Archeologia – definicja

Kultura – definicja

Kultura archeologiczna - definicja

datowanie względ : metody fluorowo-kolagenowa , stratygraficzna, katrograficzna

datowanie bezwzględne:metoda importów , datowanie w powiązaniu z cyklem zmian klimatycznych , metoda paleomagnetyczna (w glinach podgrzewanych do wysokich temperatur istnieje zapis natężenia pola magnetycznego ziemi) , metoda tafrochronologiczna (wykorzystywanie pyłów wulkanicznych , metoda radiowęglowa , metoda argonowo potasowo , metoda termoluminescencyjna , metoda dendrochronologiczna

podział źródeł : ruchome(służące w szerokim pojęciu do pracy), nieruchome (osadowe(będące tym czego ludzie przemiszczając sie brać nie mogli lub nie chcieli) i grobowe)

Antropogeneza :

Australopithecus ramidus ok. 4.4 mln lat temu (pierwszy protoczłowiek)

Australopithecus africanus , robustus , Boisei – 3.3 do 1.6 mln lat temu

Cechy: poniżej 1m wzrostu , otwór potyliczny na spodzie czaszki (cecha dwunożności) , mózgoczaszka 500 cm3 , Używanie głównie gotowych przedmiotów jako narzędzi

Homo habilis 3 mln – 1.6 mln 700 cm3 mózgoczaszki , 1,1 – 1,3m wzrostu , intencjonalne wytwarzanie narzędzi kamiennych , otoczaki i narzędzia odłupkowe , życie w obozach

Homo erectus – 1,8-1,7 mln lat temu , mózgoczaszka 800-1000 cm3 , ekspansja na Europe i Azje , narzędzia dwustronne(bifacjalne) o bardziej precyzyjnej obróbce (m.in. pięściaki) ok. 700-400 tys lat temu opanowanie umiejętności wzniecania ognia , narzędzia przez niego wykorzystywane występują na ziemiach polskich ,

Homo neanderthalensis 250 - 40-30 tys lat temu – mózgoczaszka do 1500 cm3 , technika lewaluaska obróbki kamienia (odbijanie odłupków od specjalnych rdzeni), polowanie jako jeden ze sposobów zdobywania pożywienia (niepodważalne),, elementy kultury duchowej , osadnictwo na ziemiach polskich , kompleksy mikocki(licznie przerabiane narzędzia kamienne, odrębne miejsce zabijania i ćwiartowanie zwierzyny , przenoszenie ze sobą suroców kamiennych , zabezpieczenia wejścia do jaskini w obronie przed drapieżnikami) i mustierski (stanowiska otwarte i jaskiniowe , technika lewaluaska ),

Homo sapiens sapiens – pierwsze formy być może nawet 200 tys lat temu ,40 tys l.t. w europie ,

Górny paleolit

Kultura oryniacka ( 40-30 tys l.t. całe poł i śr. Eur.

Początkowo , czerpanie z wcześniejszych (neandertalskiich) kultur (zespoły przejściowe) , np. kultura szelecka

Kultura jerzmanowicka – typowo górno paleolityczna technologia wiórowa ,

Kompleks grawecki - Ok. 30-20 tys , cała Europa , udoskonalenie technologi wiórowej , osadzanie w oprawach drewnianych lub kościanych zbrojników kamiennych (ostrza tylcowe) , łuk(lekkie ostrza tylcowe jako groty strzał) , wspólnota kulturowa także kultury duchowej (Wenus z willendorfu) , być może nawet jeden język ,

Ok. 20 tys. L.t. podział europy na kulture magdaleńską (Zach) i kulturę epigrawecką (wsch)

Kultura magdaleńska 18-12 l.t. – wyspecjalizowani łowcy reniferów , sztuka ruchoma i nieruchoma , okresowe wędrówki, przedmioty ceremonialne z zakończeniami fallicznymi , specjalne oprawy narzędzi kamiennych

Hamburska – selektywne wybijanie reniferów ,

Kultura Bromme-Lyngby (łowcy reniferów) , ostrza trzoneczkowate

Kultura epigrawecka - 17-12 l.t ,

******

Kultury postmagdaleńskie(kompleks ferdermesser) – polowanie na zróżnicowaną faunę , zbrojni ki wiórowe z łukowatym tylcem ,

Świderska(centrum europy - ziemie polskie) - wędrówka za reniferami w północne rejony europy w miejsce kultury świderskiej pojawia się ludność zachodnia przystosowana do warunków klimatycznych

, ahrensburska (Zach europy) , desneńska (wsch europy)

*****

Mezolit na ziemiach polskich

Mezolit – specyficzna formacja gospodarcza jaka wykształciła się w umiarkowanej strefie euro-azji w wyniku przystosowania paleolitycznych myśliwych do życia w warunkach postglacjalnego ocieplenia klimatu mikrolityzacja i geometryzacja narzędzi kamiennych , myśliwsko-zbieracko-łowiecki typ gospodarki , pierwsze siekiery i ciosanki , miniaturyzacja i geometryzacja narzędzi , od kilkunastu do kilkudziesięciu członków gromady , w Janisławicach pierwszy intencjonalny pochówek na ziemiach polskich (ok. 7 tys p.n.e.)Najpewniej brak ciągłośći zasiedlenia w stosunku do paleolitu schyłkowego, najpewniej ludność świderska migruje za reniferami na płn , na jej miejsce przychodzi ludność z zachodu.

Kultura komornicka – wczesno mezolityczne grupy , szeroko rozprzestrzenione na terenie polski są do niej zaliczane

Kultura chojnicko-pieńkowska(Kompleks Maglemose) wypiera część ludności komornickiej ,

Kultura janisławicka – pochówek w pozycji siedzącej , posypywanie czerwoną ochrą

Kultura kundajska – płn-wsch pollska , wiele cech późno paleolitycznych

Rewolucja neolityczna

Neollit – przejście z gospodarki łowiecko-zbieracjkiej , do produkcyjnej , pojawienie się trwałej zabudowy zwiekszenie się roli kobiety , wzrost demograficzny, na bl. Wschodzie neolityzacja ok. 9000-6800 p.n.e.)

Eneolit-4400-4300 na Bałkanach , ok. 4100-3800 na ziemiach polskich , ekstensyfikacja rolnictwa , protokopalnie,

Z.P.

Neolit starszy ok. 5400 p.n.e. – ok. 4100 p.n.e.

Neolit środkowy , (starszy eneolit) ( ok. 4100 p.n.e. – ok. 3250 p.n.e. )

Neolit młodszy (ok. 3250 – ok. 2200/2100)

Kultura ceramiki wstęgowej rytej 5400- 5000/4700 , model gospodarki rolniczej i hodowlanej wykształcony w basenie śr. Dunaju , uprawa kopieniacza , bydło i świnie (ponad 90% zapotrzebowania na mięso z hodowli ) , osady z 2-3 domostw , domy o prostokątnym kształcie (trzymano tam zwierzęta ) , rodzina w takim domu mogła liczyć 15-20 osób(osady 20-100 osób) , zmarli chowani w pozycji skurczonej na boku , obecnośc w grobach , spondylusa (małż z morza egejskiego , świadczący o kontaktach)

Kultura ceramiki wstęgowej kłutej – ok. 4700 , transformacja z k.c.w.r. , dolny Śląsk , Czechy

Kultura lendzielsko-polgarska- druga fala rolników docierających na ziemię polskie ok. 4600

Kultura Malicka współczesna kulturze lendzielskiej(być może wywodząca się z niej) , rozwija się do ok. 3800 p.n.e. , umocnienia (rowy) osad , być może walki plemiennne

Neolit środkowy(w IV tys nowy model gospodarczy obok starszego)

Kultura pucharów lejkowatych(4400-3100) – ekstensyfikacja rolnictwa (zwiększenie areału upraw , pojawia się orka sprzężajna (radło) , udomowienie psa (być może też konia ) wydobycie i użycie krzemienia pasiastego (protokopalnie) , megality , konstrukcje grobowe do , których używano grobowych kamieni (tzw. Grobowiec kujawski ), szeroko rozpowszechniona w europie , zwierzęta pociągowe wykorzystywane do transportu z użyciem wozów czterokołowych, wielostronna eksploatacja zwierząt hodowlanych (np. gospodarka mleczna), możliwa stratyfikacja społeczna , a sieć osadnicza świadczy o hierarchizacji różnych osad ,współwystępowanie z późnymi fazami kultur wywodzących się z kręgu lendzielskiego, szczątki kostne świadczące o kanibalizmie , praktykowaniu magii

Kultura ertebólle – od 5100-4500zaliczana jeszcze do mezolitu , , do 3700/600 występowanie jeszcze grup o tradycji mezolitycznej ( jakkolwiek występuje to obok wyrobów ceramicznych), następnie na Pomorzu osiedlają się grupy kultury pucharów lejkowatych , i dopiero po 3200 rolnictwo i hodowla zaczynają odgrywać rolę, , na wsch (tj poj, mazurskie) ludność pod wpływami kultur eur. Płn-wsch. ,

Młodszy eneolit

Kultura amfor kulistych –wykształca się z całego podłoża wczesnoeneolitycznego (kultury mezolityczne, pucharów lejkowatych , pochodzące jeszcze z kręgu naddunajskiego), transformacje kulturowe , przejście do nowego typu gospodarki pasterskiej , zanik osad (przejście do koczowniczego trybu życia , groby skrzynkowe (dolmeny) , ofiar ze zwierząt w grobach . zmiany modelu gospodarczego po wpływem najp. Zmian klimatycznych(a nie migracje) , najstarsze na z.p. ślady udomowionego konia,

Kultura złocka – synkretyczny charakter , wyżyna sandomierska

Kultura ceramiki sznurkowej – występowanie toporów w grobach (topory typu A) świadczące o wojowniczym charakterze kultury, wędrowne grupy pasterskie w stylu ceramiki amfor kulistych , wytwarzają się grupy (krakowsko sandomierska i rzucewska() pod wpływem kontaktu z kulturami młodszego e,neolitu jak badeńską , amfor kulistych , płn-wsch. Europejskimi, podział wyposażenia grobowego ze względu na płeć i wiek , ewolucja od koczownictwa do form osiadłych

Kultura niemeńska - krzyżowanie się wpływów postświderskich(płn wsch Europa) z wypływami kultur poł części niżu rosyjskiego ,

Kultura narva – ter. Łotwy i Estonii, ceramika grzebykowa ,

Kultura rzucewska – krzyżowanie się wpływów kultury ceramiki sznurowej z kulturami strefy leśnej płn-wsch europy., produkcja ozdób z bursztynu, oprócz rolnictwa duży udział polowania i rybołówstwa,

EPOKA BRĄZU 0 ok. 2200 p.n.e. – ok. 750 p.n.e. ) horyzonty kulturowe: 1)wczesny brąz (2200-1600) 2)mogiłowe (1600-1300) 3)popielnicowe 1300-750

Złoża miedzi i cyny: Czechy , Saksonia, Turyngia , płn. Obrzeże Alp

Wczesny brąz

Krąg episznurowy – kultury wpływów k. c.sznurowej i k. zachodnioeuropejskich

k.otomani - Czechy

k.mierzanowicka – (episznurowa na podłożu krakowsko-sandomierskiej grupy c.szn.) charakterystyczne sierpy mierzanowickie , przejście do bardziej ruchliwej gospodarki hodowlanej (być może pod wpływem emigrantów z k. p. dzwon. Z którymi k.mierz. ma wiele wspólnego), w fazie późniejszej (jak to stało się z k.c.szn.) przejście ponownie do stałego systemu osadniczego , rodzina 4-5, osada 50-100 , 2-3 osady mikroregion osadniczy , ślady stratyfikacji(pojedyncze bogatsze groby dojrzałych mężczyzn) , zróżnicowanie płci

k.unietycka – ok. 2100 , dorzecze odry na bazie episznurowej (z dużym wpływem Bałkanów) , duże nasycenie przedmiotami brązowymi , występowanie grobów książęcych (kurhany , bogate wyposażenie grobów) , występowanie skarbów z wyrobów brązowych(pochodzenia lokalnego)

Kultura pucharów dzwonowatych – pochodzenie z płw. Iberyjskiego , wyposażenie łuczników w grobach , występowanie w skupiskach na ter, eur, Sr, i Zach z ich rozprzestrzenianiu się występowanie obróbki metali kolorowych0

Kultury kręgu mogiłowego – pochodznie z Bałkanów, ekspansja na Europe ok. 1700/1600 – 1400/1300 , koczowniczy model gospodarki (wraz z ekspansją zmniejszanie się sieci osadniczej) , prawdopodobnie wojny(ulepszenie się oręża w tym okresie) z przedstawicielami innych kultu, inhumacja,. W eur. Podział na horyzont zachodni(do śr Niemiec) i wschodni.

Grupanowocerekwiańska (pierwsze ślady nowego modelu gospodarczo-społecznego na ziemiach polskich) , pochodzi najp. Z wpływów Moraw bądź Węgier

k.przedłużycka – duży poziom rozwarstwienia społecznego , brak osad (najp. Koczownictwo) , wystepowanie obrządku ciałopalnego (najp. W związku z szerzeniem się k.p. popielnicowych) obok inhumacji.

k.trzciniecka – od ok. 1700-1300 , na podstawie neolityczych kultur płn wsch eur. , k. episznurowych , , wpływy k. mogiłowych , dominuje inwentarz kamienny , nawiązania do neolitu

kultury pól popielnicowych – 1300/1200 , przejście od inhumacji do kremacji ( zasadzie kremacja utrzymała się u większości ludów na terytorium europy) groby płaskie jamowe lub popielnicowe, pojawienie się pierwszych ufortyfikowanych centrów władzy politycznej (grodów) , tkactwo , przejście do stałego osadnictwa i zwiększenie roli rolnictwa, szerzenie się być może ze względu na atrakcyjność wierzeń i mitologii niesionych przez kulture

k.łużycka – gospodarka rolniczo-hodowlana, przedmioty mogące służyć do czynności kultowych , groby jamowe , popielnicowe, na niektórych obszarach birytualizm , czasem też pochówek w pojemnikach organicznych, siekierki z piętką lejkowatą , wyroby brązowe importowane w dużej mierze z obszarów alpejskich i nordyckich (istniała wszakże produkcja na z.p.) , najazdy kimmerów przyczyniają się najp. Do powstania pierwszych osad obronnych , gospodarka wypaleniskowa , duże znaczenie sierpów krzemiennych (aż do epoki żelaza) , odlewnictwow formach kamiennych i glinianych(na wosk tracony), słaba stratyfikacja społeczna. W epoce żelaza wzrost rozwarstwienia społecznego (najp. Poprzez handel , którego rozkwit wtedy przypadał) w okresie halsztackim d upadek ze względu na zmiany klimatyczne wymuszające przeobrażenia gospodarczo-społeczne oraz przez najazdy.(istnieje jeszcze w IV w.)

Epoka żelaza

Okres halsztacki 750-400 p.n.e. , (c 750-550, D 550-400) , Już w halsztackie podział na cywilizację śródziemnomorską , oraz na północ od niej Barbaricum .

Ok. 1300 c” do osiągnięcia we wczesnej epoce żelaza (niedoprowadzenie żelaza do formy płynnej)

Kultura pomorska – IV-IIIw. wywodzi się z grupy kaszubskiej kultur łużyckiej w okresie Hallstatt c. Osadnictwo ulega rozproszeniu , chowanie do kilkudziesięciu popilnic w grobach skrzynkowych , urny twarzowe i domkowe, (ekspansja tego typu elementów również na terenach Niemiec) , zazwyczaj cmentarzyska płaskie, brak grodzisk a jedynie niewielkie otwarte osady

Grupa grobów kloszowych , klosze przykrywają popielnice zamiast grobów skrzynkowych , wschodni odłam k.pomorskiej ,

Kultura jastorfska (osadnictwo związane z germanami)

Kultura zachodniobałtyjska (w zasadzie aż do XIII w.) – niewielkie osady obronne najczęściej na jeziorach, podstawą gospodarki hodowla (mniejsza rola rolnictwa) , niski rozwój produkcji rzemieślniczej ,

Celtowie

W V w. docierają do wysp brytyjskich , ok. 400r wielka celtycka ekspansja i migracja . Przyczyna ekspansji to najpewniej wzrost demograficzny na pocztku ekspansji zaczyna mieć miejsce pewien egalitaryzm społeczny. Uzależnianie wyposażenie grobowego od płcy , inhumacja (wszystkie prawie kultury paliły zmarłych , osadnictwo celtyckie w VI w. na obszarach zajętych przez kulture halsztacką. – podobnie jak w halsztackim ciała arystokracji chowano w grobie na wozach (dwukołowych zamiast czterokołowych) , duży wpływ cywilizacji śródziemnomorskiej , , I Pol IV w ekspansja , duże szkieletowe cmentarzyska o zbliżonym inwentarzu , W okresie wczesnym przedrzymskim , rozwój opidów (niekiedy będących ośrodkami protomiejskimi) , pojawianie się na wschodnich terenach osadnictwa celtyckiego ciałopalenia , rozwój mennictwa (pocz ok. poł II w.) , produkcja na kole garncarskim, wielkie ośrodki produkcji hutniczej , udoskonalenie narzędzi rolniczych , rozwój technik kowalskich , wyrób i użytkowanie żaren rotacyjnych , znajomość pisma (greki i łaciny) ,

Kultura halsztacka - od VIII w. przemiany kultur wchodzących w skład k. pól popielnicowych , (najp. Najazdy ludów stepowych(głównie Kimmerów) doprowadzaja do przekształceń społeczno-gospodarczych) handel i rozwarstwienie społeczne , wzory kulturowe po części przyjmowane z innych kultur., w porównaniu z k. p.pop. wzrost produkcji rzemieślniczej, wytopu brązui żelaza , wyodrębnienie się arystokracji rodowej lub plemiennej , pochówki książęce , budowanie grodów , birytualizm

Scytowie – VIII/VII w. zajęcie terenów przekaukazia , VII tereny nadczarnomorskie , ok. poł VI w. najazdy na ziemie kultury łużyckiej , olbrzymie nasypy kurhanowe bogate złote wyroby , , od Iv w. napór sarmatów w II p.n.e. zpechnięcie Scytów ze stepów nadczarnomorskich ,

Okres lateński (przedrzymski ok. 400p.n.e. – pierwsze lata n.e.

Wczesny okres przedrzymski ok. 400 – koniec III w. p.n.e.

Środkowy okres przedrzymski koniec IIIw. – II/I p.n.e.

Młodszy(późny) okres przedrzymski przełom II/I w p.n.e. – początek n.e. )(produkcja żelaza na ziemiach polskich)

Śr.okres przedrzymski –

Osadnictwo celtyckie : dol i GRN Śląsk ,Grupa tyniecka(małopolska – produkcja monet) , kultura puchowska (również terytoria małopol utożsamiana z celtami)

Młodszy okres przedrzymski

kultura przeworska – bogate wyposażenie grobów w przedmioty metalowe i bróń(w zależności od płci) , przeworska i oksywska wykształcają się najp. Pod wpływem kultury lateńskiej ,oraz ze względu na migracje , najczęściej obrządek ciałopalny i groby jamowe

Kultura oksywska – na podłożu kultury pomorskiej na terenie Pomorza nadwiślańskiego , sporadyczne stosowanie inhumacji , podobne wyposażnie grobów do k.przeworskiej

Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich –

Kultura puchowska – Słowacja powstaje na podłożu halsztackim , w związku z wpływami lateńskimi i migracją Celtów , lokalne emisje monet ,

Kultura jastorf - grupa nadodrzańska i grupa gubińska , cechy kręgu przeworsko oksywskiego i jastorfskiego , zatapianie ofiar w bagnie (w tym ludzkich choć być może to tylko przestępcy)

Ślady k. zarubinieckiej – głównie pochówki ciałopalne (czasem inhumacja ,njap, relikt tradycji scytyjskich ), schyłek w okresie wczesno rzymskim , być może pod wpływem najazdów plemion sarmackich

Przemiany kulturowe pod wpływem latenizacji :Wędrówka bastarnów i skirów ok. poł III. W. p.n.e. z regionu nadłabskiego przez ziemie polskie nad morze czarne (k..poienest-lukaszewka) Podobieństwa między kulturą przeworską i oksywską , względnie ujednolicony krąg kultu lateńskich , rozpowszechnienie produkcji żelaza i rozwój kowalstwa w strefie lateńskiej , , bogatszy model wyposażenia grobowego ,niszczenie darów grobowych .Część osiągnięć kultury celtyckiej nie zostało przyswojonych ze względu na niedostateczny rozwój społeczno gospodarczy (mennictwo , szkło, koło garncarskie)

Okres wpływów rzymskich

Źródła historyczne do historii barbaricum : Strabon geografia , Pomponiusz Mela geografia opisowa , Pliniusz Starszy historia naturalna , Tacyt – Germania ,Klaudiusz Ptolemeusz z Aleksandrii – geografia , Kasjusz Dion – historia rzymska (do229), Scriptores historia augusti (odhadriana do numeriana) , Ammian Marcelllinus , Priskos z Panion – historia , Prokopiusz z Cezarei historia wojen , Jordanes – Getica , Paweł Diakon – historia longobardorum ,

Z.P. Lugiowie pięć plemion u Tacya , Hariowie , Helwekonowie, Manimowie, Helizjowie , Nahanarwalowie, , Lugiowie wymienienie u Ptolemeusza , zosimosa ,

Jordanes mówi o wandalskich plemionach , które ok. 170 r . ekspandują na tereny poł. Co pokrywa się archeologicznie z ekspansją kultury przeworskiej ,

Goci jedna z grup etnicznych tworzących kulturę wielbarska

Estiowie ,Galindai, Soudinoi– obszary płn-wsch polski (k.zachbałtyjska)

Okres rzymski zmiany Gosp-społ. Na z.p. – zmniejszenie się roli gospodarki wypaleniskowej na rzecz przemienno odłogowej , lepsze narzędzia (radlice i kroje płóżne) , rozwój produkcji narzędzi żniwnych (pólkoski i ulepszone sierpy) , żarna rotacyjne , powstawanie duzych centrów produkcji , groby książęce przedstawiają wiele „ponadplemiennych” cech ,(są szkieletowe, zazwyczaj przykryte kurhanem , w których zmarły umieszczony był w komorze , liczne przedmioty pochodzenia rzymskiego i rodzime , wśród których brak broni , )

Wczesny okres rzymski – pocz I.w – 160 .n.e. ,

Młodszy okres rzymski – 160. – 310.

Późny okres rzymski , 310 – 375 ,

Pocz. Wędrówek ludów 375- 450

k.wielbraska – , powstaje w miejsce kultury oksywskiej , płn część polski , ekspansja ludów k.wielb. na południe , III/IV znika z część Pomorza (dalej ekspanduje na poł-wsch ) birytualizm ,duży udział gotów(szkieletowe pochówki w kłodach, kręgi kamienne , zbieżność źródeł pisanych o wędrówkach gotów z przesunięciami k.wielbarskiej , brak przedmiotów żelaznych w grobach (co za tym idzie broni i narzędzi) , ceramika lepiona ręcznie (znaleziska robionej na kole to najp. Importy)

k.przeworska – bardzo bogate wyposażenie grobów w przedmioty metalowe , groby płytkie , obrządek birytualny (obrządek inhumacyjny często w kłodach , jakkolwiek w zasadzie dotyczy tylko grupy nidzickiej i sporadycznych grobów książęcych) , ****nie wkładanie do grobów broni**** , wyspecjalizowane narzędzia , zwiększenie gęstości osadnictwai kształtowanie się nowych skupisk osadniczych , duża liczba przedmiotów metalowych , różnorodne wytwarzane na kole garncarskim typy ceramiki , mało radykalne (i nie gwałtowne , zmiany w stosunku do okresu wcześniejszego)

k.luboszycka – powstanie najp. Przez migracje grup ludności k,.wielbarskiej i przeworskiej , duże podobieństwa do k.przeworskiej , , kremacja później birytualizm ,

k.puchowska - - zanikanie obrzedowosci celtyckiej

grupa Gustowska- wpływy nadłabskie i wielbarskie

grupa Lubuska-wpłyqy kręgu nadłabskiego i przeworskiej

grupa Dębczyńska –wpływy z kręgu nadłabskiego , bogate ozdoby , brak prawie ciałopalenia

kultura Bogaczewska(Galinowie) – jedna z kultur kręgu zachodniobałtyjskiego , płaskie groby ciałopalne obok szkieletowych kurhanowych , pochówki koni ,(kultura dollkeim-kovrovo w Sambii – estiowie, k.sudowska – sudowie)

krąg nadłabski – na bazie jastorfskiej , prawie wyłącznie ciałopalenie , wyposażanie zmarłych podobne jak w k.przeworskiej (mniej broni), żywica urnowa (podczas kremacji najp. Wydzielała wonne zapachy) , osobne nekropolie dla płci , bądź grupowanie wg. Płci na cmentarzach ,

k.czerniachowska - Sarmaci , elementy z kręgu dackiego i strefy leśno stepowej , impulsy z nadczarnomorskich ośrodków cywilizacji antycznej , birytualizm , rzadkie występowanie broni w grobach , naczynia na kole , częste występowanie naczyń szklanych i amfor glinianych , rozwinięte rolnictwo , produkcja rzemieslnicza(garncarstwo) i metalurgia, lokalna produkcja szkła ,

Kultura kijowska – groby jamowe , rozpoznawanie kultury po szczątkach osadniczych , mała liczba przedmiotów metalowych w grobach i nieliczne pochówki , niewielka liczba znalezisk metalowych , cos na kształt etapu pośredniego między europejskim barbaricum a społecznościami strefy leśnej europy wschodniej

WĘDRÓWKI LUDÓW

Zanik osadnictwa na z.p.w V w.(w kulturze wielbarskiej i przeworskiej )

Kultura zachodniobałtyjska – ekspanduje do ujścia Wisły, urny okienkowe

Odry - - Grzybnica – wystepowanie charakterystycznych kamiennych kręgów z Stelli , najpewniej miejsca tingów (zebranie starszyzny plemiennej płn. Germanów)

Kultura Hunów – obrządek szkieletowy , wielkie kurhany i bogate wyposażenie grobów , zwyczaj deformacji czoła niemowląt , łuk refleksyjny , na z.p. 4 groby książęce utożsamiane z Hunami

Jedynie na obszarze bałtyjskim ciągłość kulturowa (do XIII w.)

Słowianie :

K.praska , kultura pieńkowka , kultura kołoczin ,

Wczesne średniowiecze (od zajęcia ziem polskich przez Słowian do początków feudalizacji)

k.wczesnosłowiańska – kwadratowe ziemianki albo półziemianki z kamiennym paleniskiem w narożniku , ceramika praska , ciałopalenie , trudno uchwytny w materiale archeologicznym pochówek , prokop z Cezarei , Jordanes (potwierdzenie obecności w VI w.) , w VII w. wzrost gęstości zaludnienia i używanie wolnoobrotowego koła garncarskiego , wznoszenie grodów (jakkolwiek bardziej masowe od VIII w.)

teoria autochtoni styczna – kultura słowiańska , wywodzi się z kultur zamieszkujących z.p podczas okresu rzymskiego

teoria allochtoni styczna – wymiana ludności w okresie wędrówek ludów , Słowianie pochodzą z k. kijowskiej

rodzaje osadnictwa słowiańskiego

1)Pole – najmniejsza jednostka osadnicza(wieś)

2)Opole – wspólnota osadnicza złożona z kilku pól

3)Plemie

Źródła do geografii plemiennej

Geograf bawarskie (poł IX w. , Ratyzbona , być może wywiad wojskowy państwa Karolingów , nazwy i podział plemion eur. Śr. , liczba civitates , 9 nazw plemiennych) , Żywot św Cyryla , Alfred Wielki – Germania , Widukind – dzieje saskie . plemiona śląskie w dokumencie Henryka IV wystawionym dla biskupstwa praskiego(1086) ,który może odpowiadać stanowi z lat 70 X w. ,

Nie wiadomo czy plemie polan w ogóle istniało

Plemiona :dziadoszanie , bobrzanie , głupio głowy , ślężanie , wiślanie , lędzianie , opolanie , golęszyce ,wolinianie ,pyrzyczanie,trzebowianie

Wg.Geografa bawarskiego: przyczanie, wolinianie , opolanie , golęszyce ,dziadoszanie, ślężanie lędzianie,goplanie(brak nazw plemio z ter. Pomorza śr. I wsch. , Mazowsza, Kujaw i wielkopolski ,

W dziejach saskich nazwa Licikaviki

Polanie –czysto umowne określenie wielkopolskiego plemienia zamieszkującego jak się przypuszcza okolice Gniezna , jest czysto umowne, 930-940 podejmuje ekspansje i podporządkowuje sobie słabsze okoliczne plemiona , brak źródeł pisanych do geografi plemiennej wlkpol , nowa sieć grodów powstająca wokół Gniezna jest lepiej ufortyfikowana niż grody znajdujące się tam wczesniej , w latach 40 budowa grodów w Gnieźnie ,poznaniu , Gieczu i Lądzie , państwo obejmuje Mazowsze , pomorze,potem grody czerwieńskie , małopolska ,

Struktura społeczna

Rodzina monogamiczna , wielożeństwo u elit

Religia Słowian : źródła archeologiczne oraz pisane późniejsze (11w i później) , etnografia

Kremacja , obchodzenie rocznicy śmierci , groby jamowe i popielnicowe , w VIII w. groby kurhanowe , brak lub ubogie wyposażenie

Autarkizm gospodarczy Słowian , (ograniczony handel) , podstawą gospodarki rolnictwo i hodowla , w hodowli dominuje świnia ( na drugim miejscu bdło) \Prawdopodobnie cała małopolska weszła w skład państwa wielkomorawskiego , ludność z Pomorza wchodzi w kontakt z wikingami

Przejście do ustroju państwowego polega na zmianie ośrodka władzy z ogółu plemienia na księcia i jego drużyne

963 Pierwsza wzmianka o mieszku w kronice

920-940 Niszczenie grodów (Poznań ostrów wielkopolski , Legnica , Giecz , Grzybowo) i powstanie na ich miejsce nowych (militarna ekspansja pistów na wlkpol i pomorze) Powstaje szereg grodów na obrzeżach i rozbudowanie grodów o centralnym położeniu , ok. 990 Dagome iudex – granice: pomorze do granic Prusów i rusów , do Krakowa (ale bez niego) , Śląsk

System grodowo kasztelański , podział społeczny dochodów , między księcia i elity

System wsi służebnej (zamieszkiwanie konkretnych wsi , przez specjalistów od określonych profilów wytwórczości , którzy pracują na potrzeby księcia