ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHOMOTORYCZNY DZIECKA

Wzrastanie i rozwój – procesy – zmiany morfologiczne i czynnościowe oddziaływania środowiska zewnętrznego na rozwijający się organizm, w wyniku których zapłodniona komórka jajowa staje się dorosłym osobnikiem.

Auksologia - nauka o rozwoju ontogenetycznym (osobniczym) i oddziaływaniach środowiska zewnętrznego na rozwijające się dziecko. Zajmuje się prawidłowościami rozwoju dziecka, dąży do optymalnego rozwoju dziecka, ma wielkie znaczenie dla pediatrii i geriatrii. Wyniki badań auksologicznych mają duże znaczenie dla szkolnictwa. Nauczyciele klas 1-3 są zobowiązani do oceny auksologicznej dzieci z tych klas.

Cechy charakterystyczne auksologii

- czas egzogenny (dni, noce, lata, itd.)

endogenny (genetycznie uwarunkowany „zegar biologiczny”)

- dynamizm (uwzględniający tempo i rytm)

Rozwój:

- somatyczny

- psychiczny

- motoryczny

Rozwój charakteryzują 3 podstawowe procesy:

- wzrastanie – zwiększenie wymiarów i masy ciała

- zróżnicowanie – morfologiczna specjalizacja narządów i kształtowanie typowych proporcji ciała

- dojrzewanie – doskonalenie funkcjonalne oraz międzynarządowa integracja w jednolity, pełnosprawny organizm

Czynniki wpływające na rozwój:

1) Czynniki endogenne:

- czynniki genetyczne

- czynniki paragenetyczne (środowisko wewnątrzmaciczne, czynniki hormonalne)

2) Czynniki egzogenne

- czynniki środowiskowe (wpływy biogeograficzne – tzw. modyfikatory naturalne: klimat, powietrze, wpływy społeczno-ekonomiczne i socjalne, wpływy emocjonalne)

- styl życia i zachowania zdrowotne ( żywienie – szczególny wpływ na dynamikę rozwoju, aktywność ruchową)

- wpływ chorób przewlekłych

OKRESY OTOGENEZY CZŁOWIEKA

1) Okres prenatalny (wewnątrzłonowy)

- faza zarodkowa (do 8 tyg. ciąży)

- faza płodowa od 9 tyg. Do porodu (38-42 tydz.)

2) Okres postnatalny (zewnątrzłonowy)

a) okres noworodkowy – do 28 dnia życia

b) okres niemowlęcy – do ukończenia 12 miesiąca życia

c) okres wczesnego dzieciństwa –2-3 r.ży

d) okres przedszkolny – 4-6 r.ż.

e) okres szkolny – 15 r.ż.

- okres dojrzewania płciowego (różnica między chłopcami i dziewczynkami – ok. 2 lat)

f) okres młodzieńczy – 16-20 r.ż.

g) okres dojrzałości i starzenia się

Wiek	Masa urodzeniowa (kg)
Noworodek	3,5 (2,5 – 4,5)
Do 10 dnia życia	Początkowo ubytek (N: do 10%) następnie wyrównuje masę ciała
4-5 m.ż.	Podwojenie
11-12 m.ż.	Potrojenie
Ok. 2 r.ż.	Czterokrotny wzrost
Ok.. 7 r.ż.	Siedniokrotny wzrost

Ocena przyrostu masy ciała

- Okres noworodkowy – ok. 20g/dobę

- 1-5 m.ż. – 700g/miesiąc

- 6-12 m.ż. – 500g/miesiąc

- 2-9 r.ż. - - 2 kg/rok

Obliczanie przeciętnej należnej masy ciała:

- 3-12 m.ż = wiek (miesiące) +9/2

- 1-6 r.ż. -= wiek (lata) x 2 + 8

- 7-12 r.ż. = wiek (lata) x 7 – 5/2

Długość/wzrost ciała dziecka

Wiek	Średni przyrost (cm)
Noworodek	50 (48-52)
0-3m.ż.	Ok. 10
4-6 m.ż.	Ok.6
7-12 m.ż.	Ok.8
2 r.ż.	10-13
3 r.ż.	7,5-10
4 r.ż.	Ok.8
5-7 r.ż	5-7,5/rok
Do skoku pokwitaniowego	5-6/rok

- w 12m.ż. średnia długość ciała wynosi ok. 75 cm

- obliczanie przeciętnej należnej długości ciała

2-12 r.ż. = wiek (lata) x 5 + 85 cm

Obwód głowy dziecka

Wiek	Średni przyrost (cm)
Noworodek	Ok.34 cm ( większy od obwodu klatki piersiowej o ok. 1-2 cm)
Do 6 m.ż.	Ok. 1,5/miesiąc
7-12 m.ż.	Ok. 0,5/miesiąc
2 r.ż.	Ok. 0,5/6 miesięcy
Od 3 r.ż.	Ok. 0,5/miesiąc

- w 3 r.ż. obwód głowy osiąga ok. 90% większości ostatecznej

- 8-10 r.ż. osiąga wartość zbliżoną do ostatecznej

- zarastanie ciemienia:

- obliczanie przybliżonej wartości obwodu głowy (tylko dla pierwszego roku życia)

[długość ciała (cm)/2+9,5]+-2,5cm

Obwód klatki piersiowej dziecka

Wiek	Średni przyrost (cm)
Noworodek	O. 33cm (mniejszy od obw. Głowy o ok. 1-2cm)
2-3 m.ż.	Równy obwodowi głowy
0-6 m.ż.	Ok. 12
7-12 m.ż.	Ok. 2
2 r.ż.	Ok.1,5

Uzębienie:

- Uzębienie mleczne, stałe, mieszane

- Uzębienie mleczne – od 6-7 m.ż. do 24-25 m.ż. (najpierw siekacze środkowe dolne, potem górne) – ostatecznie liczba zębów mlecznych – 20

- Uzębienie stałe – rozpoczyna się od 6 r.ż. wyrzynaniem się pierwszych zębów trzonowych stałych za drugimi zębami trzonowymi mlecznymi

- Wzór zębowy (dot. uzębienia mlecznego)

liczba zębów = 1 m.ż -6

Rozwój psycho-motoryczny

OKRES NOWORODKOWY

• Duża motoryka – na krótko unosi głowę

• Siadanie – przy unoszeniu głowa opada do tyłu

• Chodzenie – odruchowe reakcje podporowe

• Funkcja ręki – odruch chwytny, dłonie zaciśnięte w piąstki

• Percepcja – fiksowanie wzroku, podąża za źródłem światła

• Mowa – krzyk

• Słuch/rozumienie – odruch uszno-powiekowy

• Zachowania społeczne – uspokaja się przy karmieniu (kontakt dotykowy przez skórę)

OKRES NOWORODKOWY

Duża motoryka

- 3 m.ż. – stabilizuje głowę

- 6-8 m.ż. – przekręca się z brzucha na plecy i odwrotnie oraz wokół własnej osi

- 9 m.ż. pełzanie

- 11 m.ż. – raczkuje

- 12 m.ż. – stoi samodzielnie, porusza się w pozycji pionowej wzdłuż mebli

Siadanie

- 7-8 m.ż. – podciąga się do siadania

- 9 m.ż. – siedzi samo przez ok. 1 min., podpiera się z tyłu

- 11-12 m.ż. – siedzi stabilnie – zakończony rozwój funkcji

Chodzenie

- 5-7 m.ż. – przejmuje ciężar ciała

- 7 m.ż. – „sprężynuje”

- 9 m.ż. – stoi trzymane za rączki

- 10-12 m.ż. – podciąga się przy meblach, chodzi z podparciem

Funkcja ręki

- 4 m.ż. – bawi się rączkami

- 6 m.ż. – chwyta zabawki całą dłonią

- 9-10 m.ż. – chwyt pęsetkowy, wyjmuje klocki z pudełka, wkłada palce w otwory

- 12 m.ż. – podawanie przedmiotów celowe

Percepcja – stopniowy rozwój koncentracji, zainteresowanie otoczeniem (TEORIE)

Mowa

- 2-4 m.ż. – dźwięki gardłowe, najczęściej samogłoski a,e

- 6-7 m.ż. – gaworzenie

- 9 m.ż – podwójne sylaby

- 12 m.ż. – pierwsze słowa, spełnienie poleceń

Słuch/rozumienie

- 3 m.ż. – lokalizuje dźwięk oczami

- 6 m.ż. – rozpoznaje dźwięki i odwraca się w ich kierunku

- 12 m.ż. – rozumie proste słowa

Zachowania społeczne

- 3 m.ż. – reaguje uśmiechem

- 6 m.ż. – odróżnia osoby obce od znajomych

- 8 m.ż. obserwuje dorosłych, interesuje się odbiciem w lustrze

- 11-12 m.ż. – samodzielnie je trzymając pokarm w rękach, pije z butelki

OKRES WCZESNODZIECIĘCY

- Znaczne spowolnienie tempa wzrastania

- Doskonalenie umiejętności chodzenia, biegania, wchodzenia po schodach, schodzenia ze schodów, rozwój zdolności manualnych (rysowanie, układanie klocków)

- Ok. 2 r.ż. dziecko rozwija poczucie własnej odrębności, odkrywa możliwości podejmowania inicjatywy

- Dalszy rozwój mowy od prostych zdań składających się z 4-6 słów, w 2 r.ż. do umiejętności formułowania zdań złożonych

Do końca 2 r.ż. bawi się samo przez naśladownictwo.

Po tym okresie występuje potrzeba zabawy w grupie.

OKRES PRZEDSZKOLNY

Dalsze zwolnienie tempa wzrostu na korzyść wydłużania kończyn.

Zaznaczają się różnice płci w budowie i motoryce, rozwija się pamięć i doświadczenie ruchowe.

OKRES SZKOLNY

- W tym okresie dojrzewanie:

§ Dziewczynki – 8-16 r.ż.

§ Chłopcy – 10-18 r.ż.

- Etap wczesny dojrzewania płciowego charakteryzuje się powstawaniem drugorzędowych cech płciowych

- Etap środkowy – skok pokwitaniowy czyli intensywny przyrost wysokości ciała , u dziewcząt - miesiączka

W okresie dojrzewania dochodzi do stabilizacji czynności fizjologicznych, biochemicznych, somatycznych, , występuje równowaga między anabolizmem a katabolizmen.

Akceleracja rozwoju fizycznego

Akceleracja rozwoju fizycznego czyli przyspieszenie rozwoju jest to proces międzypokoleniowych zmian polegający na:

- Powiększeniu się wysokości ciała osób dorosłych w następujących po sobie pokoleniach

- Powiększaniu się wysokości ciała dzieci w każdym wieku w stosunku do rówieśników we wcześniejszym roczniku

- Wcześniejszym dojrzewaniu płciowym i szybszym tempie wzrastania

Zmiany te nazywane są trendem seksualnym.

Przyczyny:

- urbanizacja – zwiększenie liczby bodźców dla oun

- migracja ludności – rozbicie izolacji genetycznej

- postęp cywilizacji – poprawa sytuacji ekonomicznej

Do oceny rozwoju psycho-motorycznego dziecka służą normy rozwojowe:

1) do oceny wzrastania, np. długość, masa ciała, obwód głowy, obwód klatki piersiowej, służą siatki centylowe

2) do oceny proporcji ciała, np. ilości mięśni w stosunku do masy tłuszczowej służą morfogramy

3) do oceny dojrzewania płciowego służy Skala Tanera

4) do oceny wieku zębowego służy wzór zębowy

5) do oceny dojrzewania szkieletowego służy zdjęcie Rtg lewej dłoni i nadgarstka

Teorie rozwoju

Rozwój psychospołeczny wg. Ericksona

- zaufanie przeciwko nieufności (od urodzenia do 1 roku) charakteryzuje się wszystkimi zmysłami, dziecko dąży do zaspokojenia podstawowych potrzeb, przywiązuje się do osoby opiekującej.

- autonomia przeciwko wstydowi i zwątpieniu (od 1 do 3 lat), rozwój zdolności kontrolowania ciała, własną osobą i swoim otoczeniem, dziecko poszukuje niezależności, występuje negatywizm, odkrywanie nowych rzeczy dzięki ciekawości, korzystnymi objawami jest samokontrola i chęć posiadania władzy.

- inicjatywa przeciwko poczuciu winy (od 3 do 6 lat), charakteryzuje się podejmowaniem inicjatywy i silną wyobraźnią, u dziecka rozwija się sumienie, poczucie otrzymanej kary, egocentryzm, korzystnymi objawami są ukierunkowanie i celowość.

- pracowitość przeciwko poczuciu podrzędności (6- 12 ), dzieci uczą się aktywnie, dobrze rozwinięte umiejętności językowe, poczucie czasu, rozumieją poczucie śmierci, mogą pomagać z poczucia troski, wykazują uzdolnienie, korzystnym objawem jest kompetencja.

- tożsamość przeciwko pomieszaniu ról (13 – 18), zdolność radzenia sobie z rzeczywistością, wahaniem nastroju, zmiana wyglądu, oddanie innym wartościom, ideologiom, tworzenie par.

Rozwój psychoseksualny wg. FREUDA

- faza oralna (do 1 roku życia), poszukiwanie przyjemności poprzez aktywność oralną np. gryzienie, ssanie

- faza analna (1- 3) , zainteresowanie obszarem analnym i mięśniami zwieracza, nauka czystości.

- faza faliczna (3-6), zainteresowanie i poznawanie różnic pomiędzy płciami

- stadium latencji (6- 12), zdobywanie sprawności w zdobytych umiejętnościach, zainteresowanie wiedzą, energiczną zabawa, seksualność uśpiona.

- stadium genitalne (od 12) dojrzewanie układu rozrodczego, zainteresowanie zawieraniem przyjaźni.

Rozwój interpersonalny wg Sullivana:

- noworodek (do 1 r.ż.), dziecko odczuwa satysfakcję i komfort wynikający z miłości, czułej opieki, rozwija się zaufanie i zdolność polegania na innych

- dzieciństwo (2 – 5), dziecko angażuje się w czynności rówieśników, rodzinne, wymaga współczucia dorosłych, uczy się przedkładać inne rzeczy nad własną satysfakcję, poszukuje satysfakcji wśród towarzyszy

-małoletność (5- 12), uczestniczy w nawiązywaniu stosunków towarzyskich, ma wspólne zainteresowania z partnerami tej samej płci, później z partnerami płci przeciwnej, wykazuje większa lojalność w stosunku do partnerów niż rodziny.

Rozwój poznawczy wg Piageta

- okres sensoryczno motoryczny (do 2 lat), aktywność odruchowa, powtarzanie zachowań, zachowania naśladowcze, rozwiązywanie problemów metoda prób i błędów, rozwój językowy.

-okres wyobrażeń przedoperacyjnych (2-7), egocentryzm, myślenie konkretne, brak zdolności do dedukcji, uogólnień, pytania.

- okres operacji konkretnych (7-11), myślenie refleksyjne, logiczne, spójne, rozwiązywanie problemów.

CHOROBA SIEROCA- występujący u dziecka zespół zaburzeń i opóźnień w rozwoju fizycznym, ruchowym i psychicznym spowodowany długotrwałą rozłąką z osobami bliskimi (rodzicami ,matką). Jest chorobą braku miłości. Może dotyczyć także dzieci, które mają dom i rodzinę, ale występują tam nieprawidłowe relacje.

Fazy choroby sierocej:

1.Faza protestu- charakteryzuje się tym że dziecko sprzeciwia się rozstaniu z matką krzykiem, płaczem. U starszych dzieci protest ten przybiera formę agresji słownej, fizycznej.

2.Faza rozpaczy- dziecko w dalszym ciągu odczuwa lęk i zagrożenie a ponieważ uznało, że protest jest daremny zastąpiło go rozpacza .Dziecko takie jest smutne, często płacze, mniej ożywione po jakimś czasie obojętne.

3.Faza wyobcowania(zobojętnienia)-rozpoznawana jest głównie ze względu na dalsze obojętnienie dziecka, które pozornie jest pogodzone z losem i przystosowane. Aktywność ulega dalszemu zahamowaniu, pojawiają się zachowania stereotypowe a także objawy zahamowania rozwoju umysłowego i emocjonalnego.

Charakterystyczne objawy choroby sierocej:

-apatia

-trudności w nawiązywaniu kontaktu

-zwolnione tempo rozwoju fizycznego i umysłowego

-obniżenie lub wzmożenie napięcia mięśniowego

-obniżona odporność na infekcje

-niechęć do jedzenia

-zaburzenia żołądkowe-jelitowe/wymioty.

-płacz, krzyk, protesty ,regresja

-zachowania stereotypowe(kiwanie się, bujanie się, kręcenie głową, bezmyślne stukanie zabawkami, rzucanie przedmiotami.

-,,lepkość uczuciowa’’

-przewlekłe stany apatyczno-depresyjne

Następstwa choroby sierocej:

*Dotyczą głównie sfery emocjonalno-motywacyjnej oraz społecznej.

*Zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, niedojrzałość uczuciowa ,brak umiejętności dawania i odbierania miłości, skoki uczuciowe, osamotnienie, lęki, poczucie niższości, depresja.

Do głównych następstw należą(wg.Gressela):

1.Zmniejszenie aktywności i zainteresowania otoczeniem.

2.Brak integracji w całokształcie zachowań dziecka.

3.Ubustwo inicjatyw.

4.Bezradnośc wobec nowych sytuacji społecznych lub stawianie przesadnego oporu.

5.Brak wyróżniających objawów przywiązania w stosunku do opiekunów, nadmierne zainteresowanie obcymi.

Możliwości kompensacji :

-Zaburzenia są odwracalne choć nie znikają całkowicie.

-Osierocone dziecko powinno jak najszybciej znaleść się w środowisku rodzinnym.

-Nie ma gotowych rozwiązań-efekty oddziaływań zależne są od długości pobytu dziecka w placówce, wieku dziecka, indywidualnych właściwości dziecka.

Pomocne w łagodzeniu traumatycznych przeżyć dziecka są:

1.Akceptacja-przyjęcie dziecka ze wszystkimi problemami, wadami, deficytami, trudna przeszłością.

2.Współdziałanie-zaangażowanie się w rozpoznawanie i zaspokajanie potrzeb dziecka przy jego aktywnym udziale.

3.Dawanie dziecku swobody-stymulowanie rozwoju dziecka, nie ograniczanie aktywności i inicjatywy oraz dążenia do samodzielności, respektowanie psychicznej niezależności, odrębnych przekonań dziecka, przy jednoczesnej wymianie doświadczeń i służeniu radą.

4.Uznanie praw dziecka-stosunek rodziców do dzieci i stosowane przez nich metody wychowawcze są adekwatne do poszczególnych etapów rozwoju.

Etapy terapii:

1.Stadium oswajania-życzliwa i pełna miłość bez narzucania się dziecku. Bycie z dzieckiem, towarzyszenie, akceptacja, pozorna bierność.

2.Stadium nawiązywania porozumienia-dziecko po okresie spokoju zaczyna objawiać niepokój ,agresję, następuje aktywizacja przeżytych w przeszłości stanów frustracji.

3.Stadium normalności-dziecko zaczyna ,,czuć’’ i dochodzi do równowagi emocjonalnej ,przywiązuje się do opiekunów.

Nastolatki z chorobą sierocą mają problemy z :

-wyobraźnią

-koncentracja jest rozproszona

-ze zrozumieniem siebie i innych

-logicznym rozumieniem

-z abstrakcyjnym rozumowaniem (nie wychodzi w przyszłość).