowicie w gestii nauczycieli. Oceny dokonuje sie na podstawie regularnych

sprawdzianów pisemnych i ustnych. Wyniki uzyskane przez uczniów na zakonczenie ka_dego

semestru musza zostac zatwierdzone przez rade pedagogiczna szkoły. Uczniowie, którzy nie uzyskali

zadowalajacych wyników powtarzaja klase decyzja rady pedagogicznej.

System oceny zewnetrznej w ramach kształcenia obowiazkowego obejmuje nastepujace ujednolicone

sprawdziany i egzaminy:

Na zakonczenie 6-letniej szkoły podstawowej (uczniowie w wieku 13 lat) – powszechny,

obowiazkowy sprawdzian umiejetnosci wymaganych w podstawie programowej, nie majacy funkcji

selekcyjnej. Przystapienie do tego sprawdzianu umo_liwia rozpoczecie nauki w gimnazjum, a jego

wyniki dostarczaja uczniom, rodzicom i obydwu szkołom, tj. szkole podstawowej i gimnazjum,

informacji o poziomie osiagniec uczniów. Sprawdzian ten przeprowadzono po raz pierwszy w 2002 r.

Na zakonczenie 3-letniego gimnazjum (uczniowie w wieku 16 lat) – powszechny, obowiazkowy

egzamin, którego wyniki podaje sie na swiadectwie gimnazjalnym. Egzamin ten pozwala sprawdzic

zdolnosci, umiejetnosci i wiedze w zakresie przedmiotów humanistycznych i scisłych (oraz jezyka

obcego od 2008/09). Po raz pierwszy zewnetrzny egzamin gimnazjalny został przeprowadzony w

2002 r. Wyniki egzaminu wraz z koncowa ocena osiagniec uczniów decyduja o przyjeciu do szkół

srednich II stopnia.

Wszystkie sprawdziany i egzaminy sa przeprowadzane przez specjalnie utworzone instytucje: 8

Okregowych Komisji Egzaminacyjnych, wspomaganych i nadzorowanych przez Centralna Komisje

Egzaminacyjna.

3

W roku szkolnym 2006/07 funkcjonowało 14 503 szkół podstawowych i 7 076 gimnazjów, do których

uczeszczało odpowiednio 2 484 820 i 1 528 755 uczniów.

5. Szkolnictwo srednie II stopnia i policealne

a) Rodzaje kształcenia

Liceum ogólnokształcace Wiek: 16-19 lat

Liceum profilowane Wiek: 16-19 lat

Technikum Wiek: 16-20 lat

Zasadnicza szkoła zawodowa Wiek: 16-18/19 lat

Uzupełniajace liceum ogólnokształcace Wiek: 18/19-20/21 lat

Technikum uzupełniajace Wiek: 18/19-21/22 lat

Szkoła policealna Wiek: 19-21 lat (b. rzadko: 20 lat)

We wrzesniu 2004 r. wprowadzono dwa rodzaje szkół: uzupełniajace liceum ogólnokształcace i

technikum uzupełniajace.

b) Kryteria przyjec

O przyjeciu ucznia do szkoły sredniej II stopnia decyduje liczba punktów na swiadectwie

gimnazjalnym (obliczana na podstawie ocen z okreslonych przedmiotów i innych osiagniec), włacznie

z liczba punktów uzyskanych z egzaminu gimnazjalnego. Szczegółowe zasady przyjec sa okreslane

przez poszczególne szkoły ponadgimnazjalne.

c) Programy i tresci nauczania

Na poziomie szkoły sredniej II stopnia obowiazuje nauczanie przedmiotowe i w ramach scie_ek

miedzyprzedmiotowych. Ministerstwo edukacji okresla podstawe programowa kształcenia ogólnego

dla ka_dego rodzaju szkoły, dla ka_dego przedmiotu i scie_ki miedzyprzedmiotowej. Nauczyciele

moga wybierac podreczniki z listy zatwierdzonej przez ministerstwo, a tak_e samodzielnie decydowac

o stosowanych metodach nauczania i oceny, wprowadzaniu innowacyjnych metod nauczania i

wyborze programów nauczania (z listy zatwierdzonej przez ministerstwo edukacji). Moga równie_

opracowywac własne programy nauczania oparte na podstawie programowej i przedkładac je

ministerstwu do zatwierdzenia.

d) Ocena, promocja i kwalifikacje

Na tym poziomie szkolnictwa uczniów ocenia sie w ciagu roku w podobny sposób, jak w ramach

kształcenia obowiazkowego. Na zakonczenie nauki wszystkie szkoły (z wyjatkiem szkół zasadniczych)

przeprowadzaja egzaminy maturalne. Uczniowie liceów ogólnokształcacych, liceów profilowanych,

liceów uzupełniajacych i techników, którzy zdali egzamin maturalny, otrzymuja swiadectwo dojrzałosci

(wymagane do ubiegania sie o przyjecie na studia wy_sze). Szkoły zasadnicze wydaja swiadectwo

ukonczenia szkoły zasadniczej (uprawniajace absolwenta do podjecia pracy zawodowej). Szkoły

policealne przygotowuja uczniów do pracy zawodowej.

Egzaminy na zakonczenie szkoły sredniej II stopnia sa ujednolicone i zewnetrzne.

Egzamin maturalny, którego zdanie uprawnia do ubiegania sie o przyjecie na studia, składa sie z

dwóch czesci: zewnetrznego egzaminu pisemnego (przygotowywanego i ocenianego przez

zewnetrzne komisje egzaminacyjne) i wewnetrznego egzaminu ustnego (przygotowywanego i

ocenianego przez nauczycieli szkolnych).

Egzamin zawodowy (w zasadniczych szkołach zawodowych, technikach i szkołach policealnych)

składa sie z dwóch czesci: czesci pisemnej, sprawdzajacej wiedze i umiejetnosci zwiazane z

4

okreslonym zawodem i prowadzeniem działalnosci gospodarczej, oraz czesci praktycznej,

sprawdzajacej umiejetnosci niezbedne do wykonywania danego zawodu.

Wszystkie sprawdziany i egzaminy sa przeprowadzane przez specjalnie utworzone instytucje – 8

Okregowych Komisji Egzaminacyjnych, wspomaganych i nadzorowanych przez Centralna Komisje

Egzaminacyjna.

W roku szkolnym 2006/07 zarejestrowano 2 543 licea ogólnokształcace, do których uczeszczało 732

908 uczniów, 4 104 techników i liceów profilowanych, do których uczeszczało 717 475 uczniów, 1

760 zasadniczych szkół zawodowych, do których uczeszczało 229 170 uczniów, oraz 3 738 szkół

policealnych, do których uczeszczało 327 876 uczniów.

6. Szkolnictwo wy_sze

Od 5 maja 2006 szkolnictwem wy_szym zajmuje sie oddzielne ministerstwo: Ministerstwo Nauki i

Szkolnictwa Wy_szego.

a) Rodzaje uczelni

Wyró_nia sie nastepujace typy szkół wy_szych panstwowych: uniwersytety, politechniki, akademie

rolnicze, uczelnie ekonomiczne, uczelnie pedagogiczne, akademie medyczne, wy_sze szkoły morskie,

akademie wychowania fizycznego, uczelnie artystyczne, uczelnie teologiczne, wy_sze szkoły

zawodowe, szkoły resortu obrony narodowej i szkoły resortu spraw wewnetrznych, a ponadto szkoły

wy_sze niepanstwowe, w tym równie_ niepanstwowe wy_sze szkoły zawodowe.

Ustawa z 27 lipca 2005 r. „Prawo o szkolnictwie wy_szym” wyró_nia nastepujace systemy studiów:

stacjonarne i niestacjonarne. Podstawowym systemem studiów sa studia stacjonarne, chyba _e statut

uczelni stanowi inaczej. Studia stacjonarne w uczelni panstwowej sa bezpłatne, z wyjatkiem

powtarzania zajec dydaktycznych z powodu niezadowalajacych wyników w nauce.

b) Warunki wstepu

Warunkiem ubiegania sie o przyjecie na studia we wszystkich uczelniach jest posiadanie swiadectwa

dojrzałosci. Przyjecia odbywaja sie na podstawie wyników egzaminu dojrzałosci. Poszczególne

uczelnie i wydziały moga wprowadzac dodatkowe wymogi (np. sprawdziany predyspozycji na

kierunkach artystycznych i sportowych).

c) Kwalifikacje

Studia zawodowe (studia pierwszego stopnia wg Ustawy z 27 lipca 2005 roku: „Prawo o szkolnictwie

wy_szym”) trwaja od 3 do 4 lat. Koncza sie uzyskaniem dyplomu kwalifikacji zawodowych i tytułu

zawodowego licencjata lub in_yniera, który uprawnia do podjecia pracy lub kontynuowania nauki na

studiach drugiego stopnia i uzyskania tytułu magistra lub tytułu równorzednego.

Jednolite studia magisterskie trwaja od 4,5 do 6 lat i sa prowadzone w uniwersytetach i innych

uczelniach akademickich. W ich wyniku studenci otrzymuja dyplom ukonczenia studiów wy_szych i

tytuł zawodowy magistra, magistra sztuki, magistra in_yniera, magistra in_yniera architekta lub

lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, magistra pielegniarstwa, magistra poło_nictwa –

zale_nie od kierunku studiów. Absolwenci posiadajacy tytuł zawodowy magistra moga ubiegac sie o

przyjecie na studia doktoranckie (studia trzeciego stopnia).

W ramach dostosowywania szkolnictwa wy_szego do zalecen Procesu Bolonskiego wprowadzono w

Polsce:

- dwustopniowy system kształcenia (scharakteryzowany powy_ej),

- suplement do dyplomu (obowiazkowy we wszystkich uczelniach poczawszy od stycznia 2005 roku)

- system zapewniania jakosci kształcenia i udzielania akredytacji (Panstwowa Komisja Akredytacyjna)

Istotna funkcje doradcza przy tworzeniu polityki szkolnictwa wy_szego w Polsce pełni Rada Główna

Szkolnictwa Wy_szego.

W roku akademickim 2006/07 w Polsce istniało 448 uczelni (publicznych i niepublicznych), w których

kształciło sie 1 941 400 studentów.

5

7. Kształcenie specjalne

Kształcenie specjalne stanowi integralna czesc polskiego systemu edukacji, co znajduje

odzwierciedlenie we wspólnych przepisach dotyczacych kształcenia w placówkach ogólnodostepnych

i kształcenia specjalnego. Wiekszosc dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi kształci sie w

szkołach specjalnych lub klasach specjalnych w szkołach ogólnodostepnych (ich liczba stanowi 1,78%

ogółu uczniów objetych kształceniem obowiazkowym). W oddziałach integracyjnych w szkołach

podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych w roku szkolnym 2005/06 uczyło sie

11,7% wszystkich uczniów niepełnosprawnych.

Kształcenie dziecka majacego specjalne potrzeby w placówce ogólnodostepnej wymaga pozytywnej

opinii własciwego organu i/lub zgody rodziców.

8. Nauczyciele

Nauczyciele musza posiadac wy_sze wykształcenie. Rodzaj wymaganych studiów zale_y od poziomu

nauczania.

I. Poziom szkoły podstawowej: nauczyciel musi ukonczyc studia pierwszego lub drugiego stopnia

(trwajace 3 lub 5 lat i konczace sie, odpowiednio, tytułem zawodowym licencjata lub magistra)

lub kolegium nauczycielskie (trwajace 3 lata i konczace sie dyplomem).

II. Poziom gimnazjum: wymagany tytuł zawodowy licencjata lub magistra.

III. Poziom szkoły ponadgimnazjalnej: wymagany tytuł zawodowy magistra.

Warunkiem nauczania na wszystkich poziomach edukacji jest równie_ ukonczenie kwalifikacyjnego

kursu pedagogicznego (posiadanie tzw. przygotowania pedagogicznego).

Znowelizowana Karta Nauczyciela, uchwalona 18 lutego 2000 r., wprowadziła cztery nastepujace

stopnie awansu zawodowego nauczyciela:

• nauczyciel sta_ysta,

• nauczyciel kontraktowy,

• nauczyciel mianowany,

• nauczyciel dyplomowany.

Nauczyciele dyplomowani z wybitnymi osiagnieciami moga równie_ otrzymac tytuł honorowego

profesora oswiaty.

W roku szkolnym 2004/05 w Polsce było zatrudnionych 543 610 nauczycieli pełnoetatowych, w tym:

33 890 nauczycieli sta_ystów (6,2%), 88 100 nauczycieli kontraktowych (16,2%), 296 250 nauczycieli

mianowanych (54,5 %) i 125 370 nauczycieli dyplomowanych (23,1%).

Wg obowiazujacych standardów kształcenia, nauczyciel powinien posiadac przygotowanie

pedagogiczne, przygotowanie do nauczania dwóch przedmiotów, powinien opanowac umiejetnosc

obsługi komputera i znac jezyk obcy (na poziomie B2, B2+ według Common European Framework of

Reference for Languages – Europejski system opisu kształcenia jezykowego).

9. Aktualne reformy i priorytety w dziedzinie edukacji

5 maja 2006 roku powstały dwa odrebne ministerstwa: Ministerstwo Edukacji Narodowej i

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy_szego.

Od 1 wrzesnia 2007 w szkołach podstawowych i szkołach srednich I stopnia (gimnazjach)

wprowadzono:

- obowiazkowe rady rodziców. W skład rad rodziców wchodzic beda wybrani przedstawiciele

rodziców. Rada rodziców ma prawo wystepowac z wnioskami i opiniami do dyrektora, organu

prowadzacego szkołe oraz organu sprawujacego nadzór pedagogiczny. Rada rodziców, w

porozumieniu z rada pedagogiczna, uchwalac bedzie program wychowawczy szkoły oraz program

profilaktyki, a tak_e opiniowac program i harmonogram poprawy efektywnosci kształcenia w szkole

oraz opiniowac projekt planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły.

- jednolity strój dla uczniów publicznych szkół podstawowych i gimnazjów. Ka_da szkoła okresla

własny wzór stroju. Aktualnie strój jest obowiazkowy we wszystkich szkołach, ale trwaja prace nad

6

zmiana legislacji pozostawiajaca dyrektorom decyzje w kwestii wprowadzenia jednolitego stroju w ich

szkołach.

Powstał równie_ wspólny program Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ministerstwa Kultury i

Dziedzictwa Narodowego ,,Patriotyzm Jutra”. W ramach tego programu organizowane beda wycieczki

szkolne ,,szlakami historii”.

Aktualne cele strategiczne ministerstwa edukacji dotycza wykorzystania srodków wspólnotowych na

wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów, pomoc stypendialna dla osób szczególnie uzdolnionych,

wspieranie inicjatyw edukacyjnych na obszarach wiejskich oraz podniesienie jakosci systemu

edukacji. Polska otrzyma srodki w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, z czego na

edukacje przeznaczonych jest 2,7 mld euro. Program Operacyjny ,,Kapitał Ludzki” jest głównym

instrumentem realizacji EFS. Jego dwa priorytety: wysoka jakosc systemu oswiaty oraz rozwój

wykształcenia i kompetencji w regionach umo_liwia realizacje nowatorskich projektów edukacyjnych.

Inne propozycje rzadu w dziedzinie edukacji obejmuja m.in.:

- wprowadzenie jezyka obcego od pierwszej klasy szkoły podstawowej (od 2008/09)

- wprowadzenie jezyka obcego na egzaminie pogimnazjalnym (od 2008/09)

- upowszechnianie wychowania przedszkolnego poprzez uzupełnienie sieci istniejacych przedszkoli

i oddziałów przedszkolnych innymi formami edukacji przedszkolnej. Aktualnie trwaja prace nad

kontynuowaniem projektu tworzenia małych przedszkoli na terenach wiejskich.

- zapewnienie wszechstronnego rozwoju uczniom poprzez zrównowa_enie wykształcenia scisłego i

humanistycznego. Pula przedmiotów do wyboru na egzaminie maturalnym została poszerzona o

filozofie, łacine i historie sztuki, jednoczesnie zaplanowano wprowadzenie obowiazkowego

egzaminu z matematyki na maturze od roku 2010.

- utworzenie osrodków wsparcia wychowawczego (w fazie wstepnej w formie programu

pilota_owego), przeznaczonych dla trudnej młodzie_y. Osrodki przeprowadzaja interwencje

wychowawcza w sytuacjach kryzysowych i maja doprowadzic do jak najszybszego powrotu ucznia

do zwykłej szkoły.

W dziedzinie nauki i szkolnictwa wy_szego w ostatnim czasie podjeto nastepujace działania:

- opracowano projekt Strategii Rozwoju Nauki w Polsce do 2015, która wyznacza kierunki zmian w

kontekscie polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej do roku 2015. Strategia proponuje

zwiekszenie srodków bud_etowych na nauke, przeprowadzenie reform systemu nauki, oraz

restrukturyzacje i konsolidacje organizacji działajacych na polu nauki polskiej. Najwa_niejsze działania

proponowane przez strategie to: zwiekszenie efektywnosci publicznego finansowania nauki,

zwiekszenie współpracy jednostek naukowych z przedsiebiorstwami, zmiany systemowe,

organizacyjne i prawne umo_liwiajace efektywne realizowanie polityki naukowej, naukowo –

technicznej i innowacyjnej, rozwijanie współpracy miedzynarodowej, w szczególnosci w ramach UE,

promocje nauki i innowacyjnosci w społeczenstwie.

- utworzono Narodowe Centrum Badan i Rozwoju do realizacji zadan z zakresu polityki naukowej i

innowacyjnej m.in. takich jak wspieranie współpracy jednostek naukowych z przedsiebiorstwami,

wspieranie komercjalizacji i innych form transferu wyników badan naukowych i prac rozwojowych do

gospodarki panstwa, wspieranie rozwoju kadry naukowej, realizacja miedzynarodowych programów

mobilnosci naukowców. Swoje zadania Centrum bedzie wykonywac głównie poprzez finansowanie i

zarzadzanie strategicznymi programami badan naukowych i prac rozwojowych.

- opracowano program rozwoju infrastruktury informatycznej nauki na lata 2007-2013.

- przygotowano legislacje umo_liwiajaca sprawniejsze finansowanie współpracy naukowej z zagranica.

- opracowywane sa rozporzadzenia dostosowujace dokumenty potwierdzajace wykształcenie i

kwalifikacje zawodowe do standardów UE. Opracowano wzór suplementu do dyplomu

potwierdzajacego kwalifikacje zawodowe i przygotowano projekt ustawy o zasadach uznawania

kwalifikacji zawodowych nabytych w panstwach UE.

- wprowadzane sa poprawki i rozporzadzenia wykonawcze do ustawy: ,,Prawo o szkolnictwie wy_szym”

z 27 lipca 2005 roku. Ustawa reguluje w sposób kompleksowy funkcjonowanie systemu szkolnictwa

wy_szego w Polsce i ma na celu usprawnienie działalnosci uczelni, ułatwienie dostepu do studiów,

zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia oraz kompatybilnosci polskiego systemu szkolnictwa

7

wy_szego z systemami szkolnictwa wy_szego w innych krajach europejskich. Przygotowano ju_ wiele

projektów rozporzadzen regulujacych mobilnosc osób w celach naukowych.

Przygotowano ju_ niektóre projekty ustaw i rozporzadzen wprowadzajacych w _ycie proponowane

zmiany.

Opracowanie: Polskie Biuro Eurydice

Bardziej szczegółowe informacje o systemach edukacji w Europie mo_na znalezc w prowadzonej

przez EURYDICE bazie danych EURYBASE (http://www.eurydice.org).

Ostatnia aktualizacja: pazdziernik 2007

http://www.socrates.org.pl/socrates2/attach/eurydice/fisze/polska.pdf

System edukacji w Polsce wg Lewiatana

PKPP Lewiatan przedstawiła Rekomendacje Zespołu ds. Edukacji przy Radzie Rynku Pracy PKPP Lewiatan. Dokument zawiera rekomendacje działań dotyczące najważniejszych - zdaniem ekspertów - zagadnień związanych z niedopasowaniem systemu edukacji do potrzeb rynku pracy.

Rekomendacje powstały w wyniku prac Zespołu ds. Edukacji przy Radzie Rynku Pracy PKPP Lewiatan, spotkań z ekspertami z Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, analiz istniejących rozwiązań w Polsce i innych krajach UE oraz dyskusji przedstawicieli rożnych środowisk biznesu.

1. Rzetelna analiza i lepsze monitorowanie obecnych i przyszłych potrzeb rynku pracy

Jak zaznacza PKPP Lewiatan, aby proponowane rozwiązania mogły zostać wdrożone w życie konieczne jest zebranie i ciągłe uaktualnianie informacji o potrzebach rynku pracy, funkcjonowaniu szkół oraz uczelni wyższych, losach absolwentów. Od ich zakresu i jakości zależy jakość rozwiązań szczegółowych. W tym zakresie eksperci proponują:

• Poprawić jakość monitorowania i prognozowania potrzeb rynku pracy (oprócz danych historycznych). Będzie to możliwe badając potrzeby biznesu i kwalifikacje wymagane w poszczególnych zawodach.

• Prognozować popyt na pracę w poszczególnych sektorach, zawodach i regionach kraju (Ministerstwa Pracy).

• Monitorować dane statystyczne dotyczące zatrudnialności absolwentów według poszczególnych zawodów lub dziedzin kształcenia (GUS).

• Monitorować losy absolwentów konkretnych szkół, głównie poziom ich zatrudnienia.

2. Kształtowanie postaw i promowanie pożądanej struktury podaży na rynku pracy

Konieczne jest kształtowanie nawyków edukacyjnych i promowanie uczenia się już „od przedszkola”. Niezbędne jest promowanie podejścia opartego na uczeniu się przez całe życie (idea „zatrudnialności” zamiast „zatrudnienia”), a także promowanie wykształcenia technicznego na każdym szczeblu (zasadniczego, policealnego, średniego i wyższego). W tym zakresie PKPP Lewiatan proponuje:

• Wzmocnić system doradztwa zawodowego dla dzieci, młodzieży i ich rodziców, system informowania i poradnictwa przy szkołach gimnazjalnych, zawodowych, średnich, wyższych.

• Wymagać znajomości rynku pracy, prognozowanego popytu i danych statystycznych dotyczących zatrudnialności przez doradców zawodowych. Wprowadzić wymagania kwalifikacyjne w tym zakresie.

• Promować migracje ze wsi do miast oraz z miast o dużym poziomie bezrobocia do miast o wysokim zapotrzebowaniu na pracę. Konieczna jest:

  • geograficzna koncentracja uczniów kształconych w rzadkich zawodach i takich, których edukacja jest bardzo kosztowna (wymaga dostępu do nowoczesnego aparatu, wysokich technologii),

  • promowanie mobilności edukacyjnej współfinansowanej przez państwo (kształcenie, praktyki zawodowe i szkolenia praktyczne). Powinien powstać system finansowania kosztów zamieszkania (internaty, stancje) uczniów na poziomie ponadgimnazjalnym oraz wzrostu kosztów utrzymania w mieście.

• Uprościć język i sposób komunikowania, wyjaśniania i promowania systemu edukacji, dla uczniów, pracowników i pracodawców:

  • stworzyć centrum informacyjne (na wzór „jednego okienka”) na temat systemu edukacji (contact center, jeden telefon, jedna strona internetowa, jedno miejsce),

  • stworzenie jednego centralnego systemu informowania (informacje ogólne) oraz systemów regionalnych i powiatowych (informacje szczegółowe). Zebrać w jednym miejscu informacji rozproszone w Ministerstwie Pracy, Ministerstwie Gospodarki, Ministerstwie Edukacji Narodowej i Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

3. Zmiana modelu kształcenia

PKPP Lewiatan proponuje zastosowanie promowanego i wdrażanego w krajach UE modelu kształcenia kompetencyjnego, który pozwala na połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do danej sytuacji. Ideą tego rozwiązania są niższe minima programowe, wyższe wymagania związane z wynikami kształcenia i uznawaniem kwalifikacji (standard EQF). Aby model ten mógł funkcjonować w praktyce, konieczne jest wg ekspertów:

• podniesienie jakości kadry nauczającej,

• wprowadzenie wymagań dotyczących rozwoju zawodowego osób zajmujących się kształceniem (Lifelong Learning – LLL – w odniesieniu do kadry nauczającej),

• stałe podnoszenie operacyjnych umiejętności dydaktycznych kadry nauczającej (dydaktyka, socjologia, psychologia, andragogika,

• stosowanie interaktywnych form i nowoczesnych metod kształcenia.

W tym zakresie eksperci proponują następujące rozwiązania:

• Rozwijanie i wymaganie demonstrowania kwalifikacji ponadzawodowych (wspierających samorealizację osobistą, integrację społeczną, aktywną postawę obywatelską oraz możliwość zatrudnienia) w cyklu kształcenia obowiązkowego, przede wszystkim:

  • komunikowanie się w języku ojczystym,

  • komunikowanie się w języku obcym, w tym języku obcym zawodowym,

  • myślenie: kompetencje matematyczne, rozumowanie logiczne, myślenie analityczne i syntetyczne, myślenie kreatywne (techniki), rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji (techniki),

  • posługiwanie się komputerem: praktyczne umiejętności obsługi najpopularniejszych programów, umiejętność szybkiego pisania, internet i poszukiwanie informacji,

  • umiejętności społeczne i miękkie: umiejętności prezentacji, umiejętności pracy zespołowej, porozumiewania się, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych. podstawowe operacyjne umiejętności dydaktyczne.

• Kształtowanie postaw pożądanych przez pracodawców (poprzez wymaganie zachowań zgodnych ze wzorcami od nauczycieli i egzekwowanie pożądanych zachowań uczniów) w zakresie:

  • uczciwości (np. nie tolerowanie ściągania na lekcjach, kopiowania prac, itp.),

  • poczucia odpowiedzialności (punktualność, planowanie),

  • przedsiębiorczości,

  • dyscypliny,

  • szacunku dla prawa.

Wprowadzenie oceny szkół w powyższym zakresie.

• Zwiększenie kształcenia praktycznego w szkolnictwie zawodowym, średnim i wyższym – wyższe wymagania ilościowe co do praktyk zawodowych i zajęć praktycznych (minimum 50% kształcenia praktycznego w szkołach zasadniczych zawodowych) realizowanych przy wykorzystaniu zaplecza:

  • Centrów Kształcenia Praktycznego,

  • Zakładów Doskonalenia Zawodowego,

  • laboratoriów technicznych wyższych uczelni,

  • Naczelnej Organizacji Technicznej,

  • OHP,

  • pracodawców,

  • innych partnerów.

Zdaniem PKPP Lewiatan decyzja co do wyboru zaplecza do kształcenia praktycznego w szkolnictwie ponadgimnazjalnym powinna leżeć w rękach samorządu terytorialnego (po konsultacjach z pracodawcami). Także odpowiedzialność za finansowanie powinna spoczywać w rękach samorządu terytorialnego, przy założeniu korzystania z różnych form finansowania: środki publiczne, fundusze unijne, partnerstwo publiczno-prywatne.

• Uznawanie i potwierdzanie uczenia się praktycznego, incydentalnego i pozaformalnego - wyniki uczenia się powinny być uznawane i doceniane, niezależnie gdzie i w jaki sposób zostały zdobyte. Służyć temu muszą ustandaryzowane egzaminy potwierdzające umiejętności, kwalifikacje i zawody:

  • nadawanie akredytacji do przeprowadzania egzaminów i nadawania certyfikatów umiejętności, kwalifikacji i zawodów różnym organizacjom i instytucjom w zależności od branży, w tym pracodawcom i szkołom; powstanie szerokiego rynku ośrodków akredytowanych do egzaminowania i uznawania umiejętności, kwalifikacji i zawodów,

  • współpraca szkół z instytucjami potwierdzającymi umiejętności, kwalifikacje i zawody w celu kształtowania programów z punktu widzenia wymaganych kompetencji ogólnych i zawodowych,

  • organizacja zewnętrznych egzaminów zawodowych potwierdzających kwalifikacje zawodowe,

  • egzaminy przeprowadzane w formie sprawdzianów umiejętności praktycznych w działaniu.

• Wymaganie od nauczycieli stałej aktualizacji wiedzy zawodowej:

  • egzaminy potwierdzające wiedzę, umiejętności i kwalifikacje nauczycieli zgodnie z punktem IV powyżej,

  • obligatoryjne praktyki nauczycieli w zakładach pracy,

  • wykorzystanie kadry akademickiej (politechniki) do kształcenia w szkołach średnich,

  • ocena nauczycieli przez pryzmat osiąganych wyników nauczania i zdawalności przez uczniów egzaminów potwierdzających umiejętności,

  • rozwój kwalifikacji nauczycieli w zakresie operacyjnych umiejętności dydaktycznych (interaktywne metody prowadzenia zajęć, wykorzystanie pomocy multimedialnych, prezentacje z wykorzystaniem programów typu PPT itp.).

4. Współpraca z biznesem przy określaniu modelu i programów kształcenia

Według PKPP Lewiatan konieczna jest ściślejsza współpraca MEN i MNiSW z właściwymi ministerstwami, pracodawcami i instytucjami rynku pracy w zakresie dostosowywania kształcenia do aktualnych i prognozowanych potrzeb rynku pracy. Eksperci rekomendują:

• Ujednolicenie klasyfikacji zawodowej w edukacji i gospodarce (MEN i Ministerstwo Pracy), w tym:

  • jednolita struktura klasyfikacji zawodów, specjalizacji (profilów) i umiejętności,

  • kształcenie w szkołach oparte na bazie programowej związanej z danym zawodem oraz praktycznym kształceniu profilującym, związanym ze specjalizacją.

• Sformułowanie programów związanych z nabywaniem kwalifikacji i specjalizacji (profilów) (MEN we współpracy z resortami branżowymi i związkami pracodawców). Dzięki temu uwzględnione powinny zostać oczekiwania sektorowe (np. branża budowlana, energetyczna, finansowa, wielkie sieci handlowe) w kształceniu.

• Dopracowanie przez MEN, wspólnie z pracodawcami, kryteriów wprowadzania nowych zawodów i usprawnienie procedury postępowania w tym zakresie:

  • klarowne kryteria, wśród których podstawowym powinna być wielkość zapotrzebowania na zatrudnienie w danym sektorze i zawodzie, określana na podstawie odpowiednich badań i prognoz,

  • zmiana procedur postępowania w zakresie określania zawodu i wypracowywania opisów zawodów z obecnych, opartych na aplikacji, na wspólne wypracowywanie, przez MEN i związki branżowe, opisu zawodu i specjalizacji (oraz opisów kwalifikacji i programów kształcenia).

• Rozpowszechnianie dobrych wzorców w zakresie programów autorskich związanych z nabywaniem kwalifikacji profilowanych (specjalizacji) dopasowanych do potrzeb pracodawców w innych szkołach.

• Zaangażowanie partnerów społecznych w zarządzanie kształceniem zarówno na szczeblu lokalnym, jak i centralnym, np. rady programowe określające długość, strukturę i treści programów (także minima programowe) w poszczególnych szkołach, złożone m.in. z praktyków z biznesu.

5. Bezpośrednie zaangażowanie biznesu w kształcenie

Oprócz współpracy z biznesem przy określaniu modelu i programów kształcenia, PKPP Lewiatan widzi konieczność bezpośredniego zaangażowania biznesu w kształcenie, szczególnie w kształcenie praktyczne. Proponowane przez ekspertów rozwiązania to:

• Angażowanie do prowadzenia praktycznych zajęć lekcyjnych w szkołach pracowników firm prywatnych, posiadających specjalistyczną i praktyczną wiedzę z danego obszaru lub umiejętność obsługi, np. najnowocześniejszych maszyn, urządzeń, sprzętu informatycznego):

  • wspólnie z nauczycielami,

  • przy uproszczonych wymaganiach związanych z uprawnieniami pedagogicznymi (np. wymagania podobne do kursu praktycznej nauki zawodu),

  • bez konieczności posiadania uprawnień pedagogicznych

• Uaktywnienie pracodawców na rzecz praktycznej nauki zawodu - rewizja praw i obowiązków firm: inicjatywy ustawodawcze związane z finansowaniem:

  • finansowanie ze środków publicznych kształcenia praktycznego prowadzonego przez firmę (w tym praktyk studenckich): wynagrodzenia pracownika opiekującego się uczniem praktykantem, odzieży roboczej, wyposażenia stanowiska, innych kosztów materialnych – ryczałt w zależności od branży i stanowiska;

  • uproszczenie systemu finansowania kształcenia młodocianych – płatności w ratach miesięcznych lub kwartalnych).

• Wprowadzenie praktyk, staży, projektów lub pracy w firmach w ramach minimów programowych i programów kształcenia w każdym typie szkół.

• Stworzenie systemu tutoriatu, staży i prac dyplomowych – zaangażowanie przedstawicieli firm w opiekę nad stażami i pracami – wymaganie 1 osoby z uczelni i 1 osoby z biznesu.

6. Zmiana modelu finansowania

PKPP Lewiatan jest głęboko przekonana, że rzeczywista zmiana modelu edukacji nastąpi dopiero wraz ze zmianą modelu finansowania kształcenia. Konieczne są zmiany zasad subwencjonowania szkół i uczelni, tak aby uzależnić wysokość subwencji zgodności prowadzonych kierunków kształcenia z pożądanymi na rynku pracy oraz jakości kształcenia. W szczególności eksperci rekomendują następujące rozwiązania:

• Zmiana systemu finansowania (zmiana algorytmu subwencjonowania) szkół i uczelni poprzez:

  • alokowanie środków budżetowych na kierunki pożądane na rynku pracy (centralny podział funduszy na zawody, kierunki, kwalifikacje), na podstawie wyników badań i monitorowania trendów (o których mowa w części 1 opracowania) z uwzględnieniem kosztochłonności kształcenia do poszczególnych zawodów i na poszczególnych kierunkach,

  • uzależnienie wysokości finansowania od jakości kształcenia (zdawalności egzaminów potwierdzających umiejętności, kwalifikacje i zawody),

  • uzależnienie finansowania od losów absolwentów – poziomu zatrudnienia absolwentów poszczególnych szkół i uczelni (monitorowanie bezrobotnych pod kątem ukończonych szkół),

  • zmiana systemu akredytacji do nadawania dyplomów, uwzględniająca elementy kształcenia praktycznego, różnorodność metod kształcenia (metody interaktywne);

• Zapewnienie równoprawnego finansowania zajęć praktycznych i praktyk niezależnie od miejsca i formy ich odbywania;

• Finansowanie kierunków i programów (bez względu na to, przez jakie szkoły są prowadzone), a nie szkół i uczelni;

• Zaangażowanie sektora prywatnego w kształcenie i edukację:

  • szkolnictwo w oparciu o partnerstwo publiczno-prywatne, np. w formie koncesyjnej,

  • możliwość prowadzenia szkolnictwa przez organizacje działające dla zysku – należy motywować i zachęcać biznes prywatny do inwestowania w kształcenie.

http://www.egospodarka.pl/36472,System-edukacji-w-Polsce-wg-Lewiatana,1,11,1.html

http://www.socrates.org.pl/socrates2/index1.php?dzial=9&node=9&doc=1000603 powyżej strona internetowa innych krajów europejskich

JAPOŃSKI SYSTEM EDUKACYJNY

Japonia może obecnie się poszczycić bardzo wysokim poziomem edukacji, która uwarunkowała dynamiczny rozwój gospodarczy i stabilność polityczną kraju. Inwestowanie w szkolnictwo miało dla Japończyków dwa ogromne znaczenia: zarówno na szczeblu państwowym – kraj wyjątkowo dbał przez ostatnie stulecie o system oświaty, który miał wydać efektywną siłę roboczą, zdolną poprowadzić państwo i naród ku modernizacji; jak i na poziomie prywatnym – od wielu lat znalezienie dobrej pracy, zależne jest od szkół, które Japończycy kończą.

Japońska tradycja od wieków nakazywała kierować się dobrem społeczeństwa, przestrzeganiem zasad moralnych, a także przedkładała osiągnięcia grupowe ponad jednostkowymi. Japończycy zawsze wierzyli, że ciężka praca i wytrwałość pozwalają osiągnąć sukces w życiu. W szkołach uczono Japończyków właściwych zachowań społecznych oraz wartości moralnych, które pomagały rozwijać charakter każdej jednostki stanowiącej element większej całości.

Od zamierzchłych czasów Japonia czerpała przykłady z obcych cywilizacji, które potem sprawnie dostosowywała do swoich potrzeb, warunków i kultury. System oficjalnej oświaty powstawał od czasów przejęcia pisma z Chin  około V-VI-go wieku n.e. Chiński system pisma, który potem częściowo przeobrażono, posłużył Japończykom do stworzenia własnych japońskich alfabetów – sylabariuszy. Jednocześnie z kulturą pisania docierały do Japonii wpływy Buddyzmu i Konfucjanizmu. To Konfucjanizm przyniósł do Japonii ideę wartości statusu społecznego, osiągniętego nie przez dobre urodzenie, lecz poprzez wiedzę i sprawdzające ją egzaminy. Idea ta jednak nie była w Japonii realizowana jeszcze przez wiele wieków.

Począwszy od VIII wieku powstawały w Japonii szkoły, w których mogły się uczyć dzieci z rodzin o wysokim statusie społecznym. Stopniowo coraz więcej samurajów i ich dzieci podlegało rozmaitym formom oświaty. Jednak to zakony mnichów buddyjskich stały się pierwszymi i zasadniczymi „placówkami oświatowymi”. W XVI – tym wieku Japonia nawiązała kontakty z niektórymi państwami europejskimi, misjonarzami jezuickimi towarzyszącymi Portugalczykom podczas wypraw handlowych do Japonii. Powstało wiele szkół religijnych. Japończycy zaczęli uczyć się, poza swoim językiem ojczystym, także Łaciny i muzyki zachodniej.

Prawdziwy początek systemu edukacji powszechnej przypada dopiero na okres shogunatu Tokugawa (1600-1868). Za rządów Tokugawa w 1640 roku nakazano wszystkim obcokrajowcom opuścić Japonię, zakazano szerzenia wiary chrześcijańskiej i jakichkolwiek kontaktów z zagranicą. Kraj wszedł w okres niemalże całkowitej izolacji, trwającej około dwóch wieków. Okres ten wykorzystano na rozpowszechnienie oświaty w Japonii. Szkoły kładły nacisk na przekazywanie uczniom wartości zasad moralnych, szacunku dla starszych i ciężkiej pracy. Bez ogromnego rozwoju edukacji w późniejszym okresie Meiji (1868-1912), nie byłby możliwy tak szybki postęp ekonomiczny i społeczny kraju. Władze rządzące chciały jak najszybciej zmodernizować Japonię, aby uniknąć kolonizacji. W 1868 roku Japończycy byli lepiej edukowani niż ludność w wielu krajach zachodnich. 40% mężczyzn i 15% kobiet podlegało rozmaitym formom edukacji. Na początku shogunatu Tokugawa tylko nieliczni Japończycy potrafili czytać i pisać, jednak pod koniec okresu Meiji edukacja była już właściwie powszechna. Rola samuraja zmieniła się z wojownika w zarządcę – administratora, który musiał pobierać nauki z niektórych dziedzin przydatnych mu w nowej sytuacji. Samurajowie zatem studiowali, poza głównymi zasadami moralności i wojskowości, zagadnienia z dziedzin humanistycznych. Główną metodą nauki klasyki konfucjańskiej było zapamiętywanie tekstów, czytanie ich i recytacja. Uczono także arytmetyki i kaligrafii. Większość dzieci samurajów uczęszczała do szkół zakładanych przez zarządców, władających swoimi terytoriami w Japonii (jap. „han” – stąd też nazwa tych szkół: jap. „hankō”). W okresie Restauracji Meiji (1868) na 276-ciu zarządców (jap. „daimyō”) ponad 200-tu założyło szkoły w swoich rejonach. Powstawały w tym czasie także inne szkoły prywatne.

Edukacja „cywilnej ludności” opierała się głównie na uczeniu czytania, pisania, arytmetyki, kaligrafii i użycia liczydeł. Była ona realizowana głównie w tzw. szkołach przyświątynnych (jap. „terakoya”) wywodzących się z wcześniejszych szkół buddyjskich, choć wcale nie miały one już charakteru instytucji religijnych i nie musiały być zlokalizowane w świątyni. Pod koniec okresu shogunatu Tokugawa w Japonii było ponad 14.000 takich szkół.

Po otwarciu granic, wraz z nastaniem nowego okresu w dziejach Japonii (okres Meiji), od 1868 roku edukacja stała się podstawą rozwijającego się nowoczesnego narodu. Miała wtedy miejsce pierwsza w historii Japonii zasadnicza reforma systemu oświaty. Ustanowiono system edukacji powszechnej, która miała pomóc Japończykom „dogonić Zachód”. Specjalni wysłannicy japońscy przywozili z krajów zachodnich wzory decentralizacji oświaty i modele lokalnych zarządów szkolnictwa europejskiego. Do Japonii przyjeżdżało z Zachodu wielu specjalistów, którzy służyli radą we wprowadzaniu w życie reform oświatowych. Zmieniono system obowiązkowej (dla chłopców i dziewcząt) nauki na poziomie podstawowym, trwającej od tej pory sześć lat. Pod koniec XIX wieku 95% dzieci uczęszczało do szkół podstawowych. Do bardzo kosztownych szkół średnich mogły pójść tylko dzieci z rodzin elit społecznych. Było niewiele uniwersytetów państwowych (głównie z silnymi wpływami niemieckimi), a tylko trzy uniwersytety cesarskie przyjmowały w szeregi studentów także kobiety. Mimo, iż kobiety mogły się kształcić także w kolegiach żeńskich, miały utrudniony dostęp do pozostałych form edukacji na poziomie wyższym. Wiele ze szkół wyższych było założonych przez misjonarzy chrześcijańskich, którzy aktywnie przyczyniali się także do upowszechnienia kształcenia dziewcząt w szkołach średnich.

Współczesny japoński system edukacyjny opiera się na mocnych podstawach prawnych, przyjętych w 1947 roku. Są to głównie trzy dokumenty: Podstawowa Ustawa o Oświacie (jap. „Kyōiku Kihon Hō”), Ustawa o Szkolnictwie (jap. „Gakkō Kyōiku Hō”) oraz nowa Konstytucja Japonii (jap. „Nihonkoku-no Kenpō”), z których wszystkie głoszą egalitarność i powszechność edukacji. Głównym zaś przesłaniem edukacji w Japonii ma być wydanie odpowiedzialnych obywateli, walczących o pokój i demokrację oraz przestrzegających praw człowieka i zachowujących tolerancję religijną.

Obecne szkolnictwo japońskie jest zdecentralizowane; funkcjonują trzy poziomy admninistracji rządowej: krajowy, prefekturalny i miejski – z których każdy ma inny zakres odpowiedzialności, finansowania i nadzoru oświatowego. Na szczycie tej hierarchii stoi Ministerstwo Edukacji (jap. „Monbushō”), powstałe w 1871 roku, odpowiedzialne za finansowanie oświaty, program nauczania, podręczniki szkolne i określanie standardu szkolnictwa narodowego. Od 6 stycznia 2001 roku ministerstwo zmieniło nazwę na Ministerstwo Edukacji, Nauki, Sportu i Kultury (jap. „Monbu-kagakushō”).

Każda z 47-miu prefektur mianuje pięcioosobowy urząd d/s edukacji, który zarządza szkołami publicznymi (włącznie z publicznymi szkołami średnimi wyższego stopnia, publicznymi szkołami specjalnymi dla niepełnosprawnych, oraz innymi instytucjami użyteczności publicznej). Urzędy prefekturalne są organem wydającym licencje nauczycielskie i zajmującym się sprawami kadrowymi.

 Współczesny japoński system nauczania dzieli się na cztery podstawowe etapy: szkołę podstawową (6 lat), szkołę średnią niższego stopnia (3 lata) – odpowiednik polskiego gimnazjum, szkołę średnią wyższego stopnia (3 lata) – odpowiednik polskiego gimnazjum, oraz uniwersytet (przeważnie 4 lata), który może oferować studia podyplomowe. Istnieją także szkoły wyższe o 2-3 letnich kursach (Kolegia Techniczne i Kolegia Niższe). Nauką obowiązkową objęte są dzieci i młodzież w wieku od 6 do 15 lat w ramach edukacji podstawowej i średniej niższego stopnia. (patrz tabelka 1.)  

1. Edukacja przedszkolna

Przedszkola (jap. „yōchien”) - choć są pod nadzorem Ministerstwa Edukacji - nie stanowią części oficjalnego systemu edukacyjnego. Dla porównania – żłobki – czyli centra opieki dziennej (jap. „hoikuen”) są nadzorowane przez Ministerswo Pracy. Te dwa rodzaje instytucji obejmują edukacją około 90% dzieci w wieku przedszkolnym. Aż 77% z nich uczęszcza do przedszkoli prywatnych, które stanowią 58% ogółu. Edukacja w przedszkolach opiera się głównie na odpowiednim wykorzystaniu zabaw przy jednoczesnym przygotowaniu dzieci do egzaminów wstępnych, które muszą przechodzić w niektórych szkołach podstawowych.

Kadrę nauczycielską przedszkoli stanowią głównie młode absolwentki kolegiów niższych.

Już od przedszkoli dzieci przyzwyczaja się do pewnych reguł systemu oświaty. W wielu placówkach wszystkie dzieci noszą takie same mundurki i czapeczki, a także pewne oznaczenia odróżniające poszczególne roczniki uczniów, które pomagają dzieciom zrozumieć przynależność jednostki do danej grupy, oraz ułatwiają zachować odpowiednie relacje pomiędzy kolegami starszymi i młodszymi (jap. „senpai” – „kōhai”).  

2.      Szkolnictwo podstawowe

Edukacja w powojennej Japonii jest obowiązkowa i bezpłatna dla wszystkich dzieci od pierwszej klasy szkoły podstawowej (jap. „shōgakkō”) przez kolejnych dziewięć lat, na szkole średniej niższego stopnia skończywszy. Przez całą drogę edukacji Japończycy najczęściej podają wiek dziecka nie według ich daty urodzin, ale zgodnie ze szczeblem edukacji, na którym się właśnie znajdują. Zatem o sześcioletniej dziewczynce czy chłopcu mówi się zazwyczaj: „uczeń pierwszej klasy szkoły podstawowej” (jap. „shōgaku ichinensei”), zaś o trzynastoletnim chłopcu: „uczeń drugiej klasy szkoły średniej niższego stopnia” (jap. „chūgaku ninensei”) itd.

Rok szkolny w Japonii (w szkołach podstawowych, średnich i wyższych) rozpoczyna się 1. kwietnia a kończy 31. marca i zazwyczaj składa się z trzech semestrów oddzielonych przerwami wakacyjnymi. Dzieci uczęszczają do szkoły w ciągu tygodnia od poniedziałku do piątku (do marca 2002 roku dzieci chodziły do szkoły także w soboty przed południem, 2–3 razy w miesiącu). Choć rok szkolny obejmuje minimum 210 obowiązkowych dni nauki, większość zarządów szkolnych decyduje się na zwiększenie tej liczby o około 30 dni w ciągu roku, które są wykorzystywane na rozmaite formy zabaw, ceremonii, festiwali, zawodów sportowych itp.

Podręczniki (najczęściej małego formatu, łatwe w użyciu), które zazwyczaj zmienia się co trzy lata zgodnie z listą Ministerstwa Edukacji, są w ciągu nauczania obowiązkowego rozdawane dzieciom bezpłatnie. Koszty dystrybucji podręczników, zarówno w szkołach publicznych jak i prywatnych, ponosi Ministerstwo Edukacji.

Właściwie wszystkie placówki mają gabinety lekarskie i personel medyczny, dobre wyposażenie sportowe, boiska, sale gimnastyczne, a 75% z nich własne baseny.

Dzieci rozpoczynają edukację w wieku sześciu lat. 99% szkół podstawowych to instytucje publiczne, tylko 1% to szkoły prywatne, które są bardzo kosztowne, a przez to elitarne. Często torują one drogę do dalszej edukacji w szkołach prywatnych, z którymi współpracują, włączając w to nawet szkoły wyższe. Współzawodnictwo już na początku  „drabiny” edukacyjnej często okazuje się dla dzieci (i rodziców!) bardzo trudne.

Mimo, że obowiązkowe publiczne szkolnictwo jest bezpłatne, rodzice ponoszą jednak pewne koszty związane np. z wykupieniem obiadów, czy dodatkowych pomocy naukowych, wymaganych ubiorów, opłacaniem wycieczek szkolnych itp. Wiele rodzin japońskich ponosi także niemałe wydatki na dodatkowe książki dla swoich dzieci, prywatne lekcje czy kursy (jap. „juku”). Takie wydatki oszacowano w 1998 roku jako średnią kwotę około 302,019 jenów na jedno dziecko. Koszty edukacji ponoszone w szkołach prywatnych są oczywiście dużo wyższe.

Klasy w szkołach podstawowych są dość liczne – obejmują średnio  trzydzieścioro uczniów. Dzieci najczęściej pracują w małych grupach, które mają swoje zadania zarówno naukowe jak i obowiązki dyscyplinaryjne.

Standardowy program nauki zawiera: język japoński, nauki społeczne, arytmetykę i nauki ścisłe, oraz dodatkowo: sztukę, zajęcia techniczne, muzyczne, domowe, fizyczne, a także lekcje na temat moralności. Największy nacisk kładzie się na naukę czytania i pisania. Dzieci muszą w ciągu sześciu lat obowiązkowej edukacji w szkole podstawowej poznać dwa japońskie sylabariusze (po 45 znaków każdy) i około 1000 znaków graficznych (jap. „kanji”). 

Nauczyciele szkół podstawowych są zasadniczo odpowiedzialni za wszystkie przedmioty. 60% z nich to kobiety, choć na ogół stanowiska kierownicze obejmują mężczyźni. Kadra nauczycielska jest wyposażana w dobre materiały edukacyjne, sprzęt audio-wizualny, komputery itp. Większość szkół korzysta także z materiałów opracowanych przez japońską telewizję edukacyjną NHK (jap. „Nippon Hōsō Kyōkai”).

Szkoły zapewniają dzieciom obiad, w części subsydiowany przez rząd. Posiłki są organizowane w klasach, razem z nauczycielem, dając kolejną okazję do poznania właściwych nawyków żywieniowych, dbałości o zdrowie oraz odpowiednich zachowań społecznych. Często to właśnie uczniowie są odpowiedzialni za roznoszenie posiłków i sprzątanie po nich.  Szkoła podstawowa w Japonii jest uważana za fundamentalny element kształtujący uczniów ku przyszłej edukacji. Niemal wszystkie dzieci kontynuują naukę na następnym szczeblu edukacji – w obowiązkowej szkole średniej niższego stopnia.                                

3.      Szkolnictwo średnie niższego stopnia

Szkoły średnie niższego stopnia (jap. „chūgakkō”) trwają trzy lata i obejmują siódmy, ósmy oraz dziewiąty poziom nauki obowiązkowej. Uczniowie uczęszczający do tych szkół to młodzież w wieku 12 – 15 lat. Promocja uczniów do następnej klasy w szkołach średnich w Japonii jest automatyczna, nie zdarza się, żeby uczeń powtarzał klasę. Mimo, że właściwie można zakończyć naukę na tym poziomie, tylko mniej niż 4% uczniów decyduje się na podjęcie pracy bezpośrednio po jej ukończeniu.

Podobnie jak w przypadku szkół podstawowych, większość szkół średnich niższego stopnia to instytucje publiczne. Tylko 5% ogółu to szkoły prywatne, w których rodzice ponosili w 1998 roku koszty średnio około 1,228.145 jenów na jedno dziecko, podczas gdy koszt nauki dziecka w szkołach publicznych był oszacowany przez Ministerstwo Edukacji na około 439,522 jeny rocznie.

Dwie trzecie kadry nauczycielskiej oraz 99% dyrektorów w szkołach średnich niższego stopnia to mężczyźni. Nauczyciele zazwyczaj uczą przedmiotów zgodnie ze swoją specjalizacją, i ponad 80% z nich legitymuje się dyplomem ukończenia czteroletniej szkoły wyższej.

Klasy są liczne – średnio 38 osób. 50-cio minutowe lekcje odbywają się w tych samych pomieszczeniach, za każdy przedmiot odpowiedzialny jest inny nauczyciel. Praca uczniów oparta jest na współpracy w małych grupach. W skład programu zajęć wchodzą: język japoński, język obcy (zazwyczaj jest to angielski, na który kładzie się ostatnio duży nacisk), nauki społeczne, matematyka i nauki ścisłe, muzyka, sztuki piękne, zdrowie oraz wychowanie fizyczne. Dodatkowo wszyscy uczniowie mają do wyboru jeden przedmiot: sztuka przemysłowa lub zajęcia domowe.  

4.  Szkolnictwo średnie wyższego stopnia                  

Mimo, iż szkoły średnie wyższego stopnia (jap. „kōtōgakkō”) nie są w Japonii obowiązkowe, aż około 95% uczniów decyduje się na kontunuację nauki właśnie w nich. Tu także promocja z klasy do klasy jest automatyczna, ale ponieważ poziom nauczania jest w szkołach różny, uczniowie mogą wybrać sobie odpowiednią dla siebie szkołę (zgodnie z możliwościami finansowymi rodziców).

Prywatne szkoły średnie wyższego stopnia stanowią 24% ogółu, i zarówno one jak i szkoły publiczne są odpłatne. Ministerstwo Edukacji oszacowało w 1998 roku wydatki na roczną naukę dziecka w szkole publicznej jako 515,605 jenów, podczas gdy w szkole prywatnej wynosiły one dwa razy więcej (około 1.010,125 jenów).

Wszystkie szkoły średnie wyższego stopnia (publiczne i prywatne) podlegają nieformalnemu rankingowi, który jest uzależniony od liczby wychowanków danej placówki dostających się do najlepszych, najbardziej renomowanych szkół wyższych. Prywatne szkoły średnie wyższego stopnia zajmują najwyższe miejsca takiej listy rankingowej, stąd też rośnie presja, aby zdać egzaminy wstępne do tych właśnie szkół. Choć głównie egzaminy warunkują przyjęcie dziecka do renomowanej szkoły prywatnej, to niemały wpływ ma na to także fakt, którą szkołę średnią niższego stopnia ono ukończyło. Często szkoły średnie niższego stopnia sugerują szkoły, do których dany uczeń może mieć szansę zostać przyjętym.

Większość szkół średnich wyższego stopnia opiera się na ogólnym programie nauki przygotowującym uczniów do dalszej edukacji w szkołach wyższych lub oferuje kursy specjalistyczne dla tych, którzy po zakończeniu nauki zamierzają podjąć pracę. Aż 70% uczniów ze szkół średnich wyższego stopnia kontunuuje edukację w szkołach na poziomie akademickim.

Pierwszy rok nauki zarówno w profilu ogólnokształcącym, jak i specjalistycznym jest podobny. Program nauki zawiera podstawowe przedmioty jak: język japoński, język angielski, geografia, historia, matematyka i nauki ścisłe. Od drugiego roku nauki program w tych profilach zaczyna sie różnić. Profil techniczny wprowadza wiele specjalistycznych przedmiotów jak: przetwarzanie informacji, nawigacja, rybołówstwo, specjalistyczny język angielski, ceramika i wiele innych. Profil ogólnokształcący zaś koncentruje się na powtórzeniu materiału i przygotowywanie uczniów do egzaminów wstępnych na uczelnie.

Od 1994 wszedł obowiązek zarówno dla chłopców jak i dziewcząt uczestniczenia w zajęciach „ekonomii i spraw domowych”. Ministerstwo kładzie ogromny nacisk na uświadamianie młodzieży wagi życia rodzinnego, rozmaitych ról i odpowiedzialności przypadających członkom rodziny, a także roli rodziny w zmieniającym się społeczeństwie japońskim.

Większość nauczycieli szkół średnich wyższego stopnia to absolwenci szkół wyższych, uczący przedmiotów zgodnie ze swoją specjalizacją. Tylko około 25% kadry nauczycielskiej oraz 2.5% kadry kierowniczej stanowią kobiety. (patrz tabelka 3. i 4.)

Uczniowie szkół średnich wyższego stopnia podlegają pewnym rygorom i zasadom szkolnym nawet poza szkołą. Dyscyplina obowiązuje między innymi w zachowaniu, określonej fryzurze i stylu ubierania się, pracy dorywczej, a nawet w sposobie spędzania wolnego czasu.

Około 87% uczniów szkoły średniej wyższego stopnia kończy ją. Około 45% z nich decyduje się na kontynuowanie nauki na uniwersytetach. Ci, którzy decydują się podjąć pracę, mogą korzystać z możliwości oferowanego uczniom systemu poszukiwania odpowiedniego miejsca zatrudnienia. Sprawia to, że procent bezrobotnych młodych ludzi jest niski w tej kategorii wiekowej. Uczniowie decydujący się studiować dalej, muszą poświęcić końcowy czas edukacji w szkole średniej wyższego stopnia na intensywne przygotowania do egzaminów wstępnych na wyższe uczelnie. Takie egzaminy, zwłaszcza w renomowanych szkołach prywatnych, to ogromna konkurencja, wysiłek psychiczny kandydata i koszt finansowy ponoszony przez rodziców. Aby zapewnić sobie wstęp na wyższą uczelnię, zarówno młodzież jak i rodzice gotowi są poświęcić długi czas i wielkie pieniądze. W okresie przedegzaminacyjnym życie uczniów diametralnie się zmienia, ponieważ poświęcają się właściwie tylko nauce. Często uczęszczają na powszechnie krytykowane przez opinię społeczną różne formy kształcenia ponadobowiązkowego w ramach rozmaitych kursów (jap. „juku”). Kursy te organizowane są najczęściej przez prywatne szkoły, w godzinach pozalekcyjnych i w wolne dni. Mniej więcej połowa wszystkich uczniów uczęszcza na kursy, które oferują uzupełnienie wiedzy ze szkół obowiązkowych, powtórzenie materiału dydaktycznego, a także konkretne przygotowanie do określonych typów egzaminów wstępnych. Poza tym typem szkoleń istnieją także inne, skierowane zwłaszcza do dzieci młodszych, z takich dziedzin jak: gra na pianinie, zajęcia plastyczne, nauka pływania czy lekcje posługiwania się liczydłem. Zajęcia na kursach są dość kosztowne, ale niemal każda rodzina stara się posyłać na nie swoje dzieci, bo stanowi to większą gwarancję sukcesu na przyszłych egzaminach. Czasem korzysta się także z prywatnych korepetytorów. Około 1% dzieci ze szkół podstawowych i 7.3% młodzieży szkół średnich niższego stopnia korzysta z prywatnych lekcji odbywających się w domu.

5.     Szkolnictwo wyższe

O przyjęciu kandydata do kolegium czy uniwersytetu decydują głównie wyniki egzaminów wstępnych. Mimo, iż aż 74% uniwersytetów stanowią uczelnie prywatne, młodzież woli raczej najbardziej szanowane uniwersytety państwowe. Wywodzi się to jeszcze z tradycji, wieloletniej dominacji tych uczelni (takich jak: Tōkyō Daigaku czy Kyōto Daigaku), z których to wywodzili się przedwojenni przywódcy japońscy. Poza tym niektórzy pracodawcy na rynku preferują zatrudnianie młodych ludzi kończących tylko te najbardziej renomowane uczelnie. Zatem rośnie w Japonii zależność pomiędzy wyborem szkoły a możliwościami późniejszego zatrudnienia. Konkurencja na egzaminach wstępnych do niektórych szkół wyższych przekracza często możliwości kandydatów i ich rodziców. Okres egzaminów w marcu nazywany jest terminem: „piekło egzaminacyjne” (jap. „juken jigoku”). Kandydaci na uniwersytety państwowe muszą przejść przez dwa egzaminy: pierwszy – ogólnopaństwowy, drugi – wewnętrzny, sporządzony przez daną uczelnię. Na niektórych uczelniach liczba kandydatów jest tak duża, że pierwszy test służy eliminacji wstępnej. W przypadku wyższych szkół prywatnych, aplikanci zdają tylko jeden egzamin – wewnętrzny. Tak silna konkurencja sprawia, że wielu kandydatom nie udaje się dostać na wymarzone uczelnie. Mogą oni szukać miejsca w innych szkołach, bądź przeczekać rok (lub czasem więcej!) do następnych wiosennych egzaminów. Większość młodzieży wybiera właśnie tę drugą opcję, stając się „rōninami” – czyli „bezpańskimi wojownikami” (jap. termin „rōnin” wywodzi się jeszcze z feudalnego okresu Edo –1600~1868 – kiedy to mianem tym określało się samurajów, którzy z różnych przyczyn nie mieli bądź utracili swojego zarządcę: „daimyō” lub „shoguna”. Co roku pisze się głośno o wspaniałych historiach „rōninów”, którzy za siódmym czy ósmym razem dostają sie na wymarzoną uczelnię. Japończycy wysoko cenią ciężką pracę i determinację w dążeniu do celu. W 1988 roku spośród 560.000 kandydatów do szkół wyższych 40% stanowili „rōninowie”. Dla tych właśnie kandydatów, którym nie powiodło się na egzaminach wstępnych, powstały liczne prywatne szkoły przygotowawcze (jap. „yobikō”). Program nauki przewidziany jest w pełnym wymiarze przez cały rok, i nastawiony jest na częste, liczne testy i sprawdziany wiedzy uczniów tak, aby dobrze przygotować kandydatów do ponownego egzaminu na wyższą uczelnię. W Japonii doświadczenie bycia „rōninem” jest tak powszechne, że często mówi się o japońskim systemie edukacyjnym jako strukturze z zarezerwowanym dodatkowym rokiem przygotowawczym do egzaminów.

Problem egzaminów wstępnych i proces przyjmowania kandydatów na uczelnie wyższe stanowią częsty temat debat. Starano się ujednolicić system egzaminacyjny we wszystkich szkołach i pozwolić kandydatom próbować zdawać do kilku uczelni w tym samym roku. Ministerstwo Edukacji nalegało na władze uczelni, aby te zwiększyły liczbę miejsc dla kandydatów, oraz aby w procesie rekrutacji kierowały się także rekomendacjami szkolnymi wydawanymi niektórym uczniom. W praktyce jednak zmiany te zachodzą bardzo powoli i nie wszędzie.

5.(a) Uniwersytety                

Uniwersytety są na szczycie hierarchii szkolnictwa wyższego w Japonii. Oferują one czteroletni program studiów, kończący się przyznaniem stopnia naukowego bakałarza (jap. „gakushi”); sześcioletni tok nauki ze stopniem magistra (jap. „shūshi), lub też dodatkowy – trzyletni kurs dający stopień doktora (jap. „hakushi”). W przypadku sześcioletnich kierunków medycznych (wydział medycyny, stomatologii, weterynarii) nie ma studiów magisterskich, jednak kandydaci ze stopiniem bakałarza mogą po czteroletnim kursie otrzymać stopień doktora. 

W Japonii są trzy typy czteroletnich uniwersytetów: państwowe (99), publiczne (66) – fundowane przez prefektury i miasta, oraz prywatne.  Wśród uczelni państwowych jest University of Air (jap. „Nippon Hōsō Daigaku”), powstały w 1985 roku, oferujący program nauki dla dorosłych poprzez audycje radiowe i telewizyjne. W 2000 roku na 622 wszystkich uniwersytetów w Japonii przypadało aż 457 uczelni prywatnych. (patrz tabelka 2.) Do największych uczelni prywatnych należą Nihon University, Waseda University, Keiō University i Meiji University. Wśród uczelni państwowych - największe to wspomniane wcześniej: Tōkyō University oraz Kyōto University. Ogółem ponad 2 miliony studentów rocznie kształci się na uniwersytetach. Studia uniwersyteckie podejmowane są głównie przez mężczyzn, którzy stanowią około 70% ogólnej liczby studentów (patrz tabelka 3.). Najbardziej popularnymi kierunkami studiów były i nadal są: nauki społeczne, biznes, prawo, rachunkowość, inżynieria, nauki humanistyczne oraz edukacja.

Jak w całym systemie edukacji, rok akademicki zaczyna się 1. kwietnia i kończy 31. marca następnego roku. Liczba obowiązkowych dni nauki to 210, co daje 35 tygodni (bez niedziel). Wakacje letnie zazwyczaj trwają od połowy lipca do końca sierpnia, choć szkoły mogą regulować plan wakacji indywidualnie. Ferie zimowe – to okres końca grudnia i początku stycznia, zaś wakacje wiosenne zaczynają się z końcem lutego i trwają do kwietnia, kiedy to zaczyna się nowy rok akademicki.

Przeciętny roczny koszt związany ze studiami na uczelni państwowej to około 10.000 USD. Jest to około 20% przeciętnego rocznego dochodu rodziny. Czesne na uniwersytetach prywatnych jest kilkakrotnie wyższe niż na uczelniach państwowych. Dodatkowo wpisowe na uczelnie prywatne to niekiedy kwota przekraczająca średnie roczne dochody rodziny. Aby wspomóc studentów i ich rodziców uruchomiono Japoński Fundusz Stypendialny (Japan Scholarship Association) wspierany przez rząd. 

Kobiety stanowią około 30-35% wszystkich studentów i ich liczba powoli wzrasta.

.(b) Kolegia Niższe (jap. „tanki daigaku”)

Te 2- 3-letnie uczelnie – głównie instytucje prywatne (około 85%) – to przedwojenne szkoły, które przemianowano do rangi uczelni wyższych. Około 90% studentów tych szkół stanowią kobiety, dla których edukacja w nich jest traktowana jako przygotowanie do małżeństwa, bądź do krótkiej pracy zawodowej przed małżeństwem. Zatem popularnymi przedmiotami w programie nauki są m.inn.: ekonomia, opieka nad chorym, opieka nad dzieckiem, pedagogika, nauki humanistyczne i społeczne.

5.(c) Kolegia Specjalistyczne (jap. „senshū gakkō”)

System tych szkół powstał w 1976 roku i jest jakby na uboczu głównej struktury edukacji w Japonii (czyli szkół podstawowych, średnich niższego oraz wyższego stopnia i uniwersytetów). Kolegia specjalistyczne oferują rozmaite kursy na trzech różnych poziomach. Pierwszy poziom adresowany jest do absolwentów średnich szkół niższego stopnia, poziom drugi – zaawansowany – dla absolwentów średnich szkół wyższego stopnia, zaś na poziomie trzecim kurs może być podejmowany przez wszystkich, bez wymagań co do wykształcenia. Kolegia Specjalistyczne oferują zajęcia z różnych specjalności (np. informatyka, inżynieria, architektura), i zrzeszają głównie mężczyzn. Często uczęszczają do takich Kolegiów regularni studenci z uniwersytetów, którzy chcą ukończyć w ten sposób dwa fakultety, bądź starają się o uzyskanie odpowiednich dyplomów i certyfikatów technicznych. Choć prestiż Kolegiów Specjalistycznych jest niższy niż uniwersytetów, to jednak absolwenci tych pierwszych, szczególnie z wydziałów technicznych, są wychwytywani na rynku pracy. Około 90% wszystkich Kolegiów Specjalistycznych to szkoły prywatne. W 1994 roku system Kolegiów Specjalistycznych był zreformowany. Od tej pory współpracują one ściśle z uniwersytetami oraz oferują dyplomy z tytułem specjalisty (ang. „Technical Associate”). 

5.(d) Wieloprofilowe Szkoły Wyższe (jap. „kakushu gakkō”)

W 2000 roku było w Japonii około 2.361 takich szkół (głównie prywatnych), do których nie wymagano ukończenia szkoły średniej wyższego stopnia. Szkoły te oferują różnorodne kursy w takich dziedzinach jak: leczenie medyczne, edukacja, opieka społeczna, higiena itp.

5.(e) Kolegia techniczne (jap. „Kōtō Senmon Gakkō”)

System tych uczelni powstał w 1962 roku, w odpowiedzi na wzrastające potrzeby przemysłu japońskiego. Jest ich obecnie 62. Większość kolegiów technicznych to szkoły państwowe (54), mające za zadanie wyszkolić w ciągu pięcioletniego programu wysoko wykwalifikowanych inżynierów z różnych dziedzin. Zazwyczaj każde kolegium organizuje 3 – 5 wydziałów, do których przyjmuje się po 40 studentów. Kandydatami do nich mogą być absolwenci średnich szkół niższego stopnia. Program nauki w kolegiach jest zorganizowany podobnie jak na uniwersytetach (z wyjątkiem wakacji wiosennych, które tu trwają krócej – 20 dni). Edukacja techniczna opiera się głównie na przeprowadzaniu rozmaitych doświadczeń i ćwiczeń. Około 10% absolwentów tych szkół przenosi się na uniwersytety na drugi bądź trzeci rok nauki.

6. Studia magisterskie i doktoranckie

Program studiów magisterskich pojawił się w szkolnictwie japońskim po drugiej wojnie światowej. Mimo, że około 60% uniwersytetów prowadzi kursy magisterskie, tylko 9% studentów decyduje się na kontynuowanie nauki, w tym wiele kobiet. Na przykład na uczelniach prywatnych kształciło się w 2000 roku na studiach magisterskich i doktoranckich około 60.000 mężczyzn, podczas gdy kobiet byo ponad 40.000. Ogólnie małe zainteresowanie Japończyków studiami magisterskimi i doktoranckimi wynika z kilku czynników, z których najważniejszy to tradycyjny model zatrudniania nowych pracowników. Wielkie przedsiębiorstwa i instytucje rządowe często wolą zatrudniać absolwentów 4-letnich uniwersytetów, których poddaje się odpowiednim szkoleniom, rozwijającym określone umiejętności pracownika, przydatne w danej firmie lub na danym miejscu pracy. Rzadko poszukuje się do pracy absolwentów z tytułem magistra lub doktora. 

System szkolnictwa wyższego często jest w Japonii krytykowany. Słyszy się głosy, że studenci dostawszy się na uczelnię nie oddają się intensywnej nauce, ponieważ dyplom końcowy przyznaje sie niejako automatycznie. Poza sesjami egzaminacyjnymi studenci mają właściwie wolną rękę, czy chcą uczęszczać na zajęcia, czy też nie. Cztery lata studiów traktuje się więc jako niewykorzystany właściwie okres życia młodego człowieka. Młodzi Japończycy postulują o zwiększenie liczby wolnych miejsc na uczelnie wyższe i dopuszczenie do nauki także ludzi dojrzałych. Z tą myślą utworzono University of Air, który nie wymagał od kandydatów przejścia egzaminów wstępnych, a jego zasadniczym zadaniem było umożliwić wszystkim Japończykom wolny dostęp do nauki poprzez radio i telewizję.

7. Edukacja specjalna

Edukację specjalną na poziomie obowiązkowym zorganizowano oficjalnie pod koniec 1980 roku, choć już wcześniej wprowadzano ją powoli w życie. W społeczeństwie, które przedkłada ideę grupy, rodzice dzieci upośledzonych często woleli, aby uczęszczały one do regularnych szkół. Zazwyczaj oznaczało to klasy specjalne w zwykłych szkołach. Wkrótce jednak powstały szkoły specjalne o różnych poziomach edukacyjnych i programach oświatowych dostosowanych do potrzeb dzieci bardziej lub mniej upośledzonych - od przedszkola począwszy, a na szkołach średnich wyższego stopnia skończywszy. Zdarzają się także prywatne szkoły specjalne, ale jest ich stosunkowo niewiele. Zorganizowano także system pomocy dzieciom, do których dojeżdżają nauczyciele.

Debaty na temat reform trwają. Japończycy zastanawiają się, jak „zinternacjonalizować” oświatę, jak przygotowywać młodzież do przewidywanych zmian w XXI wieku, oraz jak pomóc tym ludziom, którzy z jakichkolwiek powodów nie mieli możliwości kształcić się na poziomie wyższym. Podejmuje się dyskusje na temat poprawy pomocy grupom młodzieży niepełnosprawnej i mniejszościom narodowym. Wszystkim tym debatom przyświeca idea, że należy w przyszłości położyć nacisk na jakość a nie ilość dostępnych form edukacji.     

http://www.japonski.pjwstk.edu.pl/HKJ/edukacja/Japonia/index.htm

Japoński system edukacyjny

W Japonii w czasach feudalnych magnaci zakładali szkoły dla dzieci ze stanu rycerskiego a gminy wiejskie prowadziły szkoły dla dzieci z rodów kupieckich i rolniczych. Terakoya - była pewnym typem szkoły prywatnej w miastach, gdzie nauczano w owych czasach pisania, czytania i arytmetyki dzieci z ludu. Kiedy Japonia otworzyła swoje granice w 1868r., jedym z ważniejszych priorytetów rządowych w okresie Meiji było przyjęcie zachodnich standardów ( głównie niemieckich oraz francuskich) w nauce i edukacji. W 1872r. został wprowadzony nowy, ogólnokrajowy system oświaty. Powstały wówczas państwowe szkoły podstawowe i średnie. W 1886r. wprowadzono w Japonii obowiązek nauki szkolnej przez 3 lub 4-y lata a w 1900r. - powszechne, obowiązkowe i bezpłatne nauczanie, przedłużone w 1908r. do 6-u lat. Po drugiej wojnie światowej wszystkie dzieci w wieku od 6-u do 15 lat objęte są obowiązkiem szkolnym przez okres 9-u lat.

Strukturę organizacyjną i zasady obecnego systemu oświatowego regulują dwie ustawy z 1947 roku - „Podstawowa ustawa o oświacie“ oraz „Ustawa o szkolnictwie“. Ustawy te m.in. zabraniają wszelkiej dyskryminacji oraz jakichkolwiek powiązań między oświatą i partiami politycznymi czy religią. Szkoły stały się koedukacyjne. System nauczania jest 5-o etapowy;
* przedszkole - wiek od 3 - 6 lat (pobyt trwa od 1 roku do 3 lat)
* szkoła podstawowa - wiek od 6 - 12 lat (nauka trwa 6 lat)
* szkoła średnia niższego st. - od 12 - 15 lat (nauka trwa 3 lata)
* szkoła średnia wyższego st. - od 15 - 18 lat (nauka trwa 3 lata)
* uniwersytet - (nauka trwa 4 lata), szkoły półwyższe (2 - 3 lata)

Około 3/4 liczby uczniów szkół średnich wyższego stopnia uczęszcza do szkół średnich ogólnokształcących a pozostali są w specjalistycznych średnich szkołach zawodowych. Około 45% absolwentów szkół średnich kontynuuje naukę w college u lub na uniwersytecie*, niektórzy wybierają college niższego stopnia lub college techniczny. Oprócz tych szkół istnieją w Japonii specjalne szkoły dla niewidomych, szkoły dla głuchych, szkoły dla upośledzonych, wyższe szkoły techniczne i inne. W 1985 roku otwarto Uniwersytet Radiowo - Telewizyjny dla dorosłych pragnących pogłębić swoją wiedzę. Poza państwowymi szkołami, naukę na wszystkich stopniach oferują szkoły prywatne (w szczególności na szczeblu przedszkolnym i uniwersyteckim). W 1994 r. aż 80% dzieci z przedszkoli, 30% uczniów ze szkół średnich wyższego st. i 73% studentów uniwersyteckich uczęszczało do placówek prywatnych.Przyjęcia do prawie wszystkich szkół średnich niższego i wyższego stopnia oraz do uniwersytetu następują po zdaniu egzaminu opracowanego w formie testu. Ze względu na duży stopień trudności tych egzaminów, wielu uczniów w weekendy lub wieczorem w inne dni tygodnia chodzi na dodatkowe lekcje do specjalnych szkół korepetycyjnych (juku lub yobiko).Każda szkoła opracowuje własny program nauczania w oparciu o „Ramowy program nauczania“ opracowany przez Ministerstwo Edukacji.Rola Ministerstwa Edukacji** sprowadza się do działalności koordynacyjnej. Budżety szkolne, programy nauczania, obsada nauczycielska i nadzór nad szkołami podstawowymi i średnimi niższego stopnia jest w gestii miejscowych wydzałów oświaty.
W 1987r. został opracowany raport Krajowej Rady do spraw Reformy Szkolnictwa, który zalecił:
1. wprowadzenie bardziej urozmaiconego zakresu przedmiotów w szkołach średnich niższego i wyższego stopnia,
2. rewizję systemu egzaminów wstępnych na uniwersytety w sposób pozwalający każdej uczelni na wprowadzenie własnych testów,
3. zwiększenie możliwości kształcenia dla osób nie uczęszczających do szkół,
4. udoskonalenie systemu przyjmowania studentów zagranicznych.

Rok szkolny w Japonii rozpoczyna się w kwietniu a kończy w marcu. Uczniowie mają kilkutygodniowe wakacje letnie i dwutygodniowe ferie w okresie noworocznym. Przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego są dwa tygodnie przerwy. Zajęcia w szkole do 2002r. trwały przez 6 dni w tygodniu z tym, że każda druga i czwarta sobota miesiąca (od 1995r.) była wolna. Obecnie wszystkie soboty są wolne. Lekcje trwają od godz. 8.30 do ok.15.30. Od godz. 12.30 do 13.25 jest przerwa na posiłek. Klasy w szkołach podstawowych mogą liczyć nawet do 40-u ucznów. Klasy z kolei podzielone są na grupy. Poszczególne grupy codziennie mają dyżury w sprzątaniu pomieszczeń klasowych, korytarzy, toalet i innych pomieszczeń szkolnych. Wielu uczniów po południu uczęszcza na zajęcia pozalekcyjne zwiazane ze sportem lub innymi zainteresowaniami. Prawie wszystkie dzieci uczą się języka angielskiego. Tygodniowy rozkład zajęć w szkole średniej niższego szczebla obejmuje takie przedmioty jak: etyka, język japoński, język angielski, nauka o społeczeństwie, matematyka, nauki przyrodnicze, muzyka, sztuki piękne, wychowanie fizyczne oraz gospodarstwo domowe i prowadzenie domu.Tradycyjnym strojem japońskiego ucznia ze szkół średnich jest czarny (w niektórych szkołach granatowy) mundurek zwany gaku –ran, ze stojącym kołnierzykiem i mosiężnymi guzikami. Mundurki dziewcząt tradycyjnie są granatowe z plisowanymi spódniczkami i tzw. kołnierzem marynarskim. Styl dziewczęcego ubioru (sera fuku, seifuku) nawiązuje do ubioru marynarzy z XIXw. a chłopięce mundurki są w stylu „militarnym“. Współczesne mundurki szkolne są wygodniejsze i bardzej atrakcyjne od tradycyjnycyh oraz mają zróżnnicowany fason zimowy i letni. Dzieci z przedszkola i szkół podstawowych mogą nosić jaskrawe czapeczki aby były widoczne dla kierowców.
Według japońskich danych statystycznych na dzień 1.VII. 2004 roku w Japonii było 5,76 mln dzieci w wieku od 0 - 4 lat, 5,96 mln w wieku od 5 - 9 lat, 6,06 mln w wieku od 10 - 14 lat oraz 6,85 mln w wieku od 15 - 19 lat na łączną liczbę ludności 127,61 mln.***

Za kształt japońskiej polityki stypendialnej odpowiada Ministerstwo Edukacji, Kultury, Sportu, Nauki i Technologii (jap.: Mombukagakusho. Poza pokrywaniem kosztów nauki i utrzymania stypendystów, Monbukagakusho zapewnia im również bilety lotnicze (jeden bilet w obie strony na okres studiów), zwrot 80% kosztów leczenia oraz 25.000 JPY dodatku w pierwszym miesiącu po przybyciu do Japonii. Poza finansowanymi z budżetu państwa stypendiami Mombukagakusho istnieją także stypendia sponsorowane przez 175 fundacji prywatnych, 35 lokalnych organizacji wymiany międzynarodowej oraz 25 urzędów prefekturalnych i miejskich.
Podanie o uzyskanie stypendium rządowego tj. Ministerstwa Edukacji, Kultury, Sportu, Nauki i Technologii (jap. Monbukagakusho, ang. MEXT) należy złożyć w Ambasadzie Japonii lub bezpośrednio w wybranej uczelni japońskiej.

http://www.japonia.org.pl/?q=pl/node/87