Skale religijności: podstawowe informacje,

pozycje skal i dane psychometryczne

opracował dr Paweł M. Socha

Zestaw skal do pomiaru religijności składa się z 4. skal:

1. Skala Indywidualnej Religijności (S. I. R.)

2. Skala Wewnętrznej Orientacji Religijnej

3. Skala Zewnętrznej Orientacji Religijnej

4. Skala Poszukującej orientacji Religijnej

5. Skala Religijności Chrześcijańskiej (S. R. C.)

Ad 1.

Skala Indywidualnej Religijności skonstruowana została przez A . Latałę i P. Sochę (1981) do badań postaw wobec religii katolickiej. Mierzy ona głównie religijną ortodoksję katolicką, jako stopień zbieżności przekonań religijnych osoby badanej z modelem religijności „kościelnej” i „obyczajowej”. Pozycje skali dotyczą czterech składników takiej religijności: doktryny religijnej, moralności religijnej, kultu religijnego i stosunku do Kościoła Katolickiego.

Ad 2-4. W amerykańskiej (najbogatszej w odniesieniu do tych metod, które powstały w USA) literaturze trzy skale orientacji religijnych noszą nazwy odpowiednio:

Intrinsic Religious Orientation Scale

Extrinsic Religious Orientation Scale

Quest Religious Orientation Scale

Dwie pierwsze z nich zostały stworzone przez G. W. Allporta i J. M. Rossa (1967; por. Wulff, 1999, w druku). Skalę Quest skonstruował C. D. Batson (1976, por. Batson, Schoenrade i Ventis, 1993, s. 155-190; Wulff, 1999, w druku). W badaniach Batsona i współpracowników skale te stosowane są w zestawie z trzema innymi skalami: Zewnętrzną (External), Wewnętrzną (Internal) i Religijnej Ortodoksji (razem 6 skal, noszących nazwę Inwentarza Życia Religijnego (IŻR – ang. Religious Life Inventory - RLI) Skale zostały przystosowane do warunków polskich (Socha, 1992), a porównanie wyników polskich z amerykańskimi wskazuje jedynie na niewielkie różnice międzykulturowe (Socha, 1999).

Wyniki analizy danych obejmują trzy grupy osób:

Grupa 1: 91 osób, w tym 58 kobiet i 20 mężczyzn, rozpiętość wieku 19 – 75 lat, średnia wieku 27,6.

78 osób zadeklarowało religijność lub zdecydowaną religijność, co kwalifikuje je do analizy wyników w skalach orientacji religijnych.

Rzetelność skal obliczona została za pomocą współczynnika α Cronbacha. Wyniósł on dla poszczególnych skal:

Skala S.I.R.: 0,96

Skala W: 0,83

Skala Z: 0,56

Skala P: 0,62

W tej grupie skala Z nie wykazała wystarczająco wysokiej rzetelności (analiza czynnikowa ujawniła znaczne zróżnicowanie czynnikowe). Rzetelność skali pozostaje na poziomie granicznym.

Grupa 2: 418 osób, 232 (56,3%) kobiet i 179 (43,4%) mężczyzn (0,3% brak danych), rozpiętość wieku 14 – 63 lata, średnia arytmetyczna 31,7

273 osoby zadeklarowały religijność lub silną religijność, co kwalifikuje je do analizy wyników w skalach orientacji religijnych.

Rzetelność skal Z, W i P obliczona została na grupie 217 osób za pomocą współczynnika α Cronbacha. Wyniósł on dla poszczególnych skal:

Skala S.I.R.: 0,97

Skala W: 0,91

Skala Z: 0,85

Skala P: 0,63

Jedynie współczynnik dla P jest na granicy dopuszczalnej dla takiej skali. Pozostałe są wysokie i świadczą o dobrej rzetelności skal.

Grupa 3: 359 osób, 190 (51,35%) kobiet i 180 (48,65%) mężczyzn, rozpiętość wieku 18 – 35 lat, średnia arytmetyczna 22,3. Do analizy skal Z, W i P użyto przypadków, dla których wartość wyniku w skali S.I.R. była większa lub równa 83 (piąty percentyl rozkładu).

Rzetelność skal Z, W i P obliczona została na grupach odpowiednio 174, 173 i 171 wyselekcjonowanych osób za pomocą współczynnika Cronbacha. Wyniósł on dla poszczególnych skal:

Skala S.I.R.: 0,94

Skala W: 0,63

Skala Z: 0,73

Skala P: 0,60

Zachodzi obawa, że współczynniki dla skal W i P są na granicy dopuszczalnej dla takich skal.

Tymczasowe normy (percentyle) do skal, opracowane dla grupy 2:

Sten	S. I . R.	SKALA W	SKALA Z	SKALA P	Sten
1	24 – 30	9 – 16	11 – 24	12 – 29	1
2	31 – 41			30 – 31	2
3	42 – 50	17 – 21	25 – 28	32 – 33	3
4	51 – 59	22 – 23	29 – 30	34	4
5	60 – 67	24 – 25	31 – 32	35 – 36	5
6	68 – 74	26 – 27	33 – 35	37	6
7	75 – 84	28 – 30	36 – 37	38 – 39	7
8	85 – 97	31 – 33	38	40 – 41	8
9	98 – 108	34 – 36	39	42 – 43	9
10	109 – 120	37 lub więcej	40 lub więcej	44 lub więcej	10

Tymczasowe normy (percentyle) do skal, opracowane dla grupy 3:

Sten	S. I . R.	SKALA W	SKALA Z	SKALA P	Sten
1	do 47	do 26	do 21	do 28	1
2	48 – 58	27 – 28	22 – 25	29 – 33	2
3	59 – 68	29	26 –27	34 – 35	3
4	69 – 77	30 – 31	28 – 30	36	4
5	78 – 83	32	31	37 – 38	5
6	84 – 91	33 – 34	32 – 33	39	6
7	92 – 96	35	34 – 35	40	7
8	97 – 102	36	36	41 – 42	8
9	103 – 109	37 – 38	37 – 38	43 – 46	9
10	110 – 120	39 lub więcej	39 lub więcej	47 lub więcej	10

Ad 5. Skala Religijności Chrześcijańskiej to – w odróżnieniu od pozostałych skal w tym zestawie – skala typu Thurstone’a i została skonstruowana w roku 1984 (Socha, 1988, s. 73-74). Jest to skala mierząca stosunek do religii chrześcijańskiej niezależnie od wyznania osoby (wartość religii – oznacza to, że także wynik osoby niereligijnej, lecz akceptującej religię jako np. środek wychowawczy, może leżeć „po dodatniej” stronie kontinuum, czyli powyżej 5,5 ). Oszacowań pozycji dokonali duchowni bądź działacze różnych wyznań (katolickie – 12 osób, prawosławne – 12 osób, ewangelicko-augsburskie – 12 osób, adwentystyczne – 12 osób) oraz pracownicy naukowi (religioznawcy – 17 osób). Wartości skalowe (por. formularz) tylko częściowo realizują kryterium równych interwałów, ale rzetelność skali jest bardzo wysoka (współczynnik korelacji wewnętrznej Kudera-Richardsona r_tt = 0,99).

Formularze z pozycjami skal

„Wewnątrz” formularzy znajdują się też klucze do obliczania wyników!! Aby wydrukować formularz, należy usunąć „gwiazdkę” z formularza S.I.R. (pozycja 7), literowe symbole w nawiasach w formularzu „Twoja religijność” oraz wartości skalowe w formularczu S. R. C.

ad skala S.I.R: Pozycja nr 7 to deklaracja religijna, która nie wchodzi w skład skali. Wynik w skali S. I. R. liczy się sumując punkty z pozostałych 24 pozycji

ad skale Z (zewnętrzna orientacja religijna), W (wewnętrzna orientacja religijna) i P (poszukująca orientacja religijna). Klucz stanowią litery w nawiasach przy kolejnych pozycjach skal.

OBJAŚNIENIA symboli klucza:

W – wewnętrzna orientacja religijna

Z – zewnętrzna orientacja religijna, w tym:

Zo – z. o. r. osobista

Zs – z. o. r. społeczna

P – poszukująca orientacja religijna, w tym:

Pz – p. o. r. : aspekt „złożoność“

Pw – p. o. r.: aspekt „wątpienie”

Pt – p. o. r.: aspekt “tymczasowość”

ad Skala Religijności Chrześcijańskiej. Skala typu Thurstone’a, więc nie wymaga już dodatkowych obliczeń. W kolumnie po prawej stronie podane zostały ustalone w badaniach konstrukcyjnych wartości skalowe pozycji, które w formularzu dla osób badanych należy usunąć. Wynik jest równy wartości skalowej, jeśli badana osoba wybrała tylko jedno twierdzenie, jeśli wybrała 2 lub 3, wynik obliczamy jako średnią arytmetyczną szumowanych wartości skalowych tych twierdzeń.

Skala Indywidualnej Religijności

Ustosunkuj się do poniższych twierdzeń niezależnie od stopnia Twojej religijności i wyznania. Jeśli jesteś innego wyznania, prosimy o napisanie tego pod tabelą. Przy każdym z twierdzeń w tabeli wstaw krzyżyk w kratkę oznaczającą JEDNĄ z następujących możliwości:

1 - nie zgadzam się

2 - raczej nie zgadzam się

3 - i tak, i nie

4 - raczej się zgadzam

5 - zgadzam się

Nr	Twierdzenie	1	2	3	4	5
1	Duch Święty czuwa nad nami
2	Lekcje religii najlepiej wychowują młodzież
3	Zbawienie jest celem mojego życia
4	Bóg opiekuje się człowiekiem
5	Uczestniczę w procesjach religijnych
6	Na końcu świata będzie Sąd Ostateczny
7	Jestem wierzący *
8	W Środę Popielcową uczestniczę w posypywaniu głowy popiołem
9	Moim obowiązkiem jest przyjmowanie Sakramentów Świętych
10	Uczestniczę w Mszy Świętej
11	Istnieje Bóg w Trójcy Świętej
12	Uczestniczę w życiu kulturalnym organizowanym przez Kościół
13	Pismo Święte jest głosem Boga
14	Spowiedź oczyszcza mnie z grzechów
15	Unieważnić małżeństwo może tylko Sąd Kościelny
16	Modlę się wieczorem
17	Dzięki świętym otrzymujemy łaski
18	Spowiadam się
19	Zabiegam o dostąpienie łaski Bożej
20	Organizacja Kościoła jest wzorem dla innych instytucji
21	Szczęście człowieka jest w Bogu
22	Wspomagam działalność misyjną Kościoła
23	Przystępuję do Komunii Świętej
24	Prawdziwe szczęście osiągnę dopiero w Niebie
25	Czytam książki lub czasopisma religijne

Twoja religijność

(jeśli uważasz, że nie jesteś religijny, nie wypełniaj tej części kwestionariusza)

Poniższe twierdzenia umożliwiają określenie, jaki charakter ma Twoja religijność. Wstaw krzyżyk w kratkę oznaczającą JEDNĄ z następujących możliwości

1 - nie zgadzam się

2 - raczej nie zgadzam się

3 - i tak, i nie

4 - raczej się zgadzam

5 - zgadzam się

Nr	Twierdzenie	1	2	3	4	5
1	Chociaż jestem wierzący, uważam, że w mym życiu jest wiele innych ważnych rzeczy (Z)
2	Uważam za ważne poświęcanie dużej ilości czasu na osobiste medytacje czy rozmyślania religijne (W)
3	Nie interesowałem się zanadto religią, dopóki nie zacząłem zadawać sobie pytań o sens i cel mojego życia (Pz)
4	Moja religijność ukształtowała się wskutek wzrastającego poczucia indywidualności (Pz)
5	Nie ma takiego znaczenia, czy w coś wierzę, dopóki żyję w zgodzie z zasadami moralności (Z)
6	O ile nie stają na przeszkodzie niemożliwe do usunięcia okoliczności, chodzę do kościoła regularnie (W)
7	Można powiedzieć, że cenię sobie me wątpliwości i wahania religijne (Pw)
8	Głównym celem modlitwy jest uzyskanie ulgi i wsparcia (Zo)
9	Bardzo staram się wnosić moją religijność we wszystkie inne sprawy mojego życia (W)
10	Myślę, że w miarę jak rozwijam się i zmieniam, będzie się rozwijać i zmieniać również moja religijność (Pt)
11	To Kościół jest najważniejszym miejscem kształtowania się dobrych stosunków międzyludzkich (Zs)
12	Modlitwy, które odmawiam w samotności, mają równie wiele znaczenia i osobistego zaangażowania jak te, które odmawiam w czasie nabożeństw (W)
13	Moje życiowe doświadczenia spowodowały ponowne przemyślenie moich religijnych przekonań (Pz)
14	Najlepszą rzeczą, jaką daje mi religia, jest pomoc w chwilach smutku i zwątpienia (Zo)
15	Dość często mam doniosłe poczucie obecności Boga lub Istoty Nadprzyrodzonej (W)
16	Wątpienie jest według mnie ważną częścią tego, co oznacza religijność (Pw)
17	Modlę się głównie dlatego, że tak mnie wychowano (Z)

Dalszy ciąg tabeli z poprzedniej strony:

Nr	Twierdzenie	1	2	3	4	5
18	Czytam literaturę dotyczącą mego wyznania (lub Kościoła) (W)
19	Ciągle wystawiam na próbę moje religijne przekonania (Pt)
20	Choć jestem człowiekiem religijnym, nie dopuszczam, aby przekonania religijne oddziaływały na me życie codzienne (Z)
21	Gdybym miał wstąpić do stowarzyszenia religijnego, wolałbym wstąpić do grupy studiującej Pismo Święte, niż do grupy zajmującej się działalnością społeczną (W)
22	Bóg nie miał dla mnie większego znaczenia, dopóki nie zacząłem zadawać pytań o sens mojego życia (Pz)
23	Głównym powodem mego zaangażowania religijnego jest to, że Kościół jest przykładem znakomitej społecznej aktywności (Zs)
24	Przekonania religijne są tym, co naprawdę leży u podstaw mego podejścia do życia (W)
25	Stwierdziłem, że religijne wątpliwości wywołują u mnie niepokój lub załamanie (Pw) (-)
26	Niekiedy uważam za konieczne takie dostosowanie swych przekonań religijnych, aby ochronić mój społeczny i ekonomiczny dobrobyt (Z)
27	Religia jest dla mnie szczególnie ważna, gdyż daje ona odpowiedź na wiele pytań dotyczących sensu życia (W)
28	W mym życiu religijnym znacznie istotniejsze są pytania niż odpowiedzi (Pw)
29	Jednym z powodów bycia członkiem Kościoła jest to, że takie członkostwo zapewnia człowiekowi miejsce w społeczeństwie (Zs)
30	Nie spodziewam się, aby me przekonania religijne mogły ulec zmianie w ciągu najbliższych lat (Pt) (-)
31	Celem modlitwy jest zapewnienie sobie szczęśliwego i spokojnego życia (Zo)
32	Istnieje szereg zagadnień religijnych, w odniesieniu do których moje poglądy nadal ulegają zmianom (Pt)

Skala Religijności Chrześcijańskiej

Znajdujące się niżej zdania służą do syntetycznej oceny Twojego osobistego stosunku do religii. Przeczytaj uważnie wszystkie zdania, a następnie podkreśl jedno do trzech zdań, z którymi najchętniej byś się zgodził[a], ponieważ najlepiej wyrażają Twój stosunek do religii (wiary religijnej). Najlepiej podkreśl tylko jedno zdanie, ale gdybyś się nie umiał[a] zdecydować, możesz podkreślić dwa lub trzy zdania.

Twierdzenie	Wartość skalowa
Zasady religii są zbyt sztywne wobec rzeczywistości	4,4
Wiara pomaga w przezwyciężaniu przeszkód	8,3
Wiara uszlachetnia ludzi	8,9
Ludzie wierzą ze strachu przed śmiercią	3,8
Wiara jest dla człowieka ostoją	9,4
Religia to miłość Boga przez miłość ludzi	10,3
Wiara to rodzaj demagogicznej szarlatanerii	1,3
Z religią żyje się łatwiej	7,9
Wiara to omamienie umysłu	1,9
Jestem chrześcijaninem wychowanym na tradycjach religijnych, ale nie jestem pewny[a] istnienia Boga	5,9
Normy religijne nie pozwalają ludziom być sobą	2,9
Wiara jest warunkiem pełni życia	9,8
Religia odciąga ludzi od realiów życia	5,1
Religia to pasmo ucieczek od Boga i powrotów	7,4
Religia nie zaspokaja potrzeb współczesnego człowieka	3,4
Wiara pomaga i jednocześnie ogranicza ludzi	6,5
Religia jest dla wielu ludzi parawanem	5,5
Religia zabija siłę twórczą w człowieku	2,5
Religia to sens życia	10,4
Religia to nonsens współczesnego świata	1,4

Literatura:

Allport G. W., Ross J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 4, 432-443.

Batson C. D., Schoenrade P., Ventis W. L. (1993). Religion and the individual. A social-psychological perspective. Oxford-New York: Oxford University Press.

Latała A., Socha P. (1981). Technika do badania indywidualnej religijności. Zeszyty Naukowe UJ: Studia Religiologica, 6, 119-141.

Socha P. (1988). Religijność jako źródło zróżnicowania osobowości pod względem autonomii. Warszawa: ANS.

Socha P. (1992). Rozwój orientacji religijnej i światopoglądowej. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Socha P. M. (1999). Ways religious orientations work: A Polish replication of measurement of religious orientations. The International Journal for the Psychology of Religion, 9(3), 209-228.

Wulff D. M. (1999). Psychologia religii klasyczna i współczesna. Warszawa: WSiP. Rozdział 6: Korelacyjne badania religii, paragraf „Religijność a postawy społeczne”, 198-217.