Podstawowym warunkiem zapewnienia pozycji oraz ekspansji rynkowej firmy jest nie tylko sprawność bieżącego zarządzania, lecz również podejmowanie optymalnych decyzji dotyczących rozwoju i źródeł jego finansowania. Rozwój firmy dokonuje się zasadniczo poprzez realizację określonych przedsięwzięć inwestycyjnych (rozwojowych).
Ogół decyzji rozwojowych możemy podzielić na trzy grupy:

• decyzje służące akceptacji lub odrzuceniu konkretnego projektu inwestycyjnego; jest to tzw. bezwzględna ocena opłacalności inwestycji, informująca czy realizacja danego przedsięwzięcia będzie dla firmy opłacalna,

• decyzje dotyczące klasyfikacji, stanowiące wyraz, tzw. względnej oceny opłacalności; decyzje te podejmuje się wówczas, gdy założony cel można osiągnąć realizując jedno z wielu przedsięwzięć i zachodzi potrzeba wyboru najbardziej opłacalnego wariantu inwestycyjnego,

• decyzje odnoszące się do programowania, odzwierciedlające wybór najkorzystniejszego programu rozwoju firmy; program ten tworzy się uwzględniając z jednej strony środki będące w dyspozycji przedsiębiorstwa, z drugiej zaś wszystkie potencjalne kierunki rozwoju i związane z nimi projekty inwestycyjne; decyzje dotyczące "programowania" określają zatem, optymalny z punktu widzenia firmy zbiór przedsięwzięć rozwojowych przyjętych do realizacji.

Szeroko stosowanym miernikiem rentowności inwestycji jest księgowa stopa zwrotu (Accounting Rate of Return - ARR). Jest ona obliczana przez podzielenie spodziewanego rocznego dochodu netto projektu (po odliczeniu amortyzacji) przez średni nakład inwestycyjny [1]
Rozpatrzmy następujący projekt [2]

ARR ma następujące wady:

• stopa księgowa pomija rozkład dochodów w czasie, a więc nie uwzględnia aktualizacji przyszłych strumieni pieniężnych. W rezultacie rentowność projektu jest zawyżona.

• ARR pomija fakt, że dochody gotówkowe zmieniają się w czasie. Miernik ten jest szczególnie nieodpowiedni w sytuacji, w której wiadomo, że strumienie pieniężne będą znacznie zmieniać się w czasie trwania projektu.

Wiele przedsiębiorstw stosuje prostą formułę okresu zwrotu przy ocenie projektów inwestycyjnych. Zwrot jest definiowany jako liczba lat wymagana dla odzyskania nakładów początkowych ze spodziewanych przyszłych przychodów pieniężnych z projektu. Jeżeli na przykład projekt wymaga nakładów początkowych w wysokości 1 000 000 zł i ma generować strumienie pieniężne netto w wysokości 250 000 zł rocznie przez 10 lat, to okres jego zwrotu wynosi 4 lata. Jeżeli spodziewane roczne przychody osiągną 500 000 zł, to okres zwrotu wyniesie 2 lata itd.
Przyjmując, że wszystkie projekty mają jednakowe roczne przychody, okres zwrotu można obliczyć jako stosunek wielkości początkowych nakładów inwestycyjnych do wartości rocznych przychodów pieniężnych.

Klasyfikacja projektów przy zastosowaniu okresu zwrotu jest prosta i jednoznaczna; im krótszy okres zwrotu, tym lepszy projekt.
Zaletami formuły okresu zwrotu są:

• prosta kalkulacja

• sprawdzalność w szybko zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej

Formuła okresu zwrotu ma jednak także poważne braki:

• podobnie jak ARR, okres zwrotu nie dyskontuje przyszłych przychodów.

• metoda ta koncentruje się jedynie na przychodach w okresie zwrotu. Przychody z lat następnych są pomijane. Np. projekt A ma krótszy okres zwrotu niż projekt B i dlatego jest lepszy. Zauważmy jednak, że NPV projektu A wynosi 0, a NPV projektu B jest dodatnia.

• metoda nie precyzuje wreszcie w jaki sposób formułowane jest kryterium oparte na okresie zwrotu. Czy wszystkie projekty z 3 letnim (lub krótszym) okresem zwrotu powinny być zaakceptowane, czy też maksymalny okres zwrotu ma wynosić 5 lat?

Kryterium okresu zwrotu nie jest miernikiem zyskowności .

Wstępną ocenę przedsięwzięć rozwojowych przeprowadzić można wykorzystując miernik prostej stopy zwrotu (zysku). Stopa ta określa stosunek rocznego zysku, osiąganego w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa, do wartości kapitału służącego sfinansowaniu początkowych nakładów inwestycyjnych. Do najczęściej wykorzystywanych w praktyce należy zaliczyć:

• prostą stopę zwrotu (zysku) całości kapitału (własnego i obcego) zaangażowanego w finansowanie przedsięwzięcia [1]

• prostą stopę zwrotu kapitału własnego zaangażowanego w finansowanie przedsięwzięcia [2]

Obie formuły bazują na wielkościach rocznych. W praktyce wybór roku, który uznamy za typowy, nastręczać może określone trudności. Zmianom w poszczególnych latach ulegać bowiem może zarówno wielkość produkcji, wysokość odsetek od otrzymanych kredytów, jak też poziom innych czynników istotnie wpływających na poziom prostej stopy zwrotu. Mając to na uwadze można wykorzystać miernik prostej stopy zwrotu, obliczonej na bazie wielkości przeciętnych. Ustala się go na podstawie równania [3]
Mierniki prostej stopy zwrotu pozwalają ocenić (w sposób uproszczony) opłacalność pojedynczych projektów inwestycyjnych oraz wybrać najbardziej opłacalny.

Przy decyzjach długookresowych mamy do czynienia z ponoszeniem wydatków i uzyskiwaniem wpływów w różnych punktach czasowych. Niezbędne jest dla określenia efektywności nakładów kapitałowych przeliczenie tych wydatków i wpływów tak, aby były wielkościami współmiernymi. Osiąga się to poprzez zastosowanie dyskonta. Rachunek opłacalności przedsięwzięć długookresowych powinien być zatem przeprowadzany przy zastosowaniu dyskontowych miar efektywności. Są to:

• metoda aktualnej (zaktualizowanej, teraźniejszej) wartości netto (net present value - NPV),

• metoda "wewnętrznej stopy zwrotu" (internal rate of return - IRR).

Ocena efektywności zamierzonego przedsięwzięcia zgodnie z tą metodologią obejmuje następujące etapy:

• oszacowanie całkowitych nakładów inwestycyjnych,

• określenie źródeł finansowania nakładów,

• określenie całkowitych kosztów produkcji i wpływów z działalności eksploatacyjnej,

• zdyskontowanie przepływów gotówkowych i obliczenie NPV lub IRR.

Istotną cechą metod dyskontowych jest włączenie do rachunku wszystkich wpływów i wydatków, a nie tylko zysków, a więc operowanie kategorią przepływów gotówkowych netto bądź nadwyżki pieniężnej (net cash flow). Upraszczając obliczenie, cash flow wyznacza się jako sumę wyniku finansowego i amortyzacji za dany okres.

Do obliczenia zaktualizowanej wartości przyszłych wpływów i wydatków służy dyskonto [1].
Jest ono odwrotnością procentu składanego (1 + r)ⁿ, służącego do obliczenia wartości przyszłej (S) po n latach zainwestowanego kapitału (P).
Dyskontowanie polega na mnożeniu wartości pieniężnej (S) przez czynnik dyskontujący, który w zależności od poziomu stopy dyskontowej i liczby lat redukuje przyszłą wartość do jej aktualnego ekwiwalentu (P). Otrzymana w ten sposób zaktualizowana wartość (jako wielkość teoretyczna) spełnia rolę wspólnego mianownika do porównań i oceny opłacalności przedsięwzięć.
Wartość zaktualizowaną (teraźniejszą) wyraża wzór [2]. Założenie dla obydwu formuł: odsetki dodawane są do kapitału na koniec każdego roku.
Zamiast wyliczać dla każdego zadania wielkość dyskonta można dla ułatwienia posługiwać się tablicą czynników dyskontujących, zawierającą zestawienie ich wielkości w zależności od stopy procentowej i liczby lat . W praktyce gospodarczej zysk może być pomnażany natychmiast, toteż uzyska się wyniki bardziej zbliżone do rzeczywistości, gdy rok podzieli się na m podokresów
Wartości S i P policzymy wtedy według wzorów zamieszczonych na ilustracji [3].

Pomiar zaktualizowanej wartości netto wymaga znajomości następujących zmiennych:

• sum przyszłych wpływów i wydatków w poszczególnych latach funkcjonowania przedsięwzięcia, w celu określenia przepływów gotówkowych,

• okresu przepływu środków pieniężnych (wyznaczającego horyzont czasowy analizy),

• właściwej stopy dyskontowej.

Wartość zaktualizowana netto (NPV) przedsięwzięcia jest równa sumie zdyskontowanych przepływów gotówkowych (wpływów gotówkowych netto) w kolejnych latach jego funkcjonowania. Wyraża ją wzór podany obok. Jeśli otrzymana wartość zaktualizowana netto (NPV) jest dodatnia, stopa rentowności inwestycji jest wyższa niż minimalna stopa graniczna. Projekt o wartości NPV dodatniej bądź zerowej można uznać za możliwy do przyjęcia. W przypadku ujemnej wartości NPV stopa rentowności projektu jest niższa niż stopa graniczna. Projekt przedsięwzięcia powinien być zatem odrzucony. Jeśli dokonuje się wyboru jednego z kilku projektów alternatywnych, trzeba wybrać ten, dla którego wartość zaktualizowana netto jest najwyższa (spośród NPV >= 0).

Podstawowa zaleta metody NPV:

• jest metodą selekcyjną w porównaniu ze wskaźnikiem okresu zwrotu, bądź roczną stopą zysku, ponieważ uwzględnia cały okres, którego dotyczy projekt oraz harmonogram cash flow.

• uwzględnia, wykorzystuje, zmienną wartość pieniądza w czasie

Podstawowe wady:

• trudność z wyborem odpowiedniego poziomu stopy dyskontowej,

• nie pokazuje precyzyjnie stopy rentowności projektu.

• wrażliwa na nieprawidłowe (nietrafione) zabudżetowanie kwot nadwyżki finansowej lub cash flow

W przypadku występowania inflacji konieczne jest uwzględnienie w przeprowadzanym rachunku stopy inflacji. Jest to jedna z podstawowych przyczyn niepewności warunków działania w przyszłości i związanego z tym ryzyka.

Wewnętrzna stopa zwrotu jest stopą dyskontową, przy której wartość zaktualizowana wydatków pieniężnych równa się zaktualizowanej wartości wpływów pieniężnych w całym okresie przedsięwzięcia. Osiągnięcie wewnętrznej stopy zwrotu zapewnia zatem zrównanie zaktualizowanej wartości efektów z zaktualizowaną wartością nakładów. NPV jest wówczas równa zeru. Wielkość wewnętrznej stopy zwrotu można ustalić stosując metodę kolejnych przybliżeń, tzn. należy przeprowadzić obliczenia dla kilku różnych poziomów stopy dyskontowej, aż znajdzie się taki jej poziom, dla którego NPV jest równa zeru.

Obliczenie IRR przebiega według następujących etapów:

• przygotowanie tabeli przepływów pieniężnych dla wszystkich lat objętych rachunkiem,

• przyjęcie jakiegoś poziomu stopy dyskontowej i obliczenie wartości zaktualizowanej (poprzez zdyskontowanie przepływów pieniężnych dla przyjętego poziomu stopy dyskontowej),

• przeprowadzenie obliczeń dla wyższego poziomu stopy dyskontowej, jeśli otrzymana wartość zaktualizowana netto w etapie poprzednim jest dodatnia,

• gdy przy wyższym poziomie stopy dyskontowej NPV jest nadal dodatnia, należy podnosić poziom stopy dyskontowej aż uzyska się ujemną wartość NPV. Jeżeli NPV jest ujemna, IRR znajduje się między tym poziomem stopy dyskontowej a poziomem, przy którym NPV jest dodatnia,

• jeżeli ujemne i dodatnie zaktualizowane wartości netto, obliczone dla różnych poziomów stopy dyskontowej są zbliżone do zera, można precyzyjnie ustalić wartość wewnętrznej stopy zwrotu wykorzystując następującą formułę interpolacji liniowej

Wewnętrzną stopę zwrotu można również wyznaczyć metodą graficzną w następujący sposób:

• na osi odciętych zaznaczyć poziom stóp dyskontowych r₁ i r₂, dla których przeprowadzono obliczenia NPV,

• na osi rzędnych zaznaczyć obliczoną dodatnią (PV) i ujemną (NV) wartość zaktualizowaną netto,

• wykreślić linię łączącą punkty (r₁, PV) i (r₂, NV); linia ta przetnie oś odciętych w punkcie, w którym stopa dyskontowa równa się wewnętrznej stopie zwrotu danego przedsięwzięcia

Wewnętrzna stopa zwrotu obrazuje rzeczywistą stopę zysku całego nakładu inwestycyjnego. Można wykorzystać ją do ustalenia warunków kredytowych, ponieważ określa maksymalną stopę oprocentowania kredytów, którą inwestor może zapłacić bez spowodowania straty w przedsięwzięciu.
Projekt inwestycyjny może zostać zaakceptowany, jeśli IRR jest wyższa niż stopa graniczna, najniższa możliwa do przyjęcia stopa zainwestowanego kapitału. W przypadku porównywania różnych wariantów inwestycyjnych należy wybrać wariant o najwyższym poziomie IRR, jeżeli jest on wyższy od poziomu granicznego.