Jakub CzarnY
Dzwony biły od samego rana.
Znać było, że znacznego chowają szlachcica i okolicy całej opiekuna.
Ruszyliśmy tedy rodziną na godzinę szóstą wieczór do kościoła, by pożegnać JO pana ordynata Szczepana Mieszkowskiego herbu Jastrzębiec, w domu tylko psa naszego, Burka, ostawiwszy, by bydlę, chociaż dobre i bardzo łowne (raz samemu z nim tylko na polowaniu będąc, piętnaście kuropatw ustrzeliłem, co mi się nieczęsto zdarza), jednak od człowieka niższym będąc, świętego przybytku nie plugawiło.
Przed kościołem ludzi liczba tak wielka była i tak ustrojonych, że gdyby to obcokrajowiec obaczył, co się już nieraz po miastach większych zdarzało, mógłby pomyśleć, że to nie pogrzeb, ale ślub odprawujemy. Przeczyć temu mogły jedynie kiry z okien pozwieszane.
Powietrze pachniało świeżą sośniną, której wielką obfitość pachołki w lesie nacięły i kościół nią ustroiły, ku zmarłego większej chwale.
Grzmieć poczęły działa i do kościoła weszliśmy.
Najpierw księży tuzin, co miał mszę odprawować, potem szlachta najznaczniejsza, potem my, włościanie, wreszcie mieszczaństwo a chłopi. Zaczerwieniło się w kościele od kontuszy. Pięknie to wyglądało w świec blasku, które po całym kościele porozstawiano, by większej uroczystości obrzędom pogrzebowym dodać. Usiadłem w ławce dziesiątej i ciekawie ku ołtarzowi spoglądałem, przed którym castrum doloris, albo też zamek boleści urządzono.
Był tam baldachim z czerwonego sukna, po którego bokach kopiję i miecz, i zbroję zmarłego ustawiono. Na katafalku spoczywała trumna z JO panem Mieszkowskim gwoździami zawarta, jako że od śmierci JO parę miesięcy już minęło. U stóp trumny przybito jego portret trumienny i klnę się na Boga, że malarz z miasta dobrze swą robotę wykonał!
Patrzył na nas wszystkich pan Szczepan Mieszkowski jako żywy. Chudy i żylasty, z wąsem krótkim, a jednak siłę jakowąś w sobie posiadający, która od razu z oczu i twarzy mądrej ku patrzącemu biła. W szubie najlepszej z gronostajowymi wyłogami i kontuszu ze złotymi guzikami wspaniale zaiste się przedstawiał. Wokoło trumny, to jeszcze tylko dodam, kwiatów multum i świec wiele poustawiano, a u stóp katafalku tarcza stała z herbem zmarłego, czyli Jastrzębcem na niej wyrytym.
Naraz msza się rozpoczęła, a śpiewał nie chór z parafii naszej, ale kapela na tę okazję z miasta sprowadzona, tak że JO, jeśli na nas z góry spoglądał, cieszyć się musiał, że tak się o nim tu na ziemi pamięta. Gdy ksiądz ewangelię przeczytał i wszyscyśmy, oprócz chłopstwa, posiadali, wyszedł na ambonę kapelan, któren razem z panem Mieszkowskim wojny odprawował i począł przewagi jego wojskowe wszystkim przypominać, szczególnie o tym prawiąc, jak w niedawnej pod Chocimiem z Turkami potrzebie życie swoje młode oddał w szarży husarii pana hetmana Jabłonowskiego na pohańca udział biorąc. Pięknie ksiądz kapelan to opowiedział, jak przez Turczyna w głowę śmiertelnie ranionym będąc, gdy ciało jego w zbroję odziane, koń jeszcze po ziemi ciągnął, dusza pana Mieszkowskiego już w niebie ze św. Piotrem się witała i zaciąg do pułków św. Michała Archanioła czyniła. Popłakaliśmy się wtedy wszyscy. A tak mocno, że płacz nasz salwy armatnie zagłuszył, które się wtedy na dworze ozwały. „Bodajby wszyscy jej synowie Ojczyznę tak swoją jak on kochali!” - zakrzyknął na koniec ksiądz kapelan, a my mu w odpowiedzi, by pokazać, że się z jego słowami zgadzamy i miłość, a cześć naszą dla Polski i zmarłego wyrazić, porwaliśmy się z krzeseł, szabel, z chrzęstem wielkim, z pochew dobyliśmy i w górę wznieśliśmy ostrza nagie to płacząc, to okrzyki pochwalne wznosząc.
Wtem, jak to jest na pogrzebach żołnierzy zacnych zwyczajem, przez kościelną bramę, pomiędzy ławkami, niczym wicher wpadł do kościoła jeździec cały w zbroję lśniącą odziany, ze skrzydłami husarskimi w pędzie turkoczącymi, z kopią jak do szarży na wprost skierowaną. Pośród kopyt stukotu, pośród zbroi chrzęstu, pośród panów braci okrzyków przebiegł jeździec nawę i z całym pędem w tarczę kopią uderzył, krusząc ją, a samemu z konia spadając i hałas wielki uderzeniem stali o posadzkę kamienną czyniąc. Podbiegli zaraz pachołkowie, by konia zabrać, kopii resztki zamieść, a rycerzowi wstać pomóc. A spieszyć się musieli, bo już następny husarz przed kościołem do szaleńczej jazdy się gotował.
Gdy się to widowisko, ku wielkiemu całego w kościele towarzystwa nieukontentowaniu, zakończyło (pięciu jeźdźców jechało, dwóch z nich pijanych, jeden w ławkę kopią trafił, krzywdy nikomu na szczęście nie czyniąc), msza dalej swym torem poszła, a gdy się skończyła, ruszyliśmy wreszcie na cmentarz, by w rodzinnym grobowcu doczesne szczątki pana Mieszkowskiego złożyć.
Na koniec wszyscy razem odmówiliśmy Requiescat... i pospieszyliśmy do dworu zmarłego, gdzie jego syn stypą nas podejmował. Każdy mu, wchodząc żal swój szczery z powodu ojca śmierci okazywał, a potem szedł przez dwór ku ogrodowi, gdzie czekały nas stoły od mięs, ciast i pieczystej dziczyzny uginające się, jakoż i butelek wiele miodów najprzedniejszych, wódek (pośród nich moja ulubiona „złota woda” się znalazła) i piwa wybornego. Im bliżej północy, tym zabawa weselszą była, co i rusz ktoś wznosił toasty ku czci zmarłego, kapela grać poczęła, śmiechy i rozmowy, wesołe, zapewne od napitków przednich, mocy nabrały.
Zaraz też ci, co już podpili zdrowo za łby się brać poczęli, szable w ruch poszły, krew się polała, z czego gościom na stypę proszonym kontuzja, a gospodarzom wstyd i kłopot, jakoż i pięć stołów poprzewracanych, o zastawie stołowej pobitej i szybach w drzazgi rozniesionych nie wspominając.
Nadeszła wreszcie północ, dzwonem z kościoła i zegarów biciem głośnym w domu obwieszczona, a z nią mistrz fajerwerków ze stolicy sprowadzony robotę swą rozpoczął. Zaraz też na ciemnym niebie rozbłysnęły wzory takie, jak na szybach w zimie mróz pędzlem swym maluje: kwiaty, drzewa, fontanny blasku w kolorach wszelakich. Staliśmy, w niebo spozierając, a mnie z nagła myśl taka naszła, że życie ludzkie, jako ten ogień sztuczny. Leci z hukiem w górę, na chwilę rozbłyska, żeby po chwili zniknąć i proch, a dym po sobie pozostawić.
Około godziny trzeciej spać przyszła pora, jako że z rana na polowanie wstać trzeba było, które urządzono, by gościom co z daleka zjechali czas do następnego wieczora zszedł szybko. Bo nie tylko na pogrzeb pana Mieszkowskiego przybyli, ale i na kuzyna jego ze wsi pobliskiej, któremu się w tym samym czasie zmarło, a pogrzeb jego na jutro wieczór naznaczono. Uroczystości połączono, by na fatydze ludzi, którzy z całego kraju do wsi naszej przybyć musieli, oszczędzić.
Z anonimowego pamiętnika szlacheckiego, obejmującego lata 1665 - 7690, zapis pochodzi z czerwca 1674 roku.
Nie zdążyłem jeszcze zdjąć lekkiej kurtki, która miała mnie chronić przed wyjątkowym jak na czerwiec porannym chłodem, a już w progu mojego gabinetu na końcu korytarza stał pan Tomasz z naręczem dokumentów.
- Masz chwilkę? - zapytał ze zmartwioną miną.
- Oczywiście, szefie, dla pana zawsze... Napije się pan herbaty?
- Zrób mi kawę. I sobie lepiej też. Mamy zagadkę do rozwiązania. Tak mi się przynajmniej wydaje...
Zaparzyłem mocną „sypankę”, o której wiedziałem, że jest jednym z ulubionych napojów Pana Samochodzika i zasiedliśmy przy moim biurku. Pan Tomasz położył przed sobą ryzę dokumentów i westchnął ciężko.
- Co tam pan ma? - zapytałem.
- Dokumenty z domów aukcyjnych w Warszawie...
- Zauważył pan jakieś nieprawidłowości?
- Właściwie nie, ale mam dziwne przeczucie, że coś jest w sprawie nie tak...
- Panie Tomaszu, nie nadążam za panem! W jakiej sprawie? Co mają z tym wspólnego domy aukcyjne? I co jest nie tak?
- Ach, te moje przyzwyczajenia! - uśmiechnął się pan Tomasz. - Czasami rozmyślam o czymś długo, a potem rozmawiam z kimś o tym temacie tak, jakby on myślał o nim tyle, co ja i tyle samo wiedział, a potem mówię o czymś głośno pozornie bez sensu... Otóż, przez ostatni miesiąc niewiele się działo i postanowiłem dokładniej przyjrzeć się, kto i co kupuje w naszych galeriach, żeby być na bieżąco w sprawach rynku sztuki... Na pierwszy ogień poszły warszawskie domy aukcyjne...
Zauważyłem, że w marcu ktoś kupił pewien barokowy portret trumienny. Jestem pewien, że osoba, która go posiada, nie sprzedałaby go za żadne skarby, nawet wtedy, gdyby zmusiła ją do tego sytuacja finansowa.
- Co to za obraz?
- Portret trumienny. Przedstawia Szczepana Mieszkowskiego herbu Jastrzębiec. Namalowano go w 1674 roku.
- A kto by go nie sprzedał za żadne skarby?
- Potomek Szczepana, pan Adam Mieszkowski herbu Jastrzębiec.
- Zna pan nazwiska sprzedawcy i kupującego?
- Sprzedający to niejaki... - pan Tomasz zerknął do papierów - ... Jan Kowalski, a kupujący nazywa się Thomas Schmidt.
- Myśli pan, że ktoś sfałszował obraz i wystawił kopię na aukcję?
- Nie wiem - pan Tomasz łyknął kawy, skrzywił się, odkaszlnął i przejechał językiem po zębach. - Fusy, ohyda! - skrzywił się na chwilę, ale szybko wrócił do przerwanego wątku. - Nie wiem, kto i po co sprzedał ten obraz i czy to na pewno o ten sam obraz chodzi, ale coś mi tu, za przeproszeniem, śmierdzi... Może pojedziesz do pana Mieszkowskiego i zapytasz, czy sprzedawał obraz temu Kowalskiemu? Mieszka w starym dworku niedaleko Warszawy. Ja w tym czasie zadzwonię do mojego kolegi z domu aukcyjnego i spróbuję wyciągnąć z niego więcej informacji o Kowalskim i Schmidtcie.
Wciągnąłem na grzbiet kurtkę i ruszyłem do wyjścia.
- Jak będziesz rozmawiał z Mieszkowskim - zatrzymał mnie w drzwiach przełożony - to pozdrów go ode mnie. I nie sądź po pozorach. Pan Adam jest trochę... - szukał przez chwilę odpowiedniego słowa - ...staroświecki...
- Co pan przez to rozumie? - zapytałem zdziwiony.
- Przekonasz się, kiedy go zobaczysz - uśmiechnął się łobuzersko pan Tomasz. - Będziesz miał niespodziankę...
Wiedziałem, że szef będzie milczał jak grób i nawet nie próbowałem wyciągnąć z niego czegoś więcej. Wsiadłem do wehikułu i ruszyłem pod adres, który zapisał mi na karteczce.
Nie dane mi jednak było dojechać na miejsce. Kilka kilometrów za Warszawą odezwała się komórka. Dzwonił Pan Samochodzik.
- Wracaj natychmiast do ministerstwa! - w jego głosie słychać było podniecenie.
Spojrzałem na mapę.
- Jestem już niedaleko dworku Mieszkowskiego, szefie... - powiedziałem. - Wrócę za trzy godziny i wtedy mi pan powie... - odrzekłem, bo spodziewałem się, że szef wzywa mnie z powrotem w jakiejś błahej sprawie, a byłem już naprawdę blisko celu wyprawy.
- Jak chcesz - powiedział. - Zaraz odłożę słuchawkę, ale zanim to zrobię, powiem dwa słowa. Zobaczymy, czy zawrócisz...
- Nadstawiam pilnie ucha, panie Tomaszu - powiedziałem trochę żartując.
- Fundacja VM - rzekł tryumfalnie Pan Samochodzik, a mnie już nie było do śmiechu.
Gwałtownie zawróciłem w stronę Warszawy. Po godzinie wbiegałem po schodach ministerstwa, a po minucie otwierałem drzwi gabinetu pana Tomasza.
Najpierw pomyślałem, że szef gdzieś wyszedł. Dopiero po chwili dostrzegłem nogi odziane w szare skarpetki i staromodne buty wystające z wnęki, w której znajdował się regał, gdzie mój zwierzchnik przechowywał korespondencję. Zajrzałem tam. Pan Tomasz na czworaka grzebał w papierach leżących na ziemi, pod najniższą z półek.
Cała korespondencja była poukładana chronologicznie. Najwyżej leżały listy, które przyszły do Pana Samochodzika w ostatnim miesiącu. Potem na każdym z dwunastu poziomów regału układał przesyłki z każdego kolejnego miesiąca. Każdego roku, 2 stycznia robił wielkie porządki. Wyrzucał niepotrzebną już urzędową korespondencję, rachunki i ulotki, ważne dokumenty ministerialne zaś przesyłał do archiwum, a do domu zabierał listy prywatne.
- To ty, Pawle?! - zapytał nie przestając szperać w papierach.
- Zdobył pan nowe informacje o Fundacji VM? - zapytałem palony ciekawością.
- To ty - odpowiedział na to szef. - Poczekaj jeszcze chwilkę... Muszę coś znaleźć... Czuję, że jestem blisko.
Usiadłem na krześle przed jego biurkiem i nerwowo bawiłem się długopisem. Rysowałem litery VM, ramy obrazów i spirale.
- Eureka! - wykrzyknął nagle pan Tomasz i wstał z czworaków. Był trochę rozczochrany, ubranie miał w nieładzie, a okulary przekrzywione, ale promieniał radością, którą widziałem u niego zawsze, gdy rozwiązał jakąś trudną zagadkę. W ręku trzymał gęsto zapisaną kartkę papieru. Ogarnął się i znów był eleganckim starszym panem. Zasiadł za stołem i wypił kilka łyków zimnej herbaty ze szklanki stojącej na biurku.
- Zadzwoniłem do mojego kolegi w domu aukcyjnym - przeszedł od razu do rzeczy. - Studiowaliśmy razem historię sztuki. Zna się naprawdę dobrze na polskim baroku...
Spojrzałem na niego z wyrzutem, by zawczasu powstrzymać go od wygłaszania wykładu. Pan Tomasz złapał aluzję.
- Zatem do sedna sprawy. Thomas Schmidt nie kupił tych portretów dla siebie. Na fakturach widnieje dopisek: „w imieniu Fundacji VM”.
- Ma pan ich adres!? - wykrzyknąłem, czując, jak krew uderza do głowy i opanowuje mnie euforia.
- Spokojnie... Przecież mówię, że to tylko dopisek. Mój znajomy powiedział, że Schmidt to znany pośrednik w handlu dziełami sztuki. Bardzo uczciwy, bardzo pryncypialny i zupełnie nieprzekupny. Kolega twierdzi, że na pewno nam nie powie, kto go wynajął, żeby kupił obrazy. Ma biuro blisko Dorotheum w Wiedniu.
- Jadę tam! - zerwałem się z krzesła.
- Poczekaj! Umówiłem cię z nim na jutrzejszy wieczór - pan Tomasz się uśmiechnął.
Przysiadłem z wrażenia.
- Zgodził się coś powiedzieć?
- Przystał na spotkanie, ale czy coś powie, to zależy od ciebie... - szef był zadowolony, że jego informacje zrobiły na mnie takie wrażenie. - Teraz druga wiadomość...
- Ma pan coś jeszcze?! - byłem zszokowany, jak szybko posunęło się śledztwo w ciągu godziny od naszego poprzedniego spotkania.
- Kiedy skończyłem rozmawiać z panem Schmidtem - Pan Samochodzik zrobił minę, jakby miał wyjąć za chwilę królika z szuflady swego starego biurka - olśniło mnie! Skleroza zwolniła swe kleszcze i przypomniałem sobie, gdzie już widziałem nazwę Fundacja VM!
- Tego pan szukał w starych listach?
- Tak. Rzuć, proszę, okiem - podał mi trochę zakurzoną kartkę. - Wiesz, że Nina do mnie ciągle pisze... Ona tak pięknie opowiada o Syberii... To jej list sprzed roku.
Ninę Wołgę, byłą agentkę Interpolu, a obecnie szczęśliwą mężatkę, poślubioną angielskiemu geologowi z Oxfordu, i historyczkę zajmującą się badaniami nad działalnością polskich zesłańców, poznaliśmy podczas poszukiwań zaginionych rozdziałów „Lalki” Bolesława Prusa. Pan Tomasz, który był na Syberii kilkadziesiąt lat temu darzył tę krainę szczególnym sentymentem, a Nina, która dzięki tym listom odkryła w sobie talent literacki, opisywała mu wszystkie miejsca, w których bawiła.
List, trzymany przez mnie w dłoniach dotyczył Irkucka. Przebiegłem tekst wzrokiem, ale nie znalazłem w nim wzmianki o Fundacji.
- Najciemniej jest pod latarnią co Pawle? - pan Tomasz patrzył na mnie z szelmowską miną. - Zajrzyj na drugą stronę.
Zrobiłem jak mi radził.
Na odwrocie, wydrukowana do góry nogami w stosunku do listu, znajdowała się błękitna pieczątka z napisem „Fundacja VM”, pod nią zaś był adres.
- Lazurowe Wybrzeże? - rzekłem zdziwiony regionem, w którym znajdować się miała siedziba Fundacji.
- Na to wygląda. Jutro rano wyruszasz w służbową delegację. O dziewiętnastej spotkasz się z Thomasem Schmidtem. Potem prześpisz się w hotelu... Nie rób takiej miny... Już ci zrobiłem rezerwację. Jeśli jej nie wykupisz, narazisz ministerstwo na straty... A pojutrze z samego rana wyruszysz na Lazurowe Wybrzeże.
- Nie jedzie pan ze mną?
- Chętnie bym wygrzał stare kości w śródziemnomorskim słońcu, ale mam tu na miejscu tyle roboty, że będziesz musiał poradzić sobie sam.
Zmartwiłem się. Ostatnio pan Tomasz prawie nigdy nie wypuszczał się na służbowe wyprawy, a urlopy spędzał w sanatoriach. Podczas rozmaitych śledztw, które prowadziłem samotnie, brakowało mi jego doświadczenia, wiedzy i bystrego umysłu. Traktowałem go trochę jak ojca, więc z przykrością patrzyłem na to, jak starość uniemożliwia mu uprawianie jego ukochanego zawodu detektywa - amatora.
Pan Samochodzik chyba zrozumiał, co mnie trapi, bo powiedział:
- Nie przejmuj się, Pawle... Zawsze możesz do mnie zadzwonić, jeśli jakiś problem cię przerośnie i będziesz potrzebował tęgiej głowy do pomocy. Poza tym jestem czymś w rodzaju kawalerii z westernów, którą wzywa się tylko w ostateczności...
Zaśmiałem się, żeby nie robić mu przykrości, ale poczułem się nieswojo.
* * *
Następnego dnia, kwadrans przed dziewiętnastą, mijałem piechotą okazały budynek Dorotheum przy Dorotheergasse w centrum Wiednia. Bordowe płachty materiału z nazwą domu aukcyjnego powiewały na lekkim wietrze. Na plakatach reklamujących aukcję sztuki nowoczesnej, które rozwieszono w gablotach wzdłuż budynku, widniała reprodukcja obrazu Wilhelma Sasnala, młodego polskiego artysty, którego sztuka robiła furorę na Zachodzie. Zaproszeni w 2006 roku przez pismo „Flash Art” marszandzi i krytycy uznali Sasnala za najbardziej obiecującego młodego artystę na świecie, otrzymał też nagrodę im. Vincenta van Gogha, najbardziej znaczące wyróżnienie artystyczne w Europie, a reprodukowane na afiszu jego słynne już „UFO” zakupiono podczas aukcji w Phillips de Pury&Company za 216 tysięcy dolarów. Teraz estymacja, jak w żargonie aukcyjnego światka nazywano przewidywania co do ceny, jaką płótno osiągnie na aukcji, którą reklamowano na afiszu, wynosiła od 290 do 340 tysięcy dolarów. Chętnie bym wszedł i obejrzał obraz Sasnala i inne dzieła sztuki prezentowane w galerii Dorotheum, ale musiałem pędzić na spotkanie z Thomasem Schmidtem.
Renomowany pośrednik w handlu dziełami sztuki rezydował w pięknym, dużym gabinecie ze ścianami obitymi ciemnozielonym materiałem i ozdobionym niezliczoną ilością złotych bibelotów. Złota była również lampka z zielonym kloszem, która rzucała światło na biurko w ciepłym brązowym kolorze. Górne światła były przygaszone, co czyniło gabinet przytulnym pomimo jego sporego metrażu.
Thomas Schmidt był niewysokim jegomościem w okularach, których oprawki zrobiono z szylkretu. Lekki garb, niski wzrost i długa szyja z małą głową sprawiały, że przypominał żółwia. Zasiedliśmy przy bocznym stoliku. Gospodarz zapalił stojącą przy nim lampkę na wysokiej nodze, która roztoczyła wokół miodowy blask i nalał koniaku do bulwiastych kieliszków.
- Co pana do mnie sprowadza? - zapytał cichym, ale pewnym głosem. - Pański szef był dość oszczędny w podawaniu szczegółów - spojrzał na mnie zza szylkretowych okularów poważnym wzrokiem profesjonalisty, którego czas jest niezwykle cenny.
Opowiedziałem mu o naszych wątpliwościach dotyczących sprzedaży portretu trumiennego.
- Ja mógłbym panu pomóc? - złożył ręce i potarł powoli dłońmi, jakby mu się nagle zrobiło zimno.
- Czy to pan pośredniczył w sprzedaży tego obrazu?
- Zgadza się.
- Kim jest pański zleceniodawca?
- Drogi panie - Schmidt uśmiechnął się kurtuazyjnie - zawsze chętnie współpracuję z władzami, kiedy tylko jestem w stanie. Jednak transakcje, o których rozmawiamy, to sfera mojej tajemnicy zawodowej. Gdybym ujawniał, kto i co z moją pomocą kupuje, firma, której jestem właścicielem, dawno przestałaby istnieć. Dyskrecja jest największą cnotą pośrednika.
- To czemu wpisał pan na fakturach, że kupuje pan obraz w imieniu Fundacji VM?
- Obejmowała to umowa - uśmiechnął się z błyskiem w oku. - Tyle mogę powiedzieć nie łamiąc tajemnicy zawodowej - rzekł przepraszająco.
- Wie pan, że w grę wchodzi przestępstwo...
Thomas Schmidt spoważniał.
- Za tę insynuację, którą przed chwilą pan zwerbalizował, powinienem wyrzucić pana z mego gabinetu, ale lata pracy przyzwyczaiły mnie do impertynencji ludzi, którzy uważają że są przedstawicielami władzy. Pośrednik, a ja jestem znakomitym pośrednikiem, jest trochę podobny do adwokata. Zdarza się, że wśród jego klientów jest ktoś winny przestępstwa, ale czy to oznacza, że adwokat broniąc przestępcy, sam staje się przestępcą? Nie. Jeśli oczywiście przestrzega prawa. Pośrednik nie może pytać o to, skąd klient ma pieniądze, ani dlaczego kupuje obraz, ale może, a nawet powinien dopilnować, by obraz był autentyczny, a sprzedający otrzymał wylicytowaną kwotę. Mogę pana zapewnić, że przy sprzedaży tego portretu nie złamano prawa.
- Doceniam pański profesjonalizm, Herr Schmidt - próbowałem go udobruchać. - Dlatego spróbuję zrobić inaczej. Podam teraz trzy adresy. Wystarczy, że kiwnie pan głową przy tym, pod którym ma swą siedzibę Fundacja VM. Zgoda?
Pośrednik nie potwierdził gestem ani słowem, pozostał jednak na miejscu, co uznałem za milczącą zgodę. Wypowiedziałem najpierw dwa fałszywe adresy na Lazurowym Wybrzeżu, które wymyśliłem naprędce, a potem trzeci, ten który był na liście od Niny, obserwując jednocześnie twarz Thomasa Schmidta. Przy pierwszych dwóch adresach oblicze mego rozmówcy przypominało rzeźbę wykutą w marmurze, przy ostatnim delikatnie, mimowolnie, niemal niezauważalnie, drgnęła mu powieka.
- Jak pan widzi, nie wyciągnie pan ze mnie niczego - rzekł po chwili Schmidt z zadowoleniem. - Proszę tego nie brać osobiście - zaznaczył. - Tak samo odpowiadałbym policji...
- Rozumiem, Herr Schmidt - odrzekłem podnosząc się z krzesła. - Dziękuję za poświęcony mi czas - podałem mu na pożegnanie rękę i opuściłem gabinet.
W pierwszej chwili chciałem jak najszybciej znaleźć się w wehikule i z kopyta popędzić na Lazurowe Wybrzeże, by dotrzeć pod podany niechcący przez Ninę adres, ale przypomniałem sobie, że piłem u Schmidta brandy.
Powlokłem się do hotelu i prawie od razu położyłem do łóżka, chcąc przyspieszyć w ten sposób nadejście poranka. Ale ciekawość, zniecierpliwienie i podniecenie nie pozwoliły mi zmrużyć oka prawie przez całą noc. Moje myśli krążyły wokół Pietera de Hoocha i jego organizacji. Zdałem sobie sprawę, że razem z panem Tomaszem nie zadaliśmy jednego ważnego pytania. Skąd Nina Wołga, przebywająca na Syberii, wzięła kartkę z pieczątką Fundacji? Czy był to czysty przypadek, a może kolejna intryga uknuta przez „Prometeusza”? Dziwił mnie także dopisek na fakturze. Skoro Fundacja chciała pozostać anonimowa, po co kazała Schmidtowi dopisać jej nazwę na fakturze? Czyżby Pieter de Hooch chciał rzucić mi w ten sposób wyzwanie?
Takie myśli dręczyły mnie aż do wczesnego rana, kiedy zasnąłem. Przyśnił mi się znowu „Prometeusz”.
* * *
Skoro świt ruszyłem w dalszą drogę.
Miałem do pokonania ponad tysiąc kilometrów. Jechałem przez Austrię i północne Włochy, by około siedemnastej minąć Genuę i wjechać na Autostrada del Fiori, czyli Autostradę Kwiatów, która biegła wzniesieniami wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego. W pędzie minąłem Savonę, Imperię, po lewej mignęło mi sławne San Remo. Dotarłem do Ventimiglii i około pół godziny przed dziewiętnastą wjechałem do Francji. Dwadzieścia pięć minut później stanąłem przed willą w jednej z miejscowości w okolicach Monako. Sprawdziłem adres. Zgadzało się: Avenue des Cypres.
Białe ściany willi w przedwieczornym świetle nabierały kremowej barwy.
Prosty, ale zaprojektowany ze smakiem, budynek z gankiem pod półkolistą arkadą, pięcioma ciemnymi zatrzaśniętymi okiennicami na frontowej ścianie, z fantazyjną latarenką pomiędzy dwoma parterowymi oknami, przysiadł około dwóch metrów nad ziemią, za obfitym, cudownie zielonym żywopłotem.
Do domu prowadziły obmurowane kamiennym murkiem schodki, do których dostęp blokowała krata z prętów. Wysiadłem z wehikułu i podszedłem do bramy. Na jej lewym filarze znalazłem domofon. Już miałem nacisnąć przycisk, żeby połączyć się z mieszkańcami, ale wtedy zorientowałem się, co jest napisane w miejscu, gdzie zazwyczaj wkłada się karteczkę z imieniem i nazwiskiem właściciela posesji.
Zamarłem i odczytałem pełną nazwę Fundacji.
Litery VM nie oznaczały wcale Vermeera i Maesa, jak dowiedziała się Zuzanna, ale wyjaśniały dużo więcej niż nazwiska sławnych malarzy.
Bo skrót VM był inicjałami człowieka, który w niewielkim światku historyków sztuki wywoływał jeszcze dziś emocje podobne do tych, które w XVIII wieku wzbudził „Pieśniami Osjana” James Macpherson. Podejrzliwość, oburzenie i oskarżenia, ale także cichy, skrywany w sercu, trochę wstydliwy podziw.
Człowiek ów, którego wzięła sobie na patrona organizacja kierowana przez „Prometeusza”, nazywał się Han van Meegeren.
Cały ten aukcyjny światek ciągle ma mnie za złodzieja.
Nikt oczywiście nie mówi mi tego prosto w oczy, ale cały czas tam gdzie się kręcę, różni tacy zbierają się w grupki i szepczą po kątach. Zerkają na mnie przy tym podejrzliwie.
Tak samo było podczas pamiętnej marcowej aukcji, która rozpoczęła aferę z portretami trumiennymi.
Odbywała się w Bristolu, w dużej sali na piętrze. Ściany zielone, z lustrami i kinkietami z kryształków. Krzesła, ustawione po dwóch stronach przejścia miały ozdoby ze złota. Na krzesłach cała śmietanka aukcyjnego światka: od młodych nuworyszów na dorobku, którzy marzą o tym, żeby powiesić sobie w salonie chociażby najmniejszego i najbardziej niewykończonego Malczewskiego, poprzez biznesmenów, którym przez lata już trochę wyrobił się gust i nie kupują co popadnie i słuchają rad, aż do kolekcjonerów, którzy dobrze wiedzą czego chcą z portfelami wypełnionymi pieniędzmi uzyskanymi z ostrożnego i przemyślanego obrotu dziełami sztuki.
Sterczałem z tyłu, żeby nie kłuć w oczy szacownych licytantów swoją twarzą, a obok mnie zjawił się zaraz Karol Rapacki. Był pośrednikiem w handlu dziełami sztuki. Szło mu ogólnie nieźle, ale raz połakomił się na pewien obraz. Kupował go dla swojego klienta na aukcji. Wylicytował dzieło, a potem, zanim przekazał malowidło właścicielowi, zamienił oryginalnego Malczewskiego na fals. Ale miał pecha. Zleceniodawca widać nie bardzo mu ufał, bo zlecił badanie obrazu i odkrył, że cienie zostały podłożone nie w warstwie podmalunku, jak to miał w zwyczaju czynić Malczewski, ale później. Dom aukcyjny zrobił wcześniej takie same badania na oryginale. Więc sędzia, do którego szybko trafiła sprawa, nie miał żadnych wątpliwości i skazał mojego znajomego na trójkę za oszustwo. Karol odbył karę i wrócił do branży.
Lubiłem z nim rozmawiać, nie tylko dlatego, że był sympatyczny, ale także ze względu na to, że bardzo dużo wiedział. Jeszcze teraz zdarzało się, że domy aukcyjne, mimo jego złodziejskiej sławy, konsultowały się z nim w sprawie estymacji. Mylił się w tych sprawach najwyżej o dwa - trzy tysiące złotych.
Oczy Karola świeciły dziś niezdrowym blaskiem, co było niezawodnym znakiem, że niczym gończy pies zwietrzył coś w powietrzu.
- Cześć, Jurek - powiedział podając mi spoconą witę. W drugiej ściskał, zwinięty w rurkę, katalog aukcji, który, chociaż wydany niedawno, już nosił ślady wielokrotnego wertowania. Rzucił mi nieprzytomne spojrzenie, a potem wodził wzrokiem po sali, jakby czegoś szukał.
- Co jest? - zapytałem krótko, potrząsając go za ramię.
- Jeszcze nie zauważyłeś? - zapytał z satysfakcją ale i z lekkim zdziwieniem. - Zobacz, kto siedzi pod oknem w trzecim rzędzie, po lewej stronie...
Czarny melonik, nasadzony na białą czuprynę właściwie nie pozostawiał wątpliwości, a kiedy niewysoki gość obrócił się do nas i wyszczerzył żółte od tytoniu zęby, upewniłem się, że to „Galanty”, jeden ze sławnej w latach dziewięćdziesiątych zeszłego wieku „Spółdzielni Czytelników”.
Nazywano ich tak, bo często przesiadywali w kawiarni wydawnictwa „Czytelnik”.
Przez pięć lat, od początku lat dziewięćdziesiątych aż do czasu „Afery Brandta” sprawy biegły jednakowym torem. Najwcześniej, około dziewiątej, zjawiał się w „Czytelniku” „Galanty”. Zostawiał melonik w szatni i z gazetą pod pachą zasiadał przy „Spółdzielczym” stoliku, który stał trochę na uboczu, pod szafką.
Zamawiał parzoszkę i pączka, rozkładał gazetę, zakładał nogę na nogę i ćmiąc fajkę, czekał na „Żółwika”.
Niski, krępy gość w zielonej czapce z daszkiem, wybrzuszonej i pokrytej piłkarskimi łatkami w kolorze zielonym, zjawiał się w kawiarni wpół do dziesiątej. Kaszkiet miał być znakiem wierności warszawskiej Legii, ale zazwyczaj ludzie widzieli w nim żółwią skorupę. Ale nawet gdyby nie nosił tej śmiesznej czapki, to „Żółwik” i tak dostałby podobną ksywkę, bo ruszał się i myślał powoli.
Ostrożnie pokonywał schodki prowadzące z szatni w dół do obszernej sali kawiarnianej, sunął do blatu, gdzie witał się z „Galantym”, który tylko wyciągał rękę zza gazety, nawet nie patrząc w, przysłonięte do połowy powiekami, oczy „Żółwika”, który zaraz kupował czaj i ciastko z kremem, zasiadał przy blacie i zagłębiał się w swej ulubionej czynności, czyli dziobaniu w ciastku srebrnym wiosełkiem i popijaniu kolejnych kawałków łykami czaju. Siorbał przy tym z zadowoleniem, aż się w całej kawiarni rozlegało. „Galantemu” wyraźnie nie przypadało to do gustu, bo za każdym takim siorbnięciem poprawiał gazetę i chrząkał.
Punkt jedenasta przy stoliku zasiadał „Malczewski”. Nazywali go tak ze względu na podobieństwo do wielkiej gwiazdy polskiego rynku dzieł sztuki, czyli Jacka Malczewskiego. A „Malczewski” robił wszystko, żeby nie wyprowadzać ludzi z błędu. Zapuścił kozią bródkę, a oderżnięty był jak z żurnala. Zamawiał setkę wódki i koniak. Kiedy zjawiał się przy blacie „Galanty”, składał gazetę i rozpoczynała się gadka na temat toto - lotka, w którego obaj ci goście grali z wielką namiętnością i równym jej pechem.
„Spółdzielnia” rozpoczynała pracę w samo południe. Wtedy to do swych trzech kompanów dołączał „Prezes”. Okrąglutki, wiecznie zasapany staruszek z małymi okularami na czubku nosa. „Prezes” stawiał przed sobą parującą filiżankę parzoszki, wrzucał do niej trzy kostki cukru, a potem, piekąc raka i filując przepraszająco na towarzyszy, sięgał do wewnętrznej kieszeni marynarki po złotą piersiówkę, z której dolewał sobie solidną dawkę wódki do kawy. Był to sygnał do rozpoczęcia obrad.
„Spółdzielnia Czytelników” zajmowała się podbijaniem stawek na aukcjach. Można było ich wynająć, by uzyskać za sprzedawany obraz jak najlepszą cenę. Na historii sztuki i rynku aukcyjnym znali się jak mało kto, ale to by im jeszcze nie dawało przewagi. Największym ich sekretem, powodem do dumy i źródłem gigantycznej kasy, była dogłębna wiedza na temat psychologii licytacji i aukcjonerów. „Spółdzielcy” potrafili na pierwszy rzut oka stwierdzić, czy ktoś się od razu „podpali” i w licytacyjnym amoku będzie podbijał cenę w nieskończoność, czy też będzie ospały i oporny, a do podbijania stawek zmusi go dopiero, jak to nazywali, „porządne kopnięcie”, czyli pozornie niezobowiązująca, toczona konfidencjonalnym tonem, rozmowa, prowadzona za plecami zawczasu wybranego frajera. Gdy ktoś na przykład wahał się, czy podbić stawkę dziesięciu tysięcy złotych za obraz Jana Czesława Moniuszki, nieco mniej utalentowanego od ojca syna kompozytora Stanisława, gdy, pocąc się, to podnosił już „lizak” z numerkiem do góry, to opuszczał go na kolana, członkowie „Spółdzielni” przekonywali go do konieczności dalszego licytowania taką gadką:
- Piękny obraz...
- Ba! Gdybym miał pieniądze, zaraz bym przelicytował...
- I dobrze byś zrobił, bo to świetna inwestycja. Z dobrze poinformowanego źródła wiem, że Moniuszki nie będzie na rynku przez następne trzy lata.
Tu następowało obniżenie tonu i rozmowa toczyła się już prawie niesłyszalnym szeptem:
- Słyszałem, że na aukcję miał przyjechać Fibak, ale coś go zatrzymało w Nowym Jorku. Chciał mieć tego Moniuszkę w swojej kolekcji...
- I pewnie by go miał za niewielkie pieniądze, jak widzisz...
Jeśli jeleń był dobrze wybrany, jego „lizak” niechybnie szybował po takiej rozmowie w górę. A „Spółdzielcy” byli mistrzami w wyborze swych ofiar. Wiele razy odwiedzali każdą z wystaw przed aukcją i przyglądali się, kto i o co pyta. Ich łupem padali najczęściej biznesmeni ze znaczną sumą pieniędzy na koncie i znikomą wiedzą na temat malarstwa. „Estymacja nas nie obowiązuje” brzmiało nieformalne motto „Spółdzielni Czytelników”.
Wystarczyło zjawić się w kawiarni w godzinach od czternastej do szesnastej i obiecać „Spółdzielcom” odpowiedni procent z zysków za sprzedany drogo obraz, a „Galanty”, „Żółwik”, „Malczewski” i „Prezes” już tyrali jak woły. Niektórzy myśleli o tym, by nie płacić „Prezesowi” i spółce po licytacji, ale odważył się na to tylko jeden gość i to tylko raz, bo „Spółdzielnia” tak go urządziła, że nie znalazł się następny chojrak do takiej akcji. Ten gość, nazwijmy go litościwie Panem X, postanowił nie odprowadzić należnej „Spółdzielni” kasy, po tym jak jego obraz został sprzedany na aukcji z dwukrotnym przebiciem. Śmiał się z tych, którzy płacili i chełpił się, jak to wywiódł w pole sławnych „Spółdzielców”. A po kilku miesiącach wystawił na licytację znakomity i z całą pewnością autentyczny obraz Jacka Malczewskiego.
„Prezes” i spółka przystąpili do dzieła. Rozpuścili plotkę, że obraz jest falsem. Zrobili to tak dobrze, że dom aukcyjny, do którego doszły pogłoski, prawie wycofał płótno z aukcji. Dopiero ekspertyza najwybitniejszego autorytetu od twórczości Malczewskiego dostarczona dzień przed aukcją i obietnica dwa razy większej prowizji, skłoniła dom aukcyjny do wystawienia obrazu. Ale plotka zrobiła już swoje i na obraz nie znaleźli się chętni. A był to naprawdę znakomity Malczewski! Gdyby ktoś zdecydował się go wówczas kupić, zrobiłby interes życia.
Zdruzgotany, skruszony i załamany Pan X, zapłacił „Spółdzielcom” należne pieniądze za poprzednią aukcję i dorzucił nawet odsetki. Ale z ich usług nigdy więcej nie korzystał. Wycofał się zresztą z branży dwa lata później.
Karierę czwórki z „Czytelnika” zakończyła „Afera Brandta”.
Pewnego listopadowego dnia, kilka tygodni przed grudniową licytacją sztuki dawnej w jednym z wielkich domów aukcyjnych, „Żółwik” oświadczył zdębiałym wspólnikom, że wycofuje się interesu. Jego gadka szła jakoś tak: Jak im doskonale wiadomo, jest wielkim admiratorem malarstwa Józefa Brandta i przez te kilka lat zdołał uzbierać dość pieniędzy, by za ich większą część kupić sobie znakomite płótno ulubionego twórcy, a resztę ulokować w banku i żyć skromnie z procentów i małej emerytury, którą otrzymywał od dwóch lat. Ma w związku z tym prośbę do swych kompanów. Chce, by pomogli mu tak ustawić aukcję obrazu Brandta, by zdołał kupić go za jak najniższą cenę.
Według relacji wiarygodnych świadków, po tym jego wyznaniu przy stoliku „Spółdzielców” zapanowała cisza jak w grobie. „Żółwik” opuścił głowę i wpatrywał się w ziemię, a trzej pozostali patrzyli na siebie znacząco. W końcu przemówił „Prezes”. Przełknął ślinę i powiedział, że zrobią to dla „Żółwika”.
„Żółwik” był albo strasznym frajerem, albo tak oszołomiła go perspektywa posiadania w domu oryginalnego Brandta, że nie zauważył fałszu w słowach swych niedawnych towarzyszy. Przez pozostałe do dni aukcji szykował, jak to nazywał „gniazdko” dla spodziewanego nabytku, upewniany w słuszności swych działań przez resztę „Spółdzielców”. Zamówił piękne ramy, kupił nawilżacz powietrza, zrobił honorowe miejsce na ścianie.
Nadszedł dzień aukcji. I wszystko poszło tak, jak się tego można było spodziewać. Trójka „Spółdzielców” zrobiła taką akcję, że nie było co zbierać. Cena Brandta poszybowała w górę jak rakieta, już po pięciu minutach zostawiając daleko w dole pułap możliwości „Żółwika”, który, kiedy wpadł na to, co się właśnie stało, spojrzał z wyrzutem na kolegów, obrócił się na pięcie i poszedł, zamykając za sobą cicho drzwi.
Tego dnia „Spółdzielnia” przestała istnieć. Trójka „Spółdzielców” spotykała się jeszcze podobno przez kilka tygodni w kawiarni, ale w żadnej aukcji nie wzięła już udziału. Podobno kłótnie i wzajemne pretensje, a także trudności ze znalezieniem następcy „Żółwika”, zakończyły ich współpracę. Środowisko aukcyjne mogło wreszcie przestać trząść tyłkiem.
Rozejrzałem się po sali. „Żółwik” siedział w ostatnim rzędzie, blisko nas. „Prezes” i „Malczewski” zajęli miejsca obok siebie, za plecami jakiegoś starszego, otyłego jegomościa z wielką, błyszczącą łysiną który siedział na ostatnim krześle po prawej stronie, w piątym rzędzie.
„Spółdzielnia Czytelników” powróciła.
- Ktoś musiał nieźle sypnąć kasą... - rzekłem do Karola, który stał ciągle obok mnie, niedaleko wyjścia. - A może to przypadek, że się tu dzisiaj razem zjawili?
Karol spojrzał na mnie, jakbym oświadczył mu właśnie, że wystartuję w następnych wyborach prezydenckich. Nie skomentował moich słów. Zamiast tego powiedział:
- Ciekawe, co będą dzisiaj podbijać? Może się założymy? Powiedzmy o tysiąc złotych.
- Pozwolisz, że przejrzę jeszcze katalog...
Z ponad setki dzieł wystawionych na licytację wybrałem „Kapliczkę na górze Biruty” Kazimierza Alchimowicza.
- Nie sądzę - skrzywił się Karol, kiedy wskazałem mu landszafcik. - Stawiam na „Portret mężczyzny” Ajdukiewicza - podał mi rękę na znak zawarcia zakładu.
- Za „Prezesem” i „Malczewskim” są dwa wolne miejsca - powiedziałem. - Może tam klapniemy?
- Dobra - odparł Karol - Chętnie zobaczę ich w akcji...
Zasiedliśmy na wygodnych krzesłach i czekaliśmy na rozwój wypadków. „Portret mężczyzny”, które wytypował Karol miało numer 21, „mój” Alchimowicz 58.
- Witam państwa na XXV Aukcji Sztuki Dawnej - zagaił pracownik domu aukcyjnego takim tonem, jakby komentował mecz Ligi Mistrzów. - Rozpoczynamy od znakomitej pracy Ferdynanda Ruszczyca „Szczyty domów wileńskich” za 75.000 złotych...
I zaczęło się. Mniej uważaliśmy na to, co się dzieje z licytowanymi dziełami, a bardziej śledziliśmy, to co robią „Spółdzielcy”, ale oni siedzieli jak zaklęci.
- Numer 21 - zapowiedział po godzinie prowadzący aukcję. Na salę wniesiono niewielkich rozmiarów płótno z wąsatym jak marszałek Piłsudski mężczyzną w brązowoszarym kapeluszu.
Spojrzałem na Karola, który z uwagą wpatrywał się w „Galantego”. - „Portret mężczyzny” pędzla Zygmunta Ajdukiewicza. Cena wywoławcza 15.000 złotych! - rzekł zachęcająco pracownik domu aukcyjnego, a po minucie dodał: - Kto z państwa chciałby potwierdzić 15.000 złotych. Nie widzę ofert! - rozłożył ręce, jakby mu było bardzo przykro. - Kończymy jeśli nikt nie powie 15.000!
Ofert nie było. Żaden z lizaków nie poszedł w górę i po kilku minutach pracownik domu zakończył licytację.
- No, stary - Karol pochylił się w moją stronę - teraz to już tylko ty masz szansę...
Minęła kolejna godzina i pracownik domu aukcyjnego zapowiedział numer 58. Siedzący przed nami „Prezes” poruszył się niespokojnie, z kieszeni marynarki wyjął katalog i zaczął go nerwowo przeglądać. Po chwili znalazł stronę, na której pośród innych reprodukcji była i „Kapliczka na górze Biruty”. Uśmiechnąłem się znacząco do Karola. Wyglądało na to, że za chwilę zarobię tysiąc złotych.
- Cena wywoławcza 12.000 tysięcy złotych! Czy są chętni?
Czekałem na jakąś reakcję ze strony „Spółdzielców”, ale oni ciągle siedzieli niewzruszeni.
Dopiero po minucie jakiś pan o wyglądzie nauczyciela podniósł do góry tabliczkę.
- 12.000 dla numeru 42! - wskazał na niego ręką uzbrojoną w młotek pracownik domu aukcyjnego. Odczekał chwilę i dodał: - 12.000 po raz pierwszy...
Nikt na sali nie przebił tej oferty.
- 12.000 po raz drugi - rzekł człowiek z młotkiem i nachylił narzędzie nad podstawką, ale w tym momencie wzniosła niepewnie do góry swą tabliczkę młoda bizneswomen.
- Czy mogę powiedzieć 14 tysięcy? - zapytał prowadzący. - Czy nie wolno mi? - młoda kobieta podniosła tabliczkę jeszcze wyżej. - Dziękuję, a zatem 14 tysięcy dla pani po lewej.
„Bierze go z zaskoczenia i chce oszołomić” - przemknęło mi przez głowę i rzeczywiście, „nauczyciel” zbity z tropu opuścił swój „lizak” i myślał intensywnie, poruszając nogą, podczas gdy prowadzący aukcję mówił:
- 14.000 po raz pierwszy... 14.000 po raz drugi... Będziemy zamykać... chwilkę zaczekał i wyrzucił z siebie: - 14.000 po raz trzeci! - uderzył młotkiem i dodał z satysfakcją: - Sprzedane!
- A więc nie będzie dzisiaj zwycięzcy... - nachylił się do mnie Karol, wyraźnie zadowolony, że nie będzie musiał dawać mi żadnej kasy. - Patrz na „Galantego”! - wyszeptał z przejęciem.
Posłuchałem go i zobaczyłem, że człowiek w meloniku obrócił się do siedzącego z tyłu „Żółwika” i skinął głową.
- Portret trumienny Szczepana Mieszkowskiego herbu Jastrzębiec z 1674 roku, pędzla anonimowego twórcy. Olej na blasze. Cena wywoławcza 15.000 złotych!
Z płótna patrzył dobijający czterdziestki szlachcic w płaszczu z sobolowym kołnierzem. Jego twarz miała w sobie zarówno sarmacką zadziorność, jak i jakąś ukrytą tkliwość dla świata.
Pierwszy swój „lizak” podniósł „Galanty” i trzymał go w górze, podczas gdy „Żółwik” przebijał jego kolejne stawki. Zachowanie „Galantego” było w aukcyjnym światku nazywane licytowaniem w technice „desperado”
Cena osiągnęła 40.000. Ludzie zebrani na licytacji zaczęli spoglądać to na obraz, to na „Galantego”, który nic sobie z tego nie robił i z uśmieszkiem trzymał tabliczkę w górze.
- 40.000 po raz pierwszy... - powiedział prowadzący aukcję i w tym momencie do akcji wkroczyli „Prezes” z „Malczewskim”.
- Grubasek się wyprztykał... - zagaił „Malczewski”. - I facet w meloniku będzie miał ten obraz prawie za darmo.
Otyły mężczyzna przed nimi usłyszał dialog i nerwowo poprawił się na krześle, ale „lizaka” do góry nie podniósł.
- Jeśli chcesz znać moje zdanie... - powiedział „Prezes” - a wiesz, że jestem na każdej aukcji od piętnastu lat, to idzie hossa na portrety trumienne...
Wystarczyło. Lekko się ociągając, otyły mężczyzna podniósł do góry swoją tabliczkę.
- Tak, widzę. 42.000 dla numeru 16 - prowadzący aukcję mówił coraz szybciej.
Nieoczekiwanie, chyba nawet dla „Spółdzielców”, do licytacji włączyła się młoda bizneswomen, która wcześniej kupiła obraz Alchimowicza i przebiła od razu o 5.000. Nie zraziło to jednak „Galantego”, który ciągle trzymał w górze swój „lizak”. Bizneswoman i otyły pan rozpoczęli z nim walkę na śmierć i życie. Cena szła ostro w górę i po dziesięciu minutach przekroczyła 100.000 złotych. Tyle zaproponował otyły pan z numerem 16. Bizneswomen uderzyła od razu z grubej rury, proponując sumę dwa razy wyższą. „Galanty” natychmiast opuścił tabliczkę.
- 200.000 po raz pierwszy... - powiedział prowadzący aukcję.
Otyły człowieczek dwa rzędy przed nami walczył ze sobą, ściskając mocno kijek, do którego przymocowano tabliczkę.
- 200.000 po raz drugi... - pracownik domu aukcyjnego położył młotek na podstawce i przełknął ślinę.
„Prezes” i „Malczewski” wpatrywali się w siedzącego przed nimi mężczyznę, jakby liczyli na to, że siłą wzroku są go w stanie zmusić do dalszej licytacji, ale on, chociaż pocił się obficie i nerwowo zaciskał usta, nie podniósł „lizaka”.
- 200.000 po raz trzeci - uderzenie młotkiem. - Obraz sprzedany pani z numerem 21. - Dziękuję państwu. Bardzo ładna licytacja! - pochwalił prowadzący.
Otyły człowieczek odetchnął z ulgą, ale i pewnym żalem.
- Jeśli mnie pamięć nie myli - wyszeptał Karol, który, podobnie jak ja, z lekkim oszołomieniem wpatrywał się w obraz, który już wynoszono z sali - to mamy nowy rekord aukcyjny za portret trumienny. Poprzedni rekordzista poszedł za 18.000 złotych pięć lat temu - oblizał spierzchnięte wargi, rzucił mi nieprzytomne spojrzenie, uśmiechnął się do siebie, poklepał mnie po ramieniu i w przypływie wylewności powiedział, wstając z krzesła: - Muszę iść. Znam pewną staruszkę, która ma taki portret na strychu. Trzymaj się, Jurek... - po czym wyszedł.
Posiedziałem jeszcze chwilę, ale nie mogłem się już skupić na aukcji. Kiedy wychodziłem, rzuciłem jeszcze wzrokiem na „Galantego” i spółkę. Czterej „Spółdzielcy” siedzieli na swoich miejscach z nieco znudzonymi, ale zadowolonymi minami. Chcieli pewnie zostać do końca aukcji, żeby nie wzbudzać żadnych podejrzeń.
Wyszedłem na ulicę, którą powoli zasnuwał mrok. Zapaliłem papierosa i zamiast skierować się od razu do samochodu, który zaparkowałem w pobliżu domu aukcyjnego, ruszyłem w stronę Krakowskiego Przedmieścia, do którego był rzut beretem. Lampy wzdłuż deptaka zapalały się po kolei, a ulicą, zamkniętą dla samochodów, przemknął tylko czasami autobus, wypełniony studentami. Zapadał zmrok.
Dzisiejsza akcja „Spółdzielców” była naprawdę mistrzowska. Podobnie jak Karol śledziłem notowania aukcyjne i doskonale wiedziałem, jaka była pozycja polskiego portretu trumiennego na rynku. Chociaż był to jeden z najoryginalniejszych wytworów polskiej sztuki, nie znajdował wielu nabywców. Portrety pojawiały się na aukcjach bardzo rzadko, a ceny, które osiągały, były ułamkiem tego, co licytujący byli gotowi płacić za Malczewskiego, Brandta czy Czachórskiego. Albo nie sprzedawały się wcale.
A teraz nagle ta licytacja! Coś mi tu cuchnęło. I to na kilometr. Cena była nieproporcjonalna do niewątpliwie wysokiej wartości tego dzieła, poza tym udział „Prezesa”, „Malczewskiego”, „Żółwika” i „Galantego” w podbijaniu ceny portretu świadczył, że chodzi o jakiś przekręt. A może tylko chcieli wrócić w wielkim stylu? Pokazać oszołomionej publiczności swoją siłę?
Doszedłem do kościoła Św. Krzyża zastanawiając się, po co „Spółdzielcy” wywindowali cenę portretu tak wysoko, ale nie wymyśliłem niczego i przemykając pod latarniami rzucającymi żółte światło wróciłem do samochodu i śmignąłem do domu.
* * *
Następnego ranka siedziałem jak zwykle w kawiarni na Nowym Świecie. Czekając na parzoszkę z mlekiem i rogalika z czekoladą wziąłem do ręki gazetę. Z pierwszej strony patrzył na mnie Szczepan Mieszkowski herbu Jastrzębiec! Ponad jego ośmiokątnym wizerunkiem krzyczał wielkimi literami tytuł:
ZAPOMNIANE ARCYDZIEŁA ZNÓW W CENIE!
Portret trumienny sprzedany za rekordową sumę 200.000 złotych na aukcji w Warszawie. Portrety trumienne nie miały dotychczas wzięcia na polskim rynku sztuki. Od wczoraj jest inaczej.
Znakomity obraz anonimowego malarza z XVII wieku znalazł nabywcę za 200 tys. złotych. To rekord za tego typu dzieło.
- Jestem bardzo szczęśliwa z tego zakupu - powiedziała nam po licytacji osoba, która nabyła obraz - tym bardziej, że stoczyłam o niego prawdziwą walkę z innym licytującym. Obraz zajmie honorowe miejsce w mojej kolekcji malarstwa dawnego.
To że zakup portretu trumiennego może być doskonałą lokatą kapitału potwierdza prof. Jan Grzywalski z Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu: - Wiedziałem, że wreszcie przyjdzie ich czas, że Polacy w końcu docenią piękno i niezwykły artyzm dawnego polskiego malarstwa - dodaje z uśmiechem. - Uważam, że to początek hossy - zapewnia.
Portrety trumienne tworzono w Polsce od końca XVI do początku XIX wieku. Przybijano je zazwyczaj do trumny podczas pogrzebu. Pierwszy znany konterfekt pochodzi z 1588 roku i przedstawia króla Stefana Batorego, na ostatnim, namalowanym w 1809 roku, uwieczniono ks. Marcina Porczyńskiego.
Przedstawiane na portretach trumiennych wizerunki dalekie są od idealizacji. Widzimy na nich zmarłych dokładnie takimi, jakimi byli. Z malowanych na blasze obrazów patrzą na nas więc ludzie czasem grubi, czasem brzydcy, czasem groźni. Ale zawsze prawdziwi.
Zaświtała mi pewna myśl: „Najpierw rekordowa aukcja, potem artykuł... Komuś zależało na tym, żeby wokół portretów trumiennych zrobił się szum. A jeśli tak...” - zerwałem się z fotela i o mało co nie przewróciłem kelnerki, która podeszła do stolika z kawą. Obrzuciła mnie gniewnym spojrzeniem i fuknęła z pretensją. Wcisnąłem jej w rękę banknot dziesięciozłotowy i ruszyłem w stronę Starego Miasta. W pierwszej chwili chciałem ze sprawą portretu uderzyć od razu do Pana Samochodzika i Pawła Dańca. Ale zanim przeszedłem przez ruchliwą Świętokrzyską u końca Nowego Światu, urażona duma wygrała. Postawiłem kołnierz szarego prochowca, włożyłem ręce do kieszeni i zamiast pójść w stronę Ministerstwa Kultury i Sztuki, by spotkać się z przyjaciółmi, ruszyłem w lewo Świętokrzyską, do kawiarni na jej końcu. Lubiłem Pawła i pana Tomasza, ostatnimi czasy przeżyłem z Dańcem dwie emocjonujące przygody, ale ciągle czułem, chociaż nigdy mi tego nie okazali, że w głębi duszy traktują mnie co najwyżej jako dobrze rokującego na przyszłość pomagiera. A ja, skoro już porzuciłem dawne życie, człowieka utrzymującego się z nie zawsze akceptowanych przez władze transakcji dziełami sztuki, czułem potrzebę odgrywania większej roli. W głębi duszy chciałem rozwiązać jakąś wielką, skomplikowaną sprawę, by udowodnić Samochodzikom oraz mojej narzeczonej Zuzannie, że i ja nadaję się na detektywa. A sprawa portretu trumiennego Szczepana Mieszkowskiego herbu Jastrzębiec nadawała się na moje pierwsze śledztwo jak mało co!
Miesiąc myszkowania po domach aukcyjnych i ciągnięcia za język różnych typków spod ciemnej gwiazdy dał niewielkie efekty. Dowiedziałem się tylko, że portret został sprzedany przez austriackiego pośrednika o dużej renomie. „Spółdzielnia”, wypytałem o to w kawiarni, nie zbierała się już w „Czytelniku”, co oznaczało, że wynajęto ich gdzie indziej i do tego w tajemnicy.
Najciekawsza była ostatnia informacja. Moje „wtyczki” w domach aukcyjnych informowały mnie, że portrety trumienne w różnych cenach pojawią się aż na trzech różnych najbliższych aukcjach.
Oddawało to dobrze bigos, który zaczął się w aukcyjnym światku po aukcji portretu Mieszkowskiego, a który jeden z publicystów rynku sztuki określił dość zgryźliwie, na wzór sławnej holenderskiej tulipanomanii, „trupomanią”. Branżowe gazety prześcigały się w publikowaniu wielostronicowych artykułów na temat artyzmu, niepowtarzalności i rynkowych zalet portretów trumiennych, a chmara handlarzy obrazami ruszyła w Polskę na poszukiwanie zaginionych skarbów.
Sytuacja pogorszyła się znacznie po kolejnych wielkich aukcjach, które miały miejsce w czerwcu. Wszystkie dziesięć portretów, jakie wystawiono, sprzedano na pniu. Każdy z nich zmienił właściciela za sumę przynajmniej trzykrotnie przekraczającą cenę wywoławczą. Padł oczywiście nowy rekord. Obraz pochodzący ze złotego okresu portretu trumiennego, tzn. z lat 1690 - 1710, poszedł za 550.000 złotych. Dla porównania w grudniu 2007 roku za spory obraz Jacka Malczewskiego „Scena symboliczna - Thanatos” zapłacono 520.000. Nie była to jeszcze cena rekordowa (najdrożej sprzedany w Polsce obraz to jak dotąd „Rozbitek” Henryka Siemiradzkiego, który „poszedł” za 2.130.000 złotych), ale wprowadziła portret trumienny do pierwszej ligi polskiego rynku sztuki.
Trudno się więc dziwić masakrze, która nastąpiła później.
„Trumienna gorączka”, jak ją później nazwano, opanowała głowy już nie tylko ludzi z branży. Setki tysięcy niedzielnych handlarzy grzebało po strychach, zamęczało pytaniami znajomych, dawało ogłoszenia do gazet.
Do akcji ruszyli złodzieje, którzy szukali fantów w kościołach, małych muzeach, prywatnych kolekcjach. Były to działania trochę głupawe, bo domy aukcyjne i tak sprawdzały autentyczność każdego dzieła przed wystawieniem go na licytację. Takie obrazy można było sprzedać co najwyżej prywatnym kolekcjonerom, którzy chcieliby się pysznić tą nową oznaką bogactwa przed znajomymi.
Atmosferę podsycały gazety, radio i telewizja. Przynajmniej raz w tygodniu z pierwszej strony któregoś z miesięczników, tygodników lub dzienników zerkał na czytelników jakiś Sarmata. Gośćmi programów publicystycznych emitowanych w godzinach najlepszej oglądalności coraz rzadziej byli politycy, a coraz chętniej zapraszano do nich krytyków sztuki, specjalistów od inwestowania w sztukę i malarzy.
Powstał także oczywiście ogromny rynek gadżetów. Poczynając od rozmaitych reprodukcji i kopii, które spragnionym prawdziwie polskiej sztuki Polakom nieposiadającym odpowiednich pieniędzy, by kupić oryginał, pozwalały na zawieszenie blaszanego, sztucznie postarzanego portretu trumiennego na honorowym miejscu nad kominkiem, poprzez szlachecką szynkę, szlachecką czekoladę i szlachecką colę, a na karnawałowych strojach dla dzieci, które za pomocą kontusza, pasa słuckiego, czapy z piórkiem i ogromnych wąsów mogły przeobrazić się w swych przodków.
Nie muszę chyba dodawać, że wszystkie muzea, które miały w swych zbiorach chociaż jeden portret trumienny prezentowały go walącej tłumnie publiczności za sowitą opłatą. Nigdy przedtem ani nigdy potem, chyba nawet podczas obleganej wystawy francuskich impresjonistów, tylu ludzi nie odwiedzało muzeów.
Ponieważ do domów aukcyjnych trafiało coraz więcej portretów trumiennych, cztery największe domy postanowiły połączyć swe wysiłki i w lipcu ogłosiły, że pod koniec września odbędzie się wielka aukcja, na której zostanie wystawionych do licytacji około trzystu portretów trumiennych, oczywiście jeśli nie zgłoszą się nowi sprzedający.
Na rynku było coraz mniej wolnego towaru, a każdy chciał coś sprzedać na wielkiej aukcji, więc obrazy zaczęły przechodzić z rąk do rąk za coraz większe sumy. Największa kasa szła za obrazy ze złotego wieku portretu trumiennego i dzieła najstarsze, z końca XVI wieku. Na czarnym rynku ich ceny dochodziły do siedmiuset tysięcy złotych. Najmniej (co nie znaczy, że mało) płacono za prace słabych malarzy, te o niepewnej proweniencji, nierzadko sfałszowane. Tu ceny zaczynały się od pięćdziesięciu tysięcy złotych.
Dwa tygodnie przed aukcją podano estymacje, czyli przewidywania cen, za które zostaną sprzedane obrazy. Najtańszy z portretów trumiennych wyceniono na 100.000 do 120.000 złotych, najdroższy, wykonany z niezwykłym kunsztem portret jakiegoś wschodniego wojewody na 1.200.000 - 1.500.000 złotych.
Wtedy ludzie zgłupieli do reszty! „Trumienna gorączka” szalała do tego stopnia, że ludzie zaciągali kredyty, by tylko zdobyć obraz, który później mogliby wystawić na aukcji albo by być w stanie licytować w czasie „Wielkiej Wrześniowej”, jak nazywano nadchodzące wydarzenie w brukowych mediach. Doszło nawet do tego, że banki zaczęły oferować specjalne kredyty: „Pożyczka staropolska”, „Weksel szlachecki”, czy „Wierzytelności imć pana Onufrego Zagłoby” przeznaczone dla ludzi opętanych „trumienną gorączką”.
Tydzień przed aukcją sprawą zajął się sejm. Część posłów, ta która nie dała się opętać wizji szybkiego zysku, chciała przeforsować w trybie ekspresowym ustawę o nacjonalizacji wszystkich portretów trumiennych na terenie kraju, słusznie przewidując, że hossa musi się kiedyś skończyć. Niestety, ledwie ustawa trafiła do komisji skarbu państwa, okazało się, że władzę dzierży tam koalicja ponad podziałami. Dwudziestu, łącznie z przewodniczącym i wiceprzewodniczącymi, z dwudziestu sześciu zasiadających tam posłów zainwestowało pieniądze w portrety. Trudno się więc dziwić, że tak przedłużali prace nad ustawą, że trafiła ona ponownie na posiedzenie sejmu dopiero po „Wielkiej Wrześniowej”.
Ostatnią próbą ocucenia gorących głów był list, jaki przed aukcją wyznaczoną na niedzielę, opublikowały w sobotę największe dzienniki w kraju, które zresztą od pewnego czasu wylewały kubły zimnej wody na głowy wszystkich rozgorączkowanych i opisywały szeroko przykłady baniek spekulacyjnych z przeszłości, wieszcząc spekulantom rychłe i wielkie straty. Oto ten list, co zajmował całą stronę:
NOWĄ PRZYPOWIEŚĆ POLAK SOBIE KUPI, ŻE I PRZED
SZKODĄ I PO SZKODZIE GŁUPI
Rodacy!
Tymi słowami przed ponad czterystu laty wzywał do wyciągania wniosków z przeszłych wydarzeń wielki polski poeta Jan Kochanowski. Tzw. „trumienna gorączka”, która w ostatnich miesiącach opanowała setki tysięcy polskich głów jest pułapką. Cała historia ludzkości pełna jest przykładów nierozsądnej gry spekulacyjnej ze sławną manią tulipanową na czele, która na początku XVII wieku pozbawiła dorobku całego życia setki Holendrów, którzy nieopatrznie zaczęli spekulować cebulkami kwiatowymi windując ich ceny na niebotyczne i niemoralne poziomy. Z podobną sytuacją mamy do czynienia teraz. Oto portrety trumienne, dzieła niewątpliwie wartościowe ze względu tak na swe walory malarskie, jak i historyczne czy patriotyczne, osiągnęły ceny niewspółmiernie do swej wartości, co ciągnie naszą gospodarkę na skraj przepaści.
Spekulacyjna bańka nadymana jest mrzonkami o szybkim bogactwie, o dowartościowaniu własnej kultury oferowaniem za nią coraz wyższych cen, o źle pojmowanej mocarstwowości, chociażby na tym jednym polu sztuki.
Bańka ta pęknie z hukiem! I to szybciej niż się spodziewacie. Dlatego, Rodacy, wzywamy Was do bojkotu „Wielkiej Wrześniowej”, do zaprzestania spekulacji portretami trumiennymi, do otrząśnięcia się z „trumiennej gorączki”!
Niżej były podpisy prominentnych ludzi sztuki, kultury, nauki, polityki, biznesu i Kościoła. Tych oczywiście, którzy nie wystawili jakiegoś portretu na „Wielką Wrześniową” lub nie chcieli go na tej aukcji kupić.
List, tak samo jak niedzielne kazania głoszone od kilku miesięcy w tym tonie, kampania „Nie portretom, nie szaleństwu!”, w którą zaangażowało się kilka tysięcy wolontariuszy, łatwo rozpoznawalnych dzięki ośmiokątnym plakietkom z przekreślonym portretem Szczepana Mieszkowskiego, tak samo jak wojna z „trumienną gorączką”, którą prowadzili Paweł Daniec z Panem Samochodzikiem, nie przyniósł znaczących efektów. Tych co się wycofali można by policzyć na palcach obu rąk. Reszta, z oczami błyszczącymi od emocji, oczekiwała „Wielkiej Wrześniowej”.
Zainteresowanie aukcją było tak duże, że organizatorzy musieli wynająć halę sportową na Torwarze. Cenę biletów wyznaczono na 200 zł. Było ich pięć tysięcy, a chętnych cztery razy tyle, więc po dwóch dniach sprzedaży, wejściówki osiągnęły cenę 1000 złotych, a i tak nie brakowało na nie frajerów.
Ci, których nie było stać na wejściówki, lub, tak jak ja i Zuzanna, nie mieli zamiaru przepłacać, mogli obejrzeć aukcję w telewizji w czasie najlepszej oglądalności o godzinie dwudziestej. Dziesięć minut przed aukcją zostałem w domu sam. Zuzanna w ogóle nie chciała oglądać tego, jak to nazwała, „żałosnego spektaklu” i wyszła do koleżanki, z którą umówiła się tego wieczora na kilka partyjek Scrabbla. Wyjrzałem przez okno. Ulice były opustoszałe, samochody nie hałasowały, za to okna we wszystkich domach były rozświetlone.
- Szklana pogoda... - westchnąłem pod nosem i poszedłem do kuchni po piwo i chipsy, a potem zasiadłem przed szkiełkiem i pilotem włączyłem odbiornik.
- Witam państwa na bezpośredniej relacji z „Wielkiej Wrześniowej”! - paplała z entuzjazmem znana prezenterka drugiego programu telewizji. - Skoro są państwo dziś z nami, oznacza to zapewne, że nie należą państwo do grona pięciu tysięcy szczęśliwców, którzy biorą w aukcji osobiście. Ale proszę się nie przejmować! Dzięki naszym piętnastu kamerom, komentatorom i doskonałym wizualizacjom, poczują się państwo, jakbyście byli tu z nami! W niezwykłą atmosferę, jaka panuje dzisiaj w hali Torwaru pomoże państwu wczuć się specjalna aukcja internetowa, o której opowie państwu Jarek.
Obraz się zmienił. Na tle pięciu niezłych portretów trumiennych ustawionych na sztalugach stał gość we fraku i z włosami przylizanymi brylantyną.
- Zgadza się! - wyciągnął rękę w geście konferansjera, za którym zaraz ma się rozchylić kurtyna. - Mamy dla państwa wielką niespodziankę! Pięć wspaniałych, niepowtarzalnych portretów trumiennych może być wkrótce państwa własnością! - prawie każde ze swoich słów podkreślał sugestywnymi, chociaż bardzo denerwującymi, ruchami głowy i ramion. - Wystarczy, że wejdziecie na naszą stronę - tu podał adres - zalogujecie się i weźmiecie udział w licytacji, która...
Gdzieś w oddali uderzył trzy razy gong. Konferansjer przestał mówić i chwilę nasłuchiwał, potem podniósł do góry wskazujący palec i rzekł:
- Oho! Chyba zaczyna się licytacja! Przenosimy się do głównej hali.
Pomieszczenie było nabite ludźmi, którzy zajmowali każdy metr kwadratowy hali, poza ustawioną pod jedną z krótszych ścian ogromną sceną udekorowaną narodowymi flagami. Po obu bokach sceny, u sufitu, zawieszono telebimy, na których ci, którzy mieli miejsca z tyłu mogli zobaczyć co się dzieje na scenie. Pomiędzy telebimami, nad podium, gdzie stał już dyrektor domu aukcyjnego, do którego przyniesiono najwięcej portretów, znajdował się wyświetlacz z czerwonymi cyframi, który miał pokazywać kolejne osiągane ceny. Zanim prowadzący przemówił, kamery pokazały zbliżenia twarzy kilku osób spośród szemrającego i kłębiącego się tłumu zgromadzonego w hali.
Była tam staruszka z pieskiem na rękach, rozpychająca się z grymasem na twarzy pomiędzy dwoma zwalistymi młodzieńcami, spozierająca na nich z wściekłością i pretensją. Dziennikarzyna, z wypomadowaną czupryną i wąsikiem, czujnie rozglądający się to w lewo, to w prawo i co chwila skrobiący coś w notesie. Biznesmen, rozparty ze swym ogromnym brzuchem okrytym ledwie zapiętą kamizelką który wystudiowanym ruchem sięga do kieszonki garnituru po złoty zegarek na łańcuszku, rzuca na niego spojrzenie spod półprzymkniętych oczu i wzdycha sztucznie.
- Witam państwa na Wielkiej Aukcji Portretu Trumiennego - rozległ się z głośników spokojny głos dyrektora domu aukcyjnego.
Szumiąca rozmowami sala momentalnie ucichła, słychać było tylko szemranie klimatyzacji.
- To dla mnie wielki zaszczyt, że mogę w imieniu czterech największych domów aukcyjnych w Polsce, poprowadzić dla Państwa tę aukcję. Rozpoczynamy.
Siedzieli jakby ich zamurowało z wrażenia. Wszyscy zamarli w niemym oczekiwaniu na jakieś nadprzyrodzone zjawisko. Jakby chcieli swoim milczeniem podkreślić niezwykłość tego, co się za chwilę miało zacząć.
Zlicytowano trzy pierwsze portrety, ale nie udało się ustanowić żadnego rekordu, do najdroższych obrazów było jeszcze daleko, domy aukcyjne zostawiły je na sam koniec. Monotonne licytacje, w których nie było nic z misterium, znudziły mnie szybko i po półgodzinie zdrzemnąłem się.
Obudziło mnie lekkie dotknięcie.
- Obudź się, Jerzyk, bo przegapisz najlepsze.
To była Zuzanna. Wróciła już do domu. Przysiadła w fotelu, który stał obok mojego, lekko pochylona, z głową podpartą na dłoniach. Wpatrywała się w ekran.
- Myślałem, że cię to nie interesuje? - powiedziałem mrugając oczami, które przyzwyczajały się do światła, i podnosząc się ciężko w fotelu.
- Cicho, Jerzy, zaraz będą licytować najdroższy portret...
Podszedłem do Zuzanny i kucnąłem przed nią zasłaniając jej obraz.
- Mówiłaś wczoraj, że najpiękniejszym portretem, jaki widziałaś, jest moja twarz... - zażartowałem.
- Bo to prawda - powiedziała niecierpliwiąc się i zerkając na telewizor przez moje ramię.
- Może zagramy w Scrabbla, zamiast to oglądać? - rzekłem całując ją w czoło. - Bo coś mi mówi, że razem z Grażyną spędziłyście wieczór przed telewizorem.
- Czemu jesteś taki złośliwy? - zapytała prawie serio, ściągając gniewnie powieki.
Pocałowałem ją jeszcze raz w policzek i wróciłem na fotel.
Prowadzący aukcję wymienił cenę wywoławczą: 800.000 złotych. Cena szybko poszła w górę i po pięciu minutach obraz był wart milion. Aukcja jednak dopiero się rozpoczynała. Licytowało ciągle przynajmniej dziesięciu frajerów. Kolejny kwadrans zajęło im dojście do dolnego poziomu estymacji, czyli 1.200.000 złotych.
Była to już poważna suma i po jej przekroczeniu kolejna piątka licytantów ustąpiła pola. Jeden z nich rzucił na ziemię elegancki kapelusz, podeptał go i z zaciętą miną wyszedł z hali. Po półgodzinie i delikatnym, jakby od niechcenia podbijaniu stawki o trzy, cztery tysiące, zostało pięciu chętnych.
Wtedy trójka licytujących: starszy pan z bokobrodami i brodą cesarza Franciszka, młoda kobieta, w której rozpoznałem bizneswomen, która kilka miesięcy temu kupiła pierwszy portret trumienny oraz zblazowany młodzieniec o wyglądzie dandysa w skórzanych rękawiczkach, zagrała ostro.
W kilka chwil ci troje podbili cenę do 2.000.000 i wszystko wskazywało na to, że finałową partię rozegrają między sobą, bo dwóch finansistów, którzy dotychczas dotrzymywali im kroku, machnęło ręką i poszło do baru na drinka.
- 2.100.000 dla pani z numerem 5 - powiedział dyrektor domu aukcyjnego z uśmiechem, który od ucha do ucha rozciągnęła zapewne myśl o prowizji, którą otrzyma jego firma za tę transakcję.
- Brakuje tylko trzydzieści tysięcy do ceny, za którą poszedł „Rozbitek” Siemiradzkiego - wyszeptała Zuzanna. Jej twarz był rozpalona od emocji.
Reżyser telewizyjnej relacji wyczuł dramatyzm chwili i podzielił ekran na trzy części, pokazując jednocześnie twarze trzech aukcjonerów, którzy zostali na polu bitwy. Dandys miął w cienkich ustach, wykrzywionych złośliwym uśmieszkiem, niezapalone cygaro, młoda kobieta patrzyła przed siebie prawie bez emocji, a pan z bokobrodami zerkał niepewnie to w jedną to w drugą stronę i co chwila przecierał spocone czoło wielką chustką z monogramem. To właśnie on odezwał się pierwszy.
- 2.150.000 - rzekł i drżącą ręką wzniósł do góry swój „lizak”.
Dandys spojrzał na niego drwiąco, ale milczał. Za to bizneswomen przebiła jego ofertę o pięćdziesiąt tysięcy. Pan z bokobrodami westchnął ciężko, złapał się za serce i wydusił z siebie głosem tak cichym, że ledwie go było słychać, chociaż sala zamarła w milczącym oczekiwaniu na dalszy przebieg wypadków, że jego ostateczna oferta to 2.500.000 złotych. Chciał zapewne w ten sposób zmiażdżyć konkurentów, ale ta astronomiczna kwota nie zrobiła na dandysie i bizneswoman najmniejszego wrażenia. Dandys spojrzał na pana z bokobrodami wzrokiem pełnym mściwej satysfakcji i wycedził przez zęby:
- Daję za niego 5.000.000 złotych.
Starszy człowiek zrobił się biały jak ściana. Myślałem, że upadnie, ale on, straciwszy chyba nad sobą panowanie, rzucił się z wyciągniętymi palcami na dandysa, który złapał go za nadgarstki i zręcznie uchylał się przed kopnięciami jego krótkich nóżek.
- Ty świnio! - krzyczał pan z bokobrodami usiłując się wyrwać z uścisku dandysa - Nie mam tyle! Rozumiesz! Nie mam! Gdybym miał, to bym dał! Odwołaj swoją ofertę! Natychmiast!
- Dobrze wiesz, wieprzku... - dandysa wyraźnie bawiło całe zajście - że to niemożliwe. Słowo w czasie aukcji jest jak podpis na umowie.
- Zapłacisz mi za to! - darł się człowiek z bokobrodami.
- Ciekawe jak? - zaśmiał mu się w twarz dandys. - Wydałem wszystko na obraz...
Tego było za wiele dla starszego pana. Na chwilę przestał się szarpać, a po chwili splunął w twarz dandysa i uśmiechnął się tryumfalnie.
Dandys zamarł. A potem, odepchnąwszy najpierw pana z bokobrodami od siebie, rzucił się do przodu i trafił go pięścią w szczękę tak mocno, że jego przeciwnik zachwiał się do tyłu, a potem upadł na ziemię nieprzytomny. Dandys nie zdążył zrobić nic więcej, bo już chwycili go rośli ochroniarze, którzy od kilku chwil przebijali się przez tłum w kierunku pary skłóconych, a teraz wyprowadzali dandysa, który wyrwał im się i powiedział, że wyjdzie sam. Kilku innych mężczyzn w czarnych uniformach wynosiło nieprzytomnego pana z bokobrodami.
Po kilku chwilach uspokoiło się. Prowadzący aukcję spojrzał wymownie na bizneswoman i powiedział:
- Stanęliśmy na 5.000.000. Czy są jeszcze jakieś oferty?
Bizneswomen przez chwilę jakby się zastanawiała, a potem rzekła:
- 5.000.000 i pięćdziesiąt tysięcy.
A ponieważ nie było więcej chętnych, młotek odezwał się wkrótce i aukcja została zakończona.
- Niesamowite... - powiedziała Zuzanna - ten obraz nie był wart aż tyle... Ludzie nie przestają mnie zadziwiać...
- A mnie tu nic nie dziwi - rzekłem, patrząc z miną magika na osłupiałą Zuzannę. - Już wcześniej powinienem był przewidzieć, że to właśnie ta kobieta kupi obraz...
- O czym ty mówisz? - dopytywała się moja narzeczona.
- Ta sprawa pachnie, mówiąc łagodnie, bardzo brzydko - zignorowałem jej pytanie, trochę zły, że tak się wciągnęła w aukcję i że poświęciła jej tyle emocji i uwagi. - Idę zrobić herbatę - rzekłem podnosząc się z fotela - a jak już sobie usiądziemy, to ci wszystko opowiem. Jednak już teraz - obróciłem się w drzwiach i spojrzałem poważnie na Zuzannę - mogę ci powiedzieć, że to co się dzisiaj stało, nie przyniesie nic dobrego.
Zuzanna spojrzała na mnie z ironicznym, pełnym niedowierzania uśmieszkiem, a ja obróciłem się z obrażoną miną i ruszyłem do kuchni.
Teraz, kiedy myślę o tamtym wieczorze, oddałbym wszystko, żeby okazało się, że jednak nie miałem racji.
Ale nie myliłem się, niestety...
Dzień po „Wielkiej Wrześniowej” Pan Samochodzik wpadł w kłopoty, sześć dni później zniknęła Zuzanna, a dzień po jej zniknięciu przyszedł ten wredny list.
Hana van Meegerena śmiało można nazwać „królem fałszerzy”. Żyjący w latach 1889 - 1947 holenderski malarz zasłynął z tego, że wyprowadził w pole najznakomitszych krytyków sztuki swego kraju, sprzedając im namalowany własnoręcznie obraz „Wieczerza w Emaus”, który miał rzekomo wyjść spod pędzla wielkiego Vermeera. Otrzymał za niego 520 tysięcy guldenów, co stanowiło równowartość około 4.700.000 dolarów. Namalowanie i sprzedaż obrazu w zamyśle miały być tylko rodzajem zemsty za to, że artystyczny światek nie docenił własnej twórczości Meegerena, która odwoływała się do tradycji malarskiej „złotego wieku” malarstwa holenderskiego, nie bacząc na to, że sztuka idzie do przodu.
Niedoceniany malarz chciał, kiedy jego dzieło zawiśnie pośród obrazów największych mistrzów w Rijksmuseum, ujawnić mistyfikację, oddać pieniądze i ośmieszyć tych wszystkich, którzy dali się oszukać. Ale w momencie, gdy „Wieczerza w Emaus” została faktycznie kupiona przez Rijksmuseum i wystawiona na widok publiczny, jako zaginione arcydzieło Vermeera, Meegeren zrezygnował z ujawnienia się i kontynuował swój przestępczy proceder.
Jego metoda była doskonale przemyślana. „Wieczerzę w Emaus” namalował na oryginalnych, siedemnastowiecznych płótnach, z których usunął poprzednie malowidło. Sam sporządził potrzebne farby, w taki sam sposób, jak czynił to zapewne Vermeer, włącznie z produkcją najdroższej z farb, ultramaryny, uzyskiwanej ze sproszkowanej lapis lazuli, i bieli, którą trzeba było zrobić z ołowiu, bo w XVII nie znano bieli cynkowej, używanej powszechnie w XX wieku.
Wymyślił oryginalny sposób, by ominąć podstawowy sprawdzian autentyczności płótna, czyli próbę alkoholową dzięki której z łatwością można sprawdzić, czy obraz powstał niedawno, czy wieki temu. Wystarczy do płótna przyłożyć wacik nasączony alkoholem i odczekać chwilkę. Jeśli farbę nałożono niedawno, wejdzie ona w reakcję z alkoholem i zabarwi wacik, jeśli farba jest stara i wyparował z niej przez lata olej, wacik pozostanie czysty. Po wielu eksperymentach Meegeren zastosował mieszankę podgrzanego bakelitu, oleju bzowego i pigmentu, która po wysuszeniu i wypaleniu w wysokiej temperaturze bez problemu przechodziła test alkoholowy, a kolory, wcześniej blaknące i niszczejące pod wpływem ciepła, pozostawały nienaruszone.
Sporo trudności nastręczało też odtworzenie oryginalnej krakelury, czyli siatki spękań farby, jaka powstaje przez lata. Po wielu eksperymentach Meegeren odkrył, że na oryginalny, spękany grunt trzeba nakładać powoli kolejne, cienkie warstwy farby i za każdym razem je wypalać. W ten sposób oryginalna krakelura „odbijała” się na kolejnych warstwach obrazu i pojawiała się też na ostatniej.
Ostatnim elementem pracy fałszerza było nałożenie na świeży werniks czarnego tuszu, który po zmyciu pozostawał w krakelurze, udając kurz, z kolei ponowne zawerniksowanie płótna, a wreszcie lekkie nacięcie, zszycie i podmalowanie płótna, by nosiło ono ślady, jakie musiałyby się na nim pojawić, gdyby miało trzysta lat.
Oszustwo ułatwił także temat wybrany przez Meegerena. Specjaliści zajmujący się Vermeerem ukuli teorię, że miał on w swojej twórczości okres malarstwa religijnego, poprzedzający jego dojrzałe, tak wszystkim doskonale znane malarstwo i następujący po jego wczesnych pracach. Na odkrycie jakiegoś obrazu z tego właśnie mitycznego okresu czekali holenderscy krytycy i historycy sztuki, a Han van Meegeren spełnił ich oczekiwania. Aplauz i zachwyty, z jakim spotkała się „Wieczerza w Emaus” ułatwiły „królowi fałszerzy” sprawę. Jego kolejne falsyfikaty, chociaż gorsze pod względem artystycznym i technicznym, malowane już na nie całkiem oczyszczonych płótnach, znajdowały nabywców spragnionych kolejnych obrazów Vermeera. Paradoksalnie najwyższą zawrotną cenę 1.650.000 guldenów (14.500.000 dolarów) uzyskało jedno z najsłabszych płócien Meegerena, podszywającego się pod Vermeera, „Chrystus i jawnogrzesznica”, którą kupił w czasie drugiej wojny światowej Hermann Göring, do swej wielkiej kolekcji, składającej się w znacznej części z obrazów zrabowanych podczas wojny.
Ten właśnie obraz stał się powodem, dzięki któremu świat usłyszał o fałszerstwach Meegerena. Nie znaczy to, że wcześniej nie pojawiały się głosy, że meegerenowskie Vermeery to falsyfikaty, ale większość opinii publicznej i specjalistów wierzyła święcie, że ma do czynienia z oryginałami. W lipcu 1945 roku Meegeren został oskarżony o kolaborację z hitlerowskim reżimem, która miała polegać na sprzedaży narodowego skarbu, obrazu „Chrystus i jawnogrzesznica” Göringowi za pośrednictwem okupacyjnego urzędnika. Groziła za to kara śmierci.
Van Meegeren znalazł się w potrzasku. Jedynym sposobem na uniknięcie stryczka było przyznanie się do fałszerstwa. Wówczas nie byłby już zdrajcą ale narodowym bohaterem. Sześć długich tygodni, sześć tygodni trudnej do zniesienia dla alkoholika i morfinisty abstynencji trwało podejmowanie decyzji. W końcu Meegeren się przyznał.
Ale nie od razu mu uwierzono. Nie wystarczyło, że powiedział, w jaki sposób dokonał oszustw, wyjawił, co śledczy znajdą na podobraziu „Chrystusa i jawnogrzesznicy”, jeśli prześwietlą płótno (obraz „Konie i jeźdźcy” innego malarza), doradził badanie na obecność bakelitu. Ciągle z nieufnością podchodzono do jego wyznania. Ostatecznym dowodem, na to, że Han van Meegeren mówi prawdę, miało być publiczne namalowanie kopii „Wieczerzy w Emaus”. Fałszerz zaproponował ponadto zuchwale, że stworzy jeszcze jeden, całkiem nowy falsyfikat, „Chrystusa nauczającego w świątyni”. Pokaz przekonał oskarżyciela, który zmienił kwalifikację czynu na „uzyskiwanie pieniędzy dzięki oszustwu” i „składanie fałszywych podpisów z zamiarem oszustwa”. Sąd skazał Meegerena, po trwającym ponad dwa lata procesie na rok więzienia, ale fałszerz nie dożył odsiadki. Zmarł miesiąc po wyroku.
Chłód wieczoru sprawił, że otrząsnąłem się z rozmyślań.
Po plecach przeszedł mi dreszcz. Słońce już zachodziło. Robiło się ciemno. Spojrzałem w górę na willę „Primavera”, gdzie, jak dobrze wiedziałem, Han van Meegeren stworzył swojego najlepszego Vermeera, czyli „Wieczerzę w Emaus”, ale w żadnym z okien nie paliło się światło.
Nacisnąłem przycisk domofonu i usłyszałem, że gdzieś nade mną w głębi domu odezwał się głośny dzwonek. Czekałem przynajmniej pół godziny, ale w aksamitnej ciszy wieczoru nie zaszczekał pies, nie skrzypnęły drzwi, na schodkach prowadzących do drzwi nie odezwały się kroki. Dom był pusty.
Odczekałem pół godziny i przeszedłem się wzdłuż muru otaczającego posiadłość, szukając wskazówki. Jakieś pięć metrów na lewo od bramy zobaczyłem ogłoszenie, że willa „Primavera” jest do wynajęcia, a chętni do obejrzenia domu powinni zgłaszać się do firmy handlującej nieruchomościami Roquebrune - Cap - Martin Immobilier.
Zapisałem adres i postanowiłem pójść tam jutro z samego rana. Zlustrowałem mur do końca, wróciłem przed bramę i jeszcze raz rozejrzałem się dokoła. Po prawej stronie, kilka metrów od wejścia stał duży kosz na śmieci. Sprawdziłem, czy nikt mnie nie obserwuje, potem powoli podszedłem do kosza i uchyliłem wieko.
Zawartość śmietnika świadczyła, że Fundacja Van Meegerena musiała opuścić „Primaverę” niedawno, bo w koszu znalazłem kilkadziesiąt rachunków za prąd, gaz, wodę, czynsz i telefony. Grzebałem w koszu przez kilkadziesiąt minut, ale nie znalazłem nic poza kartonami po owocach, pustych opakowaniach po jedzeniu i butelkach po napojach.
„Przydałoby się to wszystko przejrzeć w spokoju” - pomyślałem i zacząłem wyjmować zawartość śmietnika na pobocze szosy. Papiery układałem w kupki, a śmieci wkładałem do foliowych torebek. Opróżniłem w końcu cały kosz i zajrzałem ostatni raz do środka. Na samym dole został jeszcze strzęp papieru przyklejony do dna resztką soku, który musiał wyciec z którejś z butelek. Z obrzydzeniem zanurkowałem w koszu i wyłowiłem papier. Miał pięć centymetrów długości. Oddarto go u dołu jakiejś kartki A4. Chociaż papier przesiąkł ciemnoczerwonym sokiem widać było na nim wyraźnie wydrukowaną rycinę. Był to niewielki rysunek przedstawiający długi miecz skierowany w górę, który, niczym wonne latorośle oplatały płomienie. Ponad szczytem klingi znajdowały się trzy wyrazy wypisane piękną antykwą: Ordo Gladii Flammei.
- Zakon Płonącego Miecza... - wyszeptałem cicho.
- Co robisz, wariacie?! - zagniewany głos za plecami wyrwał mnie z zamyślenia.
Obróciłem się gwałtownie i nerwowym ruchem wcisnąłem do tylnej kieszeni spodni skrawek papieru. Byłem tak zatopiony w poszukiwaniach jakiegoś tropu, że nie usłyszałem jak pod „Primaverę” podjechała śmieciarka. Dwóch rosłych pracowników zakładu oczyszczania miasta podeszło do mnie, patrząc z niedowierzaniem to na śmieci, które wyjąłem z pojemnika, to na mnie. Ich miny nie wróżyły nic dobrego.
- Widziałeś go, Marcel?! - powiedział jeden z nich ironicznie, stając przede i biorąc się pod boki. - Jaki głupi kloszard, wyjął wszystko z kosza...
Przełknąłem ślinę i powoli zacząłem wycofywać się w kierunku stojącego w pobliżu wehikułu.
- Gdzie leziesz?! - powiedział drugi, wskazując na śmieci. - Chyba nie chcesz tego tak zostawić? Włóż to z powrotem na miejsce...
Nie miałem wyjścia. Musiałem zrobić co kazali. W trakcie pracy próbowałem zmiąć kilka kartek i schować je do kieszeni kurtki, ale nie udało się:
- Jesteś niepoprawny, wariacie... - zaśmiał się jeden ze śmieciarzy, kiedy wrzuciłem zawartość kieszeni do kosza - Możesz już iść... - dodał, a kiedy zobaczył, że zmierzam w kierunku wehikułu, wskazał mój pojazd koledze i rzucił: - Ten złom też pewnie znalazł na wysypisku!
Kolejna salwa śmiechu przetoczyła się nad moją głową.
- Albo poskładał go z tego, co udało mu się wygrzebać w koszach - ostatnie szyderstwo doszło mnie, kiedy zasiadałem za kierownicą.
Wściekły zatrzasnąłem drzwi, przełączyłem wehikuł w tryb rajdowy i ruszyłem. Nacisnąłem jednocześnie gaz i hamulec i z piskiem opon zrobiłem w miejscu kółko, a potem, mijając zdumionych śmieciarzy, których twarze mignęły mi jeszcze w świetle ulicznej latarni, pognałem w stronę miasta.
Znalazłem miejsce na kempingu i dopełniwszy obowiązku wieczornej toalety, ułożyłem się w wehikule i zasnąłem zmęczony wydarzeniami dnia.
* * *
Rano odwiedziłem główne biuro Roquebrune - Cap - Martin Immobilier. Właściciel agencji nieruchomości Jean - Michel Patoise okazał się być miłośnikiem kryminałów autorstwa Georgesa Simenona, więc, kiedy przedstawiłem mu swoją sprawę, z ochotą zgodził się pomóc. Dowiedziałem się, że „Primaverę” wynajął kilka lat temu człowiek, który przedstawił się jako John Ambrose Fleming, amerykański przemysłowiec z branży elektronicznej. Rysopis podany przez pana Patoise nie pozostawiał wątpliwości: John Ambrose Fleming i Pieter de Hooch był tą samą osobą. Ponieważ Fleming płacił rachunki bez opóźnień, sąsiedzi na nic się nie skarżyli, a w dodatku najemca przeprowadził na własny koszt remont budynku, pan Patoise nie miał powodów do niepokoju. Amerykanin wypowiedział umowę trzy dni temu i błyskawicznie się wyprowadził. Pan Patoise nawet trochę się zdziwił, ale Fleming zapłacił za następny miesiąc i w ten sposób zamknął usta agentowi handlu nieruchomościami. Klucze oddał wczoraj po południu.
- To był mój najlepszy klient... - westchnął ciężko, podnosząc brwi i nerwowo poruszając wąsikiem. - A tu taka zła niespodzianka... Mówi pan, że to przestępca? Czy aby na pewno?
- Przykro mi, ale nie mam wątpliwości.
- Nie szkodzi, nie szkodzi... - zapewnił mnie z nieco wymuszonym uśmiechem pan Patoise. - Podejrzewam, że chce pan obejrzeć dom?
- A mógłbym? - zapytałem zaskoczony.
- Oczywiście. Możemy tam pojechać choćby zaraz. Nikt się tam jeszcze po Flemingu nie wprowadził.
Świadek taki jak pan Jean - Michel, chętny do współpracy i gotowy lekko nagiąć prawo, by pomóc, trafia się niezwykle rzadko, ale, podobnie jak to bywa z jakimś potrzebnym nam przedmiotem czy notatką którą znajdujemy wówczas, gdy już nie jest nam do niczego potrzebna, otwartość pana Patoise na niewiele się przydała. Wspólnie przeszukaliśmy dom, w którym przez kilka lat rezydowała Fundacja Hana van Meegerena, ale oprócz pustych ścian, podłóg i sufitów nie znaleźliśmy tam niczego.
Zrezygnowany zostawiłem panu Patoise swój adres, na wypadek, gdyby jakiś nowy fakt wypłynął na wierzch i ruszyłem w drogę powrotną do Polski.
W czasie jazdy zastanawiałem się nad tajemniczą nazwą Zakonu Płonącego Miecza, który wydawał się być jakoś powiązany z działalnością Fundacji Van Meegerena. Pierwsze skojarzenie biegło oczywiście do Biblii i Księgi Rodzaju. Anioł z płonącym mieczem stał u wrót raju zagradzając Adamowi i Ewie drogę powrotu, gdy popełnili grzech pierworodny i zostali wygnani z Edenu. Według tradycji Kościoła Wschodniego strażnik zakończył swą służbę w dniu narodzin Chrystusa. Ale płonący miecz pojawia się także w mitologii nordyckiej. Jego posiadaczem jest bóg ognia, Surtur, władca Muspelheimu, „Krainy Płomieni”. Według wierzeń nordyckich miał swym ognistym mieczem wzbudzić ogień, który rozpoczął topnienie lodów Nilfheimu, „Krainy Mgieł”, i tym samym tworzenie świata z wody w ten sposób powstałej.
Płonący miecz pojawiał się w różnych postaciach w kulturze popularnej. Od gier fantasy począwszy, a skończywszy na laserowych mieczach bohaterów „Gwiezdnych Wojen”.
- Przynajmniej mamy pewność, że stoi za tym de Hooch - powiedział Pan Samochodzik następnego dnia, kiedy zrelacjonowałem mu moje perypetie na Lazurowym Wybrzeżu. - A jeśli dodamy do tego, że w swej przestępczej działalności odwołuje się do Hana van Meegerena, to możemy niestety przypuszczać, że jego nagłe zainteresowanie portretami trumiennymi zwiastuje nowe problemy.
- Jest tyle tropów...
- Mam takie wrażenie - szef szukał słów, by precyzyjnie wyrazić swą myśl - nie wiem czy słuszne... Ale wydaje mi się, że o Pieterze de Hoochu dowiadujemy się tylko tego, o czym on sam chce nam powiedzieć...
- Wyjął mi pan to z ust, szefie... - powiedziałem zadowolony, że ktoś mnie może rozumieć - ...taka myśl prześladuje mnie od czasu sprawy „wyklętych mistrzów”.
- Musimy więc pokrzyżować mu szyki... - pan Tomasz wpadł w zadumę. - Co on knuje? Jaki będzie jego następny ruch? - mówił w zamyśleniu. Nie przerywałem jego rozmyślań. Cierpliwie czekałem kilka minut, zanim odezwał się znowu: - Skoro wizyta na Lazurowym Wybrzeżu nic nie dała - powiedział z westchnieniem - musimy wrócić do pana Mieszkowskiego. Pojedziesz jutro do Złotej.
* * *
Wieś o pięknej nazwie Złota, leżąca blisko zachodniej granicy województwa mazowieckiego, mogłaby służyć za wizytówkę tego, co w przyrodzie mazowieckiej najpiękniejsze. Ze swoimi szerokimi polami ciągnącymi się zielenią do stóp lasów, z brzezinami prześwitującymi między liśćmi, z rozstajnymi krzyżami i przydrożną kapliczką której ściany bielą co jakiś czas niewidzialne ręce, by mogły świecić w wiosennym słońcu, z czuprynami wierzb na krótkich, pomarszczonych szyjach wzdłuż traktów. Wiosną i latem wioska jest nasycona jaskrawą zielenią. Pośród tej zieleni, w środku zdziczałego parku, jest dworek z końca XIX wieku. Jego odrapane ściany przypominają o dawnej świetności. Dwa, długie na około dziesięć metrów każde, parterowe skrzydła, rozdziela w środku piętrowy ryzalit z trójkątnym dachem i portykiem wspartym na kolumnach. Przed dworem znajduje się ogromny trójkątny gazon.
Podjechałem do budynku drogą biegnącą wzdłuż jego lewego boku. Zaparkowałem wehikuł, wszedłem po schodkach pod dach portyku i zobaczyłem wielką, żelazną kołatkę w kształcie głowy lwa, przytwierdzoną do pomalowanych na biało drzwi. Uderzyłem kilka razy mocno. Na reakcję nie musiałem długo czekać. Ze środka odezwało się najpierw tupanie, a potem okrzyk:
- Kogóż tam czarci niosą?! - powiedział pan Adam Mieszkowski głosem grubym, tubalnym, w którym wyraźnie jednak słychać było nuty wesołości.
Drzwi otwarły się i na poziomie mojej klatki piersiowej wychynęła z nich mała głowa z kosmykiem włosów i wąsikami. Pięćdziesięcioletni żylasty mężczyzna w rozchełstanej koszuli, z krzyżykiem zwisającym na piersi wpatrywał się we mnie ciekawie.
- Kim waćpan jesteś i czego tu szukasz? - zapytał właściciel głowy.
- Nazywam się Paweł Daniec - odpowiedziałem otrząsnąwszy się z zadziwienia, spowodowanego kontrastem pomiędzy potężnym głosem i mikrą figurą gospodarza dworu w Złotej. - Przyjeżdżam z Warszawy, z Ministerstwa Kultury i Sztuki, od pana Tomasza...
- Tomasza N. N.? - upewnił się Mieszkowski.
- Tego samego - przytaknąłem.
- Wybacz waść - powiedział przepraszająco - ale dopiero com oczy otworzył i w nocnym jeszcze jestem stroju. Zaczekaj tu chwilkę, a zaraz coś na grzbiet wzuję i porozmawiamy - to powiedziawszy zatrzasnął mi drzwi przed nosem.
„Co za maskarada? Facet gada jakby się naczytał za dużo Sienkiewicza” - pomyślałem.
Nie minęło dziesięć minut, a drzwi otwarły się znowu i musiałem przyjąć do wiadomości, że pan Adam Mieszkowski herbu Jastrzębiec, nie tylko mówi jak Sarmata.
- Wejdź waćpan do środka - rozkazał swym tubalnym głosem, stojąc w sieni, na tle perskiego kobierca. Był ubrany w czerwony kontusz z rękawami rozciętymi pod pachą pod którym błękitniał długi do ziemi żupan z szeregiem złotych guziczków zapiętych aż pod brodę. Szczególną uwagę zwracał szeroki prawie na pół metra złoty pas słucki, przepleciony złotogłowiem, z wyhaftowanymi ostami i kutasikami zwisającymi u końców. Na nogach szlachcica żółciły się, we wschodnim stylu zawinięte do góry, buty ze skóry, a u boku zwisała karabela z piękną rękojeścią.
Postąpiłem kilka kroków do przodu i popatrzyłem na boki. Poczułem się, jakbym właśnie cofnął się w czasie o kilkaset lat. Po lewej stronie znajdowała się jadalnia. Pod ścianami stały tam zielone ławy, a pośrodku zielony stół. Ścianę naprzeciwko wejścia zdobiły dwie skrzyżowane karabele, ponad którymi pysznił się herb pana Mieszkowskiego, Jastrzębiec. Tarcza przedstawiała odwróconą złotą podkowę z równoramiennym złotym krzyżem w środku. Wszystko na niebieskim tle. Ponad tarczą, na hełmie widać było jastrzębia, jedną nogą wczepionego w hełm, w drugiej trzymającego podkowę z krzyżem.
Pokój po prawej stronie na pierwszy rzut oka wyglądał na gabinet, bo pod ścianą pokrytą karmazynowymi makatami stał sekretarzyk z kałamarzem, z którego wystawały ptasie pióra. Izba pełniła też chyba funkcję pokoju gościnnego, bo na środku widać było intarsjowany pięknie stolik i cztery zydle wokół niego. Ścianę, oprócz różnych rodzajów broni, zdobiły także łby dzikich zwierząt, z umieszczonym nad oknem łbem łosia z wielkimi łopatami o rozpiętości przynajmniej dwóch metrów.
Z miejsca, w którym stałem, nie mogłem dojrzeć, co znajduje się na ścianach równoległych do tej, naprzeciw której stał Mieszkowski.
Moje zainteresowanie chyba sprawiło gospodarzowi przyjemność, bo uśmiechnął się nieznacznie i podkręcił wąsa.
- Nie każ mi waszmość być niegrzecznym i trzymać was w sieni. Proszę do jadalni. Odsapniesz tam waść nieco i posilisz razem ze mną przy śniadaniu.
Idąc za wyciągniętą zachęcająco ręką pana Mieszkowskiego wkroczyłem do jadalni. Krępy szlachcic szedł za mną w krok. Usiadłem przy stole i zdałem sobie sprawę, że w pomieszczeniu nie ma żadnych szafek ani sprzętu AGD. Zagadka rozwiązała się błyskawicznie, bo pan Mieszkowski podszedł do drzwi, które były w ścianie na prawo od wejścia i załomotał w nie pięścią, krzycząc przy tym:
- Maciek, hajdamako, wstawaj, słońce już wysoko!
Za drzwiami ktoś się poruszył, a po chwili otworzyły się i wyjrzał zza nich chłopak w szarym żupanie, nie tak zdobnym jak odzienie jego pryncypała, z głową ogoloną podług garnka. Oczy miał zaspane:
- Przepraszam, jaśnie panie dziedzicu, już śniadanie podaję - przy ostatnich słowach zakrył ręką usta rozszerzające się w potężnym ziewnięciu i zniknął w pomieszczeniu, które jak się domyśliłem musiało być kredensem, pokojem dla służby, w którym jednocześnie przechowywano zastawę i bieliznę stołową. Po chwili trzasnęły drzwi do położonej zapewne za kredensem kuchni i rozległy się stamtąd odgłosy nerwowej krzątaniny: wrzucanie drew do ognia, napełnianie naczyń wodą i trzaskanie garnków.
- Wziąłem go od rodziców na przyuczenie - pan Mieszkowski pochylił się konfidencjonalnie w moją stronę i kiwnął głową w stronę kredensu. - Chłopak zacny, do koni ma rękę i gotuje dobrze, jeno nieobyty nieco i dziki, jak to zwyczajnie u ludzi jego stanu. Ale, ale, zobaczysz waść, jaką polewkę waży - przy tych słowach gospodarz mój cmoknął w złożone palce. - Nim się jednak nią posilimy, wyjaw mi proszę, wasza miłość, jaka też sprawa cię sprowadza w moje skromne progi...
Po tej przemowie zrozumiałem, że mam do czynienia z szaleńcem, który uważa się za barokowego szlachcica. Urządzenie mieszkania, ubiór, sposób mówienia - wszystko to nie pozostawiało większych wątpliwości. Nie wiedziałem jeszcze, jakiego usposobienia jest pan Mieszkowski i w jaki sposób zareagowałby na próbę zdemaskowania jego obłędu. Pół biedy, gdyby przeszedł nad tym do porządku dziennego i zignorował mnie, ale co jeśliby sięgnął po szablę?
Postanowiłem więc nie dawać po sobie niczego poznać, tym bardziej że Mieszkowski wydawał się mieć kontakt z otaczającą go rzeczywistością i nie zdziwił go ani mój ubiór, ani sposób mówienia.
- Przede wszystkim pragnę przekazać panu serdeczne pozdrowienia od pana Tomasza - powiedziałem, szukając w jego oczach błędnej iskierki szaleństwa.
- A dziękuję, dziękuję! - odparł z szerokim uśmiechem ukazując nieco zepsute zęby. - Kłaniaj mu się waszmość ode mnie. Czy pan Tomasz zdrów aby?
- Jak ryba - pośpieszyłem z wyjaśnieniami.
Pan Mieszkowski musiał wyczuć w moim głosie wahanie, bo zapytał:
- A starość go trochę do ziemi, niby drzewa wiekowego, nie przygięła?
- Zgadł pan. Nawet martwię się trochę... - powiedziałem szczerze.
- Panie Daniec - odpowiedział na to Mieszkowski patrząc na mnie mądrymi oczyma. - Imć Tomasz jest nie tylko człek prawy, on jest także jako drzewo z wierzchu korą starą latami obrosłe. Zda się, że do niczego więcej, niż by nim w piecu palić niezdatne. Zdziwiłby się jednak ten, co by takie drzewo ściął. Bo w środku pnia spróchniałego i wyschniętego znalazłby rdzeń świeży, młody i zielony, który to sprawia, że drzewo z pozoru stare owoc większy jeszcze wydać może niż inne, od niego młodsze.
Mądre słowa pana Mieszkowskiego sprawiły, że zamilkłem na chwilę i odezwałem się dopiero, kiedy Maciek postawił przed nami talerze z parującą zupą w której pływały kawałki twarogu i pokrojone w ćwiartki jajka. Zupa pachniała trochę jak grzane piwo, ale była zabielana i nie miała w sobie nic z klarowności pilznera.
Pan Mieszkowski zauważył moje zdziwienie i powiedział z uśmiechem:
- Ach ci dzisiejsi młodzi, w świecie żyją, nic o świecie nie wiedząc. Zastanawiasz się pewnie waćpan, co do jedzenia dostałeś?
- Na to wygląda... - odpowiedziałem spoglądając w talerz.
- Nie krzyw się tak waszmość! - napomniał mnie półżartem, półserio pan Mieszkowski. - To jest - zaczerpnął zupy z talerza i uniósł wysoko łyżkę patrząc na mnie znacząco - najwyborniejsza polewka piwna, jaką miałeś okazję zjeść i... zapewniam cię, że nigdy więcej już tak dobrej nigdzie nie skosztujesz!
Maciek, który stał za plecami pana Mieszkowskiego, zauważywszy, że na niego patrzę, rzucił okiem na swego pracodawcę, potem uniósł oczy ku górze, jednocześnie westchnął bezgłośnie i stuknął się kilka razy w głowę. Trudno mi było stwierdzić, czy wyraża w ten sposób dezaprobatę dla pochwał wygłaszanych na temat jego polewki, czy dystansuje się do stanu nerwów swego pryncypała. Potem obrócił się na pięcie i zniknął za drzwiami kredensu.
- Czemu się waszmość wzbraniasz od jedzenia, skoro wyjawiłem ci, co jest w talerzu? - dopytywał się pseudo - Sarmata.
- Przyjechałem tu do pana mechanicznym rumakiem... - zacząłem.
- To znaczy samochodem? - zapytał bystro pan Mieszkowski. Mógłbym przysiąc, że na jego twarzy zatańczyło przez ułamek sekundy coś w rodzaju rozbawienia.
- No właśnie, samochodem. I nie mogę prowadzić po spożyciu alkoholu.
- Tym się waszmość nie trap - Mieszkowski zaczerpnął z talerza polewki i zjadł ze smakiem. - Zostaniesz na noc we dworze. A że dobrze waćpanu z oczu patrzy i żeś pana Tomasza przyjacielem, a pewnie, jak i on historykiem, pogwarzymy sobie troszkę przy miodku, a skoro świt, dosiądziesz, jak go waćpan nazwałeś, mechanicznego rumaka i do stolicy nazad ruszysz. A teraz jedz wasze, bo ci polewka stygnie!
Cóż było robić? Zanurzyłem łyżkę w gęstej zupie, podniosłem ją do ust i ostrożnie spróbowałem. Okazała się nadzwyczaj smaczna. Szybko opróżniłem talerz. Wytarłem go nawet chlebem.
- Wiedziałem, że waćpanu posmakuje - rzekł z uśmiechem Mieszkowski, odkładając na bok talerz. - Przejdźmy teraz do kantorka, byś mi mógł waszmość wyjawić, co cię do mnie sprowadza.
Pan Mieszkowski poprowadził mnie do pokoju na prawo od wejścia. Zasiedliśmy przy intarsjowanym stoliku na zielonych zydlach. Gospodarz rozlał do rżniętych w szkle kielichów miodu z kamionkowej butelki i pociągnąwszy solidny łyk, spojrzał na mnie pytająco.
- Chodzi o portret trumienny z pańskiej kolekcji...
- Tej kolekcji? - Mieszkowski wskazał ruchem głowy na lewą ścianę z filuternym uśmieszkiem.
Obróciłem głowę i zobaczyłem jeden z najwspanialszych zbiorów portretów trumiennych w Polsce. Składało się na niego około pięćdziesięciu obrazów. Ze ściany patrzyli na mnie Sarmaci i Sarmatki. Niektórzy życzliwie, inni poważnie i jakby z napomnieniem, a jeden ze sportretowanych miał nawet we wzroku jakąś zapowiedź psoty. Byli wśród nich ludzie odziani z przepychem w futra z gronostajowymi wyłogami, byli tacy, których stać było tylko na nieco skromniejszy przyodziewek, składający się z żupana i kontusza, albo - ze względu na przynależność do stanu duchownego - przedstawieni zostali w skromnej sutannie z koloratką. Nieważne jednak jakiej płci czy wieku były portretowane osoby, nieważne jaki zgromadziły majątek, ich portrety miały jedną wspólną cechę: były realistyczne. Artyści, którzy je wykonywali nie oszczędzali swych modeli i przedstawiali wszystkie niedoskonałości z fotograficzną niemal precyzją: za duże głowy, zmarszczki, blizny i szramy, podwójne podbródki, zaciśnięte usta, za duże brzuchy, zakola i łysiny.
- Wspaniała - powiedziałem z podziwem. - Zebranie takiej kolekcji musiało panu zabrać wiele lat...
- I pochłonęło sporo grosza. Ona jest ową przyczyną dla której nie mogę wyremontować dworu... - przez chwilę patrzył na swoje portrety, a potem zapytał z niepokojem: - Czy masz może waćpan jakieś zastrzeżenia do warunków, w których przechowuję wizerunki?
- Nie o to chodzi - pospieszyłem z tłumaczeniem. - Widzi pan, przyjechałem właściwie z pytaniem, czy nie sprzedawał pan ostatnio któregoś ze swoich portretów?
- Nigdy nic nie sprzedałem - rzekł z widoczną pogardą pan Mieszkowski. - Jam nie byle jaki handlarzyna, jam ziemianin!
- Przepraszam... - zmitygowałem się, klnąc się w duchu, że zapomniałem o sarmackiej niechęci do parania się handlem. - Źle zadałem pytanie. Czy ktoś nie chciał od pana kupić któregoś z obrazów?
- A bo to raz! - uśmiechnął się pan Mieszkowski. - Moja kolekcja wielką cieszy się w kraju sławą i często w moje progi zdarzało się zawitać handlarzom dzieł sztuki. I zawsze smakiem przyszło im się oblizać, z kwitkiem odejść. I zawsze tak będzie! - rzekł buńczucznie. - Póki tchu mi stanie!
- Kiedy ostatnio miał pan taką wizytę?
- Pozwól mi waść pomyśleć... - rachował coś na placach, strzygł wąsem, a potem odpowiedział pewnie: - Będzie z kwartał temu.
Poruszyłem się niespokojnie na krześle. Przecież portret Szczepana Mieszkowskiego sprzedano na aukcji niecałe trzy miesiące temu!
- Kto to był?
- Zda się, że etnograf jakowyś. Obrazy moje oglądał, mierzył, przez szkiełko patrzył. Powiadał, że to do pracy.
- Jak wyglądał? - pytałem coraz bardziej niecierpliwie.
- Niski, brzuchaty, włosy siwe. Binokle na nosie, w ręku duża teczka, gadał ze szwabska.
- Przedstawił się?
- Zapytałem go o to... Przez chwilę nad tym dumał, a potem odrzekł, że zwie się Gerard ter Borch. Ale zbyt długo się nad tym zastanawiał, więc myślę, że nie tak jego prawdziwe brzmiało miano.
„Gerard ter Borch!” - pomyślałem z rozpaczą. „Tak się przecież nazywał jeden z wielkich malarzy holenderskich! Czyżby Pieter de Hooch alias »Prometeusz« uderzył po raz kolejny? I do tego już trzy miesiące temu. Ciekawe, czy ukradł portret antenata pana Mieszkowskiego? Pan Adam mówił, że człowiek, który go odwiedził miał ze sobą dużą teczkę...”
- Czy zostawiał pan swego gościa samego w tym pokoju? - zapytałem.
- A jakże! Nie zwykłem szpiegować moich gości! - pan Mieszkowski na chwilę zamilkł, a potem zapytał z obawą. - Czemu waść o to pytasz... Znasz może tego człowieka?
- Prawdopodobnie. Jeśli się nie mylę, jest to przestępca, sam siebie nazywający „Prometeuszem”. Boję się, że mógł ukraść jeden z pańskich obrazów i sprzedać go potem na aukcji... Czy kiedy pan wszedł do pokoju, nie dotykał on czasami obrazu pańskiego szacownego antenata?
- Skąd waść wiesz? - Mieszkowski poruszył się niespokojnie na krześle i spojrzał na mnie podejrzliwie. - Może jesteś czarownikiem?
- Nic z tych rzeczy - uspokoiłem go gestem. - Domyśliłem się. Ale to znaczy, że „Prometeusz” mógł podmienić pański obraz.
- Jakżesz to możliwe? - zapytał zdziwiony. - Zaraz bym się poznał...
- Niekoniecznie. Dobry fałszerz - rzekłem, a przypomniawszy sobie, że nazwa Fundacji Pietera de Hoocha pochodziła od najsławniejszego z fałszerzy, ciągnąłem dalej - a mam prawo podejrzewać, że „Prometeusz” zna się na podrabianiu doskonale, potrafi sfałszować obraz tak, że nie pozna się na tym nawet wieloletni właściciel.
- Mógłbyś wasza miłość - spytał zmartwiony Mieszkowski - spróbować wyświetlić, czy przodka mego wyobrażenie - tu wskazał na wizerunek pana Szczepana - prawdziwym jest czy podrobionym?
- Mogę przeprowadzić kilka prostych prób... - rzekłem z wahaniem.
- Tedy poczynaj waszmość wedle swej wiedzy - powiedział smutno. - Ja tymczasem skoczę do piwniczki i wydobędę stamtąd flaszkę nalewki wybornej, by niespokojność nerwów nią ukoić...
Pan Mieszkowski oddalił się w kierunku kuchni, a ja podszedłem do obrazu. Na pierwszy rzut oka portret wyglądał na oryginał. Porządna krakelura, wiekowy kurz, stara farba. Sięgnąłem do plecaka i wyjąłem z niego, przygotowaną specjalnie na tę okazję buteleczkę czystego spirytusu i opakowanie waty higienicznej. Odkręciłem butelkę i postawiłem ją na podłodze. Po pokoju rozszedł się ostry zapach alkoholu. Oderwałem kępkę waty, podniosłem butelkę, przyłożyłem do końca szyjki watę i przechyliłem naczynie.
- Zobaczymy, jak to zniesiesz... - szepnąłem do siebie i nasączony wacik zbliżyłem na odległość centymetra do blachy obrazu. Z napięciem wpatrywałem się w tampon, ale, chociaż trzymałem wacik przy płótnie od dobrych dwóch minut, alkohol nie reagował.
- Widzę, że waćpanu fermentum w głowie namąciło! - wykrzyknął pan Mieszkowski, który zdążył już wrócić z piwniczki. - A może Chrystus Pan czartowi przez usta do ciała waszej miłości wniść pozwolił? Wezwałbym do waćpana księdza, by egzorcyzmy odprawił, zda mi się jednak, że za pierwszą z wymienionych przeze mnie przyczyną na mój majątek nastajesz!
- Ależ, panie Mieszkowski! - wykrzyknąłem z wyrzutem. - Ja chcę w ten sposób sprawdzić, czy pański obraz jest prawdziwy!
- Pozwól waszmość, że najpierw ja sprawdzę, czy w waćpana żyłach krew płynie prawdziwa - odparował z przekąsem, wprawnym ruchem wyjął z przytroczonej do pasa pochwy karabelę i ruszył na mnie z zaciętym wyrazem twarzy.
Przełknąłem ślinę i widząc, że gospodarz nie żartuje, rzuciłem się do ucieczki. Skoczyłem w kierunku stolika, w ostatniej chwili unikając spadającej ze świstem w moją stronę szabli, która wbiła się w drewnianą podłogę. Pan Mieszkowski przez chwilę mocował się z ostrzem, a wyjąwszy je z deski, kopnął butelkę ze spirytusem, która potoczyła się pod ścianę i rozbiła, rozpryskując wokół cuchnącą ciecz.
- Oczajduszo! Jabłek z cudzego sadu ci się zachciało! - wrzeszczał czerwony z gniewu pan Mieszkowski goniąc mnie wokół stolika. - Ludzi po domach nachodzisz! Jako mysz podła szkodę czynisz! Nauczę cię ja moresu! - ostatnim słowom towarzyszyło kolejne cięcie karabeli.
Mieszkowski uderzył przez stół, prawie się na nim kładąc i byłby mnie dosięgnął, gdybym nie salwował się ucieczką do sieni.
Rzuciłem się do drzwi, zatrzasnąłem je za sobą i dyszałem oparty o nie plecami. Uwięziony po drugiej stronie Mieszkowski najpierw coś do mnie wykrzykiwał, a potem począł uderzać w drzwi ostrzem. Odskoczyłem od nich w ostatniej chwili, tuż przed tym jak srebrzysta szabla zmasakrowała drewno i pokazała się w wyrąbanym otworze.
- No, podłoto! - darł się Mieszkowski. - Poczekaj, aż cię dopadnę! - a widząc, że biorę nogi za pas, dorzucił wściekle: - Nie uciekaj, rzezimieszku. I tak cię pochwycę!
Nie czekałem na spełnienie tych gróźb. Gospodarz Złotej był najwyraźniej w bitewnym szale i nie należało mu wchodzić w drogę. Obiegłem dom i po drugiej jego stronie w drzwiach prowadzących do parku zobaczyłem Maćka, który opierał się plecami o framugę i palił papierosa.
Na mój widok trochę się zmieszał i w pierwszej chwili chciał chyba wyrzucić papierosa, ale szybko zmitygował się i patrzył na mnie ze spokojem przemieszanym z lekceważeniem.
- Co się stało? - zapytał.
- Pan Mieszkowski oszalał - wydyszałem z trudem zatrzymując się u stóp schodków, na których szczycie stał Maciek. Chce mnie zabić szablą bo sprawdzałem, czy jeden z jego obrazów nie jest falsyfikatem, używając do tego alkoholu!
- To normalne - powiedział Maciek. - Przynajmniej trzy razy w tygodniu sięga po karabelę. Ostatnio rzucił się na mnie, kiedy nie doprawiłem barana tak jak lubi. Ale niech się pan nie boi - rzekł spokojnie. - Jest na to sposób.
- Jaki? - wykrzyknąłem, jakbym był tonącym potrzebującym koła ratunkowego, ale Maciek nie zdążył mi powiedzieć, bo zza rogu budynku odezwały się gniewne okrzyki pana Mieszkowskiego.
- Gdzieś się schował, bandyto?! Nie odjechałeś swoją poczwarą, więc pewnie jesteś w ogrodzie? Maciek, Maciek, hajdamako, pomóż mi złapać Dańca, byle żwawo...
Maciek rzucił papierosa w krzaki i ruszył w stronę, z której dobiegały okrzyki Mieszkowskiego.
- Niech pan patrzy - rzucił tajemniczo, przechodząc obok mnie.
Zanim Maciek doszedł do rogu budynku, zjawił się Adam Mieszkowski. Z rozwichrzonym włosem, żupanem rozpiętym pod gardłem i rozchełstanym, z szablą w ręku.
- Tu jesteś, czarci pomiocie! - wykrzyknął ujrzawszy mnie i zamachał w moją stronę szablą.
- Jaśnie Oświecony panie ordynacie Złocieński, wielmożny panie Adamie Janie Zenobiuszu Mieszkowski herbu Jastrzębiec! - powiedział mocnym tonem Maciek.
Jego słowa spowodowały, że szlachcic zatrzymał się, jakby rażony piorunem i powtórzył ostatnie słowa, chwytając się za kołnierz żupana z miną nieco oszołomioną:
- A tak, Mieszkowski! A tak, herbu Jastrzębiec! To ja! Czego chcesz ode mnie, Maciek? - spojrzał gniewnie na służącego.
- Zbytniś waćpan gorączka. Czemuś do tak wielkiej srogości przyszedł, kiedy człowiek ten nic ci nie uczynił? Nie wstyd waćpanu?
Pan Mieszkowski odetchnął głęboko, najpierw opuścił szablę, potem schował ją do pochwy, wreszcie pochylił głowę i położył lewą dłoń na czole, jakby go bolała głowa albo jakby się nad czymś zastanawiał. W końcu wstrząsnął nim dreszcz i potrząsnął głową jakby mu ją ktoś oblał kubłem zimnej wody.
- No tak. Znowu mnie rozum odszedł - rzekł po chwili. Podrapał się w głowę i zwrócił do mnie: - Wybaczysz mi, waćpan, żem cię z ostrzem obnażonym po dworze i parku ganiał? - wyciągnął w moim kierunku rękę.
- Wybaczam, waszej miłości - odpowiedziałem podając mu rękę i specjalnie stylizując słowa na staropolszczyznę, bo zrozumiałem już na czym polegał „sposób” Maćka. Pan Mieszkowski najwyraźniej uważał się za szlachcica. Choroba jednak nie zaćmiła mu umysłu do tego stopnia, że nie był w stanie rozumieć osobliwości swego zachowania. Dlatego każdy przejaw solidarności z jego wyobrażeniami, który nadchodził z zewnętrznego, nieszlacheckiego świata, przejaw taki jak choćby mówienie na staropolską modłę, przynosił ulgę jego udręczonej głowie i tonował jego wybuchowy temperament.
- To, że mi przykro - zastrzegł się pan Mieszkowski - nie znaczy jeszcze, że pozwalam czynić waszmości jakiekolwiek przy obrazie przodka mego eksperymenta. Czynię to zastrzeżenie, nie żeby waćpanu kłody pod nogi rzucać i nie dlatego, żebym nie dopuszczał do się myśli o podłym fałszerstwie, ale z tej prostej przyczyny, że jeśli obraz jest prawdziwy, ma pozostać w nienaruszonym stanie, jakim został po mym przodku. Musisz znaleźć inny sposób, by odkryć, czy obraz jest prawdziwy, czy ktoś go niecnie podrobił. Widzę jednak po twarzy waszeci - popatrzył na mnie nieco rozbawiony - że masz rozum tęgi i rozwiązanie łacno znajdziesz.
Nie podzielałem wiary pana Mieszkowskiego w moje nadzwyczajne predyspozycje intelektualne. Nie potrafiłem sobie wyobrazić, w jaki sposób miałbym dowiedzieć się, czy obraz jest prawdziwy, nie oddając go do laboratorium, celem przeprowadzenia szczegółowych testów.
- A teraz - szlachcic podciągnął pas słucki, który opadł mu podczas bieganiny nieco poniżej bioder - zjemy obiad. Gotowyś z zupą, Maciek?
Sługa skinął w potwierdzeniu i zniknął w dworze.
- Tedy dobrze - rzekł pan Mieszkowski, a w jego oczach pojawiły się ogniki zadowolenia - nic tak nie poprawia humoru, jak przednia strawa.
Nigdy wcześniej nie jadłem „prawdziwego szlacheckiego obiadu” i chociaż czytałem na ten temat sporo, to nie spodziewałem się jak bardzo męcząca może być taka uczta.
Na pierwszy ogień poszedł żurek z białą kiełbasą, a że byłem głodny („Jedz waszmość, jedz na zdrowie” - śmiał się pan Mieszkowski) poprosiłem nawet o dokładkę, nie wiedząc przez co będę musiał jeszcze przejść. Potem Maciek uraczył nas kapustą kiszoną ze skwarkami, kaszą jaglaną i wyborną pieczenia z dziczyzny. Do tego wszystkiego wódka i piwo w sporych ilościach.
Po godzinie biesiadowania miałem brzuch tak pełny, że ledwie mogłem się ruszać i chciałem wstać od stołu, ale pan Mieszkowski spojrzał na mnie groźnie i rzekł:
- Jak to, waszmość na bigos nie zaczekasz? A potem w stolicy rozpowiadał będziesz, że cię nie ugościłem, bo musisz wiedzieć, że jako kamień szlachetny zdobi królewską koronę, tak bigos obiadu najwspanialszym jest klejnotem.
- Oczywiście, że spróbuję bigosu - odpowiedziałem bełkotliwie, czując nadchodzące mdłości.
Z przerażeniem patrzyłem na Maćka, który, na polecenia pana Mieszkowskiego, kładł na mój talerz „porządną kopę” bigosu. Zdołałem wtłoczyć go w siebie pod czujnym okiem pana Mieszkowskiego, a wtedy gospodarz, który zdawał się nie odczuwać skutków posiłku, nalał nam po pucharze, jak to sam określił „wybornego węgrzyna”, wstał i wygłosił toast:
- Zdrowie Pawła Dańca!
- W ręce wasze! - odwzajemniłem się.
- A teraz duszkiem, panie Pawle! - zakrzyknął gospodarz i wychylił cały puchar jednym tchem, po czym rozbił sobie na głowie szklane naczynie.
Nie chcąc być gorszym zacząłem pić, ale spełniłem zaledwie połowę szklanicy, gdy głowę omotała mi ciemność i zwaliłem się nieprzytomny na krzesło.
Następnego ranka bardzo bolała mnie głowa. Szlachecka kuchnia, a szczególnie upodobanie naszych przodków do wielkiej ilości trunków wyraźnie mi nie służyły.
- Napij się waszmość - rzekł do mnie przy śniadaniu pan Mieszkowski, podając mi przez stół słoik pełny kiszonych ogórków i zielonkawej wody. - Zaraz ból odbieży. No, przynajmniej mnie zwyczajnie pomaga...
Zdesperowany poszedłem za jego radą.
Lodowata ciecz mile wilżyła wysuszony przełyk, a i ból na chwilę ustał.
- Widzisz waćpan, takąż kurację na poranną cephalalgia (ból głowy) od lat w rodzinie stosujemy, nigdy zawodu nie doznawszy. A tym jest ona sercu mojemu droższa, że wodę z ogórków kiszonych za najlepszy w świecie mam rarytas.
- I mnie wyborną się zdaje - powiedziałem znów stylizując wypowiedź na staropolszczyznę, bo chciałem zapytać pana Mieszkowskiego, czy nie zgodziłby się jednak oddać portretu do laboratorium. - Może waść jednak pozwolisz konterfekt zacnego przodka zbadać? Znacznie by to ułatwiło sprawę... - zagadnąłem nieśmiało.
Pan Mieszkowski nie wybuchnął jak wczoraj, ale powiedział spokojnym, choć stanowczym tonem.
- O, masz go! W uporze się zatracił i jak mucha ciągle mnie kąsać będzie... Raz rzekłem waści i powtórzę: Obrazu badać nie pozwolę! - przy tych słowach chciał uderzyć pięścią w stół, ale w ostatniej chwili się powstrzymał. - Nie idzie tu tylko o to, że badań owych się boję i nie myśl wasze, że ci nie ufam - zastrzegł się, podnosząc do góry wskazujący palec. - Wiem, że obraz byś tu do mnie ten sam przywiózł. Zrozum, że o inną tu rzecz jeszcze chodzi. Otóż mój przodek, Szczepan Mieszkowski, testament zostawił, w którym obrazu poza dom wywozić zakazuje i każdego, kto by się tego dopuścił, zza grobu przeklina i po nocach straszyć przyobiecuje. Nie były to czcze przechwałki i klątwa na wiatr rzucona. Imaginuj waszmość sobie, że mój pradziad, z rodzinnych włości wynieść się przez wojnę jakowąś zmuszony, obraz ze sobą na wygnanie zabrał. Ledwie z wojny wrócił i w dworze rodzinnym na nowo osiadł, obraz przodka na miejscu dawnem powiesił.
Nieprzejednany jednak był nasz praszczur, Szczepan Mieszkowski. Po nocach począł pradziada mego straszyć, do takiej go rozpaczy przywiódłszy, że ten ze zgryzoty w trzech leciech zmarł. Od tamtej pory nikt obrazu poza dwór nie wyniósł i staruszek, pan Mieszkowski, spokojnie w grobie leży, ludzi zacnych nie nagabując. I niech tak zostanie. No, napij się waszmość jeszcze wody z ogórków... - przesunął w moją stronę słój - biały jesteś na twarzy, niczym Francuzik przypudrowany.
Zrozumiałem, że nic nie wskóram i nie pytałem o to więcej. Gościnny pan Mieszkowski zachęcił mnie do tego, bym został w jego dworze aż wydobrzeję, co skwapliwie uczyniłem, bo nie chciałem ruszać w drogę, nie będąc pewny, że całkiem ustąpiły skutki wczorajszej gościny.
Po powrocie do Warszawy nie miałem zbyt wiele czasu, by zastanawiać się nad tym jak rozwiązać sprawę wykonania ekspertyzy obrazu pana Mieszkowskiego. Zaraz po przyjeździe pan Tomasz pokazał mi katalogi z domów aukcyjnych, które przyszły poranną pocztą.
- Nie myliło mnie przeczucie - powiedział z miną, w której nie było ani grama tryumfu, za to bardzo dużo zatroskania. - Ktoś specjalnie chce podgrzać rynek. Zobacz, ile portretów trumiennych będzie wystawionych na najbliższych aukcjach. A jakie mają estymacje!
Portretów było dwanaście, a estymacje sięgały nawet pół miliona złotych.
- Wiesz, co jest najgorsze, Pawle? - powiedział Pan Samochodzik, kiedy skończyłem przeglądać katalogi i nie czekając na moją odpowiedź, dodał: - To, że nie możemy nic zrobić. Tylko obserwować i czekać na błąd naszego przeciwnika...
Miał rację. Następne tygodnie upłynęły nam na kontrolach w domach aukcyjnych. Żądaliśmy dokładnych badań wystawianych portretów trumiennych w celu określenia ich autentyczności i potwierdzania pochodzenia dzieła za pomocą dokumentów. W ten sposób udało się nam wyeliminować dwa obrazy i na aukcjach pojawiło się dziesięć portretów trumiennych.
Byliśmy na wszystkich aukcjach. Od razu też zauważyliśmy, że w licytacjach biorą udział „Spółdzielcy”. Znaliśmy ich dobrze z działalności na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, ale co mogliśmy zrobić? Przecież nie da się nikomu zabronić brania udziału w licytacji. A potem zapanowała „trumienna gorączka”. Nie będę się o niej rozpisywał, bo była to głośna sprawa i każdy chętny może prześledzić jej przebieg w gazetach z tamtego czasu. Dodam tylko, że robiliśmy wszystko, żeby zapobiec katastrofie, która, jak na to wskazywała historia spekulacji, musiała nieuchronnie nastąpić. Zaostrzaliśmy więc kontrole i tropiliśmy złodziei kradnących portrety z kościółków i prowincjonalnych muzeów. W miarę możliwości staraliśmy się też prowadzić jak najszerszą akcję przeciw handlowi portretami trumiennymi i chociaż udało się nam wystąpić w kilkunasto programach telewizyjnych i radiowych, opublikować ponad setkę artykułów w gazetach oraz potajemnie zainicjować akcję „Nie portretom, nie szaleństwu”, to i tak nasze działania były kroplą w morzu potrzeb.
Termin „Wielkiej Wrześniowej”, jak nazwano imprezę, na której miały pójść pod młotek trzy setki portretów trumiennych, zbliżał się nieuchronnie, a my coraz bardziej czuliśmy się jak para Don Kichotów.
- To jest jak walka z wiatrakami... - westchnął trzy dni przed aukcją pan Tomasz, odrzucając z niechęcią gazetę z obliczem jakiegoś Sarmaty na stos podobnych periodyków z ostatnich miesięcy i upijając łyk czarnej kawy ze szklanki.
- O nie, szefie - zaprotestowałem - „Prometeusz”, a jestem pewien, że on za tym stoi, nie jest urojonym niebezpieczeństwem.
- Sam już nie wiem, Pawle. On, jeśli to rzeczywiście jego sprawka, tylko rzucił kamyczek, który pociągnął za sobą lawinę. Prawdziwe niebezpieczeństwo tkwiło zawsze w naszym charakterze, tak skłonnym do narodowej megalomanii. On je tylko dostrzegł i wykorzystał do swoich celów.
- No właśnie, panie Tomaszu. Ostatnio byliśmy tak zajęci, że nie mieliśmy nawet czasu porozmawiać na temat „Prometeusza”. Jak pan sądzi, po co to wszystko?
- Chciałbym to wiedzieć - rzekł smutno pan Tomasz. - Mam wrażenie, że ten człowiek zawsze doskonale kontroluje sytuację i pokazuje nam tylko te tropy, które chce, byśmy widzieli. Tak było gdy zmagałeś się z nim w drodze do „skarbu von Orselna”. Pamiętasz, opowiadałeś mi, że czułeś się wtedy, jakbyś grał w jakimś przedstawieniu? On zawsze kieruje wydarzeniami tak, żeby na końcu dostał to, czego chce i nikt nie jest w stanie mu w tym przeszkodzić. Obawiam się, że jest tak i teraz. Naszą sytuację można porównać do partii szachów. Jesteśmy niezłymi graczami, bo znamy się na naszym fachu i udało się na odkryć, że de Hooch chce podgrzać rynek, ale on jest arcymistrzem, który tak zaplanował rozgrywkę, że tylko on zna moment, w którym dokona ostatecznego ataku. Obawiam się, że będziemy bezradni, gdy usłyszymy słowa: „Szach, mat”.
W swojej naiwności nie chciałem uwierzyć panu Tomaszowi i podjąłem ostatnią próbę ratowania sytuacji. Napisałem list wzywający do opamiętania i przy wydatnej pomocy Pana Samochodzika udało mi się skłonić kilkunastu wybitnych intelektualistów do złożenia na nim podpisu, a największe polskie dzienniki do opublikowania go w sobotnich numerach na pierwszej stronie.
W piątek, dwa dni przed „Wielką Wrześniową”, około godziny czwartej po południu patrzyłem z zadowoleniem na swoje dzieło i ciągnące się pod nim drugie słupki znakomitych autografów. Przebiegłem je wszystkie wzrokiem i zdałem sobie sprawę, że nie ma wśród nich podpisu pana Tomasza. Czym prędzej więc poszedłem do jego gabinetu, by nadrobić to niedopatrzenie.
Pan Tomasz siedział za biurkiem z twarzą zasłoniętą książką. Kiedy wszedłem, gwałtownie ją zamknął i położył stroną tytułową do dołu, ale zdążyłem spostrzec, że było to „Poza dobrem i złem” Fryderyka Nietzschego.
- Czyta pan? - zapytałem.
- To może zaczekać - na szczerej twarzy Pana Samochodzika pojawił się rumieniec. - Nie powinienem tego robić w czasie pracy... Siadaj... - wskazał krzesło. - Ale dzisiaj rano dostałem dziwną przesyłkę.
- Co w niej było?
- Trzy książki. „Poza dobrem i złem” Nietzschego, to właśnie czytałem, kiedy wszedłeś - wskazał na leżący po jego prawej stronie tom - „Życie bez zasad” Henry'ego Davida Thoreau i „Kradzież Mony Lizy” Winfrieda Lüschburga. Wiesz, Pawle, tak dawno nie czytałem nic z filozofii, że już prawie zapomniałem, jakie to przyjemne - uśmiechnął się do mnie jak dziecko, które przed chwilą odbyło swoją pierwszą przejażdżkę na kucyku. - No, ale jesteśmy w pracy, poczytam sobie później... Co tam masz?
- Ten list do gazet - rzekłem, przestając myśleć o dziwnej przesyłce i podając szefowi kartkę. - Brakuje tylko pańskiego podpisu.
- Nie wiem, czy powinienem... - krygował się pan Tomasz. - Tyle tu znakomitych nazwisk...
- Pańskie nazwisko też jest znakomite - odparowałem, a pan Tomasz z ciężkim westchnieniem złożył swój podpis pod listem.
- No to jeszcze wyślę to do redakcji i idę do domu. Do widzenia, panie Tomaszu... - podałem mu rękę, a on odwzajemnił mój uścisk. - I miłego weekendu!
- Nawzajem, Pawle. Do zobaczenia w poniedziałek. Ciekawe, z czym wtedy przyjdzie się nam zmierzyć?
- A propos - rzuciłem już od drzwi - będzie pan oglądał „Wielką Wrześniową”?
- Jeszcze nie wiem... - powiedział pan Tomasz - może się skuszę... Jeśli zdążę skończyć tego Nietzschego i nie wpadnie mi w ręce jakaś inna frapująca lektura.
- Ja wybieram się na żagle - zdradziłem swoje weekendowe plany - ale będę w ministerstwie w poniedziałek z samego rana... Zwarty i gotowy, żeby razem z panem gasić ogień, którego nie zaprószyliśmy...
- Och, myślę, że rynek nie załamie się tak szybko... - powiedział pan Tomasz kładąc rękę na książce. - Musimy tym biednym ludziom dać tydzień lub dwa, zanim ochłoną albo zanim pojawi się jakaś niespodziewana - to słowo Pan Samochodzik wymówił z przekąsem - plotka...
- Już panu nie przeszkadzam, niech pan sobie czyta - pozdrowiłem go ręką i zacząłem zamykać drzwi.
- Ty mi nigdy mi nie przeszkadzasz... - powiedział mój szef. - Aha, i pomyślnych wiatrów! - dobiegło mnie zza prawie już zamkniętych drzwi.
- Dzięki, szefie - odpowiedziałem i wróciłem do siebie. Posłałem faks do gazet, a potem pojechałem do swojej kawalerki, zabrałem spakowane zawczasu rzeczy i ruszyłem nad Zalew Zegrzyński. Po godzinie halsowałem już na wypożyczonym jachcie o nazwie, nomen omen, „Sarmata”.
Wiatr, który dmuchał mocno przez cały weekend, przegonił mi z głowy złe myśli.
„Sarmata” nosił mnie wspaniale na swoim grzbiecie, słońce grzało nieprzerwanie, a wieczorne ogniska, nad którymi smażyłem smakowite kiełbaski, pozwoliły zapomnieć o problemach w pracy i wypocząć.
W niedzielę wieczorem siedziałem na rufie „Sarmaty” i jadłem pierwsze tego lata czereśnie. Strzelałem pestkami. Małe pociski leciały łukiem, a potem znikały w jeziorze z delikatnym pluskiem. Przede mną zapadał wieczór i barwił na łososiowy kolor nieliczne chmury płynące dostojnie i powoli po niebie. Łódka kołysała się usypiająco, fale delikatnie uderzały o burtę, oczy kleiły się do snu.
Kropelki w powietrzu zauważyłem w ostatniej chwili.
Zerwałem się jak oparzony i popatrzyłem za siebie.
Ciemne niebo, ogromny granatowy cumulonimbus i ściana deszczu były jakiś kilometr ode mnie. Skoczyłem do kajuty po kapok i założywszy go, znalazłem się chwilę potem na pokładzie. „Biały szkwał” już zaczynał pienić fale wokół mnie. Jachtem coraz bardziej huśtało. Zrzuciłem żagle i uruchomiłem silnik. Na szczęście stałem już rufą do wiatru i nie musiałem się obracać. Ile sił w śrubie ruszyłem do odległego o jakieś czterysta metrów brzegu. Na szczęście silnik był mocny i szybko znalazłem się pośród zbawczych trzcin. A po chwili pokład był mokry, takielunek bił wściekle o maszt, a łódka trochę się chwiała. Ale byłem bezpieczny. Minęło trochę więcej niż dziesięć minut i wiatr ucichł na tyle, że mogłem wychynąć z trzcin i czym prędzej dopłynąć na samym silniku do przystani. Zacumowałem, sklarowałem i zdałem jacht, po czym schroniłem się w wehikule.
Zziębnięty i przemoczony, przebrałem się w suche ubrania i ruszyłem w drogę powrotną do domu. Niebo zwisało nisko, szare i przemoknięte. Deszcz siąpił gęsto, ograniczając widoczność. Uruchomiłem radio i przy delikatnych dźwiękach klarnetu Benny Goodmana powoli brnąłem w stronę Warszawy. Muzyka koiła moje nerwy, a kiedy wjechałem do Warszawy i zobaczyłem światła niezliczonych samochodów odbijające się czerwienią i żółcią na mokrych ulicach, pomyślałem, że jest nawet przyjemnie. Miasto to zdecydowanie milsze miejsce na burą, deszczową porę niż targane białym szkwałem jezioro!
Przed blokiem, w którym mam kawalerkę, byłem dopiero po półtorej godziny. Ledwie dobrnąłem do bramy i zatrzasnąłem metalowe drzwi, huknął piorun, a rzęsista ulewa uderzyła w okna na półpiętrach, a zaraz potem rozległ się, jak zwykle spóźniony, pomruk grzmotu.
Byłem tak zmęczony, że podróż windą wydawała się trwać wiecznie. W przedpokoju porzuciłem bagaż i poszedłem wziąć prysznic. Po dwudziestu minutach leżałem w łóżku. Sen przyszedł natychmiast.
Moje zmęczenie nie było jednak tak wielkie, jak to odczuwałem, bo obudziłem się po dwóch godzinach snu. Tak przynajmniej sugerował mój zegarek, który pokazywał dwudziestą drugą.
„Aukcja pewnie jeszcze trwa... Gdzie jest pilot?” - pomyślałem bezwiednie i sięgnąłem ręką pod łóżko, ale natychmiast przyszła inna myśl: „I tak mają pewnie lepszą oglądalność niż Małysz...”
- Nie będę przykładał do tego ręki - powiedziałem z wściekłością w ciemność i obróciwszy się na drugi bok wsłuchałem się w deszcz stukający w szyby kawalerki.
„Przeczytam jutro w gazecie, jakie rozmiary przyjął ten obłęd” - taka była moja ostatnia myśl, zanim zasnąłem.
Ciekawość jednak nie dała mi długo pospać. Wstałem o siódmej, ubrałem się i wypiłem kawę. „Nie możesz obrażać się na świat” - próbowałem usprawiedliwiać swoją pokusę, by w te pędy pognać do kiosku, kupić gazetę i dowiedzieć się, ile zapłacono za portrety trumienne na „Wielkiej Wrześniowej.” „Jesteś bądź, co bądź pracownikiem instytucji, która powinna kontrolować takie rzeczy. Jak będziesz mógł kontrolować coś, czego nie znasz?”
Miałem już dość tej walki ze sobą i zostawiwszy ledwie nadpitą kawę na stole, poszedłem po prasę. Że coś jest nie tak, zorientowałem się już pięćdziesiąt metrów od blaszanej budki stojącej obok sklepu spożywczego. Dostrzegłem bowiem, że okładkę dziennika, który, tak jak to było w modzie, reklamowano na specjalnym wysięgniku z boku kiosku, zdominowała reprodukcja doskonale mi znanego portretu trumiennego Stefana Batorego. Portret ten z całą pewnością nie mógł zostać sprzedany na wczorajszej aukcji, bo skarbiec królewski na Wawelu, w którego zbiorach ów portret się znajdował, nie miał w zwyczaju sprzedawać swych najcenniejszych eksponatów.
Zbliżyłem się do kiosku i ze zgrozą przeczytałem tytuł z pierwszej strony: „Skradziony skarb”. Szybko kupiłem wszystkie dzienniki i zanim wszedłem znowu do mieszkania, wiedziałem już, co się stało. Otóż wczoraj w nocy z pewnego muzeum na północ od Warszawy, gdzie gościła właśnie wielka wystawa portretu trumiennego objeżdżająca cały kraj, a prezentująca najwspanialsze okazy tego malarstwa z różnych muzeów w Polsce, skradziono najstarszy znany portret trumienny, czyli ten przedstawiający Stefana Batorego, a znaleziony w jego trumnie. Policja zdołała ująć już złodzieja, jednak jej rzecznik odmawiał podania nazwiska tej osoby, aż do momentu postawienia jej prokuratorskich zarzutów. Znamienny był komentarz w jednej z gazet, napisany w stylu barokowego kazania, czy klątwy, w którym autor ostrzegał złodzieja: „Kimkolwiek jesteś, ty co odważyłeś się rękę swą świętokradczą na skarb narodowej sztuki podnieść, nie myśl, że zapomnimy ci twe zuchwalstwo, twe plugastwo, twą chciwość podłą! Dla nas już na zawsze pozostaniesz odszczepieńcem i ptakiem, co własne gniazdo kala, na zawsze na czole twym widzieć będziem Kainowe znamię!”
- Wiedziałem, że tak to się skończy... - mruknąłem pod nosem i wyjąłem z kieszeni komórkę.
Wybrałem numer pana Tomasza, ale szef był niedostępny. Pomyślałem, że albo zapomniał, co mu się czasami zdarzało, zabrać telefon z domu, albo omawia już z naszym starym znajomym w policji, generałem Skorlińskim, w jaki sposób schwytano złodzieja.
Nie traciłem więcej czasu, wsiadłem do wehikułu i pomknąłem do ministerstwa, mając nadzieję, że tam się czegoś dowiem. Wbiegłem po schodach i nie zachodząc nawet do swego pokoju, poszedłem prosto do gabinetu Pana Samochodzika.
Zastukałem i uchyliłem drzwi, bojąc się, że ktoś może jest u szefa. W środku nie było jednak nikogo poza panem Tomaszem, który siedział odwrócony tyłem do mnie na swym wielkim obrotowym fotelu, a oparcie zasłaniało całą jego postać. Od kiedy dostał ten nowy fotel, miał w zwyczaju w takiej właśnie pozycji rozmyślać nad sprawami naszego departamentu.
- Dzień dobry, szefie - rzekłem cicho zza skrzydła drzwi. - Pewnie już pan słyszał, co się stało...
- Miło, że nazywasz mnie szefem - głos, który dobiegł zza oparcia nie należał do pana Tomasza i był niepokojąco znajomy. Osobnik siedzący w fotelu obrócił się i natychmiast go poznałem.
To był Alfred Kobyłka!
Niekompetentny, przynajmniej w dziedzinie ochrony zabytków, specjalista do spraw zarządzania zasobami ludzkimi, przeniesiony niedawno do Departamentu Ekonomicznego, który konkurował z nami w ministerstwie. Miał brzydki zwyczaj przypisywania sobie cudzych sukcesów. Uczynił tak między innymi po odnalezieniu przeze mnie obrazu el Greca. Zaszantażował mnie wtedy, że przyzna dotacje naszemu departamentowi, jeśli powiem, niezgodnie z prawdą, że przebywałem w Siedlcach na delegacji, na którą mnie wysłał, a nie jak to było w istocie, na urlopie, który musiałem wziąć, by rozwiązać tamtą sprawę, bo Kobyłka nigdy by nie przyznał na to pieniędzy. Od tamtego czasu nasze stosunki były co najwyżej poprawne, zawsze jednak mieliśmy się na baczności, podejrzewając, że Kobyłka potajemnie dąży do przejęcia władzy w naszym departamencie.
- Co ty tu robisz, Alfredzie? - zapytałem zjadliwym tonem. - Czyżby minister pozbawił cię twojego pięknego gabinetu i musisz teraz dekować się u innych i zawracać głowę ciężko pracującym ludziom?
- Widzę, że masz dzisiaj znakomity humor... - odpowiedział Kobyłka składając ręce w piramidkę. - No, ale pewnie za chwilę ci przejdzie... A co do twojego pytania - rozłożył dłonie z cienkimi, jakby poskręcanymi palcami - to przymierzam się... - rzekł z tajemniczym uśmieszkiem.
- Do czego się przymierzasz, Alfredzie?
- Jeszcze nie zgadłeś? - udał zdziwienie. - Taki mistrz dedukcji! - pokręcił głową nieszczerze.
- Oświeć mnie z łaski swojej ...
- Otóż przymierzam się do fotela szefa Departamentu Ochrony Zabytków.
- Nie bredź, Kobyłka, dobrze wiesz, kto jest szefem tego departamentu! - rzuciłem mu z wściekłością opierając się na wyprostowanych rękach o biurko i zbliżając swoją twarz do oblicza Alfreda, który jakby trochę się skulił.
- Opanuj się, człowieku! - prawie krzyknął. - Bo wszystkie sekretarki w ministerstwie usuną cię z pierwszych miejsc list na najwspanialszego dżentelmena w resorcie. Musisz dbać o swoją reputację, niedługo odbędzie się przecież konkurs, w którym jak mniemam wystartujesz... A może się mylę?
Miałem ogromną chęć złapać Kobyłkę za elegancki krawat od jednego z najdroższych projektantów i siłą wydusić z niego prawdę. Opanowałem się jednak i opadłszy na krzesło dla petentów naprzeciwko niego, westchnąłem ciężko i powiedziałem:
- Dobra, Alfred, dość tych podchodów... Mów, co wiesz...
- Z przyjemnością - Kobyłka aż oblizał wargi. - Otóż minister dziś rano podpisał dymisję pana Tomasza.
- Co! - poczułem jak włos jeży mi się na karku. - Dlaczego? Pan Tomasz złożył rezygnację?
- Podziwiam twoją wiarę w tego człowieka - rzekł zamiast odpowiedzi Alfred Kobyłka, poprawiając sobie krawat i ciągnął, każde słowo nasączając potężną dawką jadu. - Twoje oddanie... Twoją lojalność...
- Mówże jaśniej, do cholery! - uderzyłem pięścią w biurko.
- Spokojnie, spokojnie - Kobyłka najwyraźniej napawał się tą chwilą. - Zapewne czytałeś gazety i wiesz o kradzieży?
Skinąłem głową.
- Słyszałeś też pewnie, że policji udało się złapać złodzieja, chociaż zapewne nie wiesz, kim on jest...
Coś zaczęło mi świtać.
- I co? - rzekłem drwiąco. - Ten złodziej powiedział, że pan Tomasz pomógł mu popełnić przestępstwo? Nikt w to nie uwierzy. A minister zwolnił Pana Samochodzika, żeby uniknąć plotek albo ty go do tego podjudziłeś - wycelowałem palec wskazujący w Kobyłkę, który tym razem nie zareagował i pewny siebie siedział w fotelu. - Za parę dni wszystko się wyjaśni i będziesz się miał z pyszna, kiedy pan Tomasz...
W tym miejscu Kobyłka mi przerwał. W jego oczach była jakaś niezdrowa uciecha, na ustach igrał nieprzyjemny uśmieszek, a kiedy otworzył usta popłynęły słowa, które sprawiły, że poczułem się jakby ktoś wbił mi w plecy rdzawy nóż:
- No właśnie... Pan Tomasz... - powiedział powoli urzędnik do spraw zarządzania zasobami ludzkimi. - Odciski palców, które znaleziono na portrecie, wskazują, że to on dokonał tej ohydnej kradzieży...
* * *
Następne godziny, zanim ległem wyczerpany na łóżku w kawalerce, pamiętam jak przez mgłę. Kiedy jechałem do generała Skorlińskiego, byłem jeszcze wściekły, że tak łatwo oskarżono o kradzież człowieka, który całe swoje życie poświęcił walce ze złodziejami, odzyskiwaniu zagubionych skarbów i ochronie zabytków. Już wtedy jednak, niby ćmiący ból zęba, atakowała mnie myśl, że może jednak się mylę i pan Tomasz, chociaż nic na to wcześniej nie wskazywało, uległ „trumiennej gorączce”.
Ale czy naprawdę nic na to nie wskazywało?
Nagle przypomniałem sobie jak łatwo poddał się w czwartkowe popołudnie. I te książki, które czytał w piątek: „Poza dobrem i złem”, „Życie bez zasad”. Czyżby szukał w filozoficznych rozważaniach usprawiedliwienia dla tego co chciał zrobić w niedzielę? Czyżby w ten sposób chciał uspokoić sumienie?
Udało mi się przezwyciężyć to zwątpienie i wchodząc do gabinetu generała Skorlińskiego, gotowy byłem bronić pana Tomasza wszystkimi możliwymi sposobami. Jednak to, co tam usłyszałem, złamało mnie zupełnie.
Pan Tomasz nie miał alibi na niedzielny wieczór. Strażnicy, których było tylko dwóch, nie widzieli osobnika, który wkradł się przez okno do słabo strzeżonego muzeum. Jeden z nich widział za to trabanta na warszawskich numerach, który odjechał z piskiem opon spod muzeum, w chwilę po tym jak włączył się alarm. Strażnik zapamiętał te numery i podał je policji, która zjawiła się po kwadransie na miejscu przestępstwa. Funkcjonariusze zidentyfikowali wóz. Był to pojazd pana Tomasza!
Warszawska policja w godzinę po kradzieży zapukała do drzwi kawalerki mojego szefa z nakazem przeszukania w ręku. Pan Samochodzik otworzył im w szlafroku. Wyglądał na zaspanego. Policjanci przeszukali dom i pod łóżkiem odnaleźli, zawinięty w papier, portret trumienny Stefana Batorego. Odciski palców na portrecie i na miejscu kradzieży należały tylko do pracowników muzeum, którzy aranżowali ekspozycję, i do Pana Samochodzika, który z wystawą nie miał nic wspólnego.
Pan Tomasz został zatrzymany, a w poniedziałek rano, dwie godziny temu, sąd nakazał aresztowanie Pana Samochodzika na trzy miesiące, a policja wysłała wiadomość do ministerstwa, na podstawie której zapadła decyzja o dymisji.
- Wiem, że to dla pana szok - próbował mnie pocieszyć Skorliński. - Dla mnie zresztą też... Nie chce mi się wierzyć, że pan Tomasz zrobił coś takiego, ale przecież nie będziemy dyskutować z faktami. Najgorsze jest to, że tak strasznie rozdmuchano sprawę tych portretów. Normalnie za kradzież z włamaniem, biorąc pod uwagę to, że nie był wcześniej karany, pan Tomasz dostałby pewnie rok w zawieszeniu. Ale teraz? - Skorliński zrobił zasępioną minę - Kiedy połowa narodu uważa te cholerne obrazki za ósmy cud świata, najstarszy z nich jest traktowany jak, nie przymierzając, Święty Graal. Ludzie będą chcieli linczu na biednym Panu Samochodziku! - Skorliński wyraźnie współczuł panu Tomaszowi - I dostanie za tą sprawę dziesiątkę jak nic!
Ale ja już nie potrafiłem współczuć panu Tomaszowi, nie znajdowałem słów na jego obronę, nie umiałem się gniewać na ludzi, którzy mieli żądać dla niego najwyższej możliwej kary. Coś, co przed godziną było tylko ćmieniem zęba, przerodziło się w niemal fizyczny żal.
Pożegnałem Skorlińskiego, złożyłem zeznania i poszedłem na parking.
„Jak on mógł mnie tak zawieść?” - pomyślałem i wsiadłem do wehikułu. Ręce mi drżały, nogi miałem jak z waty, w ustach sucho. Położyłem ręce na kierownicy i spróbowałem myśleć o czymś innym, ale wehikuł mi na to nie pozwalał.
Niemal każdy element wyposażenia wozu, od ulubionego przez pana Tomasza drzewka o zapachu jabłka pod lusterkiem, po małego diabełka, którego nieodmiennie montował w każdym z wehikułów, na pamiątkę tego z wozu wuja Gromiłły, przypominał mi nasze przygody. Każde zadrapanie na desce rozdzielczej, kawałek odklejonej taśmy budził wspomnienia wielu lat naszej przyjaźni. Stare mapy i niedawno zamontowany GPS przypominały o setkach mil przemierzonych razem.
Wysiadłem z wehikułu i poszedłem do pobliskiej kawiarenki. Szklanka mięty ukoiła nerwy wystarczająco, bym mógł pójść do apteki po ziołowe tabletki na uspokojenie. Kiedy je zażyłem, poczułem się lepiej na tyle, że zdołałem odwieźć wehikuł na parking ministerstwa i wziąć tygodniowy urlop.
- Nie ma sprawy, panie Pawle - powiedziała kierowniczka działu kadr, pani Halinka. - Pewnie chce pan się dowiedzieć, kto wmanewrował Pana Samochodzika w kradzież - puściła do mnie porozumiewawczo oko. - My z dziewczynami nie wierzymy, że on był w stanie zrobić coś takiego. To taki porządny człowiek i tyle lat dobrze pracował. Zresztą większość ludzi w ministerstwie w to nie wierzy. No, ale sam pan to dobrze wie... Tak w ogóle minister chciał tylko zawiesić pana Tomasza do czasu wyjaśnienia sprawy, ale ten młody specjalista od PR - u, jak mu tam - zastanawiała się przez chwilę - już wiem, Nowakowski! No więc, Nowakowski doradził mu, że lepiej będzie go zwolnić, a potem znowu zatrudnić... Podobno tak będzie lepiej dla wizerunku ministerstwa... Aha, zapomniałabym na śmierć... - pochyliła się do mnie i szepnęła konfidencjonalnym tonem: - Wróble ćwierkają że za tydzień ma zostać rozstrzygnięty konkurs na nowego szefa Departamentu Ochrony Zabytków. My wszyscy, mówię w imieniu całego personelu biurowego, jesteśmy całym sercem za panem. Tylko pan może zapewnić ciągłość dzieła Pana Samochodzika i kierować departamentem do jego powrotu. Trzymamy za pana kciuki! - z miną działaczki konspiracyjnej bardzo cieszącej się ze swojej roli schowała kciuki z pomalowanymi na różowo paznokciami w dłoniach i kazała mi chuchnąć na szczęście.
Zrobiłem to i natychmiast pojechałem autobusem do domu, by paść ciężko na łóżko w kawalerce.
* * *
Następny tydzień był ciężki. Najlepiej chyba oddadzą nastrój tamtych chwili notatki z dziennika, który postanowiłem prowadzić, bo jak słyszałem zapisywanie swoich przemyśleń, w tym żalów, strachów i obaw, działa jak spowiedź i pozwala się od nich uwolnić. Oddaję zatem głos mojemu dziennikowi.
Poniedziałek
Męczący dzień. Bardzo męczący. Leżenie i myślenie. Postanowiłem pisać pamiętnik, żeby to z siebie wyrzucić.
Wtorek
Obudziłem się rześki, ale zaraz przypomniało mi się wczorajsze i rozbolała mnie głowa. Na śniadanie suchy chleb, bo nie chciało mi się iść do sklepu. Telewizora nie włączam, bo boję się, że zobaczę T., a nie chcę o nim w ogóle myśleć. Telefon milczy. Obiad: połówka starego kefiru, sucha bułka. Spanie bez kolacji.
Środa
Rano mocna kawa. Najpierw zakręciło mi się w głowie, ale potem poczułem się lepiej. Poszedłem do sklepu po zakupy (gazety nie miałem odwagi kupić). Kiedy z niego wychodziłem, wiatr powiał mi w twarz i zachęcił do spaceru. Obszedłem cały Ursynów dookoła, ale ulga mała. Po ciepłym obiedzie (kasza z gulaszem i ogórkiem konserwowym) odważyłem się włączyć telewizor w porze wiadomości. Ani słowa o T. Tylko jakieś przepychanki polityczne. Wieczór spędzony na słuchaniu muzyki, potem kąpiel. Pierwsza od dwóch dni (duża ulga). Sen przyszedł dopiero nad ranem.
Czwartek
Po przebudzeniu suchość w ustach i uczucie, jakby ktoś mnie uderzył potężnym obuchem. Tabletka przeciwbólowa na szczęście pomogła. Po kawie i płatkach pojechałem metrem do stacji Politechnika i poszedłem na długi spacer. Najpierw opustoszałym deptakiem wzdłuż Trasy Łazienkowskiej (widziałem dobrze ubranego mężczyznę, który grzebał w koszu). Później w lewo, wzdłuż Wisły pełnej biegaczy i spacerowiczów z psami, które chodzą bez kagańców i co mi się wcześniej nie zdarzało, straszących mnie samą możliwością, że ugryzą. Od Biblioteki Uniwersyteckiej w górę pośród studentów. Tłum wesoły i pełen życia sprawił, że poczułem się lepiej i na Nowym Świecie wypiłem filiżankę znakomitej czekolady w przyjemnej kawiarni, patrząc na twarze kobiet. Kilkakrotnie łapałem się na tym, że zapominałem dzisiaj o T. i całej sprawie.
Wieczorem dwie zupki chińskie.
Piątek
Złapał mnie dziś kryzys. Całe jedzenie to stara bułka i ogórek konserwowy oraz dwie kawy, które jednak nie zadziałały. Noc nieprzespana.
Sobota
Rano było takie ładne słońce, że pomyślałem o tym, żeby się ogolić, ale nie mam na to jeszcze siły. Codzienne czynności odstręczają od siebie. Wolę pójść na taki sam spacer jak w czwartek, bo próba „wychodzenia” problemu nie daje co prawda jakichś długofalowych efektów, ale pozwala przynajmniej na chwilę zapomnieć o bólu i stracie. Byłem dzisiaj w podziemiach na placu Na Rozdrożu i kupiłem bardzo smaczny chleb. Jest ciemny i kwadratowy i pachnie, co się już dzisiaj rzadko zdarza.
Po drodze do BUW - u mnóstwo ładnych dziewczyn. Przez ten tydzień pogoda bardzo się poprawiła i kobiety chodzą teraz w zwiewnych spódnicach i miniówkach. W kawiarni, gdzie wypiłem czekoladę, spotkałem miłą i ładną trzydziestolatkę, z którą rozmawialiśmy prawie dwie godziny. Na fali optymizmu po drodze do domu kupiłem gazetę, w której przeczytałem, że prokuratura postawiła T. zarzut kradzieży z włamaniem. Proces zacznie się najwcześniej za miesiąc. Ku swemu zdziwieniu przyjąłem tę wiadomość z pewną obojętnością, ale uczucie bólu powróciło przy kolacji, którą zostawiłem nieskończoną na stoliku przed telewizorem i poszedłem spać z mocnym postanowieniem, że w poniedziałek pójdę do psychiatry albo do psychologa.
Niedziela.
A więc to już tydzień minął! Zaraz po przebudzeniu zadzwoniłem do znajomego psychiatry i umówiłem się na jutro. Pogoda jest tak ładna, że chyba pójdę zaraz na spacer...
Ale plany spaceru wzięły w łeb, bo ledwie napisałem te słowa, ktoś zapukał głośno do mych drzwi. Wstałem, wzdychając ciężko, powlokłem się do przedpokoju i otworzyłem.
- Bramini na wojnie, tylko spokojnie - powiedziałem do siebie około dwudziestej drugiej.
Trzy godziny wcześniej Zuzanna wyszła na „ważne spotkanie w interesach”, zapowiadając, że wróci za półtorej godziny. Była bardzo czymś nakręcona. Strasznie mnie przepraszała, że nie może mi nic powiedzieć, ale, tłumaczyła, że klient prosił o dyskrecję. Zapewniała mnie przy tym, że jeśli transakcja się uda, będziemy bogaci, wyprowadzimy się na wieś i wreszcie trochę odetchniemy. Nie podobała mi się ta cała tajemniczość, ale co było robić? Zuzanna, zapewniam was, nie należy do osób, które pozwalałyby sobie na to, by je rozstawiać po kątach.
Pół godziny przed ciszą nocną spojrzałem na zegarek i postanowiłem, że jeśli Zuzanna nie wróci do dwudziestej drugiej, zadzwonię i zapytam, co ją zatrzymało. Nie wróciła, więc podniosłem się z fotela i wybrałem jej numer, ale nie odpowiadała.
Przez następną godzinę ponawiałem próby dodzwonienia się do niej, ale kobiecy głos bez emocji, choć dobitnie ogłaszał, że „Abonent jest czasowo niedostępny, proszę spróbować później”. O północy, kiedy, bez żadnego skutku, skończyłem obdzwaniać stołeczne szpitale, ośrodki pomocy społecznej i naszych znajomych, zmrożony strachem, przemogłem naturalną niechęć do glin i udałem się na najbliższy posterunek, gdzie złożyłem zawiadomienie o zaginięciu.
- Dobrze, że pan przyszedł tak szybko - pochwalił mnie wysoki gliniarz - ludzie myślą, że trzeba odczekać dwie doby, zanim przyjdzie się do nas po pomoc, a to bzdura.
Było to dla mnie nowe uczucie, ale obecność gliny dodała mi otuchy.
- Ma pan zdjęcie narzeczonej?
Sięgnąłem do portfela i wyjąłem paszportową fotografię Zuzanny.
- Ładna dziewczyna - skomentował. - Przepraszam, że zadam to pytanie, ale czy pańska dziewczyna nie mogła, no... po prostu odejść?
- Dobrze, że pan od razu przeprosił - popatrzyłem na niego groźnie. - I od razu uprzedzam, że nie odpowiem na nie, tak jak nie udzielę panu odpowiedzi na żadne inne kretyńskie pytanie.
Gliniarz zrobił się czerwony, ale nie odpowiedział nic. Za to jego ton zmienił się na bardziej oficjalny. Zadał mi kilka pytań na temat Zuzanny. Gdzie pracuje, z kim się przyjaźni, poprosił o dokładny rysopis. Na koniec spytał:
- Czy pańska narzeczona ma jakichś wrogów?
„Dobre pytanie” - rzekłem do siebie w myślach i przypomniałem sobie, co zaszło rok temu w lipcu na mostach Tczewskich. Wówczas to prześladujący nas bandyta ukrywający się pod fałszywym nazwiskiem Pieter de Hooch przyrzekł, że da nam spokój, jeśli Zuzanna odda mu bardzo dla niego cenny fant. Byłem wówczas za tym, by nie ufać przysięgom de Hoocha i wydać go policji, ale Zuzanna uparła się i załatwiła sprawę po swojemu. Jak już wspominałem, ciężko jest coś jej przetłumaczyć.
- Pytałem, czy pana dziewczyna ma jakichś wrogów? - wyrwał mnie z rozmyślań gliniarz, który był coraz bardziej poirytowany.
- Słucham? - udałem głupiego. - Czy mam wrogów?
Gliniarz zrobił się wściekły.
- Słuchaj pan, jestem tu, żeby pomóc, ale jeśli zamiast o swojej dziewczynie, będziesz pan myślał o niebieskich migdałach, to nigdy nie uda się jej odnaleźć! Pytam po raz ostatni! Czy pańska narzeczona miała wrogów?
- Nie, nie sądzę - odrzekłem potulnym tonem.
Spojrzał na mnie podejrzliwie, ale znów nie skomentował. Prychnął tylko gniewnie. Przez chwilę jeszcze coś notował, a potem zamknął teczkę, którą założył dla sprawy zaginięcia Zuzanny i spojrzał na mnie z ulgą:
- Dobrze... Może pan już iść...
Ale ja nie ruszyłem się z miejsca.
- Nie wprowadził pan danych mojej narzeczonej do rejestru policyjnego... - powiedziałem.
- Zrobię to za chwilę...
- Wolę przy tym być.
Znowu westchnienie i znów brak komentarza. Potem kilka minut klepania w klawiaturę i już tylko wymowne spojrzenie, na które znowu nie zareagowałem i ciągle siedziałem na swoim miejscu.
- Przepraszam, ale nie wiem, o czym teraz zapomniałem! - wybuchnął po chwili glina, patrząc na mnie ze zgrozą i łapiąc się za głowę. - Pan to chyba musi być przestępcą że zna się tak dobrze na policyjnych procedurach?
- Może jestem przestępcą, a może kontrolerem z Komendy Głównej... - rzekłem, dobijając tym całkowicie już zdezorientowanego glinę, który sam nie wiedział, jaki ma przybrać wyraz twarzy. Na jego obliczu pojawiały się na zmianę ostrość nieprzejednanego funkcjonariusza policji i słodki do obrzydzenia grymas, którym chciał mi się przypodobać, gdybym jednak okazał się być wysłannikiem jego zwierzchników.
Postanowiłem skrócić jego męki i powiedziałem:
- Powinien pan mnie jeszcze spytać o numer telefonu, żeby wiedzieć, gdzie zadzwonić.
- No tak, no tak, oczywiście, panie Batura - policjant ostatecznie przybrał maskę lizusa.
Kiedy wstałem, on też podniósł się z krzesła i w ukłonach odprowadził mnie do drzwi.
- Jak tylko czegoś się dowiemy, osobiście pana powiadomię. Do widzenia. Pożegnałem się z nim i powlokłem do mieszkania.
Przez całą bezsenną noc zastanawiałem się nad następnymi krokami. Nie musiałem nawet robić sobie parzoszki, żeby nie zasnąć, tak mocno martwiłem się o Zuzannę. Wyrwałem kartkę z notesu i zacząłem spisywać, jakie następne kroki powinienem zrobić. Co chwila zrywałem się, żeby wyjść z domu i szukać Zuzanny w uśpionej Warszawie. Zdawałem sobie jednak sprawę, że szanse mam nikłe i lepiej będzie, jeśli wszystko spokojnie zaplanuję.
Postanowiłem zadzwonić do organizacji zajmujących się poszukiwaniem zaginionych, takich jak Fundacja Itaka, a także poinformować media o zaginięciu Zuzanny. Zaraz też siadłem do komputera i zredagowałem tekst ogłoszenia, który chciałem podać prasie, radiu i telewizji, znalazłem też potrzebne adresy na stronie zaginieni.pl. Ledwie przystąpiłem do działania, od razu poczułem się lepiej, wstąpiła we mnie nadzieja i mózg zaczął pracować sprawniej. Pomyślałem, odpukując w niemalowane drewno pod blatem biurka, że jeśli Zuzanna została uprowadzona, porywacze mogli przesłać mi list pocztą elektroniczną!
Nie myliłem się. Zasunęli do mnie takim tekstem:
Szanowny Panie Jerzy!
Najpierw żeby uspokoić Pańskie skołatane nerwy: Zuzanna jest bezpieczna. A teraz propozycja: jeśli chce ją Pan jeszcze zobaczyć, proszę być w krypcie archikatedralnej jutro o godzinie 16:00. Niech pan stanie przy grobowcu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i spokojnie czeka. Nie muszę chyba dodawać, że zaproszenie nie obejmuje osoby towarzyszącej...
I od razu ostrzegam: nie będzie drugiej szansy.
Pozostaję z szacunkiem
Pieter de Hooch
- A to śmieć! - zakląłem pod nosem.
Wiedziałem, że nie wolno mu było zaufać wtedy, na mostach Tczewskich! Sprytnie to sobie obmyślił. Odczekał parę miesięcy, uśpił naszą czujność i zrobił nas na szaro. Od razu zrozumiałem, że z de Hoochem nie ma żartów i postanowiłem, że pójdę do katedry sam i o niczym nie powiem gliniarzom.
Usiadłem w fotelu, żeby pomyśleć. Za oknem wstawał już świt...
* * *
Obudziłem się o dziesiątej rano i od razu postanowiłem powiedzieć o wszystkim Pawłowi Dańcowi. Próbowałem się do niego dodzwonić przez cały ostatni tydzień, ale jakoś nie mogłem go złapać, a sam miałem tyle innej roboty (załatwiałem między innymi nowy paszport, bo stary zawieruszył mi się gdzieś jakieś dwa tygodnie temu i chociaż przekopałem cały dom, nie udało mi się go znaleźć), że nie mogłem się z nim spotkać. No, a wczoraj zaginęła Zuzanna i to mi głównie zajmowało głowę.
Była niedziela i uderzyłem od razu do jego kawalerki na Ursynowie. Podejrzewałem, że go tam zastanę, tym bardziej że powoli docierało do mnie, co się święci.
Nie musiałem nawet zbyt długo pukać do drzwi. Daniec otworzył mi prawie natychmiast. Wyglądał jak siedem nieszczęść. Włosy potargane, twarz zarośnięta kępkami brody i wąsów, spojrzenie jakby on siedział przez parę dni w karcerze, a ja byłem strażnikiem, który wypuszcza go na wolność. Ubranie pogniecione i brudne. Cuchnęło do niego jak, nie przymierzając, od włóczęgi.
Nigdy go nie widziałem w takim stanie. Przypuszczam, że on siebie zresztą też. Nie wyglądało mi na to, żeby spoglądał w lustro przez ostatni tydzień.
- Cześć, Paweł - rzuciłem ostrożnie.
- Cześć, Jurek - odpowiedział powoli i westchnął ciężko.
„Nie jest źle” - pomyślałem. „Poznaje znajomych.”
- Czego chcesz? - zapytał, jakbym celował mu kosą pod żebro.
- Mogę wejść?
- Możesz - westchnął znowu i dodał zaraz, nie uchylając drzwi: - Tylko po co?
- Musimy pogadać...
- Nie wiem, o czym miałbym z tobą gadać. Nie robię już w branży.
- Nie wygłupiaj się, tylko mnie wpuść - popchnąłem drzwi, a on postawił opór. Zaczęliśmy sobie wyrywać drzwi. - Mam dla ciebie ważne wiadomości - wydyszałem.
- Nie sądzę, że ktoś mi może powiedzieć coś ciekawego - potarł czoło rękawem swetra, do którego przylepiło się kilka nitek makaronu. Pewnie z wczorajszego obiadu. A potem zrezygnował i wpuścił mnie wreszcie do środka. To znaczy zniknął w głębi mieszkania, a ja mogłem wejść.
Mieszkanie doskonale oddawało stan ducha jego właściciela. Po podłodze walały się papiery po zupkach chińskich, makaronach i czym tam jeszcze. Istne wysypisko śmieci. Z kosza na brudy w łazience dosłownie się wylewało. Kilka ciuchów walało się po posadzce. W kuchni trochę śmierdziało niewyrzucanymi dawno śmieciami, a kuchenka gazowa była zalana jakimś przypalonym sosem. Na palnikach stały cztery nieumyte garnki, a w zlewie piętrzyły się brudne gary, z których wystawały łyżki i widelce. W pokoju nie było lepiej. Po łóżkiem... Co ja mówię! Pod rozbebeszonym barłogiem leżały trzy pary brudnych skarpetek. Jakieś szmaty leżały też na fotelu. Zasłony były zaciągnięte na amen.
Nie pytając o pozwolenie ani nie czekając na zaproszenie, które by i tak pewnie nie padło, podwinąłem poły prochowca i rozsiadłem się w fotelu jak jakiś hrabia. Paweł stał w drzwiach do pokoju i patrzył na mnie z wyrzutem, że mu zakłócam ten jego brzydko pachnący spokój.
- Myślałem, że jesteś bardziej gościnny... - odezwałem się po kilkunastosekundowej wymianie twardych spojrzeń. - Nie zaproponujesz mi nic do picia?
- Kawę czy herbatę? - bąknął Daniec.
- Zrób mi kawę, bo widzę, że nie będzie lekko - rozejrzałem się znacząco po pokoju.
Wzruszył ramionami i powlókł się do kuchni, a ja skoczyłem na równe nogi, odsłoniłem zasłony i otworzyłem okno. Do pokoju wpadło światło i świeże powietrze. Zrobiłem to i siadłem w fotelu. Siedziałam tak, jak gdyby nigdy nic, kiedy Paweł wszedł z dwoma kubkami gorącej kawy.
Jeden podał mnie, z drugim przysiadł na brzegu łóżka. Upił łyk kawy pochylając głowę tak, że kiedy na mnie spojrzał znad tego kubka wyglądał jak przerażone dziecko, któremu ktoś przed chwilą zabrał zabawkę, a ono teraz patrzy na prześladowcę z wyrzutem.
- Po co tu przyszedłeś? - zapytał po chwili.
- Już ci mówiłem. Chcę z tobą zamienić parę słów.
Na kilka minut zapadło milczenie. Widać było, że Daniec myśli nad czymś intensywnie. W końcu się odezwał:
- Byłeś u niego?
Całkiem zgłupiałem.
- U kogo?
- Nie udawaj, że nie wiesz - był zły - u niego, w areszcie - ostatnie słowo wymówił takim tonem, jakby areszt był co najmniej przedsionkiem piekła.
- U pana Tomasza? - nareszcie zrozumiałem - Skąd. Nie miałem czasu...
- Kłamiesz! - wycelował we mnie paluchem. - To on ci na pewno kazał przyjść!
Teraz rozumiałem już wszystko. Ten cały bałagan, stan Pawła i to, że się nie odzywał przez te wszystkie dni od aresztowania Pana Samochodzika. On po prostu obraził się na cały świat!
- Bredzisz, człowieku, bredzisz, jakbyś się szaleju nażarł! Przyszedłem tu z własnej i nieprzymuszonej woli. I jak widzę, w samą porę!
- Co masz na myśli? - trochę zaskoczył go mój atak. Spod maski lumpa i abnegata wyjrzała na chwilę twarz Pawła Dańca, jakiego zawsze znałem. Inteligencja błysnęła w jego oczach zamiast złości.
- A to, że oskarżasz bez żadnych podstaw swojego najlepszego przyjaciela, do cholery! - wrzasnąłem na niego, żeby go trochę rozwścieczyć i zmusić do ostrej reakcji. - Jesteś po prostu świnią!
- Wolę być świnią niż złodziejem - odparował mi Daniec jeszcze niemrawo, ale już widziałem, że trochę podkopałem jego niewzruszoną pewność, że pan Tomasz jest winny, bo obrócił się z obrażoną miną.
- A skąd ty wiesz, że Pan Samochodzik jest winny?
- Skorliński opowiedział mi o dowodach! Są żelazne! - Paweł już się nie kontrolował. W złości wstał z fotela i zaczął chodzić po małym pokoiku.
O to mi chodziło!
- Policja lubi fabrykować dowody... - rzekłem, ale nie skończyłem, bo Daniec wszedł mi w słowo:
- Ty na pewno sporo o tym wiesz, jako były... - nie dokończył.
- No wyduś to z siebie! - udawałem dotkniętego do żywego. - Wiem o tym, jako kto?
Daniec milczał.
- Jako były przestępca, co? - podszedłem do niego i popchnąłem go. Zareagował odruchem obronnym.
- Nieważne... Nie przyszedłem tu z tobą się bić - znów usiadłem w fotelu, łyknąłem parzoszki i wywaliłem prosto z mostu z tryumfalną miną: - Policja ma swoje dowody, że pan Tomasz ukradł obraz, a ja mam swoje, że został w to wrobiony.
- Co? - na tylko tyle stać było Dańca, który wpatrywał się we mnie teraz wybałuszonymi oczami. Szczęka mu opadła, jakbym mu właśnie powiedział, że jestem dalekim potomkiem brytyjskiej królowej i wkrótce zostanę pasowany na rycerza w pałacu Buckingham.
- Przeczytaj to sobie - powiedziałem i rzuciłem na stół list od de Hoocha, który wcześniej przezornie wydrukowałem.
Daniec podszedł do stolika z miną gończego psa, który zwęszył trop, usiadł na łóżku i błyskawicznie przeczytał list.
- Jeśli mi nie wierzysz, możemy znaleźć jakiś komputer z dostępem do Internetu i pokażę ci moją skrzynkę.
Ale Daniec chyba od razu mi uwierzył. Nie dziwię się, bo chociaż miałem sporo na sumieniu, nie posunąłbym się do mieszania ludziom w głowach fałszywą nadzieją. I Paweł o tym wiedział. Dlatego po czterokrotnym przeczytaniu listu powiedział tylko swoim normalnym tonem:
- Ma facet tupet... Podpisał się imieniem i nazwiskiem.
- Ja bym powiedział, że jest raczej bardzo pewny siebie i czuje się bardzo bezpieczny.
- I porwał Zuzannę? - Paweł popatrzył na mnie ze współczuciem.
- Tak jak wrobił pana Tomasza. I użył do tego „Spółdzielni Czytelników”. Jeszcze nie widzisz w tym jego ręki?
Daniec nie odpowiedział na pytanie. Zamiast tego zerwał się z krzesła i pobiegł do łazienki.
Poszedłem za nim, ale kiedy zobaczyłem co robi, odetchnąłem z ulgą. Paweł nałożył już piankę do golenia i ściągnął z twarzy kilka pasów tygodniowego zarostu.
- Pierwsza rozsądna decyzja dzisiaj - odezwałem się, stając w drzwiach.
- Aha - powiedział Paweł napinając skórę na policzku, żeby móc dokładniej prowadzić żyletkę. - Przepraszam cię, Jurek, ale czy możesz zaczekać na mnie w pokoju. Będę musiał wziąć kąpiel. Jakoś to do mnie nie docierało, ale chyba nie pachnę dobrze.
- No, nie da się ukryć. Jak mawia klasyk: nie nazywajmy szamba perfumerią - zachichotałem, a Daniec mi zawtórował.
Po godzinie, w czasie której Paweł zakończył ablucje (pod koniec nawet śpiewał), ogarnął dom, zrobił kanapki i herbatę, usiadł przede mną zupełnie nowy człowiek. Oczy świeciły inteligencją i nadzieją cała postać miała w sobie niewymuszony luz, a dokładnie ogolona twarz wyglądała dużo młodziej niż jeszcze godzinę temu.
Opowiedziałem mu o wszystkim co się ostatnio wydarzyło. To, jak mi się zdawało, tylko go utwierdziło w tym, że za pobytem pana Tomasza w więzieniu stoi Pieter de Hooch. Potem on zrelacjonował mi wszystko co działo się u niego.
- Co teraz zrobimy? - zapytał na koniec.
- Każdy swoje - odpowiedziałem. - Ja pójdę zaraz do katedry. A ty wznowisz śledztwo w sprawie portretów trumiennych, wytropisz de Hoocha i skończysz jego porąbane zagrywki...
Nagle rozległo się pikanie. Zorientowałem się, że to mój elektryczny zegarek, który nastawiłem na trzecią żeby nie spóźnić się na spotkanie z człowiekiem de Hoocha.
- Muszę już lecieć - wstałem z krzesła i ruszyłem do drzwi.
- Jurek... - Daniec też wstał.
Obróciłem się i spojrzałem na niego.
- Słuchaj, może będzie lepiej jak z tobą pójdę...
Położyłem obie ręce na jego ramionach i powiedziałem:
- Nie, stary. Zrobię dokładnie tak, jak tego sobie życzy ten gnojek. Nie mogę pozwolić, żeby coś się stało Zuzannie. A ty tu spokojnie działaj. Jeśli będę miał okazję, to się do ciebie odezwę i powiem, czego się dowiedziałem.
Od Pawła pojechałem od razu w okolice Starego Miasta. Stamtąd już piechotą poszedłem do archikatedry.
Z zewnątrz kościół robi pogodne i jasne wrażenie, ale w środku jest ciemnica. Szczególnie jak nikogo nie ma i pogaszone są wszystkie światła. Tylko smugi światła wpadające przez wysoko umieszczone okna i lampki na bocznych ołtarzach rozświetlają mrok. Sprawdziłem godzinę, a ponieważ do szesnastej było jeszcze dziesięć minut, ruszyłem lewą nawą w kierunku wejścia do podziemi. Minąłem, umieszczone w bocznych kaplicach, groby arcybiskupów warszawskich i na końcu skręciłem w lewo do małego przejścia, które zaprowadziło mnie do kasy. Zapłaciłem złotówkę za wejście i po krętych schodkach zapuściłem się w chłodne katakumby.
Nie mają one sławy wawelskiej nekropolii, a przecież pochowano tu kilku znamienitych Polaków. To właśnie tu jest grób Henryka Sienkiewicza, tu spoczywają dwaj prezydenci, Gabriel Narutowicz i Ignacy Mościcki, oraz premier Ignacy Paderewski. Tu swój ostatni spoczynek znalazły doczesne szczątki dwóch ostatnich książąt mazowieckich, Stanisława i Janusza III.
Salka z symbolicznym grobem ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego jest na końcu łańcucha pomieszczeń, trochę na lewo od schodków wiodących na górę, do hali katedry.
Stanąłem przed klasycystycznym białym nagrobkiem w kształcie sarkofagu, wpuszczonym w czerwoną ścianę wyłożoną marmurem i popatrzyłem na królewski herb z charakterystycznym Ciołkiem. Czekając, przeczytałem co napisano złotymi literami na białym marmurze: „Stanisław August, Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i Czernichowski...”
- Udawaj, że gapisz się na nagrobek, nie odwracaj się i słuchaj - powiedział nagle ktoś, kto pojawił się za moimi plecami. Zignorowałem jego nakaz i spróbowałem spojrzeć za siebie.
Poczułem na plecach coś jakby rurkę.
- Bez głupich numerów - powiedział tajemniczy głos - chyba że chcesz zarobić kulkę. Kapujesz?
Kiwnąłem głową.
- Daj mi swoją komórkę - zażądał.
Zrobiłem co kazał.
- Bierz - rzekł wciskając mi w rękę plik papierów.
- Co to?
- Bilet na samolot, którym odlatujesz za godzinę z Okęcia do Nowego Jorku, twój paszport z wbitą wizą i parę setek dolarów. W Stanach dowiesz się co robić dalej.
- Nie wiem, kogo mam tam szukać... - rzekłem z przekąsem.
- Nikogo nie będziesz musiał szukać. Ten, kto będzie na ciebie czekał, sam cię znajdzie - głos zamilknął i usłyszałem jak obcasy gościa, który ze mną gadał, zastukały w ciszy katakumb.
Odwrócił się i zaczął się oddalać. Po chwili jednak stukanie ustało, a potem znów zaczęło się do mnie zbliżać. Nie minęła sekunda, a znów poczułem na plecach lufę pistoletu, a zimny jak lód głos znów sączył mi do ucha jad:
- I jeszcze jedno. Tak dla pewności. Do czasu spotkania z naszym człowiekiem na JFK nie wolno ci próbować z nikim nawiązywać kontaktu. Dobrze, że poszedłeś dziś do Dańca - włosy zjeżyły mi się na karku po tych słowach - ale od tej pory morda na kłódkę. Jesteś cały czas pod obserwacją. Zrozumiałeś?
Kiwnąłem głową.
- To dobrze. I tak trzymaj, bo jak nie, to twoja dziewczyna...
- Co z nią zrobiliście? - zapytałem z niepokojem, podnosząc głos.
- Dowiesz się w swoim czasie, Batura... A na razie ciszej, bo jeszcze ściągniesz nam kogoś na głowę. Wykonuj polecenia i nie gadaj za dużo, to wszystko będzie dobrze. Zaczekaj dwie minuty, zanim odejdę.
Więcej nic nie powiedział. Jeszcze chwilę słyszałem jego buty, a potem policzyłem do stu dwudziestu, przeglądając papiery, które przed chwilą dostałem. A więc paszport wcale mi nie zginął, jak myślałem, ale ukradły go te dranie, żeby załatwić mi wizę! No, no, długie musieli mieć ręce... Oprócz paszportu trzymałem w ręku bilet lotniczy i pięćset dolarów w zniszczonych banknotach o różnych nominałach.
Kiedy dwie minuty przeleciały, odwróciłem się i zobaczyłem schodki wiodące do głównej nawy katedry. Po gogusiu ze stukającymi butami nie został nawet ślad.
Spojrzałem na zegarek. Nie było czasu, żeby jechać do domu i się pakować, więc tak jak stałem, pognałem na Okęcie. Niewielki korek w drodze na lotnisko sprawił, że w ostatniej chwili wsiadłem do autobusu, który zawiózł mnie i innych pasażerów do samolotu. Przez całą drogę szukałem wysłanego za mną „ogona”, ale to musiał być niezły spec i zachowywał się tak naturalnie, że nie zdołałem go zidentyfikować. Lot trwał dziewięć godzin. Co jakiś czas miałem uczucie, że ktoś wlepia we mnie oczy, ale za każdym razem, kiedy się odwracałem, żeby nakryć filującego na mnie gościa, napotykałem obojętne miny współpasażerów, którzy czytali gazetę, słuchali muzyki albo smacznie kimali.
Nad „Wielkim Jabłkiem” zapadał pogodny, czerwcowy wieczór. W niektórych wieżowcach Manhattanu już paliły się światła. Przelecieliśmy nad centrum, pokołowaliśmy na wschód, by po chwili wylądować na lotnisku imienia prezydenta Johna Kennedy'ego. Samolot „zaparkował” pod terminalem czwartym, jednym z najbardziej „wypasionych” na całym lotnisku. Z pociągiem, całą gamą sklepów i ogromną halą z przeszklonymi aż po sufit ścianami, przez które wpadało łagodne światło nowojorskiego wieczoru.
Chociaż uważnie się rozglądałem, nie dostrzegłem nikogo dzierżącego kartkę z moim nazwiskiem, a ponieważ przez całą podróż nie mogłem zapalić papierosa, teraz myślałem już tylko o tym. W kiosku kupiłem paczkę cameli i wyszedłem przed budynek terminalu. Paliłem już ze dwie minuty, kiedy podjechała do mnie żółta taksówka. Okienko po lewej stronie wozu zostało opuszczone i wyjrzał przez nie czarny taksówkarz w zielono - żółto - czerwonej czapce z wełny na głowie i papierosem zwisającym z grubej wargi.
- Pan pewnie do New Yorkera? - zapytał z nowojorskim akcentem i wesołą nonszalancją.
Obejrzałem się, ale za mną była tylko ściana ze szkła.
- Pan mówił do mnie? - wskazałem na siebie ze zdziwieniem.
- No jasne, że do pana! - Murzyn wychylił się już z taksówki prawie do połowy i gestykulował wyraziście. - Pan mi wygląda na takiego, co nie zanocowałby nigdzie indziej, tylko w sławnym Hotelu New Yorker!
- Przykro mi, ale chyba nie dysponuję wystarczającymi funduszami... - powiedziałem chłodno, zgasiłem peta i ruszyłem z powrotem do terminalu.
- Nie wygłupiaj się, białasie! - usłyszałem za sobą twardy głos taksówkarza. - W New Yorkerze czeka pokój na nazwisko Batura. Mówi ci to coś?
Obróciłem się i przez chwilę patrzyłem na taksówkarza. Już się nie uśmiechał. Przed chwilą tylko grał, a teraz pokazał swoje prawdziwe, poważne i trochę groźne oblicze. Mierzyliśmy się przez chwilę wzrokiem, a potem on swoimi białymi, nieco wyłupiastymi oczyma pokazał mi, żebym ładował się do taryfy, a ja go posłuchałem.
Powiózł mnie w milczeniu na północ, prostymi ulicami Queens, potem skręcił na zachód w 59. Ulicę i ponad Wyspą Roosevelta, po moście Queensboro, wjechaliśmy na Manhattan. Pojechaliśmy dalej Wschodnią 57. Ulicą i po minięciu kilku przecznic skręciliśmy w lewo, w 8. Aleję. Po niecałych dwóch kilometrach milczący przez całą drogę cicerone zaparkował przed, przypominającym babiloński zikkurat, Hotelem New Yorker.
- Ile płacę? - zapytałem.
- Nic. Oczekuję tylko, żebyś wysiadł i zgłosił się w recepcji, białasku - rzucił nie odwracając głowy.
Zrobiłem co chciał. Żółta taksówka włączyła się do ruchu na 8. Alei, a ja popatrzyłem do góry. Na ciemniejącym niebie odcinały się jaskrawą czerwienią litery neonu układające się w nazwę hotelu.
New Yorker ma szałowy wystrój w stylu art déco. Wiecie, mocne jasne kolory, rządzi geometria i funkcjonalność aż do bólu połączona z precyzją i pięknem wykonania.
Podszedłem do jednego ze stanowisk recepcji i zapytałem, czy jest może rezerwacja na moje nazwisko.
- Mister Batura? - recepcjonistka sprawdziła coś w komputerze. - Ma pan opłacony z góry pokój na dzisiejszą noc. Apartament 3327 na 55 piętrze.
Wziąłem od niej klucze i zatrzymałem się w pół kroku:
- Przepraszam - szepnąłem konfidencjonalnie pochylając się w jej stronę - nie wie pani, kto zamówił ten pokój?
Uśmiechnęła się od ucha do ucha, tak jak to tylko Amerykanie potrafią i powiedziała:
- A to nie pan? - niby się zdziwiła, chociaż mogłem przysiąc, że powiedziała to tylko po to, żeby zrobić mi przykrość. - Przykro mi, ale takich informacji mógłby panu udzielić tylko menedżer naszego hotelu.
- Gdzie go mogę spotkać?
- W biurach na dziesiątym piętrze, ale dzisiaj już go nie ma. Będzie urzędował jutro od dziesiątej rano.
Pożegnałem ją spojrzeniem chłodnym jak lód i poszedłem do wind. Po chwili podziwiałem już niesamowitą panoramę Manhattanu, którą widać było za oknem. Obserwowałem skąpaną w różach wieżę Empire State Building, półksiężycowate łuki Chrysler Building i czarną bryłę One Penn Plaza.
Nagle rozległo się pukanie do drzwi.
- No, może teraz coś się wyjaśni... - mruknąłem do siebie, a głośno zachęciłem gościa, żeby wszedł. Niestety, był to tylko kelner ubrany w biały frak i czarne spodnie, który wtoczył do pokoju srebrny wózek z kieliszkami, winem w koszyku i srebrną kopułką skrywająca jakąś potrawę.
- Nic nie zamawiałem - odezwałem się zdziwiony.
- Ale kolacja jest już zapłacona - powiedział z uśmiechem kelner i nie zważając na moje protesty postawił stolik przy łóżku. Potem wyprostował się, ale nie odszedł.
Zrozumiałem i dałem mu pięć dolców. Kelner uśmiechnął się i wyszedł, zamykając za sobą drzwi.
Byłem głodny jak diabli, więc nie dziwcie się, że rzuciłem się na jedzenie. Gwałtownie podniosłem srebrną pokrywkę, a ze środka buchnął zapach moich ulubionych amerykańskich średnio wypieczonych steków z ziemniakami i surówką. Wbiłem widelec w ociekające sokiem mięso i ukroiłem kawałek. Już miałem podnieść go do ust, kiedy pomyślałem o tym, że jedzenie może być zatrute. Skoro bandzie de Hoocha udało się sprowadzić mnie bez problemów do Stanów, z całą pewnością mogliby uzyskać dostęp do kuchni Hotelu New Yorker.
Przełknąłem ślinę, stłumiłem ssanie w żołądku i odłożyłem mięso na talerz. Szybko przerzuciłem to, co leżało na srebrnym wózku i znalazłem tylko trzy zapakowane rzeczy. Bułkę w folii, masło w plastykowym pudełeczku i wino. Dokładnie obejrzałem opakowania, ale nie stwierdziłem na nich żadnych rozdarć, nacięć ani nakłuć. Po zdjęciu foliowego kapturka zlustrowałem jeszcze dokładnie korek, ale i na nim nie było śladów ingerencji. Trochę uspokojony posmarowałem bułkę masłem, otworzyłem wino i nalałem sobie kieliszek.
Wytrawne Bordeaux rozgrzało mnie trochę i uspokoiło. Wiedziałem, że jego działanie jest chwilowe i pozorne, ale skwapliwie korzystałem z chwili odprężenia. Potrzebowałem pauzy, by odświeżyć umysł, zanim zacznę działać.
* * *
Dopiero następnego wieczora dowiedziałem się, w jaki sposób zaaplikowano mi truciznę, ale skutki jej działania poczułem na własnej skórze od razu. Paliłem papierosa wracając myślami do szaleńczej podróży za ocean i uwięzionej nie wiadomo gdzie Zuzanny, kiedy dym z papierosa, którego trzymałem w ręku, zamiast płynąć spokojną strużką do góry zaczął się szarpać, splatać niespokojnie i zmieniać w mieniące od światła lampki chmury. Popatrzyłem na rękę. Drżała, jakbym był jakimś alkoholikiem.
Spróbowałem wstać i poczułem ciężar w nogach, jakby ktoś mi do nich przywiązał dziesięciokilogramowe ciężarki. Uczucie ciężkości promieniowało od stóp i przemieszczało się szybko w górę, do głowy. Szarpnąłem się jak zarzynane prosię i uderzyłem w ścianą obok drzwi. W zasięgu wzroku miałem teraz tylko mosiężną tabliczkę przybitą do ściany. Z trudem, pokonując senność, która już zamykała mi oczy, przeczytałem: W tym pokoju, w latach 1933 - 1943
Siła uciekała z moich mięśni gdzie pieprz rośnie, osunąłem się niżej i czytałem następną linijkę, teraz już tylko jednym okiem, bo na drugie opadła mi powieka: mieszkał NIKOLA
Nazwiska tajemniczego gościa Hotelu New Yorker nie zdołałem przeczytać, bo w tym momencie runąłem jak długi na podłogę. Byłem sparaliżowany, bezwładny i bezbronny. Zanim zamknąłem drugie oko i zatopiłem się w szumiącej czerni, usłyszałem jeszcze ostrożne kroki na korytarzu, ciche grzebanie przy zamku, a potem szczęk klamki. Zawiasy zaskrzypiały, do pokoju wpadła smuga ostrego światła z korytarza, a zza drzwi, na poziomie mojego wzroku wyłonił się wypastowany na wysoki połysk czubek męskiego buta.
Nie wiem, czy już o tym wspominałem, ale mam pewną specjalną super - zdolność. Potrafię rozpoznać markę i model niemal każdego samochodu po odgłosie jego silnika. Dlatego właśnie, kiedy obudziłem się poobijany, z bolącą głową i wyschniętymi na wiór ustami, a do tego w ciemnościach, i usłyszałem warkot silnika, od razu wiedziałem, że jestem w bagażniku Cadillaca Coupe de Ville z 1959 roku. Wiecie, takiej boskiej fury trochę w stylu Elvisa Presleya ze spojlerami jak stateczniki samolotu, z wielkimi przednimi lampami ponad ogromną osłoną błyszczącej chłodnicy. Miękkie linie, chrom i lakier, cudowne wykończenie. Taka samochodowa secesja. Wóz, który możecie sobie obejrzeć na amerykańskich filmach z lat pięćdziesiątych. Taki, o jakim śpiewał Chuck Berry w swoim pierwszym wielkim przeboju „Maybellene”. Opowiadał tam, jak ścigał swoją narzeczoną o imieniu uwiecznionym w tytule piosenki, która oddalała się z prędkością 95 mil na godzinę w cadillacu właśnie. Chuck o tym nie śpiewa, ale wóz ten prowadził zapewne jakiś uwodziciel. Ford autora piosenki zdołał dopaść cudną maszynę i jechać za nią „zderzak w zderzak”, ale kiedy Coupe de Ville przyśpieszył do 104 mil na godzinę, poczciwy Ford Berrego nieco się „zagrzał” i nie dał rady cadillacowi niegodziwego podrywacza. Na szczęście spadł deszcz, silnik forda nieco się schłodził i można było kontynuować pościg. Chuck dogonił uciekinierów po stu milach. Coupe de Ville rozkraczył się na drodze, a piękna Maybellene pomknęła w górę wzgórza.
Chuck informuje tylko lakonicznie, że ją złapał na szczycie, resztę pozostawiając naszej wyobraźni. Ale cadillac, którym jechałem nie wyglądał mi na takiego, co będzie się musiał zatrzymać w połowie drogi. Silnik był zadbany i pracował równo. To potężne wozy, więc i w bagażniku było sporo miejsca. Porywacze mnie nie związali, więc przeszukałem bagażnik i znalazłem butelkę mineralnej. Nic poza tym.
Chciwie wypiłem wodę, bo w ciemnym bagażniku było naprawdę duszno. Odświeżony umysł zaczął pracować trochę sprawniej. Przysunąłem się do ścianki oddzielającej bagażnik od kabiny i przystawiłem do niej ucho.
Porywacze rozmawiali po angielsku. Obaj mieli amerykański akcent. Najpierw przez godzinę omawiali ostatnią kolejkę ligi baseballa, potem przerzucili się na pogodę, a wreszcie przeszli do najbardziej interesującej mnie kwestii:
- To było znak Colorado Springs? - zapytał niski baryton.
- Tak, John, zaraz będziemy w mieście - odpowiedział mu sepleniący tenor.
- A potem?
- Co potem?
- Jak pojedziemy?
- W Springs skręcimy z międzystanowej „dwudziestki piątki” na ekspresową Midland na zachód, miniemy Manitou Springs i Cascade i ruszymy w kierunku Pikes Peak tą drogą, co idzie na zachód od Cascade... Objedziemy dookoła wzgórze i skręcimy w leśną drogę na południe. A jak dotrzemy do jeziorka, to już prawie będziemy w domu. Wjedziemy na wzgórze i...
- Ty, Brad - odezwał się zaniepokojony baryton - myślisz, że on ciągle śpi? Może nas podsłuchuje?
Zamarłem.
- Peter powiedział - tenor przybrał uspokajający ton - że ta trucizna co mu ją dał, puści go dopiero w lesie za Cascade, więc pewnie śpi. Zresztą i tak nic by pewnie nie usłyszał... Silnik za głośno chodzi.
Zapadło milczenie. Przez chwilę bałem się, że porywacze zechcą sprawdzić, czy rzeczywiście ciągle jestem nieprzytomny, ale wóz nie zwolnił i dalej toczył się spokojnie. Leżałem najspokojniej jak potrafiłem i rozmyślałem nad swoim położeniem. Przynajmniej wiedziałem, gdzie jestem i dokąd mnie wiozą. Colorado Springs znajduje się w stanie Kolorado, a góra Pikes Peak to jeden z amerykańskich „czternastotysięczników”, jak nazywa się tu góry, których wysokość przekracza czternaście tysięcy stóp.
Przejechaliśmy ruchliwe Colorado Springs i wjechaliśmy w ciszę wzgórz, które rozłożyły się u stóp Pikes Peak. Po dwudziestu minutach jazdy odezwał się baryton:
- Patrz, jakie wielkie diabelskie koło!
- No, podobno tu w Cascade mają największe na świecie.
Chwilę później skręciliśmy na jakąś gorszę drogę, bo zaczęło trząść.
- Nie pójdzie nam zawieszenie? - zapytał baryton.
- Człowieku, Peter przerobił tego cadillaca. Z wierzchu nic nie widać, ale mamy napęd na cztery koła i terenowe amortyzatory.
- No to cool - odprężył się baryton.
- Lepiej już nie gadajmy, John, bo nasz ptaszek zaraz się obudzi...
Zamilkli. Ale do celu było już blisko i po chwili cadillac zahamował.
Trzasnęły drzwi, po obu stronach auta odezwały się kroki, a potem zachrobotał klucz w zamku bagażnika. Oślepiające światło wdarło się do środka i musiałem zmrużyć oczy i zakryć je ręką. Na tle błękitnego nieba pochylały się nade mną dwie barczyste sylwetki. Poczułem zapach iglastego lasu i bryzę idącą od jeziora. Była to przyjemna odmiana po godzinach spędzonych w zaduchu bagażnika.
- Dobrze się spało? - zapytał ironicznie właściciel barytonu, ubrany w elegancki garnitur człowiek o twarzy zawodowego żołnierza z siwymi wąsami.
- Na pewno dobrze - dodał tenor, z uśmiechem na śniadej twarzy o włoskich rysach. Po czym wyjął z tylnej kieszeni spodni grzebień i zaczesał do tyłu długie, czarne i lśniące włosy - prowadziłem przecież spokojnie.
- W imieniu Zakonu Płonącego Miecza witamy w USA, mister Batura! - powiedział siwy żołnierz z uśmiechem podając mi rękę, żeby łatwiej było mi wysiąść.
- I przepraszamy za niewygody podróży - dodał „Włoch”, kiedy już stałem na ziemi.
Z przyjemnością rozprostowałem kości i rozejrzałem się wokół. Samochód stał na piaszczystym brzegu długiego na jakiś kilometr, wąskiego jeziora otoczonego ze wszystkich stron brązowymi wzgórzami, które rzadko porastały świerki. Po mojej lewej stronie, daleko ponad jeziorem wznosił się ośnieżony szczyt.
- Czy to czasem nie Pikes Peak? - wskazałem górę palcem.
Porywacze spojrzeli na mnie w osłupieniu, a potem na siebie ze złością.
„Włoch” pociągnął za rękaw swego towarzysza i oddalili się na kilka metrów. Szeptali do siebie, ale ja i tak słyszałem, o czym mówili.
- No i co? - wściekał się „żołnierz”. - Jesteś zadowolony? On wszystko usłyszał.
- Skąd wiesz, że tu kiedyś nie był? - próbował się bronić „Włoch” - Na wakacjach na przykład?
„Żołnierz” popatrzył na swego kompana z politowaniem i uśmieszkiem.
- Poza tym - „Włoch” wycelował w towarzysza palec - to ty mnie wypytywałeś o drogę. To wszystko twoja wina!
- Dobra, Brad, pies lizał winę! - machnął ręką „Żołnierz”. - Zastanówmy się lepiej, co teraz zrobić?
- Normalnie, jak by ode mnie wszystko zależało - „Włoch” poprawił otwartymi, wyprostowanymi dłońmi włosy po bokach głowy - to Batura już dawno by spał z rybkami na dnie tego bajora - wskazał na górskie jezioro. Niestety, jest jeszcze Peter...
- Będziemy musieli mu powiedzieć... - powiedział z przerażeniem w głosie zwalisty „Żołnierz”
- Nie widzę innego wyjścia. Najpierw jednak dostańmy się do bazy. Masz pilota?
Żołnierz przeszukał garnitur, wyjął z niego nieduże czarne urządzenie przypominające wielkością i kształtem krótkofalówkę i podał „Włochowi”. A ten zrobił coś całkowicie niespodziewanego. Przeszedł obok mnie i wycelował pilotem w niebo, naciskając jednocześnie przycisk.
„Co ten kretyn wyprawia?” - pomyślałem, ale w tym momencie stało się coś takiego, że szczęka mi opadła. Otóż woda w jeziorku po minucie zaczęła kipieć, jakby ktoś włożył do niej wielką grzałkę. Na tafli pojawiła się mgła, która po chwili uniosła się górę w postaci ogromnej burzowej chmury.
„Hydrozagadka czy jakie licho?” - pomyślałem przypominając sobie sławną polską komedię, w której czarne charaktery planowały coś podobnego zrobić z jednym z mazurskich jezior. Ale to nie była komedia. „Włoch” przez chwilę przyglądał się czarnej chmurze i kiedy zasłoniła słońce, sięgając cieniem za wzgórza wokół jeziora, nacisnął przycisk na „pilocie” od pogody.
Z chmury wystrzeliła błyskawica. Niemal jednocześnie zagrzmiało.
Stało się to tak nagle, że aż ciarki przeszły mi po grzbiecie. Zaraz potem z chmury lunął deszcz, ograniczając widoczność do dwóch metrów. „Włoch” ruszył w górę opadającego łagodnie po lewej stronie stoku wzgórza. Z deszczu za moimi plecami wyłonił się po chwili „Żołnierz” i popchnął mnie brutalnie:
- Ruszaj za nim - burknął tylko i został za mną osłaniając tyły.
Wspinaliśmy się przez kilka minut wśród drzew ociekających deszczem. Widziałem tylko podobne do siebie pniaki, czułem zapach wilgotnych świerków i słyszałem błoto kląskające pod stopami. Po półgodzinie szybkiego marszu stanęliśmy na polanie, która prawdopodobnie znajdowała się na szczycie wzniesienia. „Włoch” podszedł do jednego z drzew, które niczym kolumny podpierały burzowe niebo, włożył rękę do dziupli i szarpnął. Na środku polany, tuż obok moich stóp szczęknął zamek i do góry skoczyła klapa, pokryta ziemią i trawą, przypominająca tę, którą miał „Rudy 102”, tyle że trochę większa.
Zajrzałem do środka. Była tam ciemna i głęboka studnia ociekająca wilgocią, z metalową drabinką prowadzącą w głąb.
- Do środka - „Żołnierz” wskazał mi głową właz.
Posłusznie opuściłem się do studni. Przez chwilę słabe światło wpadające z zewnątrz oświetlało drabinkę, ale kiedy do studni weszli „Włoch” i „Żołnierz” zrobiło się w niej ciemno jak w kopalni. Po omacku szukałem kolejnych schodków. Po pięciu minutach tej drogi stopa dotknęła dna. Poczułem wilgoć. Trudno mi było na pierwszy rzut oka stwierdzić gdzie jestem, bo nie świeciła żadna lampa. Pomieszczenie musiało być spore, bo kiedy cofnąłem się o kilka kroków, ciągle nie doszedłem do ściany. Wpadłem na pewien pomysł.
Chwilę po mnie na dnie ciemnej piwnicy znaleźli się „Włoch” i „Żołnierz”. Widziałem ich w smudze światła padającego z otworu na górze. Wstrzymałem oddech. Żeby udała się moja przyczajka, musieli pójść w inną niż ja stronę.
I tak się właśnie stało.
Ich kroki zadudniły o posadzkę, a ja ile sił w nogach pognałem w stronę drabinki i zacząłem się wspinać na powierzchnię. Byłem w połowie drogi, kiedy ponad moją głową rozległo się syczenie, jakby tam w górze ruszył jakiś ogromny hydrauliczny podnośnik. Podniosłem głowę w stronę syku i zobaczyłem jak klapa, niczym księżyc podczas zaćmienia zasłaniający słońce, przesłania pochmurne niebo ponad świerkowym lasem. Nie zbiło mnie to jednak z tropu. Wspiąłem się aż do samego włazu i spróbowałem go podważyć jedną ręką. Ani drgnął.
- Mister Batura! - rozległ się z dołu tenor „Włocha”. - Niech pan zejdzie! To nie ma sensu! Właz jest zamykany za pomocą przycisku, który znajduje się tu na dole.
- Cholera! - zakląłem pod nosem i po raz drugi pokonałem drogę w dół.
W pomieszczeniu ciągle był ciemno. Tylko na ścianie po prawej żarzył się świecący czerwonym, neonowym blaskiem kabel, który biegł wzdłuż ściany w ciemność.
- Nie ma tu u was światła? - zapytałem z przekąsem.
- Może jest, a może nie ma - odpowiedział „Żołnierz” takim tonem, jakby chciał mnie rozdrażnić. - W każdym razie nie twoja sprawa. Idziemy. Podążaj za czerwonym kablem.
Oczy już mi się trochę przyzwyczaiły do mroku, więc widziałem, że z piwnicy o kształcie sześcianu przeszliśmy przez kwadratową framugę do wąskiego korytarza. Po kilku metrach powietrze zrobiło się świeższe. Pomyślałem, że muszą tu mieć klimatyzację. Obserwowałem uważnie kabel, który w korytarzu biegł po obu ścianach. Co kilkadziesiąt metrów ponad czerwoną nitką widać było neonowe litery i cyfry. Najpierw, po lewej stronie zobaczyłem znak „Al”, potem po prawej „A2, A3, A4” i znowu po lewej „A5”. Udałem, że się potykam i próbowałem wymacać ścianę obok znaku. Natrafiłem na płytę metalu z przymocowaną do niej dźwignią.
„Drzwi!” - pomyślałem i zdałem sobie sprawę, że cyferki muszą oznaczać kolejne pomieszczenia. Ale jaki był sens liter?
Wyjaśniło się to po kilku następnych krokach. „Włoch”, który prowadził nas w ciemnościach, zatrzymał się obok czerwonego znaku „L”. Nacisnął w którymś miejscu na ścianę i otworzyły się w niej drzwi. Weszliśmy do środka. Ledwie zmieściliśmy się w małym pokoiku, a ja dopiero po chwili zorientowałem się, że jesteśmy w windzie. Pomogły mi w tym znajdujące się po mojej lewej stronie trzy jarzące się jaskrawym światłem w ciemnościach przyciski, oznaczone „A”, „B” i „C”.
Pierwsza litera była czerwona, druga zielona, a trzecia żółta. Litery oznaczały zapewne poziomy podziemi, w których się znajdowaliśmy! „Włoch” przycisnął zielony guzik i winda ruszyła bardzo cicho w dół. Po dwudziestu sekundach drzwi się otwarły.
Tu także było ciemno, ale pomieszczenie wyglądało na coś w rodzaju podziemnego rynku. A to z tej przyczyny, że we wszystkie strony biegły korytarze oznaczone, tak jak poziom wyżej, świecącymi w ciemności kablami. Tyle że zielonymi. „Włoch” poprowadził nas do pokoju „B56”.
Otworzył drzwi i weszliśmy do dużego całkowicie ciemnego pomieszczenia. Nie paliły się tu nawet zielone kable wzdłuż ścian. Przewodnik zapalił małą ultrafioletową latarkę i kucnął. Szukał czegoś na ziemi. Wreszcie odnalazł fioletowy okrąg zrobiony specjalnym flamastrem i kazał mi stanąć w jego środku.
Potem odszedł i zamknął drzwi.
W sali panowała idealna ciemność.
Czekałem już pięć minut, ale moje oczy nie znalazły żadnego punktu zaczepienia. „Egipskie ciemności” - ten przysłowiowy zwrot najlepiej opisywał położenie, w jakim się znalazłem. Trudno było mi się przyzwyczaić do tego dziwnego stanu. Najpierw odczuwałem coś w rodzaju ciekawości, ale po chwili zastąpił ją niepokój, a potem, podsycony przez wyobraźnię strach. Wyobraziłem sobie, że stoję nad jakąś potężną przepaścią i wystarczy, że zrobię krok do przodu, a spadnę na łeb na szyję i zginę.
Po chwili ruszyłem w kierunku, z którego, jak mi się wydawało, przyszedł wcześniej „Włoch”. Odgłosy kroków odbijały się nienaturalnie od ścian i powodowały echa, jakbym był w jakiejś ogromnej jaskini. Minęło kilka minut, zanim dotknąłem zimnego metalu dźwigni. Spróbowałem ją nacisnąć, ale ani drgnęła. Waliłem pięściami w metalowe odrzwia i wrzeszczałem, ale jedynym efektem, jaki udało mi się osiągnąć, była kakofonia moich wrzasków: nakładających się na siebie, oddalających się i wracających niby fale oceanu dźwięków.
Mniej więcej po półgodzinie zrezygnowałem z prób forsowania drzwi i usiadłem na ziemi. Byłem wypruty. Dawno nie spałem, dawno nie jadłem, zdążyłem już zapomnieć o wodzie, którą wypiłem w bagażniku cadillaca. Zmusiłem się jednak do ostatniego zrywu. Usiadłem tak, żeby móc przyłożyć ucho do drzwi i nasłuchiwałem. Skupiłem się mocno, ale nie usłyszałem nic. Żadnego skrzypnięcia, żadnych kroków, żadnego szmeru...
A potem, w ciemności za moimi plecami, rozległ się dźwięk podobny do pocierania zapałki o draskę. Jednocześnie na gładkiej powierzchni podłogi pojawiły się żyłki światła. Dźwięk bardzo szybko narastał aż do natężenia, które trudno było znieść. Zatkałem uszy rękami i obróciłem się na siedząco. Jakieś pięć metrów ode mnie zobaczyłem dziwaczną maszynę.
Była to ustawiona na kilku wspornikach ogromna walcowata klatka ze stali, średnicy jakichś dwóch metrów i wysokości trzech. W środku tej klatki umieszczono wysoki na pięć metrów pal zakończony przykrywką przypominającą ogromny okrągły bochenek chleba. Ze szczytu klatki tryskały na wszystkie strony wiązki małych piorunów. Wiem, jak to brzmi, ale tak to właśnie wyglądało. Całe naręcza, wiązki, wodospady piorunów. To chyba one tak hałasowały.
Gapiłem się na to widowisko z podziwem i strachem jednocześnie.
Ale to nie pioruny i hałas zrobiły na mnie największe wrażenie.
Wyobraźcie sobie, że u stóp klatki siedział gość w białym fraku i krawacie i przeglądał książkę! Nie zwracał na mnie uwagi. Czujecie to? Gość siedział i czytał, chociaż wokół niego szalało piekło! Próbowałem do niego krzyczeć, ale huk maszyny był sto razy głośniejszy. W końcu zdjąłem z nogi buta i rzuciłem nim w faceta. Mokasyn przeleciał obok nosa gościa we fraku, pioruny zawinęły się wokół niego, jakby były ręką i facet wreszcie mnie zauważył. Uśmiechnął się życzliwie, a potem znów zgasło światło i nastała cisza. Poczułem, że drżę, tak miałem rozklekotane nerwy. Zareagowałem na maszynę jak jakiś pierwotny dzikus, ale nie dziwcie mi się.
Niedługo było cicho. Odpocząłem sobie zaledwie dwie minutki, kiedy w ciemnościach rozległ się dźwięk, jaki wydawały stare telewizory, kiedy się nagrzewały, tyle że sto razy mocniejszy. Jednak przy burzy, która przetoczyła się przed chwilą, przypominał co najwyżej szum strumyka. Buczała ta sama maszyna co przed chwilą, ale tym razem nie wyrzucała z siebie strumieni ognia. Tylko na jej szczycie, nad „bochenkiem chleba”, pojawiła się strużka błękitnego wyładowania elektrycznego, która łączyła czubek urządzenia z umieszczoną wyżej złotą kulą.
Usłyszałem za sobą chrząknięcie. Obróciłem się natychmiast w tamtą stronę. Zupełnie nagle i znikąd dziesięć metrów ode mnie pojawiła się w powietrzu szklana kula wypełniona blaskiem, do której była przymocowana żywa ręka. Do kogo należała ręka, nie mogłem się zorientować, bo ramię ginęło w ciemności.
- Energia elektryczna jest wszechobecna w nieograniczonych ilościach i może zasilać maszynerię świata bez potrzeby węgla, gazu czy innych paliw - odezwał się z ciemności mocny, ale spokojny głos. Wzmacniacze i efekty pogłosowe, w które wyposażono tę salę sprawiały, że brzmiał jakby dobywał się z kilku miejsc naraz, jakby pochodził spoza sali.
- Kto do mnie mówi? - krzyknąłem w stronę kuli, wstając. Miałem jeszcze trochę stracha, więc na razie nie podszedłem do kuli i człowieka, który ją trzymał, czekając na jego reakcję. - Pokaż się! Porozmawiaj ze mną!
- Ależ oczywiście, mister Batura, oczywiście, że porozmawiamy - głos przybrał ton swobodnej salonowej konwersacji. Nie dałem się zwieść.
- Kim jesteś?
- Najpierw proszę to podnieść - rozkazał zamiast odpowiedzieć, ukucnął i popchnął w moją stronę kulę, którą trzymał w ręce. Kula zgasła w momencie, kiedy wypuścił ją z ręki.
W widmowym błękitnym świetle z maszyny widziałem jak kula toczy się niezgrabnie w moją stronę. W jednym miejscu zwężała się i wystawał z niej gwint z metalu. Wtedy zrozumiałem. To była ogromna, kulista żarówka!
- Niech pan złapie za gwint - doradził tajemniczy głos.
Posłuchałem go. W momencie kiedy ją chwyciłem, żarówka rozbłysła światłem.
- Kim pan jest? - zapytałem ponownie.
- No cóż, zna mnie pan pod nazwiskiem Pietera de Hoocha...
Skoczyłem w stronę draba. Odrzuciłem w bok żarówkę, która pękła ze szczękiem. Jak mogłem go nie poznać, kiedy siedział pod maszyną i czytał książkę? Małe pioruny musiały go zasłonić! Ale teraz był mój! Zrobiłem kilka kroków w stronę gdzie stał przeciwnik, a wtedy fontanna światła wytrysnęła z ręki de Hoocha i poleciała w moją stronę. Odruchowo się wycofałem. Po chwili promienie zniknęły.
- Przywitałem pana cytatem z mojego mistrza - ciągnął de Hooch, jakbym w ogóle się na niego nie rzucił - bo to jemu zawdzięczamy cuda, które panu prezentuję. Jak pan widzi, dają one pewną władzę... Ale nie o władzy chciałem z panem porozmawiać - jego ton zrobił się nagle poważny, de Hooch odetchnął głęboko. - Przybył pan tu na zaproszenie...
- Zaproszenie... - prychnąłem pogardliwie. - Porwaliście moją narzeczoną, siłą ściągnęliście mnie za Atlantyk, podtruliście i wieźliście w bagażniku przez pół Stanów, a teraz straszycie jakimiś elektrycznymi gadżetami. I ty to nazywasz zaproszeniem...
- A więc przeszliśmy na ty - powiedział urażonym tonem prześladowca. - No, cóż skoro tak wolisz... Środki, które byliśmy zmuszeni podjąć, by umożliwić ci dotarcie do nas, okazały się jak widać niezbędne... Sam byś tu przecież nie przyjechał...
- Gdzie jest Zuzanna? - czułem, jak tęsknota wyrywa się spod kontroli i szarpie mnie za serce.
- Jak już wspominałem - de Hooch zignorował pytanie - przybyłeś tu na zaproszenie organizacji, którą kieruję. Nazywa się ona Zakon Płonącego Miecza...
- Gdzie jest Zuzanna? Nie będę rozmawiał, dopóki jej nie zobaczę.
Na chwilę zapadło milczenie, a potem de Hooch znowu się odezwał:
- Hm... Widzę, że nie posuniemy się dalej bez odpowiedzi na to pytanie. Chodźmy zatem!
Pstryknął palcami i salę zalało białe światło z kilkudziesięciu jarzeniówek podwieszonych pod sufitem. Lampy nie były w żaden widoczny sposób podłączone do prądu. Sala, w której się znajdowaliśmy, przypominała wielkością halę do koszykówki. Jej gładkie jak szkło ściany były pomalowane na czarno lakierem. Tylko po lewej stronie wymalowano na błyszczącej powierzchni miecz w płomieniach, a nad nim wyrazy: Ordo Gladii Flammei. W pomieszczeniu nie było wiele sprzętu. Poza maszyną do robienia piorunów, która teraz wydawała się śmiesznie mała względem wielkości sali, stało w niej kilka krzeseł i stół. Pod sufitem wisiały bezprzewodowe głośniki.
De Hooch poprowadził mnie przez korytarze, od których białych ścian odbijało się jasne światło jarzeniówek podczepionych u sufitów. Zauważyłem też, że fluorescencyjne kable biegnące wzdłuż ścian wcale nie zgasły. Były tylko trochę przyblakłe w jasności panującej teraz w podziemiach.
Zjechaliśmy windą na poziom „C”, który wydawał się być jednym długim korytarzem z dziesiątkami drzwi po bokach. De Hooch zaprowadził mnie do drzwi ze znakiem „C22”, po czym wyjął z kieszeni pęk kluczy i włożył jeden z nich w zamek. Potem nacisnął dźwignię i drzwi bezszelestnie się otwarły. Weszliśmy do środka.
Zuzanna leżała tyłem do drzwi. Nie zareagowała na nasze ciche kroki. Poczułem, jak ogarnia mnie tkliwość, ulga, a zarazem gniew.
- Pani Zuzanno, ma pani gościa - oświadczył życzliwie de Hooch.
- Ile razy mam ci powtarzać, wiarołomco - moja narzeczona powoli obracała się w naszą stronę - że nie będę z tobą współpra... - w tym momencie mnie dostrzegła i urwała w pół słowa.
Przez chwilę nic nie mówiła, tylko przyłożyła rękę do ust, a oczy rozszerzyły jej się ze zdziwienia. - Jurek! Co ty tu robisz?
- Jak widzisz, pan de Hooch mnie również zaprosił do swojej siedziby...
Nie mogłem już dłużej wytrzymać, Zuzanna chyba też nie i rzuciliśmy się sobie w ramiona. Gładziłem jej włosy i twarz, po której spływały wielkie jak groch łzy.
- Jesteś cała? - zapytałem drżącym głosem.
- Tak - kiwnęła głową i pociągnęła nosem. - A ty?
- Ja też... Nie bój się...
Za moimi plecami rozległo się chrząknięcie.
- Przepraszam, że psuję tak romantyczne powitanie - odezwał się de Hooch - ale skoro zaspokoiłeś już swoją ciekawość co do miejsca pobytu narzeczonej, może teraz porozmawiamy?
- Czy będę mógł się zobaczyć z Zuzanną później? - zapytałem.
- To zależy od wyniku naszej rozmowy.
- Porozmawiajmy zatem - odparłem i pocałowawszy mocno Zuzannę poszedłem za de Hoochem.
Poprowadził mnie do pomieszczenia „Cl”, które jak się domyśliłem - było jego gabinetem. Był to salon takiej samej wielkości jak pokój, w którym de Hooch więził Zuzannę, tylko znacznie lepiej urządzony. Centralne miejsce zajmowało biurko z mahoniu i dwa skórzane fotele przed nim. Na ścianie za biurkiem znajdowało się wielkie zdjęcie obróconego profilem wysokiego mężczyzny w garniturze. Miał on nieco demoniczną twarz. Wpatrywał się w bulwiastą świecącą żarówkę, którą trzymał w ręce, jakby była jego ukochanym dzieckiem, opowiadającym mu o tym, że właśnie po raz pierwszy w życiu spróbowało lodów. Po lewej stronie na kominku płonęły drwa, a po prawej znajdował się elegancki barek w kształcie globusa. Na kominku stał zegar, który wskazywał godzinę dwudziestą. Po lewej stronie kominka stała niewielka sofa. Ściany pokoju wyłożono zieloną tkaniną ze złotymi nitkami.
De Hooch wskazał mi jeden z foteli, podszedł do barku w kształcie globusa i zapytał, jakiego chcę drinka.
- Kiedy ostatnio przyjąłem od ciebie drinka - zauważyłem z przekąsem - byłem nieprzytomny przez kilka godzin. Nie będę więcej ryzykował.
- A tak - uśmiechnął się do siebie - to było bardzo sprytne... Nie ciekawi cię, w jaki sposób podałem ci środek usypiający?
- Wolałbym się wreszcie dowiedzieć, po co mnie tu ściągnąłeś i kiedy wypuścisz Zuzannę i mnie.
- I tak ci powiem... - niezrażony de Hooch wrzucił do dwóch szklaneczek po dwie kostki lodu, nalał burbona i dopełnił wodą gazowaną z syfonu w stylu art déco. Potem podał mi szklankę, a kiedy zignorowałem jego gest, postawił ją przede mną na skraju biurka. Sam zaś zasiadł po jego drugiej stronie i upił łyk napoju, który w świetle z kominka przybrał bursztynową barwę.
- Napij się... - zachęcał mnie, a jego oczy świeciły jakąś diabelską uciechą.
Suszyło mnie niemiłosiernie, ale nie chciałem poddać się woli gościa, więc tylko zachłannie wpatrywałem się w szklaneczkę.
- Co do wina, które daliśmy ci w hotelu - podjął od niechcenia de Hooch - to zastosowaliśmy zupełnie przełomową substancję, niedawno wynalezioną przez naszych chemików. To zupełnie bezbarwny i bezwonny syntetyk, który wysycha po dwóch sekundach, zachowując wszystkie swoje właściwości, to znaczy chociaż nie da się go wyczuć i zobaczyć, usypia człowieka po kilkunastu sekundach na parę godzin. Jest przy tym bardzo mocny. Jedna kropla uśpiłaby słonia na trzy dni.
Mówisz, że cię to nie interesuje - w tym miejscu łyknął ze szklanki, lód zagrzechotał o ścianki naczynia, a de Hooch spojrzał na mnie badawczo, ale nie dałem po sobie poznać, że mnie ciekawią jego słowa. - Ale i tak ci powiem. Umieściliśmy go na szyjce butelki wina. Kiedy nalewałeś go sobie do kieliszka, zmieszał się z trunkiem. Chcemy pokazać tę substancję kilku agencjom wywiadowczym i spodziewamy się, że zgodzą się za nią sporo zapłacić. A pieniądze są nam teraz naprawdę potrzebne...
- Na co? Żeby porywać ludzi, kraść dzieła sztuki i wsadzać niewinnych do więzienia? - zapytałem najspokojniej jak umiałem.
- Hola, hola... Nie doceniałem cię, Batura. Jesteś sprytniejszy, niż myślałem, ale to nawet lepiej... Co do pytania. Być może odpowiem na nie później. To zależy...
- Od czego?
- I tu dochodzimy do sedna sprawy.
- Możesz przestać gadać zagadkami i przejść do meritum?
- Cóż za piękne połączenie językowej dosadności z elegancją - kpił de Hooch. - Zaiste, jesteś człowiekiem o dwóch twarzach, Batura. Nie podejrzewałem cię o to. Zaczynasz coraz bardziej mnie ciekawić.
- Mnie za to niezmiennie ciekawi, kiedy będę mógł opuścić tę parszywą norę!
Prześladowca odłożył szklaneczkę na biurko. Lód zastukał o ścianki. De Hooch spojrzał na mnie jak cierpliwy lekarz, próbujący przekonać pacjenta do zażycia wstrętnego w smaku lekarstwa i powiedział:
- Im szybciej się uspokoisz i przestaniesz wykrzykiwać nonsensy, tym szybciej będziemy mogli rzeczowo porozmawiać. A mogę cię zapewnić, że rozmowa ze mną jest jedynym sposobem wyjścia na zewnątrz.
Prychnąłem, zakładając ręce na piersi i obróciłem się bokiem do de Hoocha. Ale ciągle słuchałem co gada.
- Jak to sobie wyobrażasz? - ciągnął dalej już nieco wkurzony, chociaż wciąż panował nad sobą. - Jesteśmy trzysta metrów pod ziemią daleko od miasta, doskonale ukryci. Cały teren jest monitorowany dwadzieścia cztery godziny na dobę...
Zrozumiałem, że będę musiał go wysłuchać.
- Dobrze - powiedziałem pocierając brew palcami - co proponujesz?
De Hooch rozpromienił się, jakby przez kominek wpadł właśnie Mikołaj z prezentami.
- Od razu lepiej. Moja propozycja jest następująca. Wykonasz dla mnie pewną robotę, ja zaś w zamian spełnię twoje największe pragnienie.
- Od kiedy to jesteś złotą rybką? Poza tym myślałem, że możesz wszystko...
- Do tej roboty potrzebuję specjalisty.
- Specjalisty od czego?
- No wiesz - de Hooch trochę się zmieszał - kiedyś zajmowałeś się pewnymi interesami...
- Masz na myśli to, że okradłem parę osób?
- W rzeczy samej.
- Dziwię ci się, de Hooch - powiedziałem rozkoszując się chwilą - o ile pamiętam, nazwałeś mnie „zdolnym rzemieślnikiem” a siebie „najlepszym artystą, jakiego znasz”. Więc po co ci zdolny rzemieślnik?
- Będę z tobą szczery... Tutaj, w Stanach, jestem spalony, a ty nie. Poza tym robota, o której wspomniałem, będzie wymagać osobistego uroku, przystojnej twarzy i doświadczenia w postępowaniu z kobietami...
- No nie! - wykrzyknąłem rozbawiony. - Wielki Pieter de Hooch, król hochsztaplerów nie wie, jak się obchodzić z dziewczynami i zleca tę pracę Jerzemu Baturze. Musi się w tym kryć jakiś haczyk, co Pieter?
- Zgadza się - przyznał de Hooch - ale o szczegółach powiem ci, kiedy zgodzisz się wykonać zadanie...
- Mówiłeś, że jeśli się zgodzę, spełnisz moje największe pragnienie...
- Tak.
- Dobra, będę z tobą współpracować, jeśli wypuścisz Zuzannę.
De Hooch popatrzył na mnie uważnie, a potem powiedział coś takiego, że zgłupiałem:
- To nie jest twoje największe pragnienie, Batura.
- A ty skąd o tym niby wiesz, Pieter? - wyrzuciłem z wściekłością.
De Hooch wstał jakby nigdy nic, wziął do ręki szklaneczkę z brandy, obszedł biurko i usiadł obok mnie na fotelu.
- Widzisz, Jurek - ten farbowany lis przybrał teraz twarz niby - przyjaciela i udawał, że się nad czymś zastanawia - ja zawsze wygrywam. Wygrywam, bo znam ludzi. I potrafię tę wiedzę wykorzystać.
- Żeby robili co zechcesz - odburknąłem.
- Można tak to nazywać, ale nie znasz całej prawdy... Ale mniejsza z tym. Widzisz, czasami ludziom wydaje się, że czegoś pragną chociaż w rzeczywistości, głęboko w sercu chcą czegoś innego. Potrafię domyślić się, jakie jest to prawdziwe pragnienie.
- I ze mną niby jest podobnie?
- Tak. Twoim największym pragnieniem nie jest to, żebym wypuścił stąd Zuzannę. Oczywiście, chcesz całym sercem, żeby była wolna i bezpieczna, ale najbardziej chciałbyś czegoś innego...
Miałem dość tej drętwej gadki.
- Posłuchaj mnie uważnie, de Hooch - powiedziałem zbliżając twarz do jego płonącej poświatą z paleniska facjaty - nie interesują mnie twoje wynurzenia psychologiczne. Albo wypuścisz stąd Zuzannę, albo ze współpracy nici.
Pieter wstał z krzesła, powolnym krokiem wrócił za biurko i usiadł.
- Spodziewałem się, że tak będziesz stawiał sprawę - rzekł trochę smutno, patrząc w ognie na kominku. - Ale nic na siłę - powiedział jakby do siebie i odetchnął. - Odpocznij po podróży, zrelaksuj się, zjedz coś. Do sprawy wrócimy rano... - dopiero przy ostatnich słowach spojrzał na mnie.
Nacisnął przycisk interkomu i powiedział swoim gorylom, że mogą mnie zabierać. Kiedy się zjawili, bez zbędnej szarpaniny poszedłem za nimi. Wychodząc rzuciłem jeszcze okiem na zegarek.
Gadaliśmy z de Hoochem przez godzinę. Była dwudziesta pierwsza.
Dziwicie się pewnie, czemu nie walczyłem, nie próbowałem się wyszarpnąć, zwiać. Miałem plan. Przypatrzyłem się całemu kompleksowi i chociaż de Hooch zapewniał, że nie uda mi się stąd uciec, ja wiedziałem swoje.
Goryle de Hoocha zaprowadzili mnie do celi. Prycza, umywalka, kibelek. Nic specjalnego. Nie było nawet kamery. Położyłem się na pryczy i liczyłem mijające sekundy, minuty, godziny. Musiałem zaczekać, aż mieszkańcy podziemi pójdą spać.
Układ pomieszczeń i to, że na poziomie „C” znajduje się salon, a jednocześnie sypialnia de Hoocha, podsunął mi przypuszczenie, że to właśnie tu mieszkają wszyscy, którzy przebywają w kompleksie podziemi. To co się stało około dwudziestej trzeciej potwierdziło moje domysły. Nagle na korytarzu aż się zakotłowało. Przez cienkie drzwi słyszałem kroki, rozmowy, śmiechy. Odczekałem jeszcze dwie godziny. O pierwszej w nocy podniosłem się z łóżka i sięgnąłem do kurtki. Portfel był na miejscu. Ludziom de Hoocha nie chciało się nawet mnie przeszukać, tak byli pewni swego!
Cicho jak kot podszedłem do drzwi i przyłożyłem ucho do blachy. Nasłuchiwałem przez minutę, ale nawet szelest nie zdradzał, że ktoś jest w korytarzu. Przyjrzałem się drzwiom. Po tej stronie nie było dźwigni, która służyła za klamkę, ale był zamek. Wyjąłem z portfela pęk wytrychów (stary zwyczaj) i po chwili zamek ustąpił z cichym szczęknięciem. Teraz wystarczyło jeszcze za pomocą karty kredytowej z portfela podważyć rygiel i w drzwiach pojawiła się szpara.
Zajrzałem przez nią. Korytarz tonął w mroku. Paliły się tylko okrągłe lampy umieszczone w podłodze za szybkami ze zbrojonego szkła. Jeszcze raz wsłuchałem się w ciemność, ale wokół panowała cisza. Ostrożnie wyszedłem z celi i spojrzałem na znaczek przy drzwiach. Zapuszkowano mnie w pokoju „C25”, co oznaczało, że Zuzanna jest gdzieś blisko!
Szybko odnalazłem pokój „C22” i włożyłem wytrych do zamka. Nie zdążyłem sforsować przeszkody, kiedy ze środka odezwał się wystraszony głos mojej narzeczonej:
- Kto tam? Odezwij się! Co robisz?
- To ja, Zuzanko - szepnąłem. - Zbieramy się stąd...
Po trzydziestu sekundach zamek puścił. Nacisnąłem na klamkę, ale w tym samym momencie kilka metrów dalej uchyliły się drzwi! Błyskawicznie wśliznąłem się do pokoju Zuzanny i przykładając palec do ust, nakazałem mojej narzeczonej milczenie.
Ktoś wyszedł na korytarz! Słyszałem jego kroki i drżałem ze strachu, bo nie pamiętałem, czy zamknąłem drzwi do mojej celi. W miarę jak zbliżał się do nas, serce biło mi coraz szybciej, a potem, kiedy nas płynnie minął, odetchnąłem z ulgą. Kroki ucichły. Zuzanna chciała już opuścić więzienie, ale dałem jej znak, żeby jeszcze chwilkę poczekała. Nie myliłem się i tym razem. Po kilku minutach kroki odezwały się z kierunku, w którym wcześniej ucichły. Tajemniczy nocny spacerowicz znów przeszedł obok nas i chyba zniknął w swoim pokoju, bo w ciszy nocy usłyszeliśmy, jak zamykał drzwi.
Przytuliłem i pocałowałem drżącą Zuzannę, a potem wyszliśmy na korytarz. Narzeczona zabrała ze sobą tylko torebkę i cienki szary płaszczyk. W drodze do windy na końcu korytarza, minęliśmy kuchnię. Na podłodze przed lodówką widać było białe krople. A więc to po mleko przyszedł tu nocny spacerowicz!
Winda powiozła nas na poziom „A”. Na razie nikt nas nie niepokoił, więc zacząłem podejrzewać, że gadka de Hoocha o monitoringu była blefem. Poziom „A”, podobnie jak „C”, tonął w mroku. Szybko dotarliśmy do pomieszczenia z drabinką. Odnalazłem przycisk uruchamiający hydrauliczny zamek włazu i wcisnąłem go.
W górze zasyczało rozprężające się powietrze i po chwili wspinaczki po zimnych stopniach drabinki znaleźliśmy się w uśpionym lesie. Księżyc był w pierwszej kwadrze i dawał słabe światło, co uznałem za dobry znak. Złapałem Zuzannę za rękę i pobiegliśmy przez las w kierunku jeziora. Liczyłem na to, że złoczyńcy zostawili tam cadillaca. Nie pomyliłem się. Różowy wóz stał na piaszczystej łasze u krańca stawu, tak jak go widziałem kilka godzin temu.
- Jeszcze odrobina wysiłku, kochanie - powiedziałem do Zuzanny i już po chwili siedzieliśmy w wozie, patrząc na błyszczące tajemniczym srebrem jezioro. Samochód nie był co prawda zamknięty, ale nie był w nim kluczyków. Z żalem rozbiłem zabytkową stacyjkę i zrobiłem zwarcie.
Z reflektorów wystrzeliły smugi światła, zapaliły się kontrolki na desce rozdzielczej i w kabinie auta zrobiło się przytulnie.
- Gdyby nie to wszystko, co nas spotkało, można by pomyśleć, że jesteśmy na biwaku nad jeziorem - Zuzanna odezwała się po raz pierwszy od momentu, kiedy opuściliśmy podziemia.
- To już koniec, kochanie - powiedziałem całując ją w policzek - za kilkanaście godzin będziemy w Polsce i wybierzemy się na prawdziwy biwak.
- Mam nadzieję - powiedziała moja narzeczona i ziewnęła.
Wcisnąłem pedał gazu i zakręciłem w prawo. Reflektory omiotły ścianę drzew i pośród nich zobaczyłem drogę wiodącą do szosy. Po półgodzinie mknęliśmy już w stronę Colorado Springs, minąwszy przedtem ogromny diabelski młyn w Cascade, świecący feerią żarówek gdzieś w dole, po lewej stronie. Zuzannę powoli chyba opuszczało zdenerwowanie, bo zaledwie wyjechaliśmy za rogatki Colorado Springs, oparła się na moim ramieniu i zasnęła.
Prułem ciemną autostradą i byłem szczęśliwy. Uwolniliśmy się z łap przestępcy, byliśmy znów razem, dziewczyna spała na moim ramieniu, oddychając cicho i spokojnie, a świeże nocne powietrze odświeżało umysł. Tylko świadomość pogoni, która wyruszy za nami za kilka godzin, była jak cierń w tym poczuciu szczęścia.
Pędziłem jakby mnie diabeł gonił. Wycisnąłem z ośmiocylindrowego silnika ile się dało. Według prędkościomierza samochód mógł jechać maksymalnie 120 mil na godzinę. Podczas jazdy przez Colorado, Utah, Nevadę i Kalifornię wskazówka rzadko schodziła poniżej 110 i po piętnastu godzinach, ledwie żywy zaparkowałem wóz przed gmachem lotniska w San Francisco. Zuzanna przebudziła się z długiego snu w momencie, kiedy nacisnąłem hamulec.
- Gdzie jesteśmy? - zapytała, przeciągając się z ziewnięciem.
- Coraz bliżej domu - odpowiedziałem wesoło, widząc, że ma się lepiej niż wczoraj.
Pogroziła mi palcem i popatrzyła czule załzawionymi od ziewnięcia oczami i zapytała:
- Myślisz, że dostaniemy gdzieś tutaj kawę?
- Na pewno.
Pozostawiliśmy cadillaca na parkingu i wybraliśmy pieniądze z bankomatu. Kupiliśmy dwie wielkie, mocne kawy w styropianowych kubkach i dzierżąc je w dłoniach, poszliśmy do kasy.
Szczęście nam sprzyjało. Za pół godziny odlatywał samolot do Nowego Jorku, gdzie mogliśmy niemal natychmiast przesiąść się do samolotu lecącego na Okęcie. Po chwili siedzieliśmy w wygodnych fotelach i patrzyliśmy na niknące w dole San Francisco.
Zuzanna przytuliła się do mnie i powiedziała:
- Mogłabym z tobą tak lecieć w nieskończoność... Nie zdążyłam ci jeszcze podziękować.
- Za co? - zapytałem ją z uśmiechem.
- Za to, że mnie uratowałeś z rąk de Hoocha. Wiesz, wtedy na mostach w Tczewie miałeś rację. Tym człowiekiem powinna zająć się policja.
- Nie myśl już o tym. Ważne, że wszystko dobrze się skończyło - powiedziałem i ziewnąłem przeciągle.
- Powinieneś trochę się przespać. Prowadziłeś całą noc.
Nie wiem, czy zadziałał tak na mnie jednostajny szum potężnych silników odrzutowca, czy to, że czułem rękę Zuzanny w swojej ręce, czy kojące światła wieczoru za oknem, ale nie minęło wiele czasu i poszedłem za jej radą.
Szarpnięcie, które towarzyszy lądowaniu, przebudziło mnie ze snu. Była noc. Światła pasów startowych, wisząca gdzieś w górze klatka światła wieży kontroli lotów i lampki na kadłubach innych samolotów świadczyły, że jesteśmy już na JFK w Nowym Jorku. Kolejna kawa i szybka kolacja złożona z dwóch hamburgerów w terminalu, a potem znów wygodne lotnicze fotele i głos stewardesy, która przywitał nas po polsku na pokładzie samolotu, sprawiając, że poczułem się jakbym już znajdował się w Warszawie, a nie siedem tysięcy kilometrów od niej. Silniki ruszyły i samolot pokołował, ale zamiast ruszyć na pas startowy zatrzymał się nagle i cofnął. Spojrzeliśmy z Zuzanną przez okienko. W stronę maszyny jechał policyjny radiowóz.
- Myślisz, że to po nas? - zapytała moja narzeczona, na której twarzy po raz pierwszy od kilku godzin pojawił się strach.
- Na pewno nie - próbowałem ją uspokoić. - Czego mogłaby od nas chcieć policja?
Po chwili drzwi z tyłu odrzutowca otworzyły się i weszło dwóch umundurowanych gliniarzy. W rękach trzymali jakieś fotografie i uważnie przyglądali się mijanym pasażerom. W końcu doszli do nas. Spojrzeli na zdjęcia, spojrzeli na nas, podrapali się po głowach.
- Mister Batura? - zapytał czarnoskóry porucznik.
- Zgadza się.
Policjant wymienił nazwisko Zuzanny i ona również potwierdziła.
- Porucznik Smith z policji nowojorskiej - w oczach gliniarza nie było wrogości. - Przepraszam, że przerywam państwu podróż, ale jestem zmuszony poprosić, by udali się państwo z nami.
- Jesteśmy o coś podejrzani?
- Wolałbym nie rozmawiać o tym tutaj. Wytłumaczę wszystko w samochodzie.
Opuściliśmy samolot i wsiedliśmy do radiowozu. Chwilę czekaliśmy na drugiego gliniarza, który poszedł porozmawiać z pilotem.
- A więc o co chodzi, poruczniku? - zapytałem trochę już zdenerwowany.
- No cóż - Smith, który siedział na miejscu pasażera obrócił się do nas i powiedział z przepraszającą miną: - otrzymaliśmy faks z informację, że są państwo chorzy na SARS i że lecą państwo tym właśnie samolotem. Do faksu dołączono zdjęcia. Sami państwo rozumieją że nie możemy lekceważyć takich sygnałów.
- Co zamierzacie z nami zrobić?
- Nic szczególnego. Za chwilę przejdą państwo badania na lotnisku. Jeśli okaże się, że faks był głupim żartem, za chwilę wrócicie do samolotu i będziecie mogli odlecieć.
Byłem pewny, że to sprawka de Hoocha. Nie powiedziałem nic Zuzannie, ale jej mina świadczyła, że myśli o tym samym. Postanowiłem, że będę czujny.
Pierwsza na badanie weszła Zuzanna. Po kilku minutach zza drzwi ambulatorium wychylił się lekarz i poprosił, żebym wszedł. Wydało mi się dziwne, że mnie zawołał, skoro moja narzeczona jeszcze nie wyszła, ale go posłuchałem.
I to był błąd. Kiedy zamknąłem za sobą drzwi, nie dostrzegłem w pokoju ani Zuzanny, ani lekarza. A w pokoju nie było żadnych innych drzwi. Domyśliłem się, że obie osoby są za parawanem.
Podszedłem do niego i odsłoniłem zasłonkę. Na szpitalnym łóżku leżała Zuzanna z zamkniętymi oczami. Oddech powoli unosił jej klatkę piersiową.
- Co jest grane? - powiedziałem i w tym momencie poczułem, że usta zatyka mi ręka, a bok kłuje igła strzykawki. Nie minęło wiele czasu, kiedy nogi mi zwiotczały i poczułem, że lekarz układa mnie na ziemi. Bardzo dokładnie widziałem, jak poprawia fartuch, kaszle, a potem z udawanym przerażeniem wybiega krzycząc, że jego pacjenci, to znaczy my, zemdleliśmy i trzeba przenieść nas do karetki. Potem film mi się urwał.
Ocknąłem się rano. Leżałem we wnętrzu jakiegoś ambulansu, przywiązany do noszy. Obok mnie, na drugich noszach, zobaczyłem Zuzannę. Szarpnąłem się. Momentalnie znalazł się przy mnie lekarz w maseczce operacyjnej.
- To jakiś błąd - powiedziałem - nie jestem na nic chory. Zuzanna też nie. Proszę nas wypuścić!
- Błędem była ucieczka z naszej bazy - odezwał się lekarz znajomym głosem, a potem zerwał z twarzy maseczkę. To był Pieter de Hooch.
Zacząłem krzyczeć, ale on wsadził mi w usta kłębek gazy i w ten sposób mnie zakneblował. Potem spokojnie usiadł w nogach mego łóżka.
Jeszcze chwilę rzucałem głową, ale szybko się zmęczyłem. Bezradnie wpatrywałem się w sufit, gdy nagle zrozumiałem, o czym mówił wczorajszego wieczora de Hooch.
Znałem już swoje największe pragnienie!
Batura wyszedł, a ja natychmiast wznowiłem śledztwo.
Zacząłem od posprzątania całego domu. Podczas porządków przebiegałem w myślach wszystkie fakty śledztwa i te które mogły się przydać układałem na właściwych miejscach zupełnie tak samo jak porozrzucane części garderoby, a te które uznałem za zbędne wyrzucałem z pamięci niczym puste opakowania po zupkach chińskich i butelki po napojach do śmietnika.
Kiedy skończyłem, usiadłem na pościelonym łóżku, przed telewizorem i ciężko westchnąłem. Wiedziałem, co trzeba zrobić, ale, wyznaję to szczerze, było mi okropnie wstyd. Z jednej strony miałem nieodpartą chęć spotkać się z szefem, który ciągle, tak mi się przynajmniej wydawało, przebywał w areszcie, z drugiej miałem strasznego kaca moralnego, że zwątpiłem w uczciwość Pana Samochodzika. Po półgodzinnych zapasach z samym sobą, podniosłem się na równe nogi, wyszedłem z mieszkania i pierwszym autobusem pojechałem do Komendy Głównej Policji, żeby poprosić Skorlińskiego o ułatwienie mi spotkania z panem Tomaszem. Nie minął kwadrans, a siedziałem już w pokoju odwiedzin, czekając na mojego niedawnego zwierzchnika i przyjaciela.
Nagle drzwi się uchyliły i do pokoju wszedł pan Tomasz, skuty kajdankami, w towarzystwie policjanta. Podniosłem się z krzesła.
- Siedź! - powiedział głosem, w którym nie było ani śladu pretensji i machnął skutymi rękami.
Policjant zdjął kajdanki z jego przegubów i powiedział uprzejmie:
- Kiedy panowie skończą proszę nacisnąć ten guzik - wskazał na czerwony przycisk na lewo od drzwi.
Skinęliśmy głowami, policjant zamknął drzwi i zostaliśmy tylko we dwóch. Pan Tomasz wyciągnął do mnie rękę, którą zaraz uścisnąłem, odczuwając jednocześnie skurcz żołądka.
- Przepraszam, panie Tomaszu - zacząłem - przepraszam, że pana nie odwiedzałem i że w pana zwątpiłem.
- Nic się nie przejmuj - szef poklepał mnie po ramieniu - normalna sprawa. Ten kto mnie wrobił, wykonał swoją robotę po mistrzowsku...
- Jestem prawie pewny, że to de Hooch! - wyrzuciłem z siebie i opowiedziałem panu Tomaszowi o wszystkim co się zdarzyło od czasu, kiedy wsadzili go do aresztu.
Szef uważnie słuchał, w końcu podrapał się po czole, poprawił okulary i zapytał:
- Chcesz mi pomóc?
- No jasne, szefie! Jutro zorganizuję w ministerstwie zebranie ludzi, którzy panu sprzyjają i wierzą w pańską niewinność... Poręczymy za pana i niedługo wyjdzie pan na wolność.
- Dziękuję ci. Nie powiem, inni więźniowie traktują mnie całkiem nieźle. Żaden z nich oczywiście nie wierzy, że wsadzono mnie za niewinność. Wszyscy uważają że jestem niezłym gierojem, któremu udało się ukraść ten obraz. No i doceniają moje wykształcenie. Wiesz, piszę im listy, podania, takie sprawy... Ale zostawmy to. Ważniejsza jest sprawa de Hoocha. Nie wątpię, że sobie poradzisz, ale musisz być uważny, bo przeciwnik, z którym przyjdzie ci się zmierzyć, jest, jak już to niejednokrotnie pokazał, bardzo przebiegły.
- Co więc pan radzi?
- Trzy sprawy. Po pierwsze: de Hooch, Fundacja Van Meegerena i Zakon Płonącego Miecza. Trzeba dowiedzieć się o nich czegoś więcej. Zauważyłeś, że ten człowiek używa różnych nazwisk, a każde zostało ukradzione jakiemuś sławnemu człowiekowi. Na początek powinieneś pogrzebać w Internecie, może trafisz na jakiś nowy trop. Po drugie: nie wolno dopuścić do tego, żeby Kobyłka przejął władzę w departamencie. A tego można dokonać tylko w jeden sposób...
- Nie zrobię tego - rzekłem.
- Owszem, zrobisz. Wystartujesz w tym konkursie. Nawet jeśli miałbym być później twoim podwładnym.
- Ale...
- Żadnego „ale”. Niech to będzie zadośćuczynienie za to, że we mnie zwątpiłeś.
- To szantaż emocjonalny! - wybuchnąłem. - Nie sądziłem, że kiedykolwiek zniży się pan do takich metod.
- No cóż, życie przynosi wiele niespodzianek. Więc jak, zgoda?
- Tak, ale pod jednym warunkiem.
- Jakim?
- Kiedy załatwimy de Hoocha, wróci pan na swoje stanowisko.
- No dobrze - pan Tomasz odetchnął z ulgą kiedy się zgodziłem. - Teraz trzecia sprawa. Trzeba by sprawdzić, czy obraz w dworku pana Mieszkowskiego jest prawdziwy. Bo gdyby okazał się falsyfikatem, policja mogłaby rozpocząć śledztwo. To byłaby dla mnie jakaś szansa na wydostanie się stąd.
- Ale jak stwierdzić, czy obraz jest autentyczny? Mówiłem panu, że Mieszkowski nie chce słyszeć o żadnych badaniach - rzekłem zniechęconym tonem.
- No tak... - pan Tomasz przez chwilę rozmyślał, a potem twarz mu się rozpromieniła i powiedział: - W takim razie będziesz musiał wynająć fakebustera.
To był doskonały pomysł! Że też sam na to nie wpadłem. Dobrze było znów współpracować z Panem Samochodzikiem.
- Kogo by pan polecił?
Pan Tomasz odpowiedział bez namysłu:
- Najlepszy w kraju, a może nawet w Europie jest Jan Pawelski. Jaki mamy dzisiaj dzień?
- Niedzielę.
- W takim razie, jeśli się pospieszysz, spotkasz go w Muzeum Narodowym. Jest tam w każdą niedzielę po południu. Wiesz, jak wygląda?
Wiedziałem. Tak jak mi radził pan Tomasz, poszedłem do Galerii Malarstwa Polskiego. Jan Pawelski stał przed obrazem przedstawiającym Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na pierwszy rzut oka nie wyglądał na fakebustera. Ale swoją drogą oni nigdy na takich nie wyglądają...
Fakebusterzy, czyli pogromcy fałszywek, to ludzie, o których tak pisał Thomas Hoving, niegdyś dyrektor Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku:
(...) to rzadki gatunek. Są koneserami obdarzonymi szczególną zdolnością - nazwijcie ją szóstym czy siódmym zmysłem - natychmiastowego wykrywania fałszerstwa w każdej dziedzinie.
Ci ludzie, którzy przede wszystkim nie są uczonymi ani tym bardziej teoretykami, opisują to uczucie jako ściśnięcie żołądka lub ostrzegawczy krzyk jakiegoś głęboko wewnętrznego głosu. Tej umiejętności nie można studiować ani nabyć. Można ją tylko uszlachetniać i pielęgnować.
Święte słowa! Przynajmniej w odniesieniu do Jana Pawelskiego. Był on emerytowanym urzędnikiem Ministerstwa Finansów. Przez całe życie sporządzał raporty, podliczał słupki i brał udział w nudnych zebraniach, a w czasie wolnym odwiedzał muzea i pogłębiał swą wiedzę.
Był niski, lekko przygarbiony, co sprawiało wrażenie, jakby głowę, na której zostało niewiele siwych włosów, dokręcono mu do tułowia. Ponieważ miał słaby wzrok i nosił bardzo grube okulary, wyciągał do przodu szyję, żeby lepiej widzieć. A i tak nie zawsze to pomagało. Do tego nie dbał zbytnio o garderobę, rzadko się golił, pozwalając rozpanoszyć się trzydniowemu zarostowi na policzkach i czasami mamrotał do siebie, przez co ludzie brali go niekiedy za dziwaka i odmieńca.
Ale ci co go znali, opowiadali o nim legendy. Na przykład o tym, jak to kiedyś był w Luwrze i oświadczył osłupiałemu pracownikowi muzeum, że Tycjan, który wisi na ścianie po lewej stronie Mony Lizy, nie wyszedł spod pędzla wielkiego Włocha, ale prawdopodobnie z jego pracowni.
Przerażeni muzealnicy sprawdzili i wyszło na jaw, że podczas remontu odbywającego się kilka lat wcześniej zdjęto ze ścian wszystkie obrazy i przeniesiono do magazynu, a jakiś praktykant omyłkowo wziął z magazynu kopię ucznia Tycjana zamiast oryginału. Kopia była tak dobra, że nikt niczego nie zauważył, aż do wizyty Jana Pawelskiego. Pracownicy muzeum, obawiając się międzynarodowej kompromitacji, poprosili Pawelskiego o dyskrecję, a on oczywiście się zgodził, za co podziękowano mu dożywotnim darmowym biletem do Luwru oraz możliwością zwiedzenia magazynów.
Przystanąłem obok fakebustera, który z racji swego wieku wspierał się na lasce i zmrużonymi oczami zza szkieł okularów wpatrywał się w portret naszego ostatniego króla. O dziwo! Pachniał znakomitą wodą kolońską, a nie, tak częstym u starszych ludzi, zapachem dawno niesprzątanego mieszkania.
Po minucie czy dwóch fakebuster wyczuł moją obecność i nie odrywając oczu od obrazu, odezwał się:
- W czym rzecz?
- Słucham?
- Nie znalazł się tu pan przypadkowo - obrócił do mnie twarz i posłał mi rozbawiony uśmiech, pokazując sztuczne zęby, a potem pociągnął nosem - wiem, że nie wyglądam na tyle atrakcyjnie, żeby wzbudzać bezinteresowne zaciekawienie, więc musi pan wiedzieć, kim jestem i jakimi dysponuję zdolnościami. Dlatego przechodzę od razu do sedna rozmowy. W czym rzecz?
- No tak - musiałem mieć głupią minę - więc może zrobię tak samo. Chciałbym, aby dokonał pan pewnej ekspertyzy.
Staruszek znów zatopił spojrzenie w obrazie, ale widać było, że się zastanawia.
- Już od paru lat nie działam na zlecenie prywatnych osób. Rozumie pan? Za dużo pretensji, za mało satysfakcji...
- Jeśli chodzi panu o wynagrodzenie...
Staruszek kaszlnął. Ramiona uniosły mu się na chwilę do góry. Oblizał wargi i powiedział z wyrzutem:
- Nie wiem, co panu o mnie naopowiadali, ale bierze mnie pan za kogoś innego, niż jestem. Jestem koneserem, a nie groszorobem. Żegnam! - dodał, po czym obrócił się na pięcie i ruszył spokojnym krokiem w głąb galerii.
No ładnie! Opadłem na fotel i przez kilka minut tępo wpatrywałem się w portret Stanisława Augusta. Nagle zaświtała mi w głowie myśl! Pognałem co sił w nogach w stronę, gdzie odszedł Pawelski. Znalazłem go w sali z obrazami Matejki. Oglądał Stańczyka.
- Bardzo pana przepraszam, panie Pawelski, za moją impertynencję i za to, że pana obraziłem myślą, że jest pan interesowny - mówienie do niego w tym momencie przypominało rzucanie grochem o ścianę, bo kompletnie nie reagował na moje słowa. - Obraz, który chciałem, aby pan obejrzał, jest częścią sporej prywatnej kolekcji portretu trumiennego - przy moich ostatnich słowach staruszek poruszył się, chwycił laskę i położył ją na ramieniu. Przestraszyłem się, że zaraz mnie nią uderzy, ale po chwili znów się na niej wsparł i milczał.
Zrozumiałem aluzję i odszedłem jak zbity pies w kierunku wyjścia z galerii. Nie zdążyłem jednak wyjść z pokoju poświęconego Matejce, a usłyszałem za sobą głos Pawelskiego, pełen podniecenia i ciekawości:
- Młodzieńcze?
Podbiegłem i przemówiłem do jego profilu:
- Słucham, panie Pawelski...
- Do kogo należy kolekcja? - zapytał nieudolnie hamując ciekawość.
- Jest własnością pana Adama Mieszkowskiego...
- ...herbu Jastrzębiec - dokończył za mnie Pawelski i po raz pierwszy spojrzał mi w oczy.
Oblicze miał rozpromienione, jakbym przed chwilą oznajmił mu, że będzie mógł na stałe zamieszkać w Luwrze. - Proszę po mnie zajechać jutro w południe do kawiarni „Literatka” na Krakowskim Przedmieściu.
* * *
Zaraz po powrocie do domu zabrałem się do dwóch pozostałych zadań wyznaczonych przez pana Tomasza. Zrobiłem sobie mocną kawę i usiadłem z laptopem w kuchni. Najpierw sprawdziłem stronę ministerstwa i znalazłem ogłoszenie o konkursie na szefa naszego Departamentu. Przygotowałem CV i wizję pracy naszego departamentu. Potem wydrukowałem papiery, włożyłem je do szarej teczki, a tę do plecaka, by rano zawieźć ją do działu kadr.
Zadowolony, że poszło mi tak lekko, wziąłem się do trudniejszego z zadań. Najpierw na kartce wypisałem wszystkie nazwiska, które wiązały się z szefem Fundacji VM. Wyglądało to tak:
Pieter de Hooch
Han van Meegeren
Dietrich Kopfmann
Johannes Vermeer van Delft
„Prometeusz”
John Ambrose Fleming
Gerard ter Borch
Następnie wpisywałem nazwiska osobno i razem w różnych kombinacjach. Słowo „Prometeusz” pisałem dodatkowo w różnych językach. Niewiele z tego wyszło. Vermeer, ter Borch i de Hooch wiązali się oczywiście z van Meegerenem, ale to nie było już dla mnie tajemnicą. Jedyną nową dla mnie rzeczą było odkrycie tożsamości Johna Ambrose'a Fleminga, kolejnej sławnej osoby, pod którą podszył się de Hooch. Fleming był brytyjskim fizykiem i wynalazcą który jako pierwszy zbudował lampę elektronową w 1904 roku. Był to początek wielkiej kariery tego urządzenia, które wykorzystywano w radiach, telewizorach, wzmacniaczach, aż zastąpiły go tranzystory. Nazwisko Fleminga splatało się w przedziwny sposób z imieniem Prometeusza na jednej z internetowych stron, przedstawiających najważniejsze wynalazki w dziedzinie technologii związanych z muzyką i rozpowszechnianiem mediów. Wśród dat ważnych dla tych dziedzin znalazł się oczywiście rok 1904 i wynalezienie lampy przez Fleminga, ale także pierwsze nagranie za pomocą specjalnego prestereofonicznego fonografu, do którego doszło trzydzieści lat później. Nagrano wówczas utwór „Prometeusz: Poemat Ognia” rosyjskiego kompozytora Aleksandra Skriabina.
Ponieważ pierwsza próba nie dała zadowalających rezultatów, postanowiłem do puli nazwisk używanych przez mego przeciwnika dodać nazwę „Fundacja VM”. Przez dwie godziny męczyłem się łącząc nazwiska w rozmaitych konfiguracjach z mianem fundacji. Znów nic. Około dwudziestej drugiej dorzuciłem jeszcze nazwę „Ordo Gladii Flammei”, ale moja cierpliwość została nagrodzona dopiero o północy. W okienko wyszukiwarki wstukałem wówczas nazwisko John Ambrose Fleming i angielską nazwę Zakonu Płonącego Miecza, czyli słowa: „Order of The Flaming Sword”.
Efekt był zadziwiający!
Dotarłem do tekstu zatytułowanego: „Wyjątek z »Czarodziej: Życie i czasy Nikoli Tesli - Biografia geniusza« napisane przez Marca J. Seifera.” Interesujący mnie fragment dotyczył pobytu Tesli w Wielkiej Brytanii, podczas którego zadziwił kolegów - naukowców, którzy zaczęli naśladować i ulepszać jego osiągnięcia. Otrzymał on wówczas zaproszenie od Johna Ambrose'a Fleminga, który nie mógł się go nachwalić i powiedział do niego: „Nikt po tym co pan pokazał nie może wątpić w pańskie kwalifikacje magika pierwszej klasy. Mianuję pana członkiem Zakonu Płonącego Miecza.”
Poczułem jak prąd schodzi mi po plecach wzdłuż karku, włosy stają dęba, a słabość opanowuje nogi. Gdzieś już słyszałem nazwisko Tesli, ale nie mogłem sobie w tej chwili przypomnieć gdzie. Kim był tajemniczy naukowiec, co robił w Anglii i dlaczego wielki angielski fizyk mianował go członkiem Zakonu Płonącego Miecza?
Odpowiedzi na dwa ostatnie pytania przyniosła uważna lektura reszty artykułu.
Nikola Tesla w styczniu 1892 roku przybył na Wyspy Brytyjskie z wykładem. Pokazał swoim kolegom między innymi silniki zasilane bezprzewodowo za pomocą specjalnej cewki (dużego, wysokiego walca, otoczonego zwojami kabla), z którego strzelały pioruny. Pokazał też lampę, która była w stanie topić cyrkonie i diamenty, najtwardsze ze znanych materiałów (w tej konstrukcji były zawarte elementy, które później zyskały sławę jako lasery). Opisał też budowę rubinowego lasera i to pół wieku przedtem, zanim ten został „wynaleziony”!
Te informacje tylko zaostrzyły mój apetyt. Zacząłem szukać informacji o Tesli. Okazało się, że był on serbskim inżynierem i wynalazcą, żyjącym w latach 1856 - 1943. W 1884 roku przybył do USA, gdzie znalazł pracę u sławnego twórcy żarówki Thomasa Alvy Edisona. Pomógł zwiększyć efektywność jego elektrowni, ale ponieważ Edison mu nie płacił ani nie chciał wspierać systemu prądu przemiennego, w którym Tesla widział przyszłość (Edison używał prądu stałego, trudniejszego do przesyłania), wkrótce ich drogi się rozeszły i Tesla założył swoją własną firmę, w której opracował używany do dziś na całym świecie system przesyłania prądu przemiennego.
To także Tesla wynalazł radio! Wynalazek Marconiego został opatentowany co prawda kilka dni wcześniej niż radio Tesli, ale wykorzystywał wysokonapięciową cewkę skonstruowaną przez Teslę. Wojna patentowa z Marconim, która zrujnowała Teslę finansowo, zakończyła się dopiero po śmierci genialnego Serba. Sąd Najwyższy USA przyznał pierwszeństwo wynalazkowi Tesli!
Pracował później nad bezprzewodowym przesyłaniem energii, dźwięku i obrazu, radarem, robotami (tak jak Al - Dżazari, którego dokumenty ukradł Pieter de Hooch!). Twierdził także, że opracował jednolitą teorię pola.
Pomimo wielkiego wkładu do światowej nauki i ponad stu patentów było w życiu Tesli kilka tajemniczych i kontrowersyjnych zarazem wydarzeń. Podczas prac, które prowadził nad bezprzewodową komunikacją w Colorado Springs odebrał tajemnicze sygnały. Twierdził, że są to komunikaty przesyłane pomiędzy Marsem i Wenus. Wyrażał się także krytycznie o teorii względności Einsteina, mówiąc, że przypomina ona „żebraka przebranego w purpurę, którego ignoranci biorą za króla”. Twierdził też, że wynalazł broń obronną nazwaną później przez gazety „promieniem śmierci”, która w największym uproszczeniu miała być działem emitującym ogromną energię elektryczną. Żaden rząd, któremu Tesla oferował wdrożenie wynalazku, nie zainteresował się nim i naukowiec nie mógł nad nim dalej pracować.
Być może te właśnie teorie naukowe i pomysły, ocierające się o spiskową teorię dziejów, sprawiły, że Tesla popadł w spore zapomnienie. Być może miał na to wpływ fakt, że nie otrzymał, choć był kilkakrotnie brany pod uwagę, Nagrody Nobla. A może spowodowały to rozmaite fobie i dziwactwa serbskiego geniusza, takie jak niewytłumaczalny strach przed biżuterią, szczególnie perłami, obsesja na punkcie brudu, która doprowadzała na przykład do tego, że do kolacji musiano mu podawać 18 serwetek, czy fakt, że nie lubił otyłych ludzi (raz z tego powodu zwolnił sekretarkę). Podręczniki historii zawierają nazwiska Marconiego i Edisona, podczas gdy Tesla częściej pojawia się na kartach powieści science - fiction.
Była druga w nocy, kiedy wykończony odszedłem od komputera. Padłem prawie nieprzytomny na łóżko, ale nie mogłem zasnąć. Czułem, że postać Nikoli Tesli to dobry trop. Nie potrafiłem jednak zrozumieć, dlaczego tak myślę. I wtedy, w mroku pokoju spowitego czernią nocy usłyszałem w głowie słowa „Prometeusza”, które wypowiedział na mostach Tczewskich: „Bawiłem w Bibliotece Uniwersyteckiej w Heidelbergu - mówił kilka miesięcy temu de Hooch - poszukując materiałów do książki o pewnym wielkim uczonym, który dokonał przełomowego, a zarazem niezwykle groźnego dla ludzkości odkrycia. Wynalazek ten usiłowano przez szereg lat sprowadzić do majaczeń szalonego naukowca po to, by wszyscy o nim zapomnieli.
Dlaczego? Jedni nie chcieli publicznie przyznać, że okradli zmarłego i krewnych nie z bezwartościowej kupy śmieci, ale z bezcennej spuścizny. Inni bali się, że w nieodpowiednich rękach wynalazek przyniesie więcej szkody niż pożytku. Byli wreszcie i tacy, którzy najzwyczajniej w świecie zazdrościli sławy, jaką musiałoby przynieść uznanie tego wynalazku za dzieło geniuszu, im samym odbierając miejsce na firmamencie najjaśniejszych gwiazd nauki. Działania te przyniosły efekt i człowiek, o którym pisałem, niesłusznie został zaliczony w poczet najznamienitszych szarlatanów XX wieku. Najznamienitszych, bo obok owego »niedorzecznego« wynalazku, o którym mówiąc każdy pukał się w czoło, opatentował on szereg rozwiązań, za które powinny go błogosławić miliony ludzi na całym świecie.”
Czyżby szef Zakonu Płonącego Miecza mówił o Tesli? Serbski geniusz pasował do jego opisu idealnie. Rozwiązania, za które powinniśmy być mu wdzięczni, to oczywiście między innymi system generowania i przesyłania prądu przemiennego, który zasila nasze domy do dziś, a „niedorzeczny” wynalazek to chyba „promienie śmierci”...
Przewróciłem się na bok z cichym westchnieniem:
- Jutro będę musiał nad tym posiedzieć dłużej.
I poczyniwszy tę obietnicę, zasnąłem.
Ale rano nie miałem czasu na studiowanie dokonań Nikoli Tesli. Wstałem o dziesiątej i czym prędzej pognałem do Ministerstwa Kultury i Sztuki, żeby złożyć dokumenty niezbędne do udziału w konkursie na dyrektora departamentu. Poprosiłem także panią Halinkę, szefową działu kadr, o pomoc w zorganizowaniu zebrania zwolenników Pana Samochodzika. Pani Halinka z ochotą się na to zgodziła, a potem przypomniała mi, że komisja konkursowa zbiera się nazajutrz o dwunastej.
- Ja to się trochę boję - powiedziała, zauważywszy najpierw, że „doskonale wypocząłem podczas urlopu”.
- Czego, pani Halinko droga? - zapytałem śmiejąc się trochę w duszy z tych „strachów”.
- Że Kobyłka wygra konkurs...
- Nie wierzy pani we mnie? - udałem, że się obrażam.
- To nie to, panie Pawełku - machnęła ręką żebym się zbliżył i powiedziała szeptem. - Po ministerstwie chodzi plotka, że on przekupuje członków komisji konkursowej.
- Niech sobie przekupuje - rzekłem beztrosko składając parafkę na pokwitowaniu złożenia dokumentów, którą podsunęła mi kierowniczka. - Nie boję się go.
- On się pana też nie boi - odparowała pani Halinka.
- W co pani wierzy - zapytałem patrząc jej w twarz - w uczciwość czy pieniądze?
- Serce, panie Pawle, wierzy w uczciwość, ale głowa...
- Wszystko będzie dobrze, pani Halinko - pocieszyłem ją.
- Jutro w samo południe! Niech pan nie zaśpi! - krzyknęła na pożegnanie.
- Nie ma obaw - zapewniłem ją i wyszedłem.
Jednak trochę niepokoju przedarło się przez wigor i radość życia, które udało mi się wczoraj odzyskać. Uważając, by nie wpaść na Kobyłkę, skradając się korytarzami i wyglądając lękliwie zza rogów, przedostałem się do gabinetu pana Tomasza, gdzie ponad tydzień temu, na blacie biurka zostawiłem kluczyki do wehikułu.
Kluczyków nie było. Przeszukałem gabinet, ale nie znalazłem ich nigdzie. Już chciałem jechać do Komendy Głównej, żeby porozmawiać z panem Tomaszem, kiedy zza uchylonego okna wychodzącego na parking ministerstwa usłyszałem znajomy warkot naszego służbowego pojazdu.
Zerknąłem przez szybę. Ktoś podjeżdżał wehikułem pod ministerstwo! Nie czekałem, aż wysiądzie z pojazdu, tylko od razu pognałem na dół.
To co zobaczyłem na parkingu sprawiło, że aż stanąłem w drzwiach do budynku.
No tak! Tego się można było spodziewać. Drzwiczki do wehikułu zamykał Alfred Kobyłka! W mojej twarzy musiało być coś groźnego, bo kiedy zbliżałem się do niego, specjalista do spraw zasobów ludzkich kurczył się w sobie i cofał.
- Możesz mi powiedzieć, co wyprawiasz? - warknąłem przez zaciśnięte zęby.
Spojrzał na mnie z miną urażonego niewiniątka i nawet trochę się wyprostował.
- Pojechałem tą waszą poczwarą na złomowisko - rzekł jadowicie - żeby się dowiedzieć, ile departament za niego dostanie, kiedy zostaną już jego szefem.
- Na razie nie jesteś nawet pracownikiem naszego departamentu - rzekłem wyniośle - a ja tak. Oddaj mi kluczyki, Kobyłka - wyciągnąłem rękę w stronę Alfreda.
- A jak ci nie oddam, to co? - odezwał się hardo.
- Wtedy pójdę do ministra i opowiem mu, że korumpujesz członków komisji konkursowej - odparowałem.
Kobyłka niechętnie oddał mi kluczyki i bez słowa odszedł w stronę gmachu ministerstwa. Zakręcałem już w stronę bramy wyjazdowej, kiedy dobiegł mnie głos Kobyłki, który, jak to widziałem w lusterku, stał przed drzwiami urzędu i wygrażając pięścią krzyczał:
- Wasz czas dobiega końca, dinozaury! Słyszysz mnie, Daniec, to wasz łabędzi śpiew! Twój, twojego niedołężnego szefa i tej waszej pokraki!
Naszła mnie chęć, żeby wrócić i splunąć Kobyłce pod nogi, ale pomyślałem, że po pierwsze: takie zachowanie nie przystoi dżentelmenowi, po drugie: Pan Samochodzik nie pochwaliłby takich metod, a po trzecie: Kobyłka nie był nawet wart splunięcia. Poza tym było już pięć po dwunastej i bałem się, że Jan Pawelski może, zdenerwowany moją niepunktualnością, odejść z miejsca umówionego spotkania.
Na szczęście czekał. Trochę kręcił nosem i mamrotał coś o braku wychowania, ale wsiadł do wehikułu i ruszyliśmy. Jechaliśmy już od jakiejś godziny, kiedy przemówił po raz pierwszy:
- Wie pan, po czym poznaję, że obraz jest fałszywy?
- Czuje pan skurcz żołądka?
- Młody człowieku, masz, jak widzę, przygotowanie teoretyczne, ale u mnie wygląda to inaczej. Kiedy widzę falsyfikat, czuję w ustach nieprzyjemny smak, jakbym wypił bardzo gorzki syrop. Może dlatego coraz rzadziej zgadzam się na ekspertyzy.
- Mam nadzieję, że dzisiaj nie będzie pan musiał przeżywać żadnych gorzkich doznań...
- Liczę na to - pan Pawelski się uśmiechnął.
Dojechaliśmy do Złotej. Bałem się, że pana Mieszkowskiego możemy nie zastać w domu, ale nie miałem szansy go zawiadomić, bo szlachcic nie używał telefonu. Odetchnąłem więc z ulgą zobaczywszy go na progu domu. Pan dworku w Złotej siedział na leżaku, czytał gazetę i palił fajkę z długim cybuchem. Ledwie nas zobaczył, podskoczył jak oparzony, gazetę wrzucił pod leżak i wstał. Złapawszy się za pas słucki, patrzył na wehikuł z takim zadowoleniem jakby był dorodną krową pędzoną z jego pastwisk.
- Dobrze znów waszą miłość widzieć, mości panie Pawle! - Adam Mieszkowski przywitał mnie wylewnie, podając obie ręce. - Widzę, że gościa mi przywiozłeś... Któż on zacz?
Przedstawiłem nieco zdezorientowanego pana Pawelskiego Mieszkowskiemu i opowiedziałem o celu naszej wizyty.
- Wiedziałem, że waść sobie poradzisz - rozpromienił się szlachcic. - Człowiek zawsze mocniejszy niż laboratoria jakoweś! Proszę panów na pokoje... - rzekł i poprowadził nas w głąb domu.
W sali na prawo od wejścia, gdzie pan Mieszkowski zgromadził swoją imponującą kolekcję portretów trumiennych, ja i gospodarz usiedliśmy na taboretach i patrzyliśmy z zaciekawieniem na Pawelskiego, który siadać nie chciał.
Fakebuster stał jak oniemiały. Najpierw przyłożył rękę do ust, jakby bojąc się, że wymknie się z nich nabożne westchnienie. Potem wodził oczami po portretach. Powoli, metodycznie, zatrzymując wzrok na każdym z ośmiokątów co najmniej przez kilkadziesiąt sekund. Portret Seweryna Mieszkowskiego wisiał w trzecim rzędzie od góry. Ten właśnie rząd zaczął teraz oglądać „pogromca fałszywek”. Obserwowałem go z napięciem, czekając na reakcję. Dobrnął wreszcie do portretu Mieszkowskiego seniora i wyraz błogości zniknął z jego twarzy. „Pogromca fałszywek” skrzywił się okropnie, obrócił w naszą stronę i zapytał:
- O ten obraz chodzi?
Skinąłem głową, próbując ukryć radość, bo znałem już werdykt i wiedziałem, że otwiera on drogę do uwolnienia Pana Samochodzika.
- W takim razie muszę panów zmartwić... - rzekł Pawelski tonem tak przygaszonym, jakby przed chwilą podnosił ciężary.
- O czym waść gadasz? - Mieszkowski zerwał się z krzesła jak oparzony.
- To falsyfikat, drogi panie. Wykonany przez mistrza w swoim fachu, rewelacyjny i podejrzewam, że nie do wykrycia metodami laboratoryjnymi... Ale nie mam wątpliwości. To kopia.
- A zatem okradziono mnie! - wrzasnął Mieszkowski podnosząc do góry obie ręce, a potem sięgając do szabli. - Zabiję, jak mi Bóg miły, jak psa zaszlachtuję!
- Miarkuj się waćpan! - rzekłem do niego, mając w pamięci, w jaki sposób uspokajał swego pana jego sługa Maciek. - Do zmysłów przyjdź! Chcesz nas, gości swoich, straszyć? Nie po polsku to, nie po chrześcijańsku, a i nie po szlachecku!
- I nie po szlachecku! - powtórzył za mną Adam Mieszkowski otrząsając się z gniewu jak pies po wyjściu z wody. - Brr! Przepraszam, wasze miłości... Panie Pawelski - zwrócił się już spokojnym głosem do fakebustera - mógłbyś waszmość sprawdzić, czy inne obrazy niesfałszowane?
„Pogromca fałszywek” wrócił do kontemplacji, a my znów usiedliśmy na krzesłach. Po półgodzinie specjalista skończył i oświadczył:
- To naprawdę piękna kolekcja, panie Mieszkowski. Dawno nie widziałem czegoś tak poruszającego. I mogę z całą pewnością stwierdzić, że wszystkie obrazy poza tym jednym, przeze mnie wskazanym, są autentyczne.
- Wielką mi radość swymi słowami sprawiasz i serce koisz po wcześniejszym strasznym odkryciu, mości panie Pawelski! Dziękuję waszmości z całego serca.
- Cała przyjemność po mojej stronie - odpowiedział Pawelski ucieszony reakcją Mieszkowskiego.
- Siadaj razem z nami, wasza miłość - gospodarz podsunął fakebusterowi krzesło - i radźmy, co czynić teraz wypada.
- Powinniśmy natychmiast zawiadomić policję - powiedziałem z przekonaniem.
- Nie lepszym będzie własną inwestygację uczynić? - zapytał Mieszkowski z błyskiem w oku, który kazał mi się domyślać, że pan na Złotej mniej jest zaczadzony szlachetczyzną niż to po sobie pokazywał.
- Jedno nie wyklucza drugiego - przekonywałem.
- A co pan o tym sądzisz, mości Pawelski? - indagował fakebustera.
Starszy pan, dla którego wizyta w Złotej zakończyła się chyba wraz z obejrzeniem kolekcji portretów, wzruszył ramionami, kaszlnął i wymamrotał:
- Skłaniam się do propozycji pana Pawła.
- Skoro tak, uczyńmy podług waszmościów rady. Możesz mi pan pożyczyć swój aparat do dalekich rozmów? - zapytał Mieszkowski.
Dopiero po sekundzie zrozumiałem, o co mu chodzi i podałem szlachcicowi swój telefon komórkowy, radząc, by zadzwonił do generała Skorlińskiego (podałem mu jego numer).
* * *
Generał wraz z grupą dochodzeniową i technikami zjawił się po dwóch godzinach. Spisali nasze zeznania, zabrali obraz (na szczęście obyło się bez protestów gospodarza, który stwierdził, że „Przodek zrozumie, iż zabiera się go z domu dla wyższego celu”), zbadali teren. Cztery godziny i było po wszystkim. Technicy pakowali już sprzęt do swojej furgonetki i śmiejąc się odmawiali Mieszkowskiemu, który usiłował częstować ich nalewką i piwem. Generał Skorliński zapalił papierosa i zaproponował mi przechadzkę w głąb parku. Zgodziłem się.
- Dobra robota, panie Pawle - przerwał wieczorną ciszę złocieńskiego parku generał. Staliśmy na mostku ponad małą rzeczułką wpływającą do parkowego stawu. - Teraz mamy wreszcie jakiś punkt zaczepienia.
- Wcześniej go jakoś panowie nie szukaliście - rzekłem z wyrzutem.
- Przyzna pan, że to był szok, kiedy okazało się, kto jest głównym podejrzanym w tej sprawie.
Przypomniałem sobie swój „pustelniczy tydzień” i w milczeniu pokiwałem głową.
Skorliński wrzucił niedopałek do wody i pociągnął nosem, a potem przejechał po czarnych wąsach. Wyglądało na to, że chce mi coś jeszcze powiedzieć. Czekał jeszcze z minutę, a potem rzekł bardzo cicho:
- Wszyscy się trochę pogubiliśmy - sięgnął do kieszeni i wyjął paczkę miętowych cukierków. - Poczęstuje się pan? - zapytał, a kiedy przecząco pokręciłem głową, ciągnął dalej: - Ale trudno się nie pogubić w takiej sprawie. Mamy do czynienia z przeciwnikiem, którego autorzy powieści kryminalnych, oczywiście ci o bardziej romantycznym nastawieniu, nazwaliby „geniuszem zbrodni”. Każde jego posunięcie to część precyzyjnego planu. Uderza z różnych punktów, zaciera i miesza ślady. Chociażby to fałszerstwo, które udało się nam dzisiaj dzięki panu odkryć... Przecież ten obraz skradziono kilka miesięcy temu! Wiele wskazuje na to, że ten człowiek może działać za granicą. Złapanie kogoś takiego może być niezwykle trudne i czasochłonne...
- Do czego pan zmierza, generale?
- Wie pan, ile czasu zajmie papierkowa robota związana z tą kradzieżą? - odpowiedział pytaniem na pytanie.
- Nie mam pojęcia, ale pewnie skutecznie opóźni śledztwo - wreszcie zrozumiałem, do czego zmierzał policjant.
- Trafił pan w dziesiątkę. Dlatego mam do pana prośbę...
- ...bym zajął się tą sprawą za plecami policji.
- No cóż - uśmiechnął się generał - szczerość, dosadność i lapidarne ujmowanie myśli to cecha wyróżniająca pracowników Departamentu Ochrony Zabytków. W dochodzeniu może pan liczyć na moją pomoc. Co wieczór wyślę panu na skrzynkę internetową garść przydatnych informacji. Aha! I nie wymagam od pana raportów ani postępów w śledztwie. Za długo się znamy, żebym panu nie ufał.
Generał zerknął na zegarek. Powiedział sztucznie i głośno:
- Oho! Nieźle się zagadaliśmy. Na mnie już pora!
Podał mi rękę i obrócił się, by odejść.
- Panie generale - zatrzymałem go, a kiedy spojrzał na mnie, rzekłem: - Dziękuję panu, także w imieniu pana Tomasza.
Skorliński zbliżył się i poklepał mnie po ramieniu, a jednocześnie szepnął:
- Nie możemy pozwolić, żeby stary zgnił w więzieniu, co?
Potem już tylko uśmiechnął się i odszedł spokojnym krokiem w kierunku czekającej na niego limuzyny, która, zanim jeszcze pogrążony w rozmyślaniach wróciłem do dworu, odjechała w kierunku Warszawy za furgonetką policyjnych techników.
Na werandzie spotkałem Jana Pawelskiego, który, wyciągnięty w leżaku raczył się jakimś trunkiem.
- Widzę, że dał się pan namówić naszemu gospodarzowi na poczęstunek - zagadałem wesoło.
- Pan Mieszkowski jest uosobieniem staropolskiej gościnności - odpowiedział unosząc do góry pucharek z pięknie rżniętego szkła. - Miodem, jakim mnie uraczył, mógłbym pić jego zdrowie przez wiele dni...
- A właśnie... Gdzie jest nasz dobroczyńca?
- Zanim mnie tu zostawił, oświadczył, że musi, to jego własne słowa: „nagotować prowianta i bagaże do podróży”...
- Ciekawe... - powiedziałem tylko, zdjęty niejasnym przeczuciem, że wiem chyba, jakie są zamiary Adama Mieszkowskiego.
Gospodarza dworu w Złotej spotkałem w jadalni. Dyrygował Maćkiem, który krążył między jadalnią kuchnią i kredensem z naręczami kiełbas, butelkami i wielkimi jak koła rowerowe bochnami chleba, które upychał w skórzanych torbach.
Mieszkowski zauważył mnie i podszedł z zaambarasowaną miną:
- Dobrze, że waść wróciłeś... - powiedział - mam do ciebie sprawę, panie Daniec. Pójdźmy do salonu - złapał mnie za ramię i nie pytając o zdanie poprowadził do pokoju z kolekcją portretów trumiennych. Tam usadził mnie na taborecie, pochylił się i przemówił konfidencjonalnie:
- Postanowiłem, imaginuj waćpan sobie, puścić się w podróż...
- W jakim celu, panie Mieszkowski?
- Okradziono mnie - podniósł do góry palec wskazujący. - A ja się okradać nie pozwolę!
- Znam pana i wiem o tym...
- Będę zatem jako chart biegnący śladem odyńca w borze. I jako chart trop zwietrzę, zwierza dopadnę, po kostkach go będę kąsał, aż powie, czemu obraz ukradł i gdzie się portret znajduje.
- Jest pan wolnym człowiekiem - powiedziałem - i może robić co chce, chociaż doradzałbym zostawienie sprawy policji... Nie rozumiem tylko, czemu mi pan o tym mówi?
- W tym rzecz, panie Pawle, w tym rzecz. Chcę waszmości o przysługę uprosić...
- Słucham - przełknąłem ślinę.
- Widzisz, wasza miłość - mówił z bardzo przebiegłą miną - mnie się tak zdaje, że trudno byłoby tę sprawę zbadać bene siedząc w Złotej jak kura na grzędzie. Sam waćpan rozumiesz, że miejscowość mała, nie widać stąd wiele, spraw światowych odgłosy ledwie tu słychać, jakoby komary bzykały. Poza tym poskładałem sobie ziarnko do ziarnka i pewien jestem, że waćpan w inwestygacyjach rozmaitych zaprawionym jesteś. Nie bez powodu z policmajstrem w parku dysputę odbyłeś, nieprawdaż? - tu Mieszkowski uśmiechnął się filuternie. - Dlatego proszę cię, wasza miłość, byś mnie do sprawy dopuścił i w domu swoim dni kilka przenocował, nim sprawy zaginięcia portretu mego antenata nie wyświetlimy.
„Cudownie! Tylko tego mi brakowało... Jakbym miał mało problemów na głowie!” - pomyślałem. Ale, pamiętając o miłej gościnie, której udzielił mi kilka tygodni temu pan Mieszkowski, odpowiedziałem:
- Oczywiście, panie Adamie, zapraszam do siebie!
- Oto Polak z krwi i kości! - wykrzyknął uradowany pan na Złotej. - Wiedziałem, że się na waćpana gościnności nie zawiodę!
Wyruszyliśmy zatem we czwórkę. Adam Mieszkowski stwierdził, że nie przystoi szlachcicowi wyruszyć bez pachołka i przytoczył opowieść z dawnych czasów, według której pewien zubożały herbowy ruszył po dworach z prośbą o jałmużnę i chociaż jego działalność była po prostu żebractwem, stawał w drzwiach domostw pięknie ubrany, z hajdukiem w liberii, przetykanej srebrną nitką u boku. Musiałem zatem zabrać ze sobą i Maćka. Dobrze zresztą się złożyło, bo postanowiłem wypytać go przy sposobności o przyczyny psychicznej kondycji jego pryncypała.
Zaraz na początku drogi zadzwoniła niezrównana pani Halinka z działu kadr ministerstwa z informacją o spotkaniu, które odbyło się późnym popołudniem. Przyszło na nie prawie sto osób, w tym kilku emerytowanych pracowników ministerstwa, na czele z sędziwym dyrektorem Marczakiem. Jednogłośnie podjęli uchwałę o poręczeniu za pana Tomasza, a szef zespołu radców prawnych sporządził wniosek o zwolnienie go z aresztu za poręczeniem społecznym, pod którym wszyscy się podpisali, i do którego dołączono wyciąg z protokołu zebrania. Miałem jutro odebrać wniosek i złożyć go w sądzie.
Podróż upłynęła nam bardzo szybko, bo pseudo - szlachcic okazał się prawdziwą kopalnią szlacheckich anegdotek i opowieści. Szczególnie zabawne były te, które pan Mieszkowski opowiadał o sławnym magnacie, opoju, warchole i łgarzu, ale i przywódcy konfederacji barskiej - Stanisławie Radziwille „Panie Kochanku”.
Blisko Warszawy poczęstował nas ostatnią z tych opowieści:
- Działo się to podczas jednej z wystawnych uczt wyprawionych przez księcia... Gdzie mi tam do niego! - wtrącił pan Mieszkowski z charakterystycznym dla drobnej szlachty uwielbieniem dla Radziwiłła „Panie Kochanku”. - Opowiadał natenczas książę, kilka kielichów wcześniej wychyliwszy, jak to ustrzelił podczas polowania lisa z ogonem długości trzech wiorst. Zausznik księcia, na jego wyraźne polecenie, by go trącać, gdy zbytnio imaginacja magnata poniesie, uczynił wedle rozkazu.
- Zaiste, przesadziłem. Dwie wiorsty, panie kochanku, najwyżej. Znów musiał zausznik trąceniem księcia do porządku przyprowadzać.
- Jaka moja, panie kochanku, pamięć słaba. Kita tego zwierza, gdym ją potem mierzył, na wiorstę była długa.
Nie ustawał w swych poczynaniach wierny doradca i chcąc swego pana przed śmiesznością bronić, ciągle pod stołem go trącał. Zagniewał się na to książę i tak rzecze:
- A może ten lis całkiem bez ogona po lesie biegał, co?
Wziąłem głęboki oddech i spojrzałem na hotelowe łóżko.
Leżały tam rzeczy niezbędne do wykonania zleconej przez de Hoocha misji. Czarne okulary ze sztucznymi szkłami i grubymi plastykowymi oprawkami, krawat w kolorze wina idealnie pasujący do wiszącego w szafie ciemnogranatowego garnituru i błękitnej koszuli, piękny prostokątny zegarek z czarnym cyferblatem, srebrnymi wskazówkami i dwoma rządkami sztucznych kryształków biegnących wzdłuż jego dłuższych boków. Obok niego nierozpakowane pudełko z wodą od Giorgio Armaniego. Włożyłem garnitur, koszulę i szybkim ruchem zawiązałem krawat. Z podłogi podniosłem lakierki i krytycznym okiem oceniłem wczorajsze pastowanie. Ale do butów nie mogłem się przyczepić, odwaliłem robotę na piątkę. W czarnej skórze można było się przejrzeć. Zawiązałem sznurówki w eleganckie węzły i przykryłem je ile się dało opadającymi nogawkami spodni od garnituru. Sprawnym ruchem zapiąłem zegarek na lewej dłoni i spojrzałem na srebrne wskazówki.
Miałem dużo czasu. Do pierwszego kontaktu z celem pozostała godzina.
- Wiesz już, czego chcesz najbardziej w życiu? - zapytał de Hooch.
Siedzieliśmy w jego saloniku na poziomie „C” kompleksu u stóp Pikes Peak. W kominku wesoło trzaskały szczapy świerczyny.
- Tak - odpowiedziałem cichym głosem.
- I wiesz, że tylko ja mogę ci to zapewnić?
- Wiem - wydyszałem - bo najbardziej ze wszystkiego chciałbym, żebyś na zawsze zostawił mnie i Zuzannę w spokoju.
- No właśnie... To była kwestia czasu, żebyś się domyślił. Mówiłem ci, że znam twoje najskrytsze pragnienia i że to moja przewaga...
- Jak chcesz mi to zagwarantować? - zignorowałem jego filozoficzne dyrdymały.
- A nie zapytasz najpierw, czego chcę w zamian?
- Albo odpowiesz na moje pytanie, albo koniec rozmowy i szukaj sobie innego chłopca na posyłki... Jesteśmy pod ścianą, de Hooch. Nie radzę ci przeginać... - byłem już naprawdę wkurzony.
- Dobrze - powiedział i wytłumaczył mi co zrobi, jeśli spełnię jego prośbę.
Uspokoiłem się trochę. To chyba było jedyne wyjście z tej patowej sytuacji i jeśli de Hooch dotrzymałby obietnicy, miałbym gwarancję.
- A co jeśli ci nie ufam... - wypaliłem.
- Masz prawo - powiedział z tym swoim kretyńskim uśmieszkiem - ale nie masz podstaw. Przejrzyj to - podał mi zwykłą, niedbale zasznurowaną teczkę. Otworzyłem ją i przejrzałem papiery. Wyglądało na to, że Pieter de Hooch jest mocno zdeterminowany, żeby pozyskać we mnie współpracownika.
- Jeśli to by ci nie wystarczyło, to wiedz, że jedna z trzech przysług, o które cię poproszę - mówił dalej szef Zakonu Płonącego Miecza - wymaga wyjścia z tego podziemia i podróży do Nowego Jorku. Możesz tam nawet pojechać z Zuzanną. Możesz iść na policję i o wszystkim powiedzieć, ale wtedy - twarz mu stężała, a potem pojawił się na niej złośliwy uśmiech - wtedy musisz liczyć się z moją zemstą...
- Czy ja się przesłyszałem, czy powiedziałeś przed chwilą, że będę musiał zrobić dla ciebie trzy rzeczy?
- Zgadza się - odparł. - Po pierwsze wstąpisz do Zakonu Płonącego Miecza.
* * *
Wielką salę, w której de Hooch straszył mnie zaraz po przyjeździe do jego tajnej bazy pod Pikes Peak, zalewało upiorne światło. Urządzenie, które pokazał mi wcześniej de Hooch emitowało łuki wyładowań elektrycznych do wysokiej na trzy metry kolumny owiniętej miedzianym drutem.
Cała instalacja znajdowała się przy ścianie ze znakiem Zakonu Płonącego Miecza. Trzaski, szmery i syki prądu przerwał donośny głos Pietera de Hoocha. Szef organizacji siedział za długim stołem, oddalonym o kilka metrów od plującej prądem machiny, razem z dwoma innymi ludźmi. Głowy całej szatańskiej trójki zakrywały kaptury. Szef szajki powiedział uroczystym tonem:
- W jakim celu się tu zjawiłeś, człowieku?
- By dowiedzieć się, kto mi pomoże przeciw bezczelności tyranów, kto ocali od śmierci w wojnach, kto wyzwoli z niewolnictwa... - wyrecytowałem niechętnie formułkę, której wcześniej kazał mi się wyuczyć de Hooch.
- Dobrześ trafił, wędrowcze. Zanim jednak odpowiem na twe pytania, pozwól, że ja cię o coś zapytam. Kim jesteś?
- Ludzką istotą, która cierpi, płacze, używa i cieszy się jak wszyscy. Nie nienawidzę życia i nie ucieknę na pustynię tylko dlatego, że moje sny nie zakwitły kwiatami.
- Czego pragniesz?
- Chcę razem z innymi budować chatę, w której zamieszkam, chcę rozpalić ognisko, przy którym się ogrzeję.
- Jakie jest twoje serce?
- Płonące, dobre i młode.
- Dobrze zatem, ludzka istoto! - głos de Hoocha przybrał podniosły ton. - Dowiedz się zatem, że ten, który znalazł sposób i na bezczelność tyranów, i wojny, i niewolnictwo zwał się - tu zawiesił na chwilę głos - zwał się: Nowym Prometeuszem! Tak jak dawny Prometeusz przyniósł ludziom ogień, który jest symbolem postępu, tak Nowy Prometeusz przyniósł ludziom inne dary, które, tak jak niegdyś ogień, sprawiły, że życie stało się lepsze. Pojawili się jednak źli ludzie, którzy skradli ludziom jego dziedzictwo i kazali wymazać jego imię z historii. Ale tak jak imię Prometeusza przetrwało, tak imienia Nowego Prometeusza nie udało się wygnać z ludzkiej pamięci! Ale tych, którzy pamiętają i są wdzięczni, jest garstka, a tych, którzy z nimi walczą, siła. Czy chcesz przyłączyć się do garstki walczącej przeciw milionom?
- Tak - westchnąłem ciężko, bo już zaczynała mnie wkurzać ta hucpa.
- Dobrze zatem, ludzka istoto. Obnaż prawe ramię i zbliż się do stołu.
Podszedłem.
- Pochodnio z Belgradu - de Hooch zwrócił się do kogoś za moim plecami - przytrzymaj tę ludzką istotę, by zwierzę, które jest w niej, nie uciekło.
Obróciłem się i patrzyłem na wyłaniającą się z mroku znajomą sylwetkę. To był Człowiek - Góra! Chociaż, tak jak wszyscy miał na głowie kaptur, poznałem go po wzroście, ogromnych ramionach i powolnym kroku. Kiedy mnie chwycił, poczułem zapach cygar, co tylko utwierdziło mnie w przekonaniu, że to on.
De Hooch tymczasem wstał zza stołu, wyjął spod niego wąż przypominający ten od odkurzacza i ruszył w moją stronę. Wiedziałem, co mnie teraz czeka, a mimo to dreszcz przeszedł mi po skórze, a na czoło wystąpił pot. Z końca węża tryskały iskry i świeciło upiornym błękitem światło. De Hooch zbliżył się i zapytał:
- Jesteś gotów?
Kiwnąłem głową a on przyłożył koniec węża do mojego ramienia.
Ból wywołany oparzeniem prawie mnie oślepił. Na szczęście trwał tylko chwilę. Syknąłem i rzuciłem się trzymany w stalowym uścisku przez Człowieka - Górę, a potem, kiedy już mnie puścił, osunąłem się na ziemię i spojrzałem na ramię. Urządzenie de Hoocha wypaliło mi na nim logo Zakonu z mieczem, płomieniami i łacińską nazwą. Wyglądało tak samo jak to, które wyrysowano na ścianie sali ponad głowami ludzi siedzących za stołem.
- Powstań, ludzka istoto - powiedział de Hooch, a kiedy się pozbierałem i łypałem na niego jak wilk, mówił dalej: - Jesteś teraz członkiem Zakonu Płonącego Miecza. Wiedz, że służysz dobrej sprawie i nie musisz wyrzekać się dla tej sprawy swej religii, rasy ani narodowości, bo cel, do którego zdążamy, dotyczy wszystkich ludzi i wszystkim ma służyć. Od tej pory na zebraniach Zakonu będziesz nazywany Iskrą z Warszawy, bo stamtąd właśnie pochodzisz. Na razie jesteś na piątym, najniższym stopniu wtajemniczenia, jesteś więc Iskrą. Kolejne stopnie to Płomień, Świeca, Pochodnia i Strażnik Świateł. My trzej - wskazał na swoich towarzyszy przy stole - jesteśmy Strażnikami Świateł wybranymi na te zaszczytne stanowiska przez wszystkich członków naszej organizacji, którzy posiadają przynajmniej stopień Świecy. Za każdym razem, gdy przysłużysz się Zakonowi, Rada Płonącego Miecza, na którą składają się Strażnicy Świateł, rozważy, czy nadszedł już czas, byś wszedł na wyższy stopień. Za każdym razem, gdy uda ci się awansować, zostaną ci odkryte kolejne tajemnice Zakonu Płonącego Miecza. Na razie jesteś Iskrą, więc możemy ci ujawnić tylko trzy pierwsze. Strażniku Świateł z Paryża - zwrócił się do siedzącego po jego prawej stronie - zechcesz?
- Dziękuję ci, Strażniku Świateł z Minneapolis - odezwał się zza kaptura głos z francuskim akcentem. Chuda figurka wstała i zwróciła się do mnie: - Iskro z Warszawy, oto tajemnice, które powinieneś znać: Nowy Prometeusz naprawdę nazywał się Nikola Tesla. Wszyscy członkowie Zakonu mają za zadanie chronić jego dziedzictwo i ocalić je od zapomnienia. Płonący Miecz musi zostać zniszczony.
Francuzik usiadł. Ponownie przemówił de Hooch:
- Od tej pory winny jesteś posłuszeństwo członkom rady w zakresie działania Zakonu Płonącego Miecza. Ponieważ jednak wstąpiłeś do Zakonu na prośbę jednego z jego członków, a nie własną, Rada Płonącego Miecza postanowiła po raz pierwszy w historii zrobić wyjątek i zezwolić ci na opuszczenie Zakonu, jeśli taka byłaby twoja wola. Nie możesz tego jednak uczynić wcześniej niż po wykonaniu dwóch zadań, które zleci ci Rada za moim pośrednictwem. Czy zgadzasz się na taki układ?
- Tak - odpowiedziałem.
- Uważam zatem nasze spotkanie za skończone, Iskro z Warszawy! Możesz udać się do swego pokoju - powiedział de Hooch i salę zalała czerń.
Tylko fluorescencyjne zielone nitki wskazywały drogę do wyjścia.
Dwie godziny później de Hooch zjawił się w pokoju moim i Zuzanny (kiedy się zgodziłem spełnić jego żądania, pozwolił nam zamieszkać razem, co jednak nie na wiele się zdało, bo Zuzanna obraziła się na mnie od razu, gdy jej powiedziałem, że zgodziłem się z nim współpracować).
Uchylił drzwi, wsadził głowę do pokoju i powiedział:
- Mamy „ciche dni”, co? - z obleśnym uśmieszkiem wskazał głową na Zuzannę ignorującą nas obu, siedzącą po turecku na łóżku z wysoko podniesionym podbródkiem i oczami wbitymi w ścianę.
- Nie twoja sprawa... - warknąłem.
- Zapraszam cię na spacer, Jurek - zignorował moją gadkę - musimy omówić kilka spraw.
Poprowadził mnie do swojego saloniku. Usiedliśmy naprzeciw siebie, tak samo jak podczas pierwszego spotkania na trzecim poziomie kwatery głównej Zakonu Płonącego Miecza.
- Najwyższy czas, bym wyjawił ci drugie zadanie - powiedział tajemniczym tonem i wyjął z biurka niewielką kasetkę - ale najpierw chcę, żebyś zobaczył to...
Otworzył szkatułkę, zanurzył w niej rękę i po chwili wyjął z niej największy rubin, jaki widziałem w życiu. De Hooch ledwo obejmował go palcami.
Szef Zakonu Płonącego Miecza popatrzył mi w oczy, sprawdzając, czy klejnot robi na mnie właściwe wrażenie. Upewniwszy się, że tak jest, wyciągnął w moją stronę rękę z rubinem i powiedział:
- Jak widzisz, Batura, ufam ci, powierzając twej pieczy taki skarb.
Wziąłem klejnot i przez chwilę mu się przyglądałem, obserwując jak bursztynowe światło z kominka tańczy w załamaniach kamienia wielkiego jak pięść kulturysty.
- I co ja mam z tym niby zrobić? - w głowie miałem mętlik.
- Zawieziesz go do Nowego Jorku. Zadanie będzie wiązać się z pewną dziewczyną... Moi ludzie na miejscu ułatwią ci sprawę. Spotkasz się z nią za dwa dni w recepcji Hotelu Plaza w Nowym Jorku. Dziewczyna ma fioła na punkcie eleganckich okularników i ludzi z Europy Południowo - Wschodniej. Zresztą, jak już będziesz ruszał, dostaniesz dokładne dossier. Tam będzie wszystko: od jej ulubionych perfum po rozmiar stanika.
- Nie potrzebuję takich informacji - rzuciłem chłodno.
- Nigdy nie wiadomo, czego będziesz potrzebował - uśmiechnął się szyderczo de Hooch - ale nie mam zamiaru wnikać w twoje metody. Najważniejsze, żebyś wykonał zadanie.
* * *
Byłoby przyjemnie.
Gdybym nie był tu na zlecenie de Hoocha.
Gdyby Zuzanna nie obraziła się na mnie i nie została w tej przeklętej norze.
Gdybym siedział tu z nią.
Czekałem w południowym lobby Hotelu Plaza w Nowym Jorku i leniwie sączyłem whisky z lodem. Miał rację Donald Trump, amerykański magnat medialny, który powiedział, gdy stał się właścicielem Plazy: „Nie kupiłem budynku, kupiłem arcydzieło - Monę Lisę.” O ile Waldorf - Astoria oszałamiała swoim wyrafinowaniem, Hotel Plaza porażał swych gości kapiącym z każdej ściany przepychem. Z zewnątrz miał przypominać renesansowy francuski zamek. Został zbudowany na planie kwadratu z trójkątnymi zwieńczeniami na każdym z boków. W środku atakowały marmury, sztukaterie, żyrandole uginające się pod ciężarem żarówek. Przez okno w nowo otwartym barze, gdzie siedziałem, miałem dobry widok na 59. Wschodnią Ulicę i rozciągający się za jej asfaltową nitką Central Park. Widać było ludzi, cieszących się słonecznym dniem, spacerujących alejkami i przystających, żeby popatrzeć na kaczki pływające w sporym stawie otoczonym rzadkimi drzewami. Przez uchylone okno dobiegały mnie co chwila wesołe krzyki dzieci, szczeknięcia rozochoconych biegiem psów przemieszane z gwarem ulicy: trąbieniem żółtych taksówek, krzykami pieszych usiłujących je zatrzymać i stukotem podków koni, na których przejeżdżała para nowojorskich policjantów.
Poznałem ją od razu. Wyglądała dokładnie tak jak na zdjęciu, które pokazał mi de Hooch dwa dni wcześniej. Niska, o wyraźnie słowiańskich rysach, które usiłowała tłumić zafarbowanymi na czarno włosami, upiętymi w monstrualny kok przypominający miniaturową choinkę chwiejącą się niebezpiecznie na jej małej głowie. Ubrana w ciuchy od najlepszych projektantów, ale bez wyczucia. Długa do kostek, prosta sukienka z tafty nadawała jej wygląd zakonnicy, któremu przeczyła wydekoltowana do granic możliwości bluzka w jaskrawo - zielonym kolorze.
Dziewczyna weszła do hotelu, przeszła przez południowe lobby, skręciła przy wielkim oknie i ruszyła w prawo do głównej recepcji. Podążyłem za nią.
Udawałem, że przeglądam folder podany mi przez recepcjonistkę, a tak naprawdę słuchałem uważnie tego, co mówiła dziewczyna z kokiem w kształcie choinki na głowie, stojąca obok, przy drugim stanowisku recepcji.
- Proszę pani - klarowała recepcjonistce wysokim, prawie piskliwym głosem - mój znajomy miał tu dla mnie zostawić wiadomość.
„Dobra nasza” - pomyślałem. „Na razie jest, tak jak mówił de Hooch”.
- Pani godność? - zapytała recepcjonistka.
- Kordelia Fitzgerald - odpowiedział dziewczyna, a jej słowa były dla mnie jak wystrzał z pistoletu startowego dla biegacza.
- Przepraszam bardzo - zwróciłem się do recepcjonistki, która wcześniej podała mi folder hotelu. Starałem się mówić po angielsku z jak najmocniejszym polskim akcentem i robić błędy: - W jakiej cena są te pokoje pokazane tutaj na tym folderze?
Rzuciłem okiem w bok, żeby sprawdzić, czy się udało. Kordelia Fitzgerald, która do mego odezwania się kręciła nosem i czekała, aż recepcjonistka sprawdzi, czy jest dla niej wiadomość, spięła się i patrzyła na mnie z zainteresowaniem.
Udawałem, że tego nie zauważam i słuchałem uprzejmych wyjaśnień na temat cen w apartamentach dla najbogatszych gości. Potem podziękowałem, wziąłem folder i ruszyłem w stronę wyjścia.
Zobaczyłem, jak panna Fitzgerald chwyciła kartkę i niezbyt się nią interesując wcisnęła do torebki, a potem ruszyła na mnie z impetem byka szarżującego na matadora.
- Przepraszam pana - zaczepiła mnie bezceremonialnie. Uśmiechała się, jakbym ja był gwiazdą rocka, a ona prosiła mnie o autograf. - Usłyszałam przypadkowo, jak rozmawiał pan w recepcji. Proszę się nie obrazić, ale pański akcent wydaje się zdradzać, że pochodzi pan z Europy Środkowej. Czy dobrze zgadłam?
Zrobiłem minę zbitego psa.
- Wiem, że ja mówię nie jak Szekspir, ale nie sądziłem, że z moim angielskim jest aż tak niedobrze.
- Proszę się nie przejmować, to dodaje panu uroku.
- Jestem Polak. To znaczy narodowość polska. Nazywam się Jerzy Batura - wyciągnąłem do niej rękę.
- Kordelia Fitzgerald - przyjęła uścisk spoconą dłonią. - Studentka polonistyki - skłamała gładko, a z jej papierów wiedziałem, że studiuje w uczelni technicznej. - Sam pan rozumie, że interesuję się wszystkim, co dotyczy Polski. Pozwoli się pan zaprosić na drinka?
Pozwoliłem. Poszliśmy do sali zwanej Palm Court. Nie było tam sufitu. Zamiast tego nad głowami gości wisiała fantastyczna kwadratowa kopuła z tysięcy szklanych części z motywami kwiatowymi. Zamiast ścian były tam wielkie okna. Wokół pomieszczenia rozstawiono doniczki z palmami. Zamówiliśmy drinki i przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu. Zewsząd dochodziły nas odgłosy posiłków. Stukot sztućców, chrząknięcia i delikatne brzęknięcia szkła.
- Co pana sprowadza do Stanów? - zapytała panna Kordelia.
- Jestem naukowiec. Dokładnie rzecz biorąc, fizyk. Zajmuję się bezprzewodowym przesyłaniem energii elektrycznej. Przyjechałem, żeby odnaleźć wszystkie dokumenty, które tu w Stanach zostawił wielki wynalazca Nikola Tesla. On był wielki pionek w bezprzewodowym przesyłaniu...
- Chyba pionier - zaśmiała się Kordelia Fitzgerald.
- Już tłumaczyłem: nie jestem zbyt biegły w angielskim...
- Och, to drobiazg... - pocieszała mnie dziewczyna. - Mówi pan całkiem nieźle w naszym języku. Na pewno lepiej niż ja po polsku...
- Naprawdę? Mówi pani tak tylko, żeby pocieszyć mnie...
- Jeśli mi pan nie wierzy, możemy przejść na polski...
- Bardzo proszę.
- No więc, pan mówiła - dziewczyna w skupieniu dobierała słowa i próbowała je prawidłowo odmieniać - coś o Nikola Tesla. Słyszała to nazwisko.
- Widzi pani! - udałem, że ignoruję wypowiedź o Tesli i interesują mnie tylko jej językowe kompetencje. - Radzi sobie pani doskonale, a polski jest jednak trudniejszy od angielskiego.
Kordelia Fitzgerald spiekła raka.
- Racja. Odmiana może wykończyć każdego.
Śmialiśmy się przez chwilę. Potem kelner przyniósł whisky dla mnie i gin z tonikiem dla dziewczyny, która znów przeszła na angielski.
- Tak jak już wspominałam w pięknym języku Mickiewicza, słyszałam nazwisko, które pan wymienił.
- Mówi o Tesli? - zapytałem niby od niechcenia.
- Zgadza się. Nie wspominałam o tym dotychczas, ale jestem współwłaścicielką pewnej firmy. Och, to śmieszne - wskazała na mój zegarek, który cierpliwie eksponowałem od początku rozmowy, i który teraz wreszcie przyszedł jej na myśl - ale kryształki w pańskim zegarku są produkowane właśnie przez moją rodzinę!
Zdziwiłem się uprzejmie unosząc do góry brwi, a ona mówiła dalej:
- Mniejsza z tym... Wydaje mi się, że ktoś z moich krewnych wspominał kiedyś, że w archiwum nowojorskiego oddziału naszej firmy są jakieś papiery zdeponowane przez człowieka o takim właśnie lub podobnym nazwisku. Zapamiętałam je, bo brzmiało inaczej, trochę po słowiańsku, a ja, jak już panu mówiłam, interesuję się Europą Środkowowschodnią.
- Kordelia Fitzgerald jest jedną z trzydzieściorga spadkobierców firmy Grabovski - tłumaczył mi de Hooch dzień przed wyjazdem. - Firmę założył Fritz Grabovski, Czech, który w 1892 roku wynalazł maszynę do cięcia sztucznych kryształów, precyzyjniejszą i szybszą od wszystkich znanych wówczas maszyn. Przez sto lat istnienia firma się rozrosła i dzisiaj jest potężnym imperium, które dostarcza kryształowych ozdób, zarówno dla świata mody, jak i zwykłych miłośników biżuterii. Mają także oddziały zajmujące się optyką i dostarczaniem urządzeń do cięcia i szlifierki. Fritz Grabovski pozostawił w testamencie zapis, że akcje firmy mają pozostać w rodzinie. Ich właściciele mogą je sprzedawać tylko innym członkom rodziny.
- I co? - kpiłem. - Mam ci przywieźć z Nowego Jorku naszyjnik ze sztucznych kryształów. Nie wiedziałem, że gustujesz w takich ozdobach...
- To, co ci przed chwilą powiedziałem - zignorował mnie de Hooch - wiedzą wszyscy. Może zechcesz wysłuchać tego, co wie oprócz mnie tylko kilka osób.
- Mówisz o swoim upodobaniu do błyskotek firmy Grabovski? - zaśmiałem mu się w twarz.
Rozkoszowałem się oglądaniem de Hoocha miotanego przez emocje, którym nie mógł dać upustu. Przez ostatnie kilkanaście godzin zorientowałem się, że wbrew jego wcześniejszym twierdzeniom na temat tego, że brak mi polotu w złodziejskim rzemiośle, de Hoochowi bardzo zależało na mojej pomocy. Nieustanne prowokowanie go było jedynym sposobem na pomszczenie krzywd doznanych od tego człowieka.
Szef Zakonu Płonącego Miecza wstał zza biurka, podszedł do kominka i chwile grzebał pogrzebaczem w palenisku. Potem wrócił na swoje miejsce, popatrzył na mnie wzrokiem nauczyciela i splatając ręce, zapytał:
- Możemy kontynuować?
- To nie ja przerwałem.
Przełknął to jak kieliszek wódki, lekko się tylko skrzywiwszy i mówił dalej:
- Czym zajmuje się firma Grabovski, wiedzą więc wszyscy, dla nikogo nie są też tajemnicą zasady rządzące obrotem akcji, ale prawie nikt nie jest świadomy, że Fritz Grabovski współpracował z Nikolą Tesla. W 1907 roku napisał on do Grabovskiego list, w którym prosił go o umożliwienie skorzystania z opracowanej przez niego technologii cięcia kryształu. Kryształowego potentata bardzo ucieszyła ta prośba, ponieważ znał i cenił prace Tesli. Zaintrygowany przyjechał w tajemnicy z Wattens w Austrii, gdzie mieszkał i gdzie jego firma miała główną siedzibę, do Nowego Jorku. Odwiedził Teslę w Hotelu New Yorker...
- W pokoju numer 3327 - dokończyłem z tryumfem w głosie.
- Brawo, Batura! Twoja dedukcja powala mnie na kolana - odciął się za moje fochy de Hooch, a widząc, że znowu się boczę, dodał pojednawczym tonem: - No, nie gniewaj się, przyznaję, że aluzja z pokojem była mocno zakamuflowana... A więc Tesla spotkał się z Grabovskim i przekazał mu rubin wielkości podobnej do tego, który jest w naszym posiadaniu, z prośbą by oszlifował go według jego projektu. Po dwóch dniach rubin, oszlifowany według wskazówek, wrócił do Tesli, a projekt, według wszelkiego prawdopodobieństwa, został w archiwum nowojorskiej filii przedsiębiorstwa Grabovskiego.
- Po co Tesla chciał oszlifować rubin?
- Nie wiem...
- Kłamiesz - powiedziałem twardo.
- Skąd ten pomysł?
- Powiem ci: pokazałeś mi wczoraj rubin, teraz opowiadasz historię o Tesli i Grabovskim. Byłbym kretynem, gdybym nie dostrzegł związku.
- No dobrze... - de Hooch dał za wygraną i odetchnął ciężko. - Wiem. Ale nie mogę ci powiedzieć.
- Czy dlatego, że jestem tylko Iskrą z Warszawy, a ty Strażnikiem Świateł z Minneapolis? - zapytałem jadowicie.
- Nie tylko. Gdyby cię złapali, lepiej, żebyś wiedział jak najmniej. I to dla twojego własnego dobra.
- Kto może mnie złapać? - spytałem, zdając sobie nagle sprawę z tego, że dotychczas rozważałem sprawę przysługi dla de Hoocha tylko jako niedogodność, z którą nie wiązało się żadne wielkie ryzyko.
- Policja na przykład.
- Powiedz mi, de Hooch - spojrzałem prosto w zatroskane oczy szefa Zakonu Płonącego Miecza - czego ty tak naprawdę od mnie chcesz?
Ten przełknął ślinę.
- Najpierw musisz wkraść się w łaski Kordelii Fitzgerald - powiedział powoli.
* * *
Umówiliśmy się następnego dnia w Uptown Lounge at Minton's Playhouse, klubie w nowojorskim Harlemie, który był spadkobiercą chyba najsławniejszego lokalu jazzowego na świecie. To właśnie tam w latach czterdziestych zeszłego wieku tacy muzycy jak Charlie „Bird” Parker, Dizzy Gillespie czy Thelonious Monk stworzyli bebop, odmianę jazzu charakteryzującą się dzikimi tempami i improwizacją opartą na harmoniach, a nie na melodii. To była rewolucja.
Przynajmniej w jazzie.
Dzisiaj Minton nie jest wylęgarnią muzycznego przewrotu, ale i tak grają tam nieźle. I klimat też jest czadowy. Na ścianie budynku świeci olbrzymi neon, który wrzeszczy czerwonymi literami: „Minton's Playhouse”. Sala jest mała, ciemna i zadymiona, ale to właśnie pozwala poczuć niesamowitą atmosferę jazzowego klubu. Goście siedzą i popijają drinki. Większość z nich to czarnoskórzy melomani, którzy pamiętają jeszcze, jak na scenie szaleli Monk z „Birdem”, ale można też zobaczyć Europejczyków i Japończyków zwabionych sławą tego miejsca. Scena znajduje się zaledwie parę centymetrów nad podłogą, a za grającymi muzykami widać sześćdziesięcioletni mural z pijaną babką leżącą na łóżku i niezwracającą specjalnej uwagi na „dżezujący” obok niej kwartet: białego klarnecistę i czarnych: trębacza, gitarzystę i perkusistę. Za oknem ciemno, bo jazz to muzyka nocy.
Przyszliśmy tu z Kordelią Fitzgerald na koncert znakomitego polskiego trębacza, którego liryzm jeden z krytyków porównał do liryzmu wielkiego Milesa Davisa i nazwał go „gałęzią wyrosłą w prostej linii z tego samego drzewa, ale posiadającą indywidualizm”. Muzyk, wraz z trzema innymi Polakami, grał wspaniałe kompozycje Komedy, które płynęły z jego lśniącej trąbki przez salę niczym plama księżycowego blasku po nocnym morzu, a my rozmawialiśmy. Po trzecim czy czwartym kawałku zrozumiałem, że coś jest nie tak. Kordelia ze spinkami w kształcie nutek we włosach częściej spoglądała na scenę, do swojej szklanki z parasolką wypełnionej żółtawą cieczą i na ludzi siedzących przy okolicznych stolikach niż na mnie. Niby wymienialiśmy zdania, ale rozmowa nie kleiła się tak jak wczoraj i coraz częściej zahaczała o błahe tematy, a oczy panny Fitzgerald, kiedy raczyła na mnie spojrzeć, nie pałały już takim dzikim blaskiem jak wczoraj. Nie było wątpliwości! Młoda dziedziczka fortuny rodu Grabovskich traciła zainteresowanie moją osobą.
Dreszcz przeszedł mi po plecach. I to wcale nie dlatego, że została w ten sposób urażona moja męska duma. Ale utrata zainteresowania ze strony Kordelii Fitzgerald uniemożliwiała wykonanie zadania zleconego mi przez Pietera de Hoocha.
Moje obawy potwierdziły się po następnej półgodzinie, kiedy, nie wysłuchawszy nawet połowy programu, Kordelia stwierdziła, że od dymu papierosowego rozbolała ja głowa. Nie pozwoliła mi się nigdzie odprowadzać, tak jak wczoraj, tylko przy najbliższej okazji złapała żółtą nowojorską taryfę i rzucając mi na pożegnanie, że „się zdzwonimy”, odjechała w siną dal.
- No, moja, panno! - burknąłem pod nosem gasząc papierosa w studzience ściekowej. - Jak to mówił pan Kmicic: „Proś, a nie dają, to sam weź!”.
* * *
New York City College of Technology znajduje się na Brooklynie, niedaleko przystani jachtowej, naprzeciwko południowego krańca Manhattanu, leżącego za rzeką Hudson. Stałem przed futurystycznym budynkiem z przeszklonym pochyłym dachem, od którego odbijało się przedpołudniowe słońce.
Była jedenasta rano. Kordelia Fitzgerald powinna wyjść z tego budynku najpóźniej za kwadrans. Tak przynajmniej mówiła karteczka, którą wsunął mi wczoraj wieczorem przez szparę w drzwiach hotelowego pokoju, informator przysłany po moim telefonie do de Hoocha.
Spojrzałem nerwowo na zegarek. Minął kwadrans, a pannicy nie było. Już miałem wejść do budynku, ale wtedy Kordelia Fitzgerald pojawiła się w drzwiach, przyciskając naręcze książek do piersi.
Cofnąłem się za krzaki, odliczyłem do pięciu i ruszyłem śmiało ulicą, udając, że gapię się na budynki dokoła.
I tym razem to ja wpadłem na pannę Fitzgerald!
- Och przepraszam - rzuciłem się, żeby pomóc zbierać rozrzucone książki - ale ze mnie fajtłapa... - A potem podniosłem oczy na jej czerwoną ze wstydu twarz i zapytałem wesoło: - Cześć, panna Kordelia, co tu robi?!
Była w pułapce. Jeszcze dwa dni temu przedstawiała się jako studentka polonistyki, a teraz przyłapałem ją na dziedzińcu uczelni technicznej z książkami poświęconymi zimnej fuzji...
Normalnie bym tego nie zrobił, ale teraz nie miałem wyjścia. Musiałem wykorzystać jej zawstydzenie i poczucie winy. Spojrzałem najpierw na gmach uczelni, potem na książki, wreszcie na dziewczynę, która nerwowo walczyła z włosami rozwiewanymi przez wiatr idący od rzeki wąskimi ulicami Brooklynu. A potem udałem, że zrozumiałem jej oszustwo, bo podniosłem głowę i mruknąłem cicho.
- Bardzo cię przepraszam, Jurek! - nie dała mi dojść do słowa Kordelia Fitzgerald, ale ja jej nie słuchałem, tylko ruszyłem wzdłuż ulicy. Przez chwilę nie słyszałem jej kroków i przestraszyłem się, czy nie przeholowałem, ale po chwili obcasy jej butów zaczęły wybijać rytm na chodnikowych płytach. Dogoniła mnie i złapała za ramię. Niechętnie się obróciłem, zmrużyłem oczy i otworzyłem je powolnym ruchem, dając jej do zrozumienia, że kradnie mój cenny czas.
- Tak mi głupio, że cię okłamałam! - tłumaczyła się dziewczyna, a mnie robiło się jej szkoda. - Powiedz coś... - strącała wyimaginowane pyłki z mojej marynarki. - Powiedz, jak mogę ci to wynagrodzić.
Wzruszyłem ramionami.
- Poczekaj... - wpatrywała się we mnie, jakby liczyła na to, że z rękawa mojej marynarki albo kieszonki koszuli wyskoczy ściągawka, która powie jej co robić.
Chrząknąłem i spojrzałem ostentacyjnie na zegarek. W oczach panny Fitzgerald pojawił się błysk zrozumienia, o który mi chodziło.
- Już wiem! - wykrzyknęła radośnie dziewczyna. - Zapraszam cię na wycieczkę do nowojorskiej fabryki mojej rodziny. Masz zegarek z kryształkami Grabovskiego, więc pewnie chciałbyś się dowiedzieć, jak się je produkuje? Co ty na to? - w jej wzroku była rozpacz tonącego, któremu pozostało już tylko złapać się brzytwy.
Jeszcze chwilę się z nią droczyłem i udawałem obrażonego. A potem pozwoliłem się zaprosić na godzinę dwudziestą pierwszą do małej budy z hot - dogami naprzeciwko nowojorskiej siedziby firmy Grabovski.
W ani jednym oknie starego budynku z czerwonej cegły nie paliło się światło. Fasada tonęła w mroku tak samo jak trawnik przed nią i okalający go półmetrowej wysokości murek z kamieni. Jak wytłumaczyła mi Kordelia, firma nie miała teraz żadnej pilnej roboty i po osiemnastej w budynku zostawała tylko ochrona. Nerwowo patrzyłem to na mroczną fasadę, to na zegarek. Był już kwadrans po dwudziestej pierwszej i obawiałem się, że Kordelia jednak nie przyjdzie. Wreszcie ciszę wypełnił podobny do bzyczenia chrząszcza odgłos silnika skutera i do budki z hot - dogami, teraz zamkniętej, podjechała panna Fitzgerald na czerwonej Vespie. Z gracją zsiadła, a potem zdjęła kask, uwalniając swoją dziwaczną czuprynę.
Podeszła i zamiast powitania pocałowała mnie w policzek, uśmiechając się przy tym.
Przepraszając w myślach Zuzannę, odwzajemniłem jej uśmiech. Złapała mnie za rękę i poprowadziła w stronę wejścia do fabryki, oznaczonego białym neonem w kształcie czapli. Przechodząc pod nim słyszałem trzaski w szwankującym mechanizmie i widziałem mruganie gazu w długich, wygiętych fantazyjnie rurkach.
Trudno sobie wyobrazić większy kontrast. O ile z zewnątrz budynek wyglądał na zabytek, wnętrze bardziej przypominało statek kosmiczny. Sterylna biel ścian, emaliowane poręcze schodów i bramki, szkło. Wszystko rozświetlone jasnym światłem. Przez chwilę poczułem się jak w szpitalu.
Minęliśmy portiernię, w której siedział strażnik, odcinający się od otoczenia czernią munduru jak kruk na śniegu. Kordelia uśmiechnęła się do niego, pokazała przepustkę ze zdjęciem, która była jednocześnie kartą magnetyczną i kiedy przeciągnęła kartę przez czytnik, pokonaliśmy pierwszą bramkę. Szczęknięciom metalu bramki, wyraźnym w ciszy śpiącej fabryki jak pistoletowe wystrzały, towarzyszyło niedbałe kiwnięcie głową strażnika, który natychmiast pogrążył się znowu w jakiejś lekturze.
Z wielkiego holu, w którym znajdowała się portiernia skręciliśmy w lewo, w długi korytarz oświetlony światłem słabszym niż w wejściowym pomieszczeniu. Zaledwie zniknęliśmy strażnikowi z oczu, Kordelia pochyliła się w moją stronę i przyciągnąwszy za rękaw marynarki do siebie, szepnęła:
- Zaprowadzę cię do samego serca - mówiła konspiratorskim tonem. - Tam gdzie prawie nikt nie ma wstępu.
Kiwnąłem głową z wdzięcznym uśmiechem, dalej grając tę komedię. Starałem się zapamiętać gdzie i w którą stronę skręcaliśmy. W lewo, w prawo, w prawo, w lewo, znów w lewo. Schodami na piętro, w lewo, w lewo...
Staliśmy przed drzwiami z napisem: „Główna Hala Produkcyjna”. Kordelia przeciągnęła kartę przez czytnik po prawej stronie na wysokości ramienia i zamek w drzwiach kliknął. W środku było ciemno. Dreszcz przeszedł mi po plecach na wspomnienie wielkiej sali w kwaterze głównej Zakonu Płonącego Miecza, ale po chwili panna Fitzgerald znalazła przełącznik i salę zalało światło.
Była to wysoka na trzy metry hala o długości jakichś dwudziestu i szerokości trzydziestu metrów, z jednym tylko oknem naprzeciwko wejścia. Większą jej część zajmowały spore maszyny wyposażone w rozmaite ostrza i tarcze. Niektóre wyglądały na stare. Z ich wielkich stalowych cielsk pokrytych patyną czasu wystawały przyciemnione brudem wajchy z bakelitowymi gałkami, widać było archaiczne wskazówki liczników ciśnienia i obrotów za ciemnymi szybkami i rdzewiejące przekładnie widoczne przez ożebrowanie. Inne lśniły nowością i zimną precyzją elektronicznych wyświetlaczy, dotykowych ekranów i stalą obudów. Na pierwszy rzut oka wydawać się mogło, że panuje tu sterylny porządek, ale jeśli nie dało się zwieść bieli ścian i błyskom maszyn, można było dostrzec gdzieniegdzie ślady pozostawione przez brudne buty, na niepozornych stołach obok maszyn leżały narzędzia i brudne od smarów szmaty. „Tu się pracuje” - pomyślałem.
Oparłem się o drzwi, przymykając je, a Kordelia odłożyła na stolik obok torebkę, kask i kartę magnetyczną tanecznym krokiem weszła na środek hali i obracając się do mnie powiedziała:
- Witam w krainie baśni! - wyraźnie dobrze się bawiła. - Jestem diamentową wróżką - pochyliła się w dwornym ukłonie, a ja odpowiedziałem uśmiechem i lekkim pochyleniem głowy. - Jeśli zechcesz, wykuję dla ciebie diament...
- Będę zaszczycony - odpowiedziałem nieporadnie.
Gospodyni zaśmiała się i podbiegła do jednego ze stojących pod ścianą regałów. Odwrócona do mnie plecami szukała czegoś w jednym ze stalowych pudełek ustawionych na półce.
„Teraz!” - rozkazałem sobie w myślach i podszedłem do stolika, gdzie porzuciła swoje rzeczy. Podniosłem z niego kartę magnetyczną i przeciągnąłem paskiem, na którym zapisano informacje, po kieszeni marynarki. Ciche piknięcie upewniło mnie, że urządzenie kopiujące, które dał mi de Hooch, zadziałało poprawnie. Odetchnąłem z ulgą i poszedłem w stronę Kordelii, która właśnie zakończyła poszukiwania i z tryumfalną miną, dzierżąc w ręce surowy, nieobrobiony kryształ, ruszyła w stronę maszyny. Umieściła go w uchwycie i chwilę manipulowała przy maszynie. Potem puściła aparat w ruch. Kilka chwil zgrzytania, pisku i obrotów uchwytu z kryształem. A potem na mojej ręce wylądował oszlifowany kamień wielkości orzecha, bardzo podobny do brylantu.
- Spójrz pod światło - zachęciła mnie dziewczyna.
Promienie przechodziły przez załamania przezroczystej materii, migocząc wszystkimi kolorami.
- Naprawdę piękne - zachwytu nie musiałem udawać.
- Ale, ale... zapomnielibyśmy o archiwum... - powiedziała i poprowadziła mnie do drzwi ukrytych za jedną ze starych maszyn. Znów użyła karty magnetycznej i znaleźliśmy się w pomieszczeniu wypełnionym stęchlizną ton starego papieru i nieprzyjemnym granatowym światłem kinkietów, które przypominało mi upiorne, chybotliwe ogniki znaków kolejowych, widywane przeze mnie przy zwrotnicach i na torach, podczas wyjazdu pociągiem z jakiegoś miasta.
Dziewczyna podeszła do komputera pod jednym z niezliczonych regałów ze stali. Uruchomiła go i wprowadziła hasło. Do wyszukiwarki katalogu wpisała nazwisko Tesli i wcisnęła „Enter”. Po chwili na ekran wyskoczyły dwie linijki tekstu.
- No cóż - westchnęła Kordelia - w naszym archiwum jest tylko jeden dokument Nikoli Tesli. I to w dodatku jedna kartka. Nadal chcesz go zobaczyć?
Kiwnąłem głową i dodałem sennym, pozornie obojętnym głosem:
- Skoro już tu jestem...
Pierwszy, drugi, piąty, dwunasty regał na lewo od wejścia... Druga półka od góry. Duży karton.
- Proszę - dziewczyna wręczyła mi cienką teczkę, wygrzebaną ze starego pudła oznaczonego: „1907 r.”
Otworzyłem okładki i spojrzałem na dokument.
Nie rozumiałem ni w ząb. Pożółkły kawałek papieru z logo jednej z firm Tesli pokrywały rzędy cyfr i jakieś rysunki, przypominające to, co kiedyś kreśliła ogromnym szkolnym cyrklem na czarnej tablicy matematyczka podczas lekcji geometrii. Tyle że było to dużo bardziej skomplikowane.
- Pomoże ci w twojej pracy? - Kordelia Fitzgerald spojrzała na mnie pytająco.
- Nie sądzę - odpowiedziałem, oddając jej dokument i ziewając. Włożyła rękopis do pudła, które w chwilę potem wcisnąłem na górną półkę, powodując deszcz kurzu, który spadł nam na głowy.
Kiedy zdobędziesz już kartę magnetyczną - mówił mi de Hooch kilka godzin przed tym jak wsiadłem do samochodu i odjechałem do Nowego Jorku - i dowiesz się gdzie jest kartka Tesli, będziesz musiał się skontaktować z człowiekiem, który nazywa się Bill Thompson. On ci pomoże.
Pan Mieszkowski poszedł spać zaraz po przyjeździe do Warszawy, stwierdzając, że „kto się wyśpi, dobrze myśli” a ja znowu siadłem do komputera. Po raz kolejny wszedłem na stronę z biografią Nikoli Tesli w Wikipedii. Do informacji zawartych w tej publikacji podchodzę zawsze z pewnym dystansem, chociaż internetowa encyklopedia jest coraz lepsza i pewniejsza. A jej niewątpliwą zaletą i przewagą nad papierowymi odpowiednikami jest to, że można w niej znaleźć kulturowy kontekst postaci i pojęć, rozmaite odniesienia i linki. I właśnie przeglądając linki pod artykułem o Tesli natrafiłem na coś dziwnego. „Akta Nikoli Tesli z FBI” przeczytałem i przetarłem oczy. Poczułem się jak bohater filmu traktującego o jednej ze spiskowych teorii dziejów. Przełknąłem ślinę.
„No nie, to zbyt głupie...” - pomyślałem.
A potem przypomniałem sobie aferę z portretami trumiennymi, Pana Samochodzika zamkniętego w areszcie i zniknięcie Zuzanny. Wszystkie te wydarzenia też wydawały się nieprawdopodobne, a jednak się zdarzyły...
„Dobra, Pawle” - przekonywałem sam siebie. „Chyba nadszedł czas, by pójść na całość”. Wstrzymując oddech przeciągnąłem kursor na tekst. Pod literami pojawiła się linia, strzałka zamieniła się w rączkę, a potem...
- Przepraszam, że po nocy turbuję waszą miłość - rozczochrana głowa pana Mieszkowskiego pojawiła się w drzwiach - ale wyobraź sobie waćpan: w głowie łupie mnie tak niemiłosiernie, że spać nie sposób...
Szlachcic krzywił się i z wysiłkiem mrużył oczy przed światłem. Przeszukałem szafki i znalazłem paczkę tabletek od bólu głowy. Mieszkowski wziął jedną i powiedział:
- Zażywałem już kiedyś podobnej mikstury. Wybornie globus niweluje - połknął pigułkę i popił wodą z podanej przeze mnie szklanki. - Stokrotnie waćpanu dziękuję.
Potem zniknął, a ja z niecierpliwością zasiadłem do komputera. W lewym górnym rogu zobaczyłem znajome logo. Kolista granatowa tarcza otoczona złotą obwódką. W środku wianuszek gwiazd, biało - czerwona tarcza z wagą, po obu stronach tarczy zielone gałęzie, pod tarczą napis na białej wstążce: „Fidelity. Bravery. Integrity” („Wierność. Męstwo. Uczciwość”). Wokoło tarczy, na jej skraju, wyrazy: „Federal Bureau of Investigation. Departament of Justice”. FBI.
Czyżby jedna z najpotężniejszych agencji wywiadowczych świata sama ujawniła materiały, które zebrała na temat Tesli? Wyglądało na to, że tak. Ściągnąłem na pulpit dokument i zacząłem czytać. Całość liczyła 265 stron. Kserokopie oryginalnych raportów, kopie stron z książek i czasopism, listy. Wszystko z pieczęciami, podpisami, odręcznymi notatkami, podkreśleniami. Część tekstu zaczerniono markerem, żeby niektóre informacje nie trafiły w niepożądane ręce. Niektóre raporty niemal w całości składały się z takich zaczernień. Ze strony tekstu zostawało kilka linijek, na przykład informacja, że raport dotyczy „Lojalności pracowników ONZ i innych organizacji publicznych” oraz jedna linijka ze streszczenia: „Rozmawiano z nim przy różnych okazjach.” Na niektórych kartach z „teczki Tesli” widać było przekreślone pieczątki „TAJNE” i „POUFNE”. Ale plik dokumentów i tak zawierał frapujące informacje. Przy ich czytaniu posiłkowałem się zawartymi w tej samej teczce rozdziałami z biografii Tesli pióra Margaret Cheney.
Zaczynało się od listu z 24 września 1940 roku, który wysłał nieznany (nazwisko zaczerniono) pracownik FBI do swego szefa Johna Edgara Hoovera. Donosił w nim o artykule, który ukazał się w „New York Timesie” dwa dni wcześniej.
Artykuł zawierał twierdzenia Tesli, że udoskonalił on nowy typ broni, który w artykule został nazwany „promieniami śmierci”. Miała to być wiązka „telesiły” (takiego sformułowania użył sam Tesla) o bardzo małej średnicy. Według wynalazcy mogła ona „topić silniki samolotów z odległości 250 mil” i powodować zapłon środków wybuchowych zgromadzonych na pokładzie. Źródłem zasilania dla wiązki byłby tuzin elektrowni rozmieszczonych wzdłuż wybrzeża. Każda z nich kosztowałaby „nie więcej niż 2 miliony dolarów”. Wynalazek miał się opierać na „całkowicie nowej zasadzie fizycznej, o której nikt dotąd nie śnił”.
Pracownik FBI, który przesłał artykuł Hooverowi, zwracał uwagę, że jeśli opiera się on na prawdzie, powinien być interesujący dla Departamentu Wojny USA i zauważał, że pewnie zainteresują się nimi „inne państwa kierowane przez szalonych dyktatorów”. Sugerował także objęcie ochroną wynalazcy, który mógłby stać się celem dla innych wywiadów.
Hoover podziękował za informację i przez następne trzy lata FBI zdawało się nie dostrzegać faktu, że Tesla istnieje. Aż do jego śmierci 7 stycznia 1943 roku.
Już dzień po odkryciu ciała przez jedną z pokojówek Hotelu New Yorker agent Foxworth z nowojorskiego biura FBI dostarczył swemu szefowi raport, w którym opisywał wypadki zaszłe po śmierci naukowca. Otóż jego informator, inżynier Bloyce Fitzgerald, który „był z Teslą blisko”, opowiedział mu, że w dzień po śmierci naukowca w jego pokoju hotelowym zjawiły się trzy osoby: Sava Kosanović, bratanek wynalazcy i dwóch przyjaciół zmarłego: Kenneth Swezey, publicysta i popularyzator nauki oraz George Clark, dyrektor muzeum i laboratorium Amerykańskiej Korporacji Radiowej (RCA).
Wzmiankowana trójka weszła do pokoju Tesli i z pomocą ślusarza sforsowała zamek sejfu, w którym, według słów Fitzgeralda, znajdowały się „niektóre cenne dokumenty wynalazcy, w tym ważne wzory matematyczne dotyczące elektryczności, projekty itd.” Miały one dotyczyć między innymi bezprzewodowego przesyłania elektryczności i nowego typu torpeda. Oprócz tego, twierdził Fitzgerald, Tesla schował, wart ponad 10000 dolarów model jakiegoś urządzenia w depozycie hotelu Governor Clinton (urządzenie miało być powiązane z „promieniem śmierci” lub bezprzewodowym przesyłaniem energii) oraz wspominał o osiemdziesięciu skrzyniach znajdujących się w różnych miejscach, w których wynalazca przechowywał dokumentację swoich eksperymentów.
Dwa dni później Foxworth wiedział już więcej i sporządził następny raport.
Zdobył nowe informacje o wizycie Kosanovića, Swezeya i Clarka w pokoju Tesli z 8 stycznia. Według Waltera Gorsucha z Dozoru Własności Obcokrajowców Kosanović twierdził, że szukał tam testamentu Tesli. Otwarcie i przeszukanie pokoju oraz otwarcie sejfu odbyło się w obecności pracowników hotelu i dyplomatów z konsulatu jugosłowiańskiego.
Z sejfu zabrano tylko jedną rzecz: księgę pamiątkową przygotowaną przez Kennetha Swezeya na 75 - lecie urodzin Tesli. Dokument zabrał Swezey. Ponadto Kosanović wziął z pokoju trzy fotografie Tesli. Niczego więcej, jak zgodnie świadczyli Kosanović i pracownicy Hotelu New Yorker, z pokoju nie wzięto, a sejf zamknięto nowym szyfrem, znanym tylko Kosanovićowi. Foxworth dostarczył nowych informacji o Savie Kosanoviću, bratanku Tesli. Kosanović opisywał sam siebie jako „byłego ministra stanu Jugosławii, a teraz szefa Wschodnioeuropejskiej Rady ds. Planowania, reprezentującej Jugosławię, Czechosłowację, Polskę i Grecję.”
9 stycznia 1943 roku pracownicy Dozoru Własności Obcokrajowców przenieśli całą zawartość pokoju do magazynu na Manhattanie, gdzie od 1934 roku spoczywało trzydzieści innych paczek i baryłek z papierami Nikoli Tesli. Wszystkie pakunki zapieczętowano. Istniał jednak pewien problem. Dozór Własności Obcokrajowców nie czuł się w prawie zarządzać majątkiem Tesli, ponieważ od ponad pół wieku był on obywatelem amerykańskim. W związku z tym Foxworth doradzał, by FBI „natychmiast” zdecydowało, czy jest zainteresowane papierami Tesli i ich przejęciem. Doradzał też wynajęcie fachowca, który byłby w stanie rozeznać się w „materiale o szczególnie technicznym charakterze”. FBI zaczęło działać.
W Biurze zastanawiano się, czy nie dałoby się jakoś oskarżyć Kosanovića o włamanie i wykradzenie dokumentów, chciano też uzyskać sądowy nakaz, by nikt nie mógł oglądać papierów Tesli inaczej niż w obecności agenta FBI. Szybko jednak zarzucono te pomysły (Margaret Cheney nazywa tę decyzję „kuriozalną”) i z góry poszedł rozkaz, by dokumentami zajmował się dalej Dozór Własności Obcokrajowców i by „nie mieszać” do tego agencji. FBI wysłała jednak do magazynu na Manhattanie inżyniera - elektryka dr. Johna G. Trumpa, który swoje obszerne sprawozdanie z badania przeprowadzonego w dniach 26 - 27 stycznia 1943 roku, podsumował miażdżąco: „W rezultacie sprawdzenia mogę z pełnym rozeznaniem stwierdzić, że wśród papierów i rzeczy dr Tesli nie ma żadnych naukowych notatek, opisów nieodkrytych metod czy urządzeń albo aparatów, które mogłyby stanowić znaczącą wartość dla tego kraju, albo które mogłyby stanowić ryzyko w rękach nieprzyjaciela. Dlatego nie widzę technicznych ani militarnych powodów, dla których należałoby utrzymywać nadzór nad dokumentami.” Trump odnalazł także tajemniczy model za 10 000 dolarów z sejfu w hotelu Governor Clinton. Według pracowników hotelu miał być „tajną bronią” i eksplodować przy próbie otwarcia przez nieuprawnioną osobę pudełka, w którym się znajdował. Jakież było zdziwienie (i ulga) Trumpa, gdy śmiercionośny wynalazek okazał się przestarzałym instrumentem używanym na przykład do badania wytrzymałości mostów. Sprawa więc pozornie się skończyła i wynikało z niej jedno: Tesla był zbyt stary, żeby wymyślić coś przełomowego i przydatnego dla armii, a to co opowiadał gazetom, można zrzucić na karb starczej demencji i megalomanii.
Fakty jednak przeczyły pozorom. Otóż w 1945 roku wojskowe laboratorium lotnicze w Wright Field w Ohio poprosiło Dozór Własności Obcokrajowców w Waszyngtonie o udostępnienie fotokopii papierów Tesli badanych przez Trumpa (i uznanych przez niego za bezwartościowe!), ponieważ „mogą one zostać użyte w połączeniu z projektami służącymi Obronie Narodowej”. DWO przesłał rzeczone dokumenty, przyznając tym samym, że wykonano ich kopie. Co ciekawe, informacja o kopiach nie figuruje w archiwum żadnej instytucji federalnej USA!
Późniejsze wydarzenia wskazują na to, że wszystkie dokumenty mogły nie dotrzeć do laboratorium w Wright Field, bo jeden z jego szefów cztery miesiące po nadaniu paczki zwrócił się z prośbą o ich udostępnienie. Jakieś jednak dotarły, bo dwa lata później z Wright Field wysłano list do DWO, w którym jeden z jego pracowników przyznaje, że mają jakieś raporty Tesli i niedługo je zwrócą.
Margaret Cheney opowiada też o plotkach, według których pomysły Tesli wykorzystywały USA, ZSRR i prywatny przemysł zbrojeniowy. Tyle w sprawie kopii. Oryginały zostały zwrócone Savie Kosanovićowi, który w roku 1952 przekazał je Muzeum Tesli w Belgradzie.
Oderwałem wzrok od komputera i popatrzyłem na zegarek. Była czwarta rano! Dopiero teraz poczułem zmęczenie i głód. Chociaż padałem ze zmęczenia, jeszcze przez jakiś czas obracałem się niespokojnie w śpiworze na kuchennej podłodze (łóżko odstąpiłem panu Mieszkowskiemu).
Podczas prowadzonych przez mnie śledztw najpoważniejszą przeszkodą był zazwyczaj brak tropów. Tym razem miałem ich za dużo. Czyżby Zakon Płonącego Miecza poszukiwał zaginionych dokumentów Tesli z opisem „promieni śmierci”, ale w takim razie po co kradł portrety trumienne w Polsce? Po co spiskował, żeby zamknąć Pana Samochodzika w więzieniu? Na żadne z tych pytań nie potrafiłem odpowiedzieć.
Co gorsza, nie miałem też pojęcia, jak dotrzeć do Zakonu Płonącego Miecza. W aktach FBI co prawda aż roiło się od nazwisk, adresów, nazw organizacji, które w jakiś sposób kultywowały pamięć o Tesli i kontynuowały jego dzieło, i mogło się tak zdarzyć, że któraś z nich doprowadziłaby mnie do Pietera de Hoocha, ale zbadanie wszystkich tropów zajęłoby miesiące kilku ludziom, a poza tym wymagałoby licznych wyjazdów i sporych sum pieniędzy. Poza tym trzeba było zająć się polskim wątkiem sprawy, to znaczy rozwiązać zagadkę portretów trumiennych. W nawale wydarzeń nie zdążyłem porozmawiać prawie z nikim, kto miał z tą sprawą coś wspólnego. Ani z członkami „Spółdzielni Czytelników”, ani z dziennikarzami, którzy pisali o sprawie, ani z pracownikami domów aukcyjnych. Zrobiło mi się żal tego tygodnia, który przesiedziałem bezczynnie...
„Nie ma co płakać nad rozlanym mlekiem” - westchnąłem w myślach. „I zarywać z tego powodu nocy” - dodałem patrząc na granatowe niebo.
Obróciłem się więc na bok i zaraz zasnąłem.
* * *
Ocknąłem się z dreszczem i wyplułem wodę.
Przetarłem oczy. Nade mną stał pan Mieszkowski z pustym kubkiem. Uśmiechał się.
- Słońce już dawno na niebie, a waćpan się wylegujesz niczym archopitecus jakiś amerykański... Wcześniej się kłaść musisz, jak ja, sił wtedy więcej nabierzesz i skoro świt z łóżka wyskoczysz jako małpa żywy. Musiałem waćpana obudzić, bo już ósma godzina, a jak mówi przysłowie: „Ranne wstawanie, a młode wydanie nigdy nie zaszkodzi”. O dwunastej, mówiłeś mi wczoraj, w ministerstwie stawić się musisz, a ja jeszcze z tobą chciałem pogawędzić, panie Pawle.
- Co to jest archopitecus? - zapytałem trochę oszołomiony nagłą pobudką.
- To waść nie wiesz? - zdziwił się pseudo - Sarmata. - Jak nas naucza mądry ksiądz Chmielowski jest to „zwierz Amerykański, nazwany leniwym, albo pigritia; a to dla bardzo leniwego chodu swego. Jest miętkim pokryty włosem, na dwie stopy długi. Za dni piętnaście ledwo na rzucenie kamienia zajdzie. Na drzewo wysokie aby wyczołgał się, dwóch albo trzech dni potrzebuje; do czego mu długie pomagają pazury, właśnie jak trzy palce. Nóg ma 4; gdy się po ziemi czołga, głowę podnosi do góry. Gdy co w swoje porwie łapy, pazury poty trzyma, aż zdechnie owa rzecz. Jedni powiadają iż żyje liściem z drzewa; drudzy, iż mrówkami albo muchami; inni, iż samym posila się powietrzem, jako doświadczono podczas chowania go w domu, iż nic nie jedząc, głowę tylko w tę obraca i podnosi stronę, skąd wiatr wieje.”
- Dobrze, dobrze... - powiedziałem wysupłując się ze śpiwora. Poznałem już styl sławnego encyklopedysty i chociaż lektura jego dzieła nieraz przysporzyła mi wiele radości, nie miałem siły słuchać teraz jego wymysłów. - Już wstaję.
- Czekamy na waćpana ze śniadaniem... - dodał Mieszkowski i zostawił mnie samego, bym mógł się ubrać.
Przy stole w kuchni siedzieli już pan Mieszkowski i Maciek, delektując się wędlinami i polewką piwną. Twarze mieli wesołe i wypoczęte. Ledwie posiliłem się nieco, pan Mieszkowski przeszedł do sedna sprawy.
- A teraz opowiedz mi waszmość, co wiesz o sprawie owych złodziejaszków, co obraz mój uprowadzili...
Skapitulowałem. Może faktycznie pan Mieszkowski mógł w czymś pomóc? Z naszej krótkiej znajomości wywnioskowałem, że pomimo dziwnych zwyczajów, zachował jasność umysłu. Opowiedziałem mu więc szczegółowo o Fundacji VM, odkryciach Jurka Batury, Zakonie Płonącego Miecza, Nikoli Tesli i teczce FBI. Szlachcic słuchał mnie uważnie i co chwila notował coś w zeszycie oprawionym w skórę, kiwając przy tym głową, uśmiechając się znacząco albo podkręcając wąsa. Wreszcie skończyłem, a on zapytał poważnie:
- Masz waćpan gazety z czasu „trumiennej gorączki”?
- Są w mojej szafce w pokoju - odpowiedziałem odruchowo - a czemu pan pyta?
- Uważam, że aby sprawę wyświetlić, najpierw zbadać gruntownie ją należy... - powiedział trochę jak na niego niepewnie.
- Co on znowu knuł?
Pan Mieszkowski nie dał po sobie nic poznać. Zamiast tego spojrzał na zegarek.
- Hm, mości panie Pawle - powiedział - nie chcę ponaglać waszej miłości i z własnego domu wypędzać, ale zdaje się, że jest kwadrans na jedenastą, a spotkanie...
- O rany! Spóźnię się! - wykrzyknąłem i skoczyłem do przedpokoju po torbę i kluczyki do wehikułu.
Położyłem już rękę na klamce, ale przypomniałem sobie o czymś i wróciłem do kuchni. Mieszkowski z Maćkiem szeptali między sobą, ale kiedy wszedłem, odskoczyli jakby czymś przestraszeni.
- Czujcie się panowie jak u siebie we dworze - powiedziałem do patrzących na mnie z minami niewiniątek szlachcica i jego sługi. - Tu jest klucz, gdybyście chcieli gdzieś wyjść... - podałem go panu Mieszkowskiemu. Przez chwilę milczałem, a potem dodałem błagalnym tonem: - Ufam wam panowie, ale proszę, żebyście na siebie uważali i nie zrobili czegoś głupiego...
- Możesz być waćpan spokojny - rzekł na to pan Mieszkowski z uśmiechem - będziemy siedzieć cicho jak myszki pod miotłą... I może uda nam się sprawić naszemu miłemu gospodarzowi niespodziankę... Ale tymczasem pędź waćpan do ministerstwa, bo już kwadrans na dwunastą - rzekł przymilnie.
„Co ten Mieszkowski kombinuje?” - myślałem uruchamiając wehikuł.
Ale po chwili musiałem porzucić ten temat i powtarzać w myślach tezy podania o zatrudnienie na stanowisku dyrektora Departamentu Ochrony Zabytków. Korki sprawiły, że ledwie zdążyłem. Jak burza wpadłem na korytarz, gdzie był pokój, w którym miała odbyć się rozmowa kwalifikacyjna. Stało tam kilkoro ludzi o wyglądzie menedżerów, mężczyźni w garniturach i pod krawatem, kobiety w żakietach.
- No tak, kolejna wpadka - burknąłem pod nosem spoglądając na swoje wytarte dżinsy, niewypastowane buty i starą kurtkę. Pośpiech sprawił, że nie pomyślałem o odpowiedniej odzieży.
- Widzę, że chcesz wziąć komisję na litość - usłyszałem za sobą złośliwy głos Kobyłki. - Nie sądzę, żeby była to dobra taktyka, ale twój wybór...
- Paweł Daniec! - sekretarka ministra, która wyjrzała na korytarz wyczytała moje nazwisko. - Zapraszam na rozmowę.
Rzuciłem Alfredowi mordercze spojrzenie i wszedłem.
Rozmowa trwała pół godziny. Komisja, z ministrem na czele, była do mnie życzliwie nastawiona i poza pewnym urzędnikiem z kancelarii premiera, nie dawała mi do zrozumienia, że mój strój jest nieodpowiedni. Zadano mi kilka pytań, a potem poproszono następnego kandydata.
Rozmowy trwały trzy godziny. Potem z sali wyszedł minister, wszyscy kandydaci zebrali się wokół niego, a on powiedział:
- Szanowni państwo! Dziękuję za przybycie. Myślę, że każde z państwa mogłoby kierować tym departamentem, ale sami państwo rozumieją - uśmiechnął się głupio - mamy jedno miejsce... Ale do rzeczy... Do drugiej, decydującej tury rozmów, postanowiliśmy dopuścić dwie osoby.
Rozległy się podniecone szepty.
- Ci, którzy nie zakwalifikowali się dalej mogą być pewni, że ich dokumenty będą przechowywane w naszym archiwum i w razie czego do nich zadzwonimy. Osobami, które przeszły dalej są: Paweł Daniec - odetchnąłem z ulgą - i Alfred Kobyłka - tym razem o mało co nie zazgrzytałem zębami. - Teraz będzie trzygodzinna przerwa, a później zapraszam wymienionych panów na debatę przed komisją w moim gabinecie.
Nastąpiło rozprężenie.
- Prywata... - szepnął ktoś machając ręką.
- Można się było tego spodziewać, że wezmą swoich - dodał poirytowany żeński głos.
- Daniec to ten obdartus? - dopytywał się ktoś inny.
Nieprzyjaznym wypowiedziom towarzyszyły wrogie spojrzenia i gesty. Nie trwało to jednak długo. Po dziesięciu minutach zostaliśmy w korytarzu sami z Kobyłką. Alfred stał pod ścianą z założonymi na piersi rękami i uśmiechał się złośliwie, chociaż spod tej maski wyglądał co chwila obrażony chłopiec, którym naprawdę był Kobyłka.
- Naciesz się, naciesz - sączył jad przez zaciśnięte usta - to twoje ostatnie chwile w tym budynku...
- Skąd wiesz... Może jeśli nie wygram, komisja mianuje mnie twoim zastępcą? - odparowałem wesoło.
Kobyłka podszedł do mnie.
- Łudź się, jeśli chcesz - dotknął mojej klatki piersiowej wyciągniętym palcem - ale ja na twoim miejscu wykorzystałbym tę godzinę przerwy na spakowanie manatek - wydyszał mi w twarz, a potem odwrócił się i zniknął na schodach prowadzących w dół.
W połowie drogi do swojego pokoju przypomniałem sobie o poręczeniu społecznym, które miało pomóc panu Tomaszowi wyjść z aresztu. Odebrałem je od pani Halinki i zawiozłem do sądu (rozprawa miała się odbyć za trzy dni rano). Udało mi się uwinąć w półtorej godziny, więc wróciwszy do ministerstwa, poszedłem do swojej klitki na końcu korytarza i zasiadłem za biurkiem.
Jedno się Kobyłce udało. Zasiał we mnie niepokój. Dotychczas nie zastanawiałem się co będzie, jeśli nie wygram konkursu, bo myślałem, może naiwnie, że walka w słusznej sprawie i wieloletnie doświadczenie pomogą mi wygrać.
„A co zrobisz, Pawle, jak ci się noga powinie?” - zadałem sobie retoryczne pytanie.
Wiedziałem, że nie zostanę w departamencie, na którego czele stałby Kobyłka. Nie miałem ochoty na nerwy, życie pod ciągłą kontrolą i codzienne oglądanie uśmiechającego się z wyższością ignoranta, siedzącego na miejscu Pana Samochodzika. Poza tym Alfred z góry zapowiadał, że mnie wyrzuci.
Wziąłem ze stołu fiński pamiątkowy nóż, który został mi z czasów „czerwonych beretów”. „Może wrócę do wojska. Albo poproszę ministra, żeby mianował mnie kustoszem w jakimś prowincjonalnym muzeum...” - rozmyślałem.
Piknięcie rozładowującej się baterii w komórce przywróciło mnie do rzeczywistości.
„Ciekawe, co robią Mieszkowski i Maciek?” - pomyślałem i wykręciłem mój domowy numer. Długo nikt nie odbierał, a potem rozległ się w słuchawce głos Adama Mieszkowskiego.
- Słucham, mieszkanie Pawła Dańca.
- To ja, panie Adamie. Jak idzie śledztwo? - zapytałem z grzeczności.
- Doskonale, wasza miłość, doskonale - ożywił się szlachcic. - Znaleźliśmy dziennikarza, który pierwszy o portretach trumiennych napisał. Jak go wziąłem na spytki, kręcił jak Tatar na zagonie pochwycon...
- Skąd pewność, że kłamał? - zdziwiłem się.
- A stąd, że piegowaty jest niecnota, a jak mówi ks. Chmielowski: „Twarze piegowate, nakrapiane, plamiste mają podobieństwo z pstremi tygrysami, znaczą też człeka chytrego, sztucznego, zdradzieckiego.”
Westchnąłem ciężko.
- Powiedział coś?
- Jeszcze nie, ale wkrótce wyśpiewa wszystko, hajdamaka, jak na spowiedzi - powiedział Mieszkowski z jakąś wesołą zaciekłością.
- To ten dziennikarz jest u mnie w domu? - zaniepokoiłem się.
- Wybacz waszmość, że gościnności twojej niecom nadużył, ale dla spraw wyższych...
Bateria piknęła trzy razy, co oznaczało, że wystarczy jej najwyżej na kilka sekund.
- Panie Mieszkowski - przełknąłem nerwowo ślinę - błagam pana, niech pan na mnie zaczeka z przesłuchaniem... Zaraz będę...
W tym momencie telefon się rozładował.
- Cholerny złom! - zakląłem ściskając w dłoni aparat. - Akurat w takim momencie!
Wybiegłem z mojej klitki i ruszyłem korytarzem.
„Niech się dzieje co chce, niech nawet Kobyłka zostanie dyrektorem. Muszę wracać do domu...” - myśli przelatywały mi przez głowę jak rakiety.
- Dobrze, że już pan jest - zatrzymał mnie głos sekretarki ministra, która akurat wychyliła się zza drzwi gabinetu - baliśmy się, że zrezygnował pan z udziału w debacie... że pan stchórzył...
- Przepraszam - bąknąłem niemile ugodzony określeniem: „tchórz” - ale... czy nie dałoby się przełożyć tej debaty jeszcze o godzinę?
Sekretarka spojrzała na mnie jak na wariata, a potem uchyliła szerzej drzwi i powiedziała chłodno:
- Zapraszam, czekamy tylko na pana.
Cóż było robić? Poszedłem za nią i po chwili siedziałem przed dostojnym ministerialnym biurkiem z dębiny, za którym usadowili się członkowie komisji konkursowej. Oprócz ministra i człowieka z kancelarii, który był dla mnie wcześniej nieżyczliwy, siedziały tam jeszcze dwie ważne urzędniczki z naszego ministerstwa. Wiatr, wpadający przez okno i podnoszący zasłonę, która w jego powiewach przypominała żagiel statku, ochłodził moje czoło i pozwolił spokojnie myśleć.
- Skoro jesteśmy w komplecie - zagaił minister - to chyba już zaczniemy...
Członkowie komisji przytaknęli mu.
- Zasady debaty są proste - powiedział - każdy z członków zadaje panom po jednym pytaniu, a później zadajecie sobie panowie po jednym pytaniu nawzajem. Czy wszystko jasne?
- Tak - odpowiedziałem.
- Jak słońce, panie ministrze - rzekł lizusowskim tonem Kobyłka i wyszczerzył zęby do komisji.
- Zaczynamy - powiedział minister z uśmiechem. - Może na początek pani dyrektor Łobodzińska?
Korpulentna szefowa Departamentu Ekonomicznego z archaicznym „tapirem” na głowie, chrząknęła, zakrywając usta ręką i zapytała:
- W jaki sposób chcą panowie zdobywać fundusze na działania departamentu?
Kobyłka wyrwał się do odpowiedzi jak klasowy prymus. Prawie wstał z podniesioną ręką. Prychnąłem pogardliwie. Człowiek z kancelarii popatrzył na mnie srogo i coś zanotował.
- Bardzo proszę, panie Kobyłka - zachęcił go minister.
- Uważam, że ta sprawa dotychczas był zaniedbywana - spojrzał na mnie znacząco - oczywiście nie winię za to Pawła Dańca, który tylko wykonywał polecenia swego szefa, jeśli tak można nazwać...
- Przeginasz, Alfred... - warknąłem na niego.
- Czy mógłby pan nie przerywać panu Kobyłce, ponieważ to go dekoncentruje... To nie fair - wstawił się z fałszywym obiektywizmem w głosie człowiek z kancelarii. - Proszę o interwencję, panie ministrze.
„Jeśli plotki, że Kobyłka kogoś skorumpował, są prawdziwe, to dotyczą one tego faceta” - pomyślałem.
- Hm, hm - szef resortu był nieco zakłopotany - oczywiście ma pan rację, panie dyrektorze... Panie Pawle, proszę nie przerywać - miał minę jakby chciał mnie od razu przeprosić za tę swoją uwagę pod moim adresem.
- Przepraszam państwa - rzekłem, ochłonąwszy nieco z gniewu.
- Proszę kontynuować - zwrócił się minister do Kobyłki.
- Jak już wspominałem, finanse Departamentu Ochrony Zabytków są w opłakanym stanie. I winny jest temu Tomasz N. N., zwany Panem Samochodzikiem - Alfred mocno akcentował ostatnie słowa. - Jaka jest tego przyczyna? Nietrudno ją odkryć, gdy pracuje się w Departamencie Ekonomicznym, pod doskonałym kierownictwem znakomitej pani dyrektor Łobodzińskiej - skłonił się w kierunku korpulentnej pani z „tapirem” na głowie.
„Co za wazelina!” - pomyślałem z obrzydzeniem, ale pani dyrektor miała chyba inne zdanie, bo uśmiechnęła się jak pensjonarka, a policzki się jej zaczerwieniły i wyciągnęła z torebki puderniczkę, aby przypudrować twarz.
- Jaki jest więc powód? - Kobyłka wstał i przechadzał się przed komisją z miną oskarżyciela na procesie. - Czemu kasa Departamentu Ochrony Zabytków jest pusta? Gdzie się podziały pieniądze podatników, które tam trafiły? - tu zrobił znaczącą pauzę i zaczekał, aż uwaga członków komisji skupi się na jego wskazującym palcu wzniesionym w górę. - Otóż, powody są przynajmniej dwa. Pierwszy to rozrzutność. Czy zdają sobie państwo sprawę z tego, na co Pan Samochodzik i jego współpracownicy wydają państwową kasę? - popatrzył na mnie, tak jakbym za pieniądze ministerstwa grał co wieczór w ruletkę. - Wiedzą państwo, jaka jest najważniejsza pozycja w budżecie Departamentu Ochrony Zabytków? - znów pauza. - Jest nią benzyna. Pan Samochodzik, jakże to trafne przezwisko w tym kontekście, rozbija się po kraju samochodem, który pali 16 litrów na 100 kilometrów! Wiem, bo byłem wczoraj w warsztacie samochodowym i pytałem... Ile pali pański samochód, panie ministrze?
- No cóż - szef naszego resortu trochę się zmieszał - jeżdżę starym oplem kadetem... Jak ostatnio sprawdzałem, to wychodziło mi 7 litrów po mieście...
- Słyszą to państwo? - triumfował Kobyłka. - 7 litrów! Połowę mniej. A to nie wszystko. Samochód Departamentu Ochrony Zabytków, chociaż samochód to jednak chyba zbyt pochlebne słowo dla tego rekwizytu z filmów grozy, który niszczy PR - owskie wysiłki całego ministerstwa. A więc to coś, tę poczwarę, tego potwora można przełączyć w tryb rajdowy. I wtedy nie pali już marnych 16 litrów na setkę, ale 32 litry! Oto więc pierwszy powód - Kobyłka przełknął ślinę i myślał przez chwilę. Potem podjął tyradę: - Drugim jest niezwykła opieszałość w zdobywaniu funduszy europejskich. Mam tu zestawienie - wyjął z teczki stojącej obok krzesła kilka kartek papieru zadrukowanych tylko u góry - ile razy w ciągu czterech lat od naszego historycznego wejścia do Unii Europejskiej Departament Ochrony Zabytków otrzymał od właściwych instytucji dofinansowanie swoich projektów. Zestawienie, które państwu przedstawiam, nie jest długą lekturą bo wyraźnie pokazuje, że Pan Samochodzik i jego współpracownik nie otrzymali takiej pomocy!
Członkowie komisji z zainteresowaniem przyglądali się „zestawieniu”, które przyniósł Kobyłka. Minister i panie patrzyli na mnie z niepokojem, a człowiek z kancelarii ze złośliwą satysfakcją.
- A oto moja propozycje - Alfred podjął po chwili przemowę: - Oddać paliwożernego grata na złomowisko, gdzie jest jego miejsce i zakupić jakieś ekonomiczne auto, na przykład opla kadeta... - kolejny dyskretny ukłon w stronę ministra. - Należy też oczywiście zintensyfikować starania o zdobycie funduszy europejskich, w czym jako pracownik Departamentu Ekonomicznego i uczestnik kursu organizowanego przez Ministerstwo Finansów w tym zakresie, mam i doświadczenie, i kwalifikacje...
Kobyłka usiadł, a minister poprosił, żebym odpowiedział na pytanie pani Łobodzińskiej.
- Pozwolę sobie zauważyć, że mój znakomity adwersarz wydaje się nie rozumieć - powiedziałem - w jaki sposób działa i jakie ma zadania Departament Ochrony Zabytków, w którym mam zaszczyt pracować - Kobyłka popatrzył na mnie z wyższością i udał obrażonego. - Po pierwsze: Ministerstwo Kultury i Sztuki nie jest przedsiębiorstwem i jego działań nie można rozpatrywać w kategoriach ekonomicznych. Ministerstwo, a więc i Departament Ochrony Zabytków nie ma na celu zarabiać pieniędzy, ale wypełniać pewną misję. Tak na to zawsze z panem Tomaszem patrzyliśmy. Po drugie: sprawa funduszy europejskich. Pan Kobyłka przeoczył, bo nie chcę go posądzać o to, że specjalnie zataił, fakt, że z naszego departamentu wyszło co najmniej dwadzieścia wniosków o dofinansowanie. Tylko że dziwnym trafem ani jeden z nich nie uzyskał poparcia Departamentu Ekonomicznego. Dokumenty te musiały przechodzić przez ręce Alfreda Kobyłki, bo to właśnie on jest odpowiedzialny za kontakty naszych dwóch departamentów...
Człowiek z kancelarii spojrzał na Kobyłkę takim wzrokiem, jakby ktoś bardzo sprytnie go oszukał, a pani Łobodzińska spiorunowała wzrokiem swego współpracownika.
- Po trzecie wreszcie - ciągnąłem - wehikuł. Pan Kobyłka może tego nie wie, bo nie pracował z nami zbyt często w terenie, że nasz wehikuł niezliczoną ilość razy pozwalał nam złapać bandytów, usiłujących ujść ze skarbami. A że jest brzydki? Dzięki temu można ukryć jego znakomite możliwości przed ewentualnym przeciwnikiem, by później wykorzystać element zaskoczenia.
Moja odpowiedź i to w jaki sposób zareagowała na nią komisja, zbiło trochę Kobyłkę z tropu i na następne pytania odpowiadał z mniejszą pewnością siebie. Druga kobieta chciała usłyszeć, jaką mamy wizję przyszłej pracy Departamentu Ochrony Zabytków (Kobyłka stawiał na rozwój akcji promocyjnych, ja na działania w terenie), minister o nasze kwalifikacje, a mężczyzna z kancelarii, dużo życzliwiej nastawiony do mnie niż jeszcze przed kilkoma minutami, testował naszą wiedzę na temat rynku aukcyjnego w Polsce i zrobił nam mały egzamin z historii sztuki (Kobyłka, przyznaję to uczciwie, był świetnie przygotowany).
Przyszła pora na nasze pytania.
Pierwszy był Kobyłka. Odwrócił się na siedzeniu krzesła w moją stronę i zrobił minę, jakbyśmy byli pokerzystami grającymi o całą pulę, którzy za chwilę wyłożą karty na stół. Z miny Alfreda można było wyczytać, że ma co najmniej karetę i wie, że ja z kolei nie mam nic więcej niż dwie pary.
- Drogi Pawle - powiedział szczerząc zęby - od kilku dni nurtuje mnie jedno pytanie. Czy nadal uważasz, że twój eks - szef, Pana Samochodzik, nadawał się na swoje stanowisko, po tym jak niedawno okazało się, że jest włamywaczem, złodziejem i kłamcą?
Do dzisiaj nie rozumiem, dlaczego dałem się tak podpuścić. Tym bardziej że konsekwencje miały się okazać nieprzyjemne.
- To łgarstwo - w polemicznym szale wstałem i zacząłem cytować „Potop” - Alfred Kobyłka łże jak pies!
- Panie Daniec! - szefowa Departamentu Ekonomicznego nastroszyła się jak indor. - Proszę się liczyć ze słowami.
- Tym bardziej - Kobyłka rozkoszował się moim gniewem z nieprzyjemnym uśmieszkiem na twarzy. Założył nogę na nogę i cedził przez zęby - tym bardziej, że policja ma chyba poważne dowody przeciwko Panu Samochodzikowi. Swoją drogą ciekawe, czy tak go będą przezywać w więzieniu?
- Stul pysk, gnido! - wrzasnąłem. - Nie waż się wspominać o najuczciwszym człowieku na ziemi. Pana Tomasza wrobiono w tę kradzież i mam zamiar to udowodnić. On wszystko co ma zdobył ciężką pracą, a nie tak jak ty dzięki znajomościom mamusi i tatusia.
- Zamknij się, Daniec! - Kobyłka wstał, cały czerwony na twarzy.
- No co, wstydzisz się ich teraz? - szydziłem bez umiaru. - Może opowiesz komisji, jak...
Kobyłka zaatakował bez uprzedzenia. Zobaczyłem tylko jego pięść przed oczami, a potem już leżałem pod ścianą i czułem ciepłą krew w ustach.
Skoczyłem błyskawicznie na nogi i mu oddałem. Spleceni tarzaliśmy się po podłodze. Rozległy się piski przestraszonych kobiet, jakieś niewyraźne nawoływania, stukot obcasów, a potem ktoś mocno mnie złapał i popchnął z powrotem pod ścianę. Kiedy trochę ochłonąłem zrozumiałem, że trzyma mnie facet z kancelarii. Kobiet nie było już w pokoju. Musiały wyjść bocznymi drzwiami, kiedy się biliśmy. Kobyłka kilka metrów ode mnie wyrywał się ministrowi, wrzeszcząc:
- Taka jest siła twoich argumentów? Nie potrafisz wygrać w dyskusji, więc używasz pięści!?
- Sam zacząłeś! - odwrzasnąłem.
Dałem do zrozumienia człowiekowi z kancelarii, że może już mnie puścić. Kobyłka uspokoił się po chwili. Spojrzałem na ministra. Jego mina wyrażała jednocześnie niedowierzanie, przerażenie i rozczarowanie.
- No cóż, moi panowie - powiedział bardzo cicho - na tym chyba skończymy naszą debatę. Ogłoszenie wyników jutro o dwunastej - rzucił cierpko, po czym zniknął w wejściu, którym wcześniej ewakuowały się dyrektorki.
Kiwnąłem głową człowiekowi z kancelarii i bąknąłem: „do widzenia”, po czym, nie zaszczyciwszy nawet Kobyłki spojrzeniem, trzasnąłem drzwiami i poszedłem do wehikułu.
Przekręciłem kluczyk w stacyjce i mocny pomruk silnika, niczym kubeł zimnej wody, ostatecznie zmył ze mnie resztki gniewu. Przypomniałem sobie o rozmowie przez telefon z panem Mieszkowskim i nie zwlekając ani chwili, pognałem do domu.
Niestety, Warszawa jest często zakorkowana. Zbyt często. Tkwiłem w korku i gryzłem się sam ze sobą. Po pierwsze, gnębiły mnie wizje odzieranego ze skóry, nanizanego na pal albo batożonego Bogu ducha winnego dziennikarza schwytanego przez pana Mieszkowskiego. Poza tym z bólem uświadomiłem sobie, jakie wrażenie na komisji musiał wywrzeć mój wybuch po oszczerstwach Kobyłki i nasza bójka. Policzki paliły mnie ze wstydu.
- No, ale przynajmniej to on pierwszy uderzył - próbowałem się pocieszyć.
Dotoczyłem się w końcu do domu i uwolniony z gorącego jak sauna wnętrza samochodu, wystrzeliłem po schodkach do bramy, a stamtąd do windy.
Ale winda nie przyjeżdżała. Zablokowana prawdopodobnie przez jakiegoś dostarczyciela pizzy. Pobiegłem więc na swoje piętro.
W połowie drogi gdzieś z góry doszedł mnie przerażony krzyk:
- Ludzie, ratunku!
Przyspieszyłem kroku. Zmachany dotarłem na moje piętro i stanąłem w milczeniu, nasłuchując. Ale za drzwiami panowała podejrzana cisza. Szarpnąłem za klamkę, ale drzwi zamknięto od środka. Wyciągnąłem klucz z kieszeni i już go miałem włożyć do zamka, kiedy z mojego mieszkania dobiegł mnie dziki, nieludzki prawie wrzask:
- Tylko nie to, błagam, nie rób tego, człowieku! Miej litość!
Zaskoczony, wypuściłem z ręki klucz. Metal zadźwięczał nieprzyjemnie o granitową posadzkę w ciszy, która nastąpiła po krzyku. Podniosłem go czym prędzej i coraz bardziej zdenerwowany otworzyłem drzwi, po czym wpadłem jak burza do kuchni. Znalazłem się w sali tortur.
Na podłodze leżał spętany szczupły wysoki brunet w okularach. Jego twarz od podbródka aż do czoła pokrywały gęsto wielkie piegi. Nogi, bez skarpetek i butów, z podwiniętymi nogawkami spodni miał uniesiono wysoko, tak że opierały się na palnikach kuchenki gazowej. Jak się domyśliłem był to ów nieszczęsny dziennikarz, który miał pecha wydać się podejrzanym panu Mieszkowskiemu. Wierzgał i usiłował się wyrwać Maćkowi przyciskającemu go z całej siły do podłogi. Nad dziennikarzem, wyprostowany stał pan Mieszkowski z zapałkami w dłoni.
- No więc jak - przemawiał do przerażonego więźnia - powiesz nam wszystko, czy jeszcze troszkę się ogrzejemy?
Dopiero teraz zauważyłem, że podeszwy stóp dziennikarza pokrywa dziwny, czarny osad.
- Co tu się wyrabia?! - wrzasnąłem i w jednej chwili oczy wszystkich obecnych skierowały się na mnie.
- Nareszcie ktoś normalny... - wydyszał więzień i błagalnym głosem zawołał: - Ratuj mnie, człowieku! Te czubki przypalają mi stopy!
Ruszyłem w głąb kuchni.
- Maciek! Zajmij się panem Pawłem! - rozkazał Mieszkowski i jego sługa jak długi runął na mnie i powalił w przedpokoju. Usiłowałem się wyrwać, ale hajduk był bardzo silny. Kotłowaliśmy się więc na podłodze, podczas gdy z kuchni dobiegł nas najpierw wysoki wrzask pełen bólu, potem jakieś pytanie zadane ostrym tonem przez Mieszkowskiego, wreszcie przyciszona odpowiedź dziennikarza. Potem jeszcze chwilę trwała jakaś przyciszona rozmowa, z której dało się tylko wyłapać kilkakrotnie powtarzane wystraszonym głosem dziennikarza „tak”.
- Dosyć tego będzie, Maciek! - zarządził gdzieś z góry głos pana Mieszkowskiego i stalowy uścisk jego sługi zelżał, a ja mogłem się podnieść.
Mieszkowski stał w drzwiach kuchni z tryumfalną miną.
- Przepraszam waszą miłość za tak gwałtowne przywitanie. Mam nadzieję, że nic się waszmości nie stało... Ale widzisz, panie Pawle, przerwałeś nam w najważniejszym momencie...
Bez słowa minąłem go i pospieszyłem na ratunek torturowanemu. Dziennikarz zaciekle gryzł sznury, które go pętały. Chwyciłem nóż leżący na suszarce.
- Nie zabijaj! - wrzasnął spętany, zakrywając rękami rozczochraną głowę.
- Chcę pana uwolnić - wytłumaczyłem łagodnie.
Chwilę się zastanawiał i obserwował mnie podejrzliwie, a potem bardzo powoli i ostrożnie podsunął mi nadgarstki, bym mógł przeciąć sznury. Po minucie był wolny.
- Bardzo pana przepraszam... - mówiłem do niego, kiedy w pośpiechu zakładał skarpetki, a potem buty - ci ludzie... - zmyślałem na poczekaniu - ...to moi bardzo dalecy krewni, niedawno wyszli ze szpitala psychiatrycznego, chciałem pokazać im miasto, w nadziei, że to dobrze wpłynie na ich zdrowie, ale widać pomyliłem się.
Dziennikarz był już w korytarzu. Zakładał kurtkę i szukał torby bacznie i z respektem zerkając na Mieszkowskiego i Maćka. Znalazłszy swą własność, wybiegł z domu. Popędziłem za nim. Dwa piętra niżej złapałem go za rękaw. Zatrzymał się.
- Ile mam panu zapłacić, żeby nie poszedł pan z tym na policję? - wypaliłem wprost z desperacją.
- Na policję? Pan chyba żartuje. Nie mam najmniejszego zamiaru iść z tym na policję - odpowiedział od razu i jak wydawało mi się szczerze.
- Jak to? - zdziwiłem się.
- Niech pan zapyta swoich krewnych - odrzekł - i niech pan ich lepiej pilnuje albo od razu odwiezie z powrotem do psychiatryka! - po tych słowach wyrwał mi się i czmychnął w dół jakby go diabli gonili.
Wróciłem na górę. Mieszkowski z Maćkiem szeptali cicho. Przerwałem im brutalnie:
- No, panie Mieszkowski, myślałem, że mogę panu zaufać! - powiedziałem ostro z wyrzutem w głosie. - A pan zamienił mój dom w katownię. Proszę się wytłumaczyć albo...
- Nie chcesz waszmość dowiedzieć się, co udało się nam wyciągnąć z tego chłystka? - zapytał wesoło ignorując mój gniew.
- Czy zdaje pan sobie sprawę - mówiłem już ciszej, zmęczony całą tą sytuacją - że ten człowiek może pójść na policję i opowiedzieć o tym, co mu panowie zrobili.
- Nie uczyni tego.
- Nie wiem, czy się panowie orientują - byłem wykończony, chociaż do wieczora było jeszcze daleko - ale mamy XXI wiek i za torturowanie ludzi w prywatnych mieszkaniach idzie się na długie lata do więzienia...
- On nic nie powie - upierał się Mieszkowski.
- Skąd ta pewność? - nie ustępowałem.
- Jeśli usiądziesz waszmość w kuchni i posłuchasz, co ci mam do powiedzenia, przekonasz się, że racja jest przy mnie.
- No, dobra - odpowiedziałem, przypominając sobie dzisiejsze stracie z Kobyłką i od razu tracąc ochotę na zbyt pospieszne ocenianie poczynań bliźnich.
Usiadłem przy stole w kuchni. Maciek zabrał się do dokładnego szorowania kuchenki, a jego pracodawca rozsiadł się przede mną na krześle, wyciągnął z kieszeni kontusza fajkę, z drugiej woreczek z tytoniem, nabił, zapalił i pyknął kilka razy z przyjemnością. Uśmiechał się do mnie w milczeniu spoza chmury dymu.
- No więc słucham - rzekłem ze zniecierpliwieniem - co ma mi pan do opowiedzenia?
Pan Mieszkowski mlasnął kilka razy, znów pyknął z fajki.
- Widzisz waszmość, w inwestygacyjach rozmaitych, przynajmniej tak to w książkach opisują, rzeczą najważniejszą jest znaleźć początek... Omnium rerum principia parva sunt (Wszystkie rzeczy mają mały początek), jak powiedział złotousty Cycero. Po rozum do głowy zatem poszedłem i cały ranek myślałem o tym coś mi powiedział, kto i jak obraz mój ukradł. Pomyślałem sobie tak: de Hooch albo „Prometeusz” dzieło z domu mego uprowadził, aby zamieszanie wśród ludzi wprowadzić, głowy im nabić narodową pychą, umysły zamącić i tym sposobem pana Tomasza w więzieniu osadzić. Dobrze, myślałem dalej, ale w dzisiejszych czasach rzeczy takiej łatwo nie można uczynić bez rozgłosu. A kto rozgłos odpowiedni zapewni? O to Maćka zapytałem, bo on w światowych sprawach bieglejszy... Co mi odpowiedziałeś, chłopcze? - zwrócił się do szorującego z zacięciem kuchenkę.
- Powiedziałem jaśnie panu, że gazety, radio i telewizja...
- Otóż to! Gazety, radio i telewizja... - szlachcic był wyraźnie zadowolony. - Pachołek, a wybornie kombinuje - pochwalił służącego pan Mieszkowski szepcząc, by tamten nie usłyszał. - A więc - mówił znów głośno - tak jak to już wcześniej zaplanowałem, wziąłem się do lektury gazet, któreś waćpan zgromadził.
- Doszedł pan do jakichś wniosków? - zapytałem coraz bardziej zainteresowany.
- A jakże! - twarz szlachcica rozciągnęła się w uśmiechu. - Imaginuj sobie waćpan, że zaraz po sprzedaży mojego obrazu pewien dziennikarz napisał artykuł pod tytułem: „Zapomniane arcydzieła znów w cenie!” Z wykrzyknikiem, imaginuj sobie, w liczbie mnogiej, na pierwszej stronie! A przecież sprzedano wonczas jeden obraz zaledwie, zaiste znakomity, ale jeden. I to za cenę trochę może zbyt wysoką, ale jeszcze nie przesadną, jak się to później działo. Ergo, spekulowałem dalej, komuś zależało, aby atmosferę podgrzać, umysły niezdrowym płomieniem zapalić, „gorączkę trumienną” wywołać. Primo: obraz ukradł i na nieuczciwej aukcji sprzedał, secundo: dziennikarza pewnikiem podjudził, by zamęt słowami swymi uczynił, co w efekcie doprowadziło do tertio, czyli auctio magna i pańskiego pryncypała uwięzienia.
- Więc znalazł pan tego dziennikarza...
- Znalazłem. Szczęście mieliśmy, bo z wojaży zagranicznych dopiero co wrócił. Poszedłem do niego i od razu podejrzanym mi się wydał, bo...
- Był piegowaty - wtrąciłem z przekąsem.
- W rzeczy samej. Jakem już panu wspomniał, u księdza Chmielowskiego o tym czytałem... Co do tego człowieka - Mieszkowski wrócił do głównego nurtu opowieści - wziąłem go na sposób. Wiesz dobrze, że lato idzie, a wraz z latem dziennikarzom tematów brakować zaczyna, więcej mają czasu na ogórków jedzenie niż do gazet pisanie i stąd porę tę „sezonem ogórkowym” nazywają. Dziennikarz ów też, zdawało mi się dawno o niczym ciekawym nie pisał. Opowiedziałem mu zatem trochę o sobie, o swym rodzie i o tym, jaką to wspaniałą kolekcję portretów trumiennych posiadam.
Jeszcze nie do końca ludziom z głów „trumienna gorączka” wywietrzała, więc zaraz się ciekawością zapalił, magnetofon na stół postawił i jął mnie przepytywać: a dlaczego jak szlachcic barokowy się ubieram, a skąd u mnie takie malarstwem starożytnym zainteresowanie, jak ludzie na mnie reagują gdy w kontuszu po mieście przechadzam się? Na koniec zapytał, czy kolekcję moją obejrzeć mógłby? „Oczywiście!” - ja na to. „Jedźmy zaraz do mego mieszkania!”
- A więc tak sprowadził go pan do mojej kawalerki?
- Wybacz mi waszmość, żem tak gościnności twej zacnej nadużył, ale szybko myśleć musiałem i nic lepszego mi do głowy nie przyszło... Do Złotej go przecież zaprosić nie mogłem. Daleko, a czas nam teraz drogi...
- Co było dalej?
- Dziennikarz, hajdamaka, umysł miał lotny i ledwieśmy do mieszkania weszli, zwąchał, co mu szykujemy. Ale za późno już dla niego było. Maciek drzwi zawarł i ciałem własnym zasłonił, a ja niecnotę spętałem i na spytki wziąłem. Najpierw wypierał się wszystkiego i policją mnie straszył. Ale ledwie buciki mu zzułem i kuchenkę na gaz pokazałem, zmiękł trochę w hardości. Milczał jednak uparcie. Tedy, innego wyjścia z sytuacji nie widząc, lekko mu nóżkę przypaliłem. Zawył dziko, a że jestem człowiek gołębiego serca, ogień zgasiłem i grzecznie go spytałem, czy ochoty czasem większej do rozmowy nie nabrał. Głowy kiwaniem potwierdził i powiedział, że zaiste trzy dni przed aukcją, na której obraz mój złodzieje sprzedali, zjawił się u niego pewien człowiek i interes zaproponował. Jeśli artykuł napisze, mówił ów człowiek, podług zaleceń, które on mu przedstawi, nagrodzon będzie wycieczką zagraniczną do ciepłego kraju. Przystał na to chciwy gryzipiórek. Znałem już więc powód, dla którego artykuł powstał i siać zamęt począł, nie wiedziałem jednak ciągle, kto za sznurki pociągał, spytałem więc o to żurnalistę. Początkowo twierdził, ścierwo, że nie wie, że człowieka tego nie zna, że wtedy w redakcji po raz pierwszy na oczy go zobaczył. Ale dziwnie mu warga drgała, gdy się tak zarzekał, ladaco, zbyt często wzrok odwracał, za nos się co chwila łapał, co jak wiadomo kłamstwa jest oznaką...
- To też wyczytał pan u Benedykta Chmielowskiego? - ironizowałem.
- Nie - rzekł pan Mieszkowski poważnie - to akurat u społecznych psychologów.
Zdębiałem. Coraz częściej miałem wrażenie, że pan Mieszkowski tylko udaje schizofrenika, który wierzy, że jest barokowym szlachcicem. Ale po co by to robił?
- Kłamstwo jego przejrzawszy - kontynuował szlachcic - jeszcze raz grzecznie zapytałem, czy mnie nie zwodzi. Pomachał głową w zaprzeczeniu. Ja na to raz trzeci o toż samo go pytam: „Czy mi prawdę waszmość mówisz?” A patrzę na niego spokojnie, chociaż stanowczo, wzrokiem go świdruję, do prawdy wyjawienia zmusić próbując. Nie zdało się to na wiele. Uparty był, niecnota, i pary z ust nie puścił. „W takim razie - rzekłem mu, westchnąwszy - skoro się waćpan upierasz, inaczej będziemy musieli porozmawiać.” Oczy na mnie wybałuszył, a zobaczywszy, że nogę jego obnażoną w rękę biorę, a na Maćka głową kiwam, żeby go do ziemi przyciskał, wrzasnął wniebogłosy, jakbyśmy go ze skóry obdzierali...
- Nie dziwię się... Po tym co mu zrobiliście, mógł się spodziewać, że obdzieranie będzie następne w kolejce.
- Exitus acta probat (Wynik mierzy czyny) - powiedział pan Mieszkowski, akcentując każde słowo machnięciem wskazującego palca.
- A dotarł pan do celu?
- Nie doceniasz mnie waćpan - uśmiechnął się szlachcic i wrócił do opowieści: - Już go na widelcu miałem, kiedy ty wkroczyłeś, panie Pawle. Szczęściem Maciek zatrzymał pana na chwilę i mogłem z nim pogadać jeszcze troszeczkę. Widząc, że mu pan z pomocą nie przyjdziesz, załamał się całkowicie i wszystko wyśpiewał. Potem mu jeszcze przykazałem, by na policję nie chodził, bo i ja mogę opowiedzieć jak to za łapówkę tekst szkodliwy pisał.
- No i co powiedział!? - płonąłem z ciekawości. - Kto mu zapłacił?
- Sam się waćpan przekonaj - pan Mieszkowski wyjął z kontusza elegancką wizytówkę. - Oto bilet, który mu z portfela wyjąłem.
Drżącą ręką wziąłem do ręki kartonik. Poczułem jak przyspiesza mi serce i opanowuje mnie to dziwne uczucie złożone z ulgi i niesamowitej chęci działania, które pojawia się za każdym razem, gdy wpadnę na właściwy trop, bo na pięknej wizytówce w kolorze écru przeczytałem:
SAVA KOSANOVIĆ JR.
Attache Kulturalny
Ambasady Republiki Serbii w Warszawie
Billa Thompsona znalazłem na Manhattanie. W nędznym lokalu na 24. Ulicy, do którego wchodziło się przez odrapane drzwi z przybrudzonymi szybami. Za kontuarem, na tle białych kafelków stał czarnoskóry sprzedawca w papierowej czapce i białym fartuchu. Thompson siedział w głębi lokalu, przy jednym z niskich stolików. Był to ten sam gość, który kilka dni temu odwoził mnie taksówką z lotniska do Hotelu New Yorker. Tak jak było umówione, jadł hamburgera, którego popijał korzennym piwem. Obok jego łokcia stała butla keczupu.
- Podać coś? - zapytał obojętnym tonem sprzedawca.
Zamówiłem hot - doga i colę, a kiedy je dostałem, usiadłem naprzeciwko Billa Thompsona.
- Mogę skorzystać z keczupu? - zapytałem.
- Proszę się częstować, ale to jest keczup Hennesa. Jeśli mam być szczery, wolę ten od Moritza...
- To dziwne - ciągnąłem polewając sosem parówkę w bułce - keczup Hennesa zawsze wydawał mi się smaczniejszy.
- W porządku - odezwał się Thompson, pochylił głowę w moją stronę i wyszeptał: - Jak skończysz, białasku, wyjdź przed lokal i udawaj, że czekasz na taryfę. Podjadę po ciebie... - potem wstał, wytarł usta chusteczką i wyszedł.
Bez pośpiechu zjadłem hot - doga, popijając go colą, a potem wyszedłem na ulicę. Rozejrzałem się, a kiedy żółta taryfa wyjechała z pobliskiej przecznicy i ruszyła w moją stronę, zamachałem na nią. Thompson podjechał i otworzył drzwi. Wsiadłem.
Pojechaliśmy nad rzekę Hudson, do starej przystani, w której cumowało kilka rdzewiejących wraków. Thompson zaparkował nad wodą i zgasił silnik. Westchnął ciężko i wyciągnął ze schowka obok kierownicy paczkę papierosów. Poczęstował mnie, jednego wsadził sobie do ust. Potem podał mi ogień i sam zapalił.
Milczeliśmy przez chwilę.
- Znowu razem, białasku? - przerwał milczenie czarnoskóry taksówkarz i uśmiechnął się złośliwie.
- Na to wygląda - odparowałem z przekąsem, zaciągając się papierosem.
Chwilę paliliśmy bez słowa.
- Masz kopię karty? - zapytał Thompson.
- Tak.
- To dobrze. Teraz posłuchaj mnie uważnie. Dzisiaj wieczorem pójdziemy do Grabovskiego.
- Po co?
- Jeszcze się nie domyśliłeś? - w jego wzroku była drwina. - De Hooch cię chyba przecenia... No, ale jego sprawa. Pójdziemy tam, żeby oszlifować rubin.
- Czemu de Hoochowi tak bardzo na tym zależy?
- A skąd ja to mam wiedzieć? Jestem tylko robolem. Tak jak ty.
- Umiesz obsługiwać maszyny Grabovskiego? - zmieniłem temat.
- To proste, człowieku. Przecież ja tam pracuję.
- W takim razie czemu nie ty skopiowałeś kartę? - zdziwiłem się.
- No cóż. Kartę ma tylko szef zmiany. Otwiera drzwi rano i zamyka wieczorem. I zapewniam cię, że pilnuje swojej karty magnetycznej dużo lepiej niż roztrzepana dziedziczka...
- No dobra. O której tam pójdziemy?
- Podjadę po ciebie o dziesiątej. Mieszkasz dalej w New Yorkerze? - zapytał, a kiedy potwierdziłem, dodał: - Muszę przyznać, że Pieter cię rozpieszcza, białasku. Ale uważaj, łaska pańska na pstrym koniu jeździ.
* * *
Miałem wrażenie deja vu, przekraczając drzwi, nad którymi pulsował neon z czaplą. Znów minąłem strażnika, tyle że tym razem u mojego boku nie było sympatycznej Kordelii Fitzgerald, ale zgryźliwy Bill Thompson. Wytłumaczył strażnikowi, że zostawił w szatni zabawkę, którą kupił swojemu dzieciakowi. Wielkiego pluszowego słonia. Teraz po nią przyjechał, bo bachor nie chciał czekać do jutra i darł się wniebogłosy, budząc pół dzielnicy. Mnie przedstawił jako swego kuzyna, który przyjechał z prowincji w odwiedziny.
- Wiesz, Ted - powiedział Thompson do strażnika, wskazując niedbale na mnie - nie chcę, żeby siedział sam w samochodzie. Ta dzielnica nie należy do najbezpieczniejszych.
Strażnik uwierzył w bajeczkę i weszliśmy do środka.
Od razu skierowaliśmy się na pierwsze piętro, tam gdzie wczoraj zaprowadziła mnie panna Kordelia. Od poprzedniego wieczora gryzły mnie wyrzuty sumienia, że tak ją oszukałem, ale odganiałem je tłumacząc sobie, że inaczej nie można było postąpić.
- Karta, białasku - wyrwał mnie z rozmyślań Thompson.
Podałem mu biały kawałek plastyku z magnetycznym paskiem. Przeciągnął nim przez elektroniczny czytnik. Zamek w drzwiach trzasnął cicho. Weszliśmy do środka i zapaliliśmy latarki. Oczka światła zatańczyły na urządzeniach w pomieszczeniu. Thompson zamknął drzwi i rozkazał:
- Idź do archiwum i przynieś tę kartkę.
Kilka minut zajęło mi odszukanie odpowiedniego regału. Kurz tańczył w snopie światła z latarki, kiedy mijałem kolejne półki. W końcu dotarłem na miejsce, odszukałem karton latarką i zapamiętawszy jego położenie, położyłem latarkę na półce, na wysokości ramienia i sięgnąłem po pudło. Musiałem teraz znaleźć karton po omacku. Chwyciłem go i pociągnąłem, ale coś w górze zaszurało niepokojąco. Podniosłem wzrok i zobaczyłem deszcz żółtych kartek podświetlonych od dołu przez smugę z latarki, lecących mi na głowę. Niechcący ściągnąłem inne pudło!
Chmura kurzu wdarła się do nosa, ust i oczu. Oślepiony zachwiałem się na chwilę i wypuściłem z rąk pudło z rękopisem Tesli. Plując i kichając przetarłem piekące oczy i sięgnąłem po latarkę. Pod moimi stopami rozciągał się dywan z dokumentów. Rzuciłem się na kolana i rozpaczliwie szukałem kartki, po którą tu przyszedłem. Thompson musiał usłyszeć hałas z biblioteki, bo po chwili usłyszałem jego zaniepokojony głos dobiegający od drzwi:
- Co się tam dzieje? Hej, człowieku, słyszysz mnie?
- Nic takiego. Strasznie tu ciemno... Gdybyś zapalił światło...
- Gdybym zapalił światło, to by nas złapali - odparował mój wspólnik i odszedł. Słyszałem jak jego buty stukają na posadzce hali, w ciszy uśpionej fabryki.
Dokument Tesli znalazłem w ciągu kwadransa. Leżał na dnie pudła z datą „1907 r.”.
- Aleś się usmolił. Jesteś chyba czarniejszy od mnie - skomentował radośnie Bill Thompson, kiedy światło jego latarki, oślepiająco białe, spoczęło na mojej twarzy. - Masz papier?
Podałem mu rękopis. Skierował światło na kartkę i czytał w skupieniu.
- No tak, wszystko jasne... - mruknął do siebie po pięciu minutach.
- Rozumiesz, co tam jest napisane? - zapytałem.
- Jasne, białasku... Przynajmniej dla kogoś, kto tu pracuje... Ta kartka zawiera dane jak ustawić maszynę, żeby wycięła określony wzór.
- Coś jak nuty...
- Dobrze to ująłeś, człowieku - powiedział - jeśli nie znasz nut, będą dla ciebie tylko rzędami kresek i kropek, ale jeśli znasz się na rzeczy, usłyszysz muzykę...
- I co? - dopytywałem się. - Potrafisz powiedzieć, jaki kształt przyjmie rubin, jeśli go oszlifujemy według tych zapisków?
- Jasne, człowieku - zachichotał złośliwie - ale ci nie powiem. Będziesz miał niespodziankę.
Coś w jego głosie sprawiło, że poczułem nieprzyjemny dreszcz na karku.
- Dobra. Dawaj rubin, białasku - powiedział Thompson.
Wyjąłem drogocenny kamień z torby i ostrożnie podałem go Thompsonowi. Wziął go ode mnie pewnym ruchem i obejrzał w smudze z latarki. Czerwone plamy zatańczyły na ścianach, obudowach maszyn, w szybie okna.
- Ładna sztuka! - skomentował, a potem zamontował go w uchwycie ultranowoczesnej maszyny.
- Myślałem, że użyjemy jednej z tych starszych szlifierek... - powiedziałem niepewnie. - Przecież projekt Tesli pochodzi z lat czterdziestych.
- Za dużo zachodu - zbył moją uwagę Thompson. - System aż tak bardzo się nie zmienił od tego czasu. A tak będzie i szybciej, i co najważniejsze, ciszej.
W milczeniu obserwowałem, jak Thompson wpisuje dane do komputera z przodu maszyny, jak sprawdza jeszcze raz umocowanie rubinu w uchwycie stalowych szczęk, jak zamyka drzwiczki. Trwało to jakieś dziesięć minut.
- No dobrze - powiedział w końcu. - Chwila prawdy... Westchnął ciężko i uruchomił maszynę. Ogromne pudło zatrzęsło się i wpadło w taką samą wibrację, jak pralka podczas wirowania.
- Jak chcesz, to możesz zerknąć... - zachęcił mnie Thompson, który spoglądał na to, co działo się za drzwiczkami maszyny, zza których biła czerwonawa poświata, oświetlająca jego skupioną twarz.
W centrum kwadratowej komory znajdował się rubin na ramieniu, które przypominało stalowy stelaż lampki łamanej w pół. Oczywiście przyrząd był dużo bardziej skomplikowany i wyrafinowany, a na końcu znajdowało się coś w rodzaju pary dłoni, które przekazywały sobie rubin, w zależności od potrzeby. Do rubinu co chwila zbliżały się tarcze i diamentowe ostrza, które go szlifowały i cięły. Czerwonawy pył strzelał cienkimi smugami z obrabianych krawędzi. Ruch tej całej maszynerii mógł się z pozoru wydawać chaotyczny i niezbyt skoordynowany, ale zarówno to, że istniały spisane na kartce instrukcje, jak i coraz wyraźniejszy kształt, który przybierał rubin świadczyły o celowości całego procesu. Widać już było coś jakby tułów, od którego odchodziło skrzydło, głowa i ogon.
Ostatnie kilka cięć diamentowego noża przysłoniły pracujące tarcze szlifierek, a potem szybkę zrosił perłowy deszcz ze zraszaczy, które ostrymi strumieniami wody obmywały gotowy rubin z pyłu.
W końcu woda przestała płynąć i mogłem spojrzeć w głąb komory. Stalowa ręka na mechanicznym ramieniu trzymała niezwykle piękną, czerwoną... gołębicę!
- No, to mamy ptaszka! - uśmiechnął się Thompson, dając mi do zrozumienia, że doskonale wiedział, jaki będzie wynik pracy maszyny. Ostrożnie wyjął gołębicę z urządzenia i przyjrzał się jej pod światło.
- Wygląda na to, że wszystko jest w porządku - powiedział i schował oszlifowany kamień do kieszeni.
Zadrżałem.
- To ja miałem dostarczyć kamień de Hoochowi - powiedziałem powoli.
- No cóż - rzucił drwiąco - zaszła zatem zmiana planów.
- De Hooch kazał ci dostarczyć kamień?
- De Hooch i de Hooch! - syknął Thompson. - Nie pracuję już dla tego pana. Czas rozpocząć własną działalność... A gołębica mi w tym pomoże.
Rzuciłem się na niego bez ostrzeżenia, ale on musiał się z tym liczyć, bo uchylił się, gasząc jednocześnie latarkę. Zrobiłem efektownego „szczupaka”, ale chybiłem i zamiast złapać Thompsona, pojechałem dwa czy trzy metry po śliskiej posadzce. Poderwałem się na nogi, ale Bill był już przy drzwiach.
- Pozdrów ode mnie de Hoocha, białasku! - rzucił przez szparę.
A potem trzasnął zamek.
Skoczyłem do drzwi i szarpnąłem za klamkę, ale było zamknięte.
Znalazłem się w pułapce. Przez chwilę słyszałem oddalające się kroki Thompsona. Rzuciłem się do okna i zobaczyłem, jak zdrajca wychodzi z budynku niosąc ogromnego pluszowego słonia. U jego boku kroczył ktoś z postury i koloru włosów podobny do mnie. Szli w kierunku żółtej taksówki Thompsona.
- A to drań! - jęknąłem i wróciłem do drzwi. Znalazłem w kieszeni kartę kredytową i spróbowałem podważyć nią zamek. Nic to jednak nie dało. Oparłem się o ścianę: - Uspokój się - mówiłem sobie, próbując wyrównać oddech. - Musi być stąd jakiejś wyjście...
Ale nie dane mi było się uspokoić. Zaledwie bowiem usłyszałem taksówkę Thompsona odjeżdżającą spod budynku, w hali gdzie się znajdowałem, rozbłysło światło i rozległ się jednostajny, głośny dźwięk alarmowej syreny, a nad drzwiami zamrugało ostrzegawczo pomarańczowe światło.
- O rany! - jęknąłem rozpaczliwie. - Ten dupek musiał na mnie donieść!
Chwyciłem kosz na śmieci, stojący w rogu i uniósłszy go do góry, z całej siły uderzyłem w zamek. Drzwi były jednak solidnej roboty. Jedynym śladem po uderzeniu była niewielka rysa na klamce.
Nagle do mojego szalonego oddechu dołączył nowy odgłos. Ktoś biegł korytarzem w kierunku hali! Za chwilę wpadną tu strażnicy, zostanę schwytany i aresztowany, Thompson ucieknie z rubinem, a de Hooch...
Kroki się zatrzymały. Ludzie za drzwiami przez chwilę rozmawiali, a potem usłyszałem szczęk zamków odbezpieczanej broni.
Przełknąłem ślinę i jak zwierzę w klatce rozejrzałem się po moim więzieniu. Była tylko jedna szansa ucieczki i zamierzałem z niej skorzystać. Zebrałem się w sobie, napiąłem mięśnie i w momencie, w którym zapikał elektroniczny zamek i klamka ruszyła w dół, pobiegłem prosto w stronę okna i całym ciężarem uderzyłem w taflę szkła. Przez chwilę leciałem wśród miliarda szklanych odłamków. Przez łoskot rozbijanego szkła przebiły się do mnie huki strzałów oddanych przez strażników.
A potem upadłem na trawnik i skręciłem sobie prawą nogę w kostce.
Musiałem wykorzystać przewagę kilku sekund nad strażnikami. Najszybciej jak się dało pokuśtykałem do murku z kamieni i wskoczyłem za niego. Łapiąc oddech patrzyłem na odłamki strzelające z granitu po tym, jak trafiały w nie kule. Zlustrowałem ulicę i dostrzegłem samochód stojący po drugiej stronie jezdni.
Poczułem się dziwnie, bo było to czerwone Ferrari Superamerica 410. Piękne opływowe kształty, smukła linia, kwadratowa kratka chłodnicy z lekko opływowymi bokami. Radiator na niesamowicie długiej masce z przodu, koła ze szprychami. Z takiego właśnie auta wymontowano silnik i podwozie do pierwszego wehikułu Pana Samochodzika. Nie miałem jednak wyboru. Strażnicy przed sekundą przestali strzelać, nie słychać było także ich głosów, co mogło oznaczać tylko jedno. Szli po mnie.
Ostrożnie wyjrzałem zza murku. W oknie nie było nikogo.
Skoczyłem na równe nogi i poszedłem do wozu. Noga bolała mnie coraz bardziej. Widziałem też, że kostka napuchła. Zdjąłem marynarkę, owinąłem nią rękę zaciśniętą w pięść i uderzyłem w okno. Uff. Poszło gładko. Otworzyłem drzwi i gaśnicą, która była pod siedzeniem, rozbiłem stacyjkę. Druty plątały mi się w spoconych rękach, kiedy usłyszałem gwar przy wyjściu z fabryki.
Wreszcie znalazłem odpowiednie przewody. Iskra, zapłon, gaz do dechy. I już jechałem. Bryka miała niezłego kopa, więc zaledwie minutę zajęło mi opuszczenie zasięgu strzałów. Teraz musiałem się skupić na pościgu. Taryfa Thompsona odjechała spod fabryki najwyżej trzy minuty wcześniej, a że zakład leżał trochę na uboczu i do bardziej ruchliwych tras prowadziła droga długości jakichś trzech kilometrów, miałem szansę, żeby go dopaść.
Poszczęściło mi się. Taksówkarz chyba nie przypuszczał, że wydostanę się z zasadzki, bo jechał powoli. Dostrzegł mnie, kiedy dojeżdżaliśmy do jakiejś estakady. Przyspieszył natychmiast i pomknął w stronę ogromnego osiedla. Zjechaliśmy z estakady i minęliśmy centrum handlowe. Na następnym skrzyżowaniu skręcił w lewo i wjechał w uliczki osiedla. Na szczęście było tu tak wąsko, że nie był w stanie mnie zgubić, tyle że ja też nie mogłem go wyprzedzić i zmusić do oddania rubinu.
Przeciwnik musiał chyba naprawdę dorabiać sobie jako nowojorski taksówkarz, bo wybierał drogę pewnie i bez wahania. Przez kilka minut jechaliśmy wąwozem pośród niewysokich kwadratowych kamienic, aż taryfa skręciła w lewo, a potem wyskoczyła jak z procy na uliczkę z jednej strony ogrodzoną pasem niewysokich garaży, z drugiej zaś siatkowym płotem cmentarza. Chwilę pruła nią na północ, a później odbiła znów w prawo i wjechała na wiadukt wiodący nad sześciopasmową jezdnią na drugą stronę. Za wiaduktem taksówkarz skręcił jeszcze raz w prawo i dojazdową drogą włączył się do ruchu na trasie ekspresowej.
Jechaliśmy teraz na północ, drogą ekspresową Prospect (przeczytałem drogowskazy przy zjeździe). I tu nasze samochody mogły nareszcie pokazać, na co je stać.
Od razu zrozumiałem, że taryfa Thompsona nie jest tym, na co wygląda. To znaczy nie była seryjnie produkowaną hybrydą forda. Musiała mieć pod maską coś o wiele potężniejszego, bo dawała ostro czadu wyprzedzając każdego z dużą łatwością. Mój wóz rozpędzał się trochę wolniej, ale wiedziałem, że pod spodem jest oryginalny silnik. Rozpoznałem go od razu po fantastycznym odgłosie. 340 koni mechanicznych grzmiało jak nadchodząca burza. Zacząłem się niepokoić, bo wskazówka prędkościomierza doszła już do 125 mil na godzinę, a żółty ford oddalał się coraz bardziej. Odetchnąłem z ulgą dopiero w momencie, kiedy wskazówka dotknęła liczby 140. Dystans co prawda nie zaczął się zmniejszać, ale przynajmniej ford przestał się oddalać. Wtedy do pościgu dołączyli się gliniarze.
Stali na którymś z kilkunastu wiaduktów nad jezdnią. Musieli zauważyć rozpędzonego forda, bo w momencie, kiedy ja przejechałem pod wiaduktem, zobaczyłem w bocznym lusterku migającego, pomarańczowego koguta. Biały Ford Crown Victoria z niebieskim paskiem i literami „NYPD” na boku już po chwili był na drodze ekspresowej i pędził za nami wyjąc i migając w lusterka. Po chwili zjechaliśmy trochę w lewo i już byliśmy na drodze międzystanowej nr 278, z której odbiliśmy znowu na międzystanową 478. W oddali zamajaczyły światła Manhattanu.
„Dokąd on właściwie jedzie?” - zastanawiałem się. „Nie uciekł mi na uliczkach osiedla, nie ucieknie i na Manhattanie...”
Ale Bill Thompson miał plan. I szybko się o tym przekonałem. Drogowskazy nie pozostawiły wątpliwości. Taksówkarz jechał do tunelu łączącego Brooklyn z Manhattanem. Według znaków można było tam jechać najwyżej dwadzieścia pięć mil na godzinę. Przed nami był szeroki na pięćdziesiąt metrów terminal, przez który trzeba było przejechać, żeby dostać się do tunelu. Thompson bezceremonialnie go ominął, ignorując okrzyki i wymachiwanie rękami ochroniarzy, przejechał szeroki plac i zniknął pod ziemią.
Co było robić. Podążyłem jego śladem i po chwili znalazłem się w tunelu.
Niewiele było miejsca do jazdy pomiędzy dwoma białymi ścianami wyłożonymi ceramiką. Tym bardziej że przed nami ślimaczyły się inne wozy. Thompson wymijał kolejne samochody, co chwila ocierając się bokiem karoserii o ściany tunelu. Za każdym razem snop iskier strzelał z jego blach. Dotrzymywałem mu kroku, ale noga bolała mnie coraz bardziej, także dlatego, że nieustannie musiałem zmieniać jej położenie naciskając na przemian hamulec i gaz. Światła w suficie, blachy wozów i kolejne metry tunelu śmigały jakbyśmy jechali kolejką w wesołym miasteczku.
Thompson zrozumiał, że musi zrobić coś więcej, żeby mnie powstrzymać i w pewnym momencie uderzył bokiem w mijany samochód i szybko ruszył do przodu. Z opon samochodu poszedł dym i kierowca odbił nagle w prawo, na mój pas. W tym samym momencie przenosiłem nogę z hamulca na gaz i poczułem ostry ból, który spowodował, że odruchowo rzuciłem nogę z powrotem na hamulec. To mnie uratowało, bo miałem o ułamek sekundy więcej, żeby odbić i jechać dalej. Teraz byłem już przygotowany i następną ofiarę taksówkarza minąłem łatwiej.
Za trzecim razem mu się nie udało.
Tak samo jak poprzednio walnął w bok wozu (tym razem zielonego chryslera), ale lusterko forda zahaczyło o ramę otwartego okna auta jadącego obok i tor jazdy taryfy na chwilę został zachwiany. Żółty ford zwolnił, został za chryslerem i zjechał na lewo. Chrysler zrobił to samo i gwałtownie zahamował. Thompson nie zdążył odbić i z całym impetem uderzył w tył chryslera.
Zajęczał metal. Otwarły się poduszki powietrzne, ale sczepione wozy jeszcze przez chwilę, pchane siłą rozpędu, jechały, aż wreszcie zatrzymały się i z chryslera wyskoczył gruby jegomość w potłuczonych okularach. Zatrzymałem się przy nich, powodując korek w całym tunelu. Obróciłem się i zobaczyłem błyskające jakieś sto metrów od nas światła radiowozu. Policjanci w czarnych mundurach już wyskoczyli z radiowozu i biegli w naszą stronę. Sięgali po broń.
Wyskoczyłem z auta i w jednej chwili dopadłem żółtego forda. Potężny zastrzyk adrenaliny sprawił, że nie czułem już bólu.
Zarówno Thompson, jak i jego towarzysz byli przytomni i z wściekłością próbowali uwolnić się z kleszczy poduszek powietrznych. Podczołgałem się do Thompsona po masce, zasypanej szkłem z wybitej przedniej szyby, i sięgnąłem do jego kieszeni. Po chwili biegłem już do ferrari z rubinową gołębicą w ręku.
- Freeze! Hands up! (Stać! Ręce do góry!) - krzyczeli policjanci.
- Okradłeś rannego! - wrzeszczał kierowca chryslera.
- Łapać złodzieja! - darł się z forda Thompson.
Ale ja ich nie słuchałem. Z pochyloną głową, bojąc się strzałów, wyjechałem z tunelu i zostawiając za sobą majestatyczną budowlę ponad wjazdem skręciłem w najbliższą ulicę. Kilka przecznic dalej porzuciłem ferrari i ukradłem jakąś mazdę. Dwie godziny później byłem w drodze do Colorado Springs. Zanim, bez snu, jedzenia i odpoczynku, zjawiłem się tam następnego dnia, jeszcze dwa razy zmieniałem samochody i zjadłem przynajmniej cztery tabletki przeciwbólowe, żeby uśmierzyć chociaż trochę potworne, coraz silniejsze rwanie w kostce.
* * *
- Wspaniale się spisałeś - pochwalił mnie de Hooch. Rubin w kształcie gołębicy wyglądał niesamowicie w świetle kominka. Oblewał wszystko ciepłym, kojącym, karminowym światłem.
Nawet twarz de Hoocha straciła coś ze swej ironicznej zjadliwości i przybrała prawie sympatyczny wyraz. Przez chwilę miałem dziwne wrażenie, że z oczu gołębicy wydobywają się dwa snopy światła, ale mój „gospodarz” poruszył ręką i ułuda znikła. - Twój wyczyn jest tym większy, że napotkałeś trudności w postaci tego zachłannego Thompsona. Nie spodziewałem się po nim czegoś takiego...
- Możesz mi teraz wytłumaczyć, po co ci ten rubin? - zapytałem zniecierpliwiony.
- Powinienem był przewidzieć, że to będzie gołąb - gość najwyraźniej mnie nie słuchał. - Nie wiem, czy wiesz - ciągnął wpatrując się jak zaczarowany w kamień - że Tesla uwielbiał gołębie. Codziennie chodził je dokarmiać, a w swoim pokoju urządził coś na kształt szpitala dla tych ptaków. Znosił tam ranne i chore zwierzęta, opatrywał je i pozwalał wydobrzeć. A kiedy sam był chory, potrafił wysłać gońca, żeby zamiast niego rozrzucił ziarno jego ulubieńcom i sprawdził, czy któryś z nich nie jest chory...
W końcu odłożył kamień na biurko, spojrzał na mnie i powiedział:
- O co pytałeś, Jurek?
- Po co ci ten rubin?
- No cóż - uśmiechnął się jakby przepraszająco - chociaż stoczyłeś o niego walkę, na razie nie mogę zaspokoić twojej ciekawości. Ale niedługo wiele się wyjaśni...
- Dobrze - westchnąłem - to może chociaż oświecisz mnie, jakie jest trzecie zadanie, które mam dla ciebie wykonać.
- To straszne, że muszę cię tak dzisiaj rozczarowywać, ale to też na razie musi pozostać tajemnicą.
- Dlaczego?
- Czekam na kogoś...
- Człowieka - Górę? - strzeliłem.
De Hooch przybrał minę sfinksa, rozłożył ręce i uśmiechnął się. Wiedziałem, że nie ma sensu dalej pytać.
- Będziesz musiał wyjechać na parę tygodni, tyle mogę ci powiedzieć... Poza tym, nie kłopocz się tym na razie - powiedział mój prześladowca takim tonem, jakby był nauczycielem fizyki, wyjaśniającym podstawowe zasady teorii względności niecierpliwemu uczniowi, który chce wiedzieć wszystko od razu. - Odpoczywaj, nabieraj sił, ciesz się czasem spędzanym z Zuzanną. Wezwę cię szybciej, niż myślisz...
Potem wziął do ręki rubinową gołębicę i obrócił się do mnie profilem.
„Audiencja skończona...” - pomyślałem z ironią i wyszedłem.
Moja narzeczona czekała na mnie w pokoju ze zmartwioną miną. Wszedłem, a ona poderwała się z fotela, ale zaraz znowu usiadła i spojrzała na mnie z wyrzutem. Przełknąłem ślinę i usiłując nadać sobie jak najbardziej niepozorny wygląd, przysiadłem na brzeżku łóżka. Bez słowa próbowałem dotknąć jej ręki, ale odsunęła ją ode mnie i z cichym, ale pełnym żalu westchnieniem spojrzała w bok.
- Nadszedł już chyba czas... - ciężko mi było się do tego zabrać - żebym opowiedział ci o wszystkim od samego początku... Może wtedy mi wybaczysz... - posłała mi piorunujące spojrzenie - ...i zrozumiesz. No, zobaczymy... Przede wszystkim jednak chcę, żebyś wiedziała...
Z godzinę to trwało. Zuzanna siedziała niby mnie nie słuchając, ale nie potrafiła ukryć emocji: niesmaku i żalu, kiedy opowiadałem o podrywaniu Kordelii Fitzgerald, przestrachu, gdy mówiłem, jak zostałem złapany w pułapkę przez Thompsona, troski, gdy doszedłem do skręconej nogi.
- No i wtedy ukradłem tego starego forda z komisu... - urwałem opowieść o powrocie z Nowego Jorku, bo Zuzanna wstała i podeszła do mnie. Podniosłem się z łóżka.
Moja dziewczyna pociągnęła nosem i uderzyła mnie w twarz.
- To za pannę Kordelię - powiedziała - i za współpracę z de Hoochem.
Opuściłem głowę. Wiedziałem, że miała prawo. Milczałem więc. A wtedy Zuzanna chwyciła moją twarz w ręce i pocałowała mnie długo i mocno.
- A to - uśmiechała się do mnie. Jej twarz była blisko mojej. Tak blisko, że czułem jej ciepły oddech. - To za całą resztę - dokończyła i objęliśmy się mocno, jakbyśmy tego nie robili od wielu, wielu miesięcy.
Szliśmy wśród świerków, ścieżką przez las, która prowadziła wokół jeziora, niedaleko bazy de Hoocha. Co chwila przystawaliśmy i Zuzanna zrywała małe białe kwiatki.
- Dawno nie byliśmy na spacerze... - powiedziałem.
- A w lesie? Nie pamiętam, kiedy ostatnio spacerowaliśmy po lesie...
- Jeszcze tylko parę dni - powiedziałem, próbując przekazać Zuzannie wątły promyk nadziei, który starałem się w sobie podtrzymywać. - Wykonam zadanie dla de Hoocha i będziemy nareszcie wolni.
- No właśnie, kiedy się pakujemy?
Zatrzymałem się gwałtownie. Pod nogą chrupnęła gałązka.
- Jak to „pakujemy”? - zdziwiłem się. - Przecież to ja mam wykonać zadanie! Błagam cię, nie mieszaj się w to znowu...
- Posłuchaj mnie, Jerzy - Zuzanna, która odeszła ode mnie kilka kroków raptownie się odwróciła i wbiła we mnie oczy pełne determinacji - nie myśl sobie, że pozwolę ci się samotnie narażać za nas dwoje. De Hooch już się zgodził... Poza tym beze mnie nie masz szans...
- Jak to?
- Pewien człowiek powiedział kiedyś - jej oczy błysnęły - że to kobiety, a nie mężczyźni powstrzymują wszystkie apokalipsy. Nie chcesz mnie mieć przy sobie, kiedy zza rogu wyjedzie czterech jeźdźców na rączych koniach?
Wiedziałem, że jej nie przekonam. Uśmiechnąłem się, pocałowałem Zuzannę w policzek, złapałem ją za rękę i poszliśmy dalej.
Próbowałem nie dać tego po sobie poznać, ale bardzo cieszyła mnie myśl, że bez względu na to jakim przeciwnościom przyjdzie mi stawić czoło za kilka dni, będę zawsze mógł liczyć na to, że w czarnej rozpaczy, wtedy gdy nie będzie widać światełka w tunelu, a na horyzoncie zbiorą się burzowe chmury, będę mógł schować swoją dłoń w dłoni Zuzanny. Bezpiecznej, dającej otuchę i ciepłej.
Wieczorem tego samego dnia, kiedy pan Mieszkowski odkrył rolę attache kulturalnego serbskiej ambasady w spisku przeciw panu Tomaszowi i okazało się, że nosi on takie samo imię i nazwisko jak spadkobierca Nikoli Tesli, generał Skorliński przysłał mi e - maila. List był bardzo krótki:
Panie Pawle!
Konieczne spotkanie. Jutro o 7 rano czekam pod estakadą Trasy Łazienkowskiej, naprzeciwko Agrykoli.
Skor.
Jakież to wiadomości miał dla mnie generał, skoro tak się konspirował? Płonąc z ciekawości wybrałem się następnego ranka we wskazane miejsce. Znałem je, bo zdarzało się nam już tam spotykać, kiedy potrzebowaliśmy wymienić wiadomości bez świadków.
Teren pod estakadą nadawał się do tego idealnie. Znajdował się w centrum miasta, ale jednocześnie było tu bardzo spokojnie. Chodzili tędy tylko nieliczni przechodnie, którzy nie musieli korzystać z zatłoczonej komunikacji miejskiej i mieli chwilę czasu na spacer. Podjechałem od strony stadionu Legii i zaparkowałem przy biegnącej stromo do góry ulicy Górnośląskiej, skąd miałem już tylko dwa kroki do estakady.
Szeroka na jakieś trzydzieści metrów betonowa droga wznosiła się na wielkich kilkumetrowych słupach. Po jednej stronie był pas niewyasfaltowanej ziemi z biegnącą wzdłuż niego drogą która prowadziła do wysokich schodów, a stamtąd pochyłym podejściem do placu Na Rozdrożu. Z drugiej strony estakady widać było stadion Agrykoli, z biegającymi po nim zawodnikami, którzy odbywali poranny rozruch. Pod estakadą urządzono strzeżony parking, a po prawej stronie, wysoko nad stadionem wznosił się Zamek Ujazdowski, siedziba znakomitego Centrum Sztuki Współczesnej.
Generał Skorliński czekał już na mnie pod estakadą obok płotu okalającego parking, na pasie gołej ziemi. Gdyby padało, z estakady lałyby się na niego strumienie wody, przez dziury odpływowe, a pod stopami miałby błotne bajorko. Na szczęście było słonecznie i generał tylko trochę kasłał od krążącego w powietrzu kurzu.
Przywitaliśmy się serdecznie.
- Przejdziemy się? - zaproponował Skorliński.
Skinąłem głową i ruszyliśmy w górę, w kierunku schodów, minęliśmy klepisko, wspięliśmy się na schody i poszliśmy jeszcze jakieś sto metrów wzdłuż drzew, wśród których szumiał przyjemnie poranny wietrzyk. W końcu skręciliśmy w lewo, na mostek zawieszony ponad Trasą Łazienkowską. Na środku generał dał znak, byśmy stanęli. Oparł się o balustradę i spojrzał przed siebie. Zrobiłem to samo.
- Nawet gdyby ktoś nas podsłuchiwał - powiedział niezbyt głośno - to i tak go zagłuszą - wskazał głową na rzekę samochodów pędzącą z rykiem pod nami.
- Kto miałby nas podsłuchiwać? - zapytałem.
- Nie wiem, na przykład służby wewnętrzne policji. To co ma mam zamiar panu powiedzieć, łamie nie tylko tajemnicę śledztwa, ale klauzule tajności kilku wywiadów... Ale może opowie pan najpierw o swoich postępach?
Zrelacjonowałem mu wydarzenia, do których doszło od czasu, kiedy widzieliśmy się w Złotej.
- Pan Mieszkowski nie przebiera w środkach - uśmiechnął się na wspomnienie przypalania dziennikarza. - Czasem i mnie kusi, żeby zrobić to samo, kiedy rozmawiam z przestępcami. Chociaż - zastrzegł się natychmiast z rumieńcem na twarzy - nigdy bym sobie na coś takiego nie pozwolił... No cóż, to co pan opowiada pasuje idealnie do układanki, nad którą pracujemy od kilkunastu godzin. Zanim jednak zacznę, muszę przekazać panu pozdrowienia...
- Od kogo? - zdziwiłem się.
- Od Pietera de Hoocha. Miał pan rację. To on stał za kradzieżą obrazu.
- Jak wam się udało... - przez chwilę nie byłem w stanie wydusić z siebie słowa.
- To bardzo proste. Podpisał się.
- Gdzie się podpisał? - zapytałem nieco opryskliwie.
- Na fałszywce portretu z kolekcji Mieszkowskiego. W laboratorium sprawdzali obraz w promieniach ultrafioletowych i odkryli napis: „Pozdrowienia dla Pana Samochodzika i Pawła Dańca. Pieter de Hooch.”
- On jest naprawdę bezczelny! - wybuchnąłem.
- I sprytny - dodał smutno Skorliński - Jest na szczęście jasna strona tego odkrycia...
- Ciekawe jaka? - byłem wściekły na cały świat.
- Podpis jest kolejnym dowodem na niewinność pana Tomasza - powiedział.
- Potrzebuję mocniejszych dowodów - rzekłem w zamyśleniu.
- Może to co powiem pomoże panu...
- No właśnie - ożywiłem się - miał pan dla mnie jakieś ściśle tajne informacje!
- Proszę tak nie krzyczeć - generał rozejrzał się trwożnie na boki - jeszcze ktoś usłyszy - wychylił się za balustradę wiaduktu.
Samochody jechały tak samo jak przed pięcioma minutami. Hałas też nie zelżał.
- Sądziłem, że pan nie wierzy w spiskowe teorie dziejów, generale - nie mogłem się powstrzymać od zrobienia aluzji. - Jeszcze kilka dni temu twardo pan obstawał przy winie mojego szefa.
- Wiem, wiem - policjant był zakłopotany. - I dalej nie wierzę w spiskowe teorie. Ta sprawa jest... - szukał chwilę właściwego określenia - ... jest wyjątkiem potwierdzającym regułę. Pan sam, jeśli się nie mylę, też zwątpił w niewinność pana Tomasza.
Zawstydziłem się swojej gorliwości neofity. Nie powinienem tak traktować Skorlińskiego. Ilekroć potrzebowaliśmy pomocy, mogliśmy na niego liczyć. A w sprawie aresztowania Pana Samochodzika działał tak jak kazało mu prawo.
- Przepraszam, panie generale - powiedziałem - poniosło mnie trochę. Wiem, że mamy w panu przyjaciela... - generał przyjął te słowa z ulgą i zadowoleniem. - Co udało się panu ustalić?
- To nie mnie się udało... Chcieliśmy wystawić europejski list gończy za de Hoochem. I wie pan co się okazało?
- Nie ma pojęcia - rozłożyłem bezradnie ręce.
- Okazało się, że już jeden ma. I to od sześciu lat. A wcześniej poszukiwały go policje przynajmniej dwudziestu krajów, łącznie z Interpolem, FSB, FBI, CIA i czym tam jeszcze pan chce...
- Szukali go pewnie za kradzieże obrazów?
- I tu zaczyna robić się naprawdę ciekawie - po raz pierwszy podczas naszej rozmowy uśmiech pojawił się na wargach generała. Był to w dodatku uśmiech specjalny, zarezerwowany na te okazje, gdy policjant chciał się zachować jak magik wyciągający królika z kapelusza. - Bo nie taki był powód ścigania tego człowieka. De Hooch zaczął działać w branży handlu antykami jakieś dwa lata temu w Holandii. Wiemy to od tamtejszego wywiadu, AIVD, który jak tylko się dowiedział, że ktoś z holenderskim paszportem może być zamieszany w fałszowanie obrazów, od razu zaczął sprawdzanie. W ciągu trzech dni znaleźli jednego fałszywego Vermeera i wpadli w szał. Wie pan, jak są na tym punkcie wyczuleni od tej afery z van Meegerenem... Ale wracam do sedna. Otóż nasz przyjaciel jest znany na całym świecie przede wszystkim jako włamywacz do archiwów rozmaitych tajnych organizacji. Pierwszym jego wyczynem był skok na bibliotekę Amerykańskiego Kontrwywiadu, do której mają dostęp tylko oficerowie. Dokonał go w połowie lat siedemdziesiątych. Wszedł tam z podrobionymi dokumentami, jako pułkownik amerykańskiej armii i podmienił pakiet jakichś supertajnych papierów na plik bezużytecznych śmieci. Wyniósł dokumenty i słuch po nim zaginął. Oczywiście jego, bardzo niewyraźne, zdjęcia z monitoringu dostały od razu wszystkie agencje w Stanach, ale sprawę zatuszowano, żeby uniknąć wstydu. Tym bardziej że długie śledztwo nie wykazało, żeby wykradzione przez niego dokumenty trafiły do prywatnego przemysłu. Prawdę mówiąc, ze śledztwa wynikało, że nigdzie nie trafiły. Po prostu zniknęły. Ukręcenie sprawie łba to był błąd, bo następne uderzenie de Hoocha poszło na niczego nieświadomą Moskwę.
Historia się powtórzyła. Ale i tym razem Rosjanie nie chcieli nadawać sprawie rozgłosu, dzięki czemu de Hooch przez przynajmniej dwadzieścia lat działał dość swobodnie prawie na całym świecie, rabując rozmaite tajne archiwa państwowe i prywatne. Dopiero później, pod koniec lat dziewięćdziesiątych, w wyniku czyjejś niedyskrecji, Interpol dowiedział się o tych włamaniach i zbadał dogłębnie sprawę, sporządzając dokładne zestawienie jego wyczynów. Ponieważ mleko się wylało, wiele tajnych policji rozesłało za nim listy gończe, ale wówczas de Hooch zniknął i nikt nie mógł go odnaleźć. Odsłonił się dopiero teraz.
- Przypuszczam, że przeglądał pan akta z Interpolu. Co o nim tam pisali?
- Widziałem te papiery. I wie pan co? Dawno nie oglądałem tak skąpych akt. Niektórzy kieszonkowcy mają u nas grubsze teczki. Jak na człowieka, który miał ciągłe konflikty z prawem przez kilkadziesiąt lat, jest tego dziwnie mało...
- Może nie pokazali panu wszystkiego?
- Nie sądzę. Widziałem oryginały z numerowanymi stronami. Powód jest inny. De Hooch, jako jeden z niewielu moich przeciwników, zasługuje na miano geniusza zbrodni. Po pierwsze, jest świetnie wykształcony. Nie wiadomo, jakie szkoły skończył, ale ci nieliczni agenci, którzy z nim rozmawiali, podkreślali jego niezwykłą inteligencję, erudycję i spryt. Poza tym doskonale włada kilkoma językami: angielskim, holenderskim, francuskim, niemieckim, polskim, serbsko - chorwackim, rosyjskim i łaciną. Przynajmniej w tych językach go słyszano. Stoi na czele sprawnej i niezwykle wiernej organizacji znanej pod kilkudziesięcioma nazwami, między innymi: Brygada „Piorun”, Towarzystwo Dziedzictwa Monarchistycznego im. Piotra II, Związek Inżynierów Elektrycznych Ontario im. Nikoli Tesli, Centrala Handlu Gołębiami dla Stanu Nowy Jork, Fundacja Van Meegeren i...
- Zakon Płonącego Miecza - przerwałem generałowi.
- I tego się pan dowiedział... - w głosie Skorlińskiego słychać było nutkę podziwu. - Wszystkie organizacje, z wyjątkiem Zakonu Płonącego Miecza, istniały tylko przez jakiś czas i znikały. FBI sądzi, że de Hooch powoływał je tylko do konkretnych zadań.
- Tak jak Fundację Van Meegeren stworzył, żeby kraść obrazy.
- A właśnie! Wie pan, że prawie nam się udało rozpracować sposób, w jaki rozpętali aferę z portretami trumiennymi? Dwa dni temu, zaraz po powrocie ze Złotej, powiedziałem dziennikarzom o kradzieży u Mieszkowskiego. W ciągu 24 godzin zgłosiły się do nas dwie osoby prywatne i jedno muzeum, które zaalarmowane doniesieniami mediów sprawdziły swoje kolekcje ultrafioletem. Wie pan, takimi lampami, których często używają eksperci od dzieł sztuki, i znalazły na swoich najcenniejszych eksponatach takie same napisy, jak te na obrazie Mieszkowskiego. W zeznaniach przyznali, że kilka miesięcy temu odwiedził ich człowiek podający się za badacza portretów trumiennych. Rysopis tego człowieka, oczywiście poza drobnymi zmianami charakteryzatorskimi, takimi jak wąsy i broda, okulary czy ubiór, jest portretem Pietera de Hoocha. Wygląda na to, że załatwił ich w taki sam sposób jak Mieszkowskiego i podmienił obrazy na genialne fałszywki.
Niech pan zauważy, jak on wszystko świetnie zaplanował! - zachwycił się może trochę niestosownie organizatorskim talentem złodzieja doświadczony policjant. - Ukradł te obrazy z wyprzedzeniem, wtedy, gdy o takiej kradzieży mogła napisać najwyżej lokalna gazeta...
- Udało się wam ustalić, co działo się z obrazami dalej?
- To nie było trudne od kiedy, dzięki panu, wyszła na jaw sprawa Mieszkowskiego. Wcześniej mieliśmy związane ręce. Dopiero teraz uzyskaliśmy dostęp do akt domów aukcyjnych i dowiedzieliśmy się wielu ciekawych rzeczy...
- To znaczy?
- Oczywiście sprawdziliśmy, czy obrazy, których kradzież zgłoszono, pojawiły się na aukcjach.
- I co? - zapytałem, chociaż i tak domyślałem się odpowiedzi.
- Pojawiły się wszystkie cztery. W tym jeden na „Wielkiej Wrześniowej”. Co ciekawe...
- Wszystkie cztery wystawił na sprzedaż Jan Kowalski, a kupił na zlecenie Fundacji VM wiedeński pośrednik w handlu dziełami sztuki Thomas Schmidt - znów wszedłem w słowo Skorlińskiemu.
Generałowi odebrało mowę. Patrzył na mnie z podziwem i strachem. Cofnął się nawet jeden krok.
- Skąd...? To niemożliwe...!
- Proszę się nie bać, generale, nie potrafię czytać w pańskich myślach. Nie włamałem się też do archiwum policji ani nie mam tam wtyczki... Nie licząc oczywiście pana - uśmiechnąłem się.
- Ciągle nie rozumiem - Skorliński już doszedł do siebie i drapiąc się po głowie spoglądał na mnie podejrzliwe.
- Pan Tomasz wpadł na ten trop kilka miesięcy temu - powiedziałem i zrelacjonowałem mu, co wtedy zaszło. W miarę opowiadania twarz Skorlińskiego wracała do normalnego wyrazu. - Jak pan widzi, nie dotarłem wtedy do Mieszkowskiego. Szkoda. Może gdyby tak się stało, wszystko potoczyłoby się inaczej... Ale, ale - zmitygowałem się - przerwałem panu.
- Niewiele jest do dodania - rzekł Skorliński - sprawdziliśmy jeszcze papiery odbioru obrazów po aukcji. Nie ma na nich podpisu Thomasa Schmidta. On tylko kupował i chyba nie ma z tą sprawą nic wspólnego - Skorliński przerwał na chwilę i spojrzał na mnie ze sprytnym błyskiem w oku. - Skoro taki z pana detektyw, ciekawe, czy zgadnie pan, jak nazywa się człowiek, który odebrał obrazy?
- Nie muszę zgadywać. Wiem to. Nazywa się Sava Kosanović jr.
- Nie mam więcej pytań, panie Pawle - Skorliński próbował naśladować prezentera, prowadzącego znany teleturniej - wygrał pan milion złotych!
Generał był niestety w błędzie. Do głównej wygranej było ciągle daleko. Wystarczyło, że powiedziałem mu, kim jest Kosanović, a rozłożył bezradnie ręce i powiedział, że jeszcze to sprawdzi, ale jeśli Serb ma paszport dyplomatyczny, to nie będzie mógł nic zrobić, bez żelaznych dowodów, które są niezbędne, żeby zatrzymać dyplomatę.
- Cała nadzieja w panu - powiedział poważnie, kładąc mi rękę na ramieniu.
- Jak zwykle - rzekłem z przekąsem, ale potem uśmiechnąłem się do generała i uściskałem mu serdecznie dłoń. - Dziękuję za informacje. Wiemy przynajmniej, na czym stoimy.
Potem pożegnaliśmy się. Od razu pojechałem do domu. Pan Mieszkowski chodził niecierpliwie po moim krótkim przedpokoju. W całym domu roznosił się wspaniały zapach jakiegoś wypieku. Zobaczywszy mnie, Mieszkowski podbiegł i złapał za ramiona.
- Jesteś waćpan nareszcie - wyrzucił z niecierpliwością. - Siedzę tu jak na węglach rozgrzanych. Mów, jakie wieści przynosisz...
Usiedliśmy w kuchni i zrelacjonowałem spotkanie ze Skorlińskim.
- A więc nie minął się z prawdą gryzipiórek - podsumował pan Mieszkowski. - Co nam teraz czynić wypada? Może powinniśmy wywiedzieć się, jak wygląda ten Kosanović, przed ambasadą straż pełnić i krok w krok za zbrodniarzem chodzić...
Pokręciłem głową.
- Nie ma na to czasu - powiedziałem zaciskając usta i wpatrując się w stół, jakbym tam chciał znaleźć instrukcje do dalszego działania.
Siedzieliśmy przez chwilę w milczeniu, a potem pan Mieszkowski uśmiechnął się od ucha do ucha, zmrużył oczy i powiedział cicho, ale dobitnie:
- Zda mi się, że wiem jak wrogów naszych oszukać. Wielki to będzie hazard, ale trzeba kuć żelazo póki gorące i fortelu mego popróbować. Masz waćpan frak?
- Mam tylko garnitur - odrzekłem automatycznie i szybko dodałem ze zdziwieniem: - Ale po co on panu?
- Źle, że fraka nie masz. Ale i na to znajdzie się rada. Maciek - skinął na sługę - książka telefoniczna.
Hajduk posłusznie przytargał tomisko, pan Mieszkowski szybko przerzucił żółte strony i znalazł jakiś telefon. Potem wstał i bez słowa podszedł do aparatu z książką w ręku. Trzymając słuchawkę między barkiem i brodą wybrał numer i chwilę czekał.
- Dzień dobry - powiedział - chciałbym wypożyczyć frak... Tak na dzisiaj... Mogą państwo dostarczyć? To świetnie... Co do tego? Zastanówmy się... Nie ma ze sobą nic, więc to co zwykle... Za pół godziny... Doskonale... - pan Mieszkowski podał mój adres, pożegnał się grzecznie i odłożył słuchawkę.
Podczas tej rozmowy, prowadzonej w normalnym, współczesnym języku, wyglądał w swoim kontuszu jak aktor w garderobie po przedstawieniu.
- Pierwsze koty za płoty - uśmiechnął się do mnie - A teraz musisz waćpan zjeść śniadanie - wraz z powrotem do językowej stylizacji powróciło wrażenie, że rozmawiam z siedemnastowiecznym szlachcicem.
- Co pan zamierza? - zapytałem.
- Najpierw śniadać będziem - powiedział Mieszkowski stanowczo.
Nie chciałem się z nim awanturować, żeby znowu go nie rozwścieczyć, więc poszedłem do stołu, na którym Maciek już kładł rozmaite specjały. I chociaż wszystko to pachniało i wyglądało pięknie, nie chciały przejść mi przez usta owe kiełbasy, szynki i chleb świeżo wyciągnięty z pieca (to on tak pachniał). Coraz bardziej martwiłem się o pana Mieszkowskiego i wyrzucałem sobie, że wciągnąłem go w tą niebezpieczną aferę. Sam szlachcic natomiast wyglądał na zadowolonego jak nigdy. Pił i jadł jakby wybierał się na jakieś wesołe święto, a nie spotkanie z wrogiem. Mój brak apetytu wreszcie zwrócił uwagę pana Mieszkowskiego:
- Wielceś waćpan markotny i jesz mało - zagadał do mnie.
- Za to, panu, jak widzę, humor dopisuje.
- A bo i okazja jest. Widzisz waćpan, od dawnam już myślał o tym, by czynów jakowyś dokonać, co by przyczyniły memu herbowi, którego imię jest Jastrzębiec, sławy i honoru. Wielce mnie w tym przodkowie moi wyprzedzili, którzy ojczyźnie i bliźnim służąc coraz to nowymi zasługami nazwisko nasze przyozdabiali. Ja zaś dotąd w Złotej siedząc i ojcowizną zawiadując, ni czasu, ni okazji do przygód nie miałem. Kiedym się o kradzieży majątku rodowego od ciebie dowiedział, zaraz do siebie w duchu powiedziałem: „No, panie Adamie, wybiła godzina twoja. Czas pokazać, że kurze spod ogona nie wypadłeś, ale że się sławnym Jastrzębcem pieczętujesz, żeś z Mieszkowskich rodu, którym cesarz Maksymilian I Habsburg tytuł comes palatinus w roku 1518 nadał, by wraz z Bielewskimi, Dzikowskimi, Międzylewskimi, Niemierowiczami, Sczytami, Szumskimi i Ulatowskimi szlachtę niższą kreować mogli, czego zresztą nigdy nie czynili.” Tak sobie pomyślałem i teraz, gdy szansę mam zagrabiony majątek odzyskać, wroga przechytrzyć i chwały rodowi przyczynić, wielcem rad z tego...
Odezwał się dzwonek do drzwi. Maciek poszedł otworzyć i wrócił do kuchni z frakiem okrytym futerałem.
- Idź do pokoju. Ja zaraz dołączę do ciebie - zaordynował pan Adam, po czym obmył ręce i usta pod wodą z kranu, wytarł je w kontusz i zwrócił się do mnie: - Zaraz wszystko jasnym się dla waszej miłości stanie, jak słońce na niebie - po czym zniknął w pokoju.
Wyszedł z niego po półgodzinie, zmieniony nie do poznania.
Przede wszystkim zgolił wąsy i przystrzygł włosy.
Miał na sobie bardzo elegancki frak, z satynowymi wyłogami i długim „jaskółczym ogonem”. Do tego spodnie z lampasami i wypastowane na błysk lakierki. Na tle czerni fraka świeciła biel koszuli ze stójką. Obrazu dopełniała biała muszka pod szyją, czarna laseczka i cylinder. W oku błyskał monokl. Nowy strój dodał sylwetce pana Mieszkowskiego, zatopionej dotychczas w szerokich połach szlacheckiego przyodziewku, smukłości, wyrafinowania i dostojeństwa.
- I have said to you to speak the truth is a painful thing - powiedział z perfekcyjnym brytyjskim akcentem i flegmą. - To be forced to tell lies is much worse. („Powiedziałem panu, że mówienie prawdy jest bolesne. Być zmuszanym do kłamstwa jest znacznie gorzej.” - Oskar Wilde).
Stał przede mną autentyczny angielski dżentelmen! Zaczęło mi świtać, jaki to plan ma pan Mieszkowski.
- Chce pan pójść do Kosanovića? - powiedziałem. - Co mu pan powie?
- Mości panie Pawle... Pójdę tam jako lord Walter Chesterfield i spróbuję naszego dyplomatę w rozmowę wciągnąć, która doprowadzi nas do imć pana Tesli. Jeśli się uda, to tak colloquium ono poprowadzę, by mnie Kosanović do Zakonu Płonącego Miecza zaprosił...
- To wielkie ryzyko - próbowałem go zniechęcić - poza tym szansa jest niewielka...
- Ale jest - odpowiedział z mocą. - Chcę wmówić Kosanovićowi, że uwielbiam Teslę i na zachowanie jego dziedzictwa łożyć pragnę...
Spojrzałem mu prosto w oczy i zrozumiałem, że moje wysiłki są bezcelowe.
- Niech pan na siebie uważa - powiedziałem tylko i spojrzałem na zegarek. - Przepraszam, że panów tak zostawiam, ale muszę już lecieć do ministerstwa - westchnąłem ciężko. - W południe będzie ogłoszenie wyników konkursu na dyrektora.
- Nie frasuj się waćpan - próbował mnie pocieszać Mieszkowski - obaczysz, że wszystko potoczy się dobrym torem. Czuję, że fortuna nam sprzyja.
- Oby miał pan rację - odpowiedziałem i wyszedłem z domu.
* * *
Minister poprosił nas do swego gabinetu. Komisja musiała już podjąć decyzję, bo był sam. Usiedliśmy z Kobyłką jak najdalej od siebie, ostentacyjnie odwracając głowy.
Szef resortu był sympatycznym i łagodnym człowiekiem, ale nasza bójka oburzyła go tak bardzo, że mówił głosem, w którym słychać było jednocześnie chłód, wyrzut i słabo maskowany gniew:
- Myślę, że moje słowa panów pogodzą a przynajmniej przemówią do rozumu. Czy wiecie, ile wstydu się wczoraj najadłem przed człowiekiem z kancelarii premiera? Mógł pomyśleć, że jest nie w gmachu szacownego urzędu, ale w jakiejś szemranej knajpie.
„Wcześniej nigdy by nie powiedział »szemranej«” - pomyślałem, ale żaden z nas nic nie odpowiedział.
- I jeszcze żadnej skruchy! - oburzył się urzędnik na to nasze milczenie. - A tak na panów liczyłem! - wstał i podszedł do okna. Założył ręce z tyłu. Milczał przez chwilę, wpatrując się w Krakowskie Przedmieście, którym akurat przejeżdżał autobus, a potem odwrócił się i oświadczył: - Komisja jednogłośnie zdecydowała, że obaj panowie nie nadają się na stanowisko dyrektora Departamentu Ochrony Zabytków.
Obok siebie usłyszałem jęk zawodu Alfreda.
- Nie muszę chyba panu przypominać, Kobyłka - skomentował to zjadliwie minister - jaki był powód takiego werdyktu.
Szef resortu wrócił za biurko i mówił dalej: - Niedługo rozpiszemy nowy konkurs, a do tego czasu ja będę pełnił obowiązki dyrektora Departamentu Ochrony Zabytków. Panowie pozostaną na swoich stanowiskach, ale otrzymają nagany z wpisem do akt. Dodatkowo macie szlaban na urlopy przez następne pół roku. Odradzam jakiekolwiek kombinacje w tym względzie - nie wiem dlaczego minister spojrzał na mnie znacząco - kadry już o wszystkim wiedzą. I jeszcze jedno. Pan Daniec, jako mój nowy współpracownik, ma we wszystkich swoich działaniach konsultować się ze mną. Zrozumiano?
Skinęliśmy bez słowa głowami.
- Dziękuję i do widzenia - skończył szorstko szef resortu.
Kiedy wychodziliśmy, Kobyłka stanął w progu i zapytał:
- Przepraszam za śmiałość - rzekł - ale czy możemy złożyć papiery w tym nowym konkursie na dyrektora?
Minister zrobił się czerwony, jakby zjadł papryczkę chili.
- Mam do pana prośbę, Kobyłka... - jego głos przypominał pomruk wulkanu przed wybuchem. Było w nim też sporo złośliwości.
- Słucham pana ministra? - Alfred wyszczerzył zęby.
- Proszę się z łaski swojej przejść do najbliższego sklepu spożywczego i kupić butelkę oleju, a następnie uzupełnić widoczny brak tego płynu w pańskiej głowie.
Kobyłkę zbiło to trochę z tropu, ale nie ustępował:
- Czy to oznacza, że nie? - zapytał.
Minister podniósł z biurka ciężki, staromodny przycisk do papieru, jakby chciał nim rzucić w Kobyłkę. Po chwili jednak odłożył ciężki przedmiot.
- Pan, Kobyłka - powiedział bardzo cicho i bardzo powoli - może się nie starać o urlop przez następnych dwanaście miesięcy.
Alfred posłał ministrowi przerażony i zdezorientowany uśmiech, a potem wypchnął mnie na korytarz i błyskawicznie zamknął drzwi.
- To wszystko przez ciebie - wysyczał prawie szeptem celując we mnie palcem.
- Jasne, Alfred, zrzucaj na innych odpowiedzialność za swoją głupotę - odparowałem, odwróciłem się na pięcie i poszedłem do swego gabinetu.
Resztę popołudnia spędziłem na porządkowaniu mojej klitki na końcu ministerialnego korytarza i rozmyślaniu co robić dalej. Około czternastej zadzwoniłem do domu, żeby dowiedzieć się, czy Mieszkowskiemu poszło lepiej niż mnie, ale nikt w moim mieszkaniu nie podnosił słuchawki. Uznałem to za dobry znak.
„Panu Adamowi udało się pewnie zdobyć zaufanie Kosanovića i rozmawiają teraz o przyszłej współpracy” - pomyślałem i wróciłem do swoich zajęć. Jeszcze parę godzin zajęło mi nadrabianie zaległości: przeglądanie katalogów aukcyjnych, rejestrów zabytków wywożonych z kraju, podpisywanie zezwoleń na taki wywóz, lektura branżowych pism, które przyszły niedawno.
Rutynowe zajęcia uspokoiły mnie trochę i pozwoliły zdystansować się od awantur z Kobyłką i ich konsekwencji... Na koniec zostawiłem sobie przegląd korespondencji, która przyszła do departamentu w ciągu ostatniego tygodnia. Na szczycie pokaźnego stosiku położono najświeższe listy, na dole były te, które dotarły siedem dni temu, więc dopiero po godzinie rozdzierania kopert dotarłem do jakiegoś zaproszenia adresowanego do pana Tomasza i zorientowałem się, że w nawale zajęć nie odwiedziłem szefa od dwóch dni. Zrobiło mi się głupio i przykro, że tak o nim zapomniałem: „On na pewno czuje się w areszcie gorzej niż ty, Pawle” - wyrzucałem sobie. „Musisz do niego zaraz zajrzeć i podrzucić jakąś paczkę!” - spojrzałem na zegarek. „Już szósta. Ciekawe, czy udałoby się załatwić ze Skorlińskim, żeby do widzenia doszło jeszcze dziś...”
Podniosłem słuchawkę i już miałem wykręcić numer generała, kiedy ktoś delikatnie zapukał do drzwi.
„Kogo licho niesie o tej porze!” - pomyślałem ze złością a na głos rzekłem uprzejmie: - Proszę!
Drzwi uchyliły się i wszedł Maciek, hajduk pana Mieszkowskiego. Twarz miał zafrasowaną. Nieśmiało wszedł do gabinetu i powiedział:
- Przepraszam, że panu przeszkadzam w pracy, ale nie znam Warszawy, nie miałem do kogo pójść.
- Co się stało? - zapytałem zaniepokojony.
- Pan Mieszkowski nie wyszedł z ambasady - głos mu zadrżał, zaszkliły się oczy.
- Spokojnie, spokojnie - podszedłem do roztrzęsionego młodzieńca - na pewno nic się nie stało - usadziłem go na krześle i przerzuciłem biurko w poszukiwaniu jakiegoś alkoholu. Była tylko resztka koniaku na dnie zakurzonej butelki. Wlałem ją do filiżanki i postawiłem przed gościem.
Wypił duszkiem i odetchnął głęboko.
- Lepiej ci? - zapytałem, patrząc mu prosto w twarz. - Uspokoiłeś się trochę?
Kiwnął kilka razy głową.
- W takim razie opowiedz mi wszystko od początku.
- No więc jak pan wyszedł, to pojechaliśmy autobusem pod tę ambasadę. Pan Adam zostawił mnie kilkadziesiąt metrów od niej i kazał na siebie czekać.
- Która była godzina?
- Południe albo parę minut po dwunastej.
- Mów dalej - zachęciłem go spokojnie.
- Pan Adam poszedł do ambasady. Po dwóch godzinach zacząłem się trochę niepokoić, ale pomyślałem, że może dłużej mu tam zeszło i czekałem dalej. Ale on nie wychodził - znów głos mu zadrżał - i nie wyszedł aż do piątej. Wtedy już byłem pewien, że coś jest nie tak. Poszedłem do bramki tej ambasady i chciałem wejść, ale strażnik zapytał, czy jestem z kimś umówiony. No to ja mu odparłem, że nie i on powiedział, był trochę wkurzony, żebym się zabierał, bo zaraz wezwie policję. Uciekłem wtedy stamtąd i od razu przyjechałem do pana. Panie Pawle! - wykrzyknął młodzieniec rozpaczliwie. - Bardzo się boję o pana Mieszkowskiego. To dobry człowiek, ale trochę postrzelony i... - głos mu uwiązł w gardle i zgasł jak zdmuchnięta świeczka.
- Nie denerwuj się, Maciek - położyłem rękę na jego drżącym ramieniu - dobrze, że do mnie przyszedłeś... Skąd wiesz, że pan Mieszkowski nie siedzi teraz u mnie w domu i nie czeka na nas... Pojedziemy tam natychmiast, a po drodze porozmawiamy... Nie sądzisz, że przyszedł czas, żebyśmy sobie parę rzeczy wyjaśnili?
Maciek skinął głową i powlókł się za mną do wehikułu.
Pierwsze pięć minut jazdy minęło w ciszy, a potem zapytałem poważnie:
- Kim jest pan Mieszkowski i kim jesteś ty? Dlaczego on się tak zachowuje? Czemu udaje szlachcica?
- Powiem panu - przełamał się po chwili młodzieniec - chociaż to wszystko jest objęte tajemnicą lekarską...
- Jesteś lekarzem? - zapytałem naciskając gwałtownie na hamulec, bo z wrażenia o mało nie uderzyłem w tył jadącej przed nami ciężarówki.
- Nie - padła odpowiedź - jeszcze nie, ale mam zamiar iść na medycynę. Na razie jestem tylko pielęgniarzem.
- Pielęgniarzem psychiatrycznym? - domyśliłem się.
Maciek kiwnął głową i znów milczeliśmy przez chwilę.
- Pan Mieszkowski był kiedyś u nas w gminie nauczycielem angielskiego - podjął opowieść młodzieniec. - Bardzo dobrym nauczycielem. I to go zgubiło. Zna pan ten typ? Jest łagodny, nie karze, zależy mu tylko na tym, żeby uczniowie jak najwięcej umieli i potrafili samodzielnie myśleć. Bardziej zachęca niż zmusza...
- Wiem, o czym mówisz - potwierdziłem, myśląc o panu Tomaszu.
- Jak ktoś taki ma szczęście, to uczy w liceum albo na uniwersytecie i wtedy wszystko jest w porządku, ale w podstawówce albo gimnazjum nie ma szans. Uczniowie od razu poczują że jest miękki i wykorzystują to.
- Tak było z panem Mieszkowskim?
- Zgadza się. On im puszczał filmy po angielsku, żeby się osłuchali z językiem, oceniał łagodnie, był wyrozumiały, brał pod uwagę chęci i intencje, zawsze dawał drugą szansę. Wie pan, jak mu odpłacili?
- Domyślam się...
- Zaczęło się od tego, że przestali słuchać, co do nich mówi i odrabiali na jego lekcjach zadania domowe na inne zajęcia. Potem zmusili go, żeby na każdej lekcji puszczał filmy, najpierw komedie romantyczne, a potem horrory. Jak raz się na to zgodził, znalazł się w kleszczach. Był szantażowany przez uczniów, że jeśli powie o tym komukolwiek, to oni doniosą, że pozwalał im oglądać filmy dozwolone od osiemnastu lat. Po pół roku zrobiło się gorzej. Wtedy jego uczniowie naprawdę się rozzuchwalili. Może nie włożyli mu kosza na głowę, ale było blisko... Doszło do tego, że lekcje często przypominały wymiany ognia. Uczniowie rzucali w niego gumkami, ołówkami i zeszytami, on odpowiadał im gąbkami i kredą. Wreszcie, po dwóch latach takiej katorgi, nie wytrzymał.
Jeden z uczniów, największy rozrabiaka w klasie, napisał wypracowanie, w którym aż roiło się od angielskich przekleństw. Widziałem to wypracowanie, słów na „f” i „m” było tam więcej niż innych wyrazów. Jedna z dziewcząt, która uczęszczała do tej klasy, opowiadała mi, że jak Mieszkowski to zobaczył, to najpierw zrobił się czerwony aż po czubki uszu, potem wstał, przeszedł całą klasę do chichoczącego łobuziaka, chwycił go za ucho i wrzeszczącego zaprowadził do swojego biurka, rzucił go na ławkę i wkroił mu drewnianym wskaźnikiem tak mocno, że chłopak, znany w całej szkole twardziel, ryczał jak dziecko. Bił go podobno w strasznym zapamiętaniu, a kiedy skończył, splunął pogardliwie i wyszedł z klasy. Został oczywiście zwolniony, ale na tym się nie skończyło. Ojciec chłopaka, który wziął w skórę, jest policjantem i zabrał synalka na obdukcję, a potem pozwał Mieszkowskiego za znęcanie się nad dzieckiem i zażądał wysokiego odszkodowania. Pan Adam poddał się dobrowolnie karze.
Ponieważ tyłek tego chłopaka wyglądał jak poobijane jabłko i gówniarz nie mógł siadać przez dwa tygodnie, sąd skazał Mieszkowskiego na trzy lata więzienia w zawieszeniu na pięć lat, dziesięcioletni zakaz wykonywania zawodu nauczyciela i dwadzieścia tysięcy grzywny. Musiał sprzedać dwa portrety z kolekcji, żeby zapłacić.
- Wtedy Mieszkowski się załamał?
- Mniej więcej... To było jakieś trzy lata temu. Pan wie, moja rodzina sąsiaduje z panem Adamem. Jak to na wsi, widzimy jedni u drugich co się dzieje. I pewnego ranka Mieszkowski wyszedł z domu przebrany w kontusz, poszedł do stajni, osiodłał konia i zaczął tak jeździć po wsi, wzywając ludzi do opamiętania i życia według dawnych obyczajów, a czynił to językiem stylizowanym na szlachecki. Ludzie oczywiście zaczęli się z niego naśmiewać, niektórzy co zuchwalsi podchodzili do konia i szarpali Mieszkowskiego za poły żupana, za pas, próbowali zrzucić jeźdźca z siodła. Przez parę minut znosił to ze stoickim spokojem, ale później odezwał się w nim temperament przodków i chlasnął jednego z drugim płazem szabli. Niestety, w zamieszaniu lekko kogoś zranił, jakiś „życzliwy” zadzwonił po pogotowie psychiatryczne i pan Mieszkowski trafił do szpitala.
- Mogę zapytać, co u niego stwierdzono?
- Z tym był właśnie problem. Pozornie wszystko wskazywało na ostry atak schizofrenii. Opowieści o postaci szlachcica, którą wymyślił sobie Mieszkowski trzymały się kupy, ale wszyscy psychiatrzy, którzy z nim rozmawiali, twierdzili, że coś jest nie tak. Nie potrafili dokładnie powiedzieć, o co im chodzi, ale wszyscy mówili coś bardzo dziwnego...
- To znaczy?
- Jeden z nich twierdził, że „Mieszkowski nie ma w oczach szaleństwa”, inny, że „pacjent nie pasuje do szpitala psychiatrycznego”, specjalista z Warszawy powiedział, że „terapia byłaby wysoce niewskazana”...
- Dziwne wypowiedzi jak na specjalistów...
- Prawda? Oni sami się im dziwili. Ale ponieważ Mieszkowski zranił jedną osobę szablą, a wcześniej sprał tego chłopaka, nie można go było tak po prostu wypuścić bez obserwacji. Postanowiono zatem, że zostanie w szpitalu na pół roku. Pomagałem lekarzowi, który się nim zajmował.
- Jakie były wasze wnioski?
- Wyszło nam, że Mieszkowski doznał załamania nerwowego i uczucie poniżenia próbował złagodzić agresją wobec największego łobuza.
- A czemu zamienił się w szlachcica?
- Po pierwsze, ma szlacheckie korzenie. Po drugie, w czasach baroku kary cielesne były aprobowane, a Mieszkowski szukał zemsty na krnąbrnych uczniach, więc jako szlachecki bakałarz mógłby ją wywrzeć. Poza tym wycofanie się do świata młodszego o trzysta lat, świata, w którym życie było prostsze, w którym nazwisko Mieszkowskich coś znaczyło, było ucieczką od niezrozumiałej, gardzącej Mieszkowskimi współczesności. Okazało się też, że reaguje agresywnie tylko zaczepiony, a poza tym łatwo jest go obłaskawić przyjmując szlachecką konwencję i przyznając tym samym, że to nie on jest szalony, ale świat. Widział pan zresztą...
- Jak został pan jego hajdukiem?
- To bardzo proste. Po półrocznej obserwacji zebrało się konsylium, które stwierdziło, że Mieszkowski nie jest groźny dla społeczeństwa i może być wypuszczony na wolność. Pod jednym wszakże warunkiem. Ktoś musiał nad nim nieustannie czuwać. Przez te pół roku zżyłem się już z panem Adamem, więc się zgłosiłem na ochotnika. Lekarze wyrazili zgodę i przebywałem u niego jako pracownik szpitala. Żeby panu Mieszkowskiemu łatwiej było zaakceptować nadzór, urządziliśmy to tak, że mój ojciec poszedł do niego i zaproponował oddanie mnie do „terminu”. Mieszkowski się zgodził i od tamtego czasu jestem jego sługą powiernikiem i przyjacielem.
- Uważa pan, że on naprawdę oszalał? - zapytałem.
- Bo ja wiem - zastanowił się Maciek. - Byłem o tym święcie przekonany przez pierwsze pół roku...
- Co sprawiło, że zmienił pan zdanie?
- Znalazłem w gabinecie Mieszkowskiego książkę.
- Jaką?
- „Trylogię nowojorską” Paula Austera. Czytał pan?
- Jeszcze nie, ale słyszałem, że dobra.
- Znakomita. Przeczytałem ją, bo była zupełnie inna od reszty lektur pana Mieszkowskiego. On normalnie siedział w starych, zakurzonych księgach, które kupował w antykwariatach albo czytał reprinty. Jakieś stare pamiętniki, poradniki, wiersze po łacinie. A tu nagle książka z XX wieku w kolorowej okładce! Znalazłem ją za szafą, kiedy sprzątałem gabinet. Ale nie spadła tam przypadkiem, bo nie była zakurzona.
- Mieszkowski ją tam chował przed panem?
- Na to wygląda.
- Dlaczego to robił?
- Myślę, że pewien fragment tej książki jest kluczem do zrozumienia jego przemiany. W jednym z opowiadań jest tam mowa o Don Kichocie. Przyzna pan, że w gruncie rzeczy pan Mieszkowski ma wiele wspólnego z tą postacią. Tak samo jak Don Kichot zanegował teraźniejszość i wybrał życie w innym czasie. Pozwoli pan, że mu zacytuję fragment z Austera, w którym bohaterowie zastanawiają się, dlaczego to zrobił. Jest tak ważny, że czytałem go wiele razy i umiem na pamięć:
- Ale nie wyjaśnił pan jeszcze, po co w ogóle ktoś taki jak Don Quichote zburzył swoje spokojne życie i wdał się w zawiłą mistyfikację.
- To właśnie jest najciekawsze. Moim zdaniem zrobił to dla eksperymentu. Chciał zbadać łatwowierność swoich bliźnich. Czy można łgać światu w oczy, z całą powagą wmawiać mu bzdury? Twierdzić, że wiatraki są rycerzami, miednica cyrulika - hełmem, a kukiełki - żywymi ludźmi? Czy zdoła skłonić otoczenie, żeby mu przytaknęło, nawet jeśli nie da wiary jego słowom?
Inaczej mówiąc, kiedy wreszcie ludzie przestaną tolerować bluźnierstwa, które dostarczają im rozrywki? Odpowiedź jest oczywista, prawda? Nigdy.
* * *
Byliśmy przed domem. Jak na komendę wypadliśmy z wehikułu i popędziliśmy do mieszkania. Mieszkowskiego nie było. Nic też nie wskazywało na to, żeby odwiedzał mieszkanie od rana. Maciek zarzekał się, że ubrania i sprzęty leżały na swoich miejscach.
- Zresztą to ja mam klucz - dodał z niepokojem w oczach.
Stałem w korytarzu, spoglądając w podłogę, z ręką na czole. Bolała mnie głowa, a musiałem działać. „Co robić?” - myślałem.
- Może najpierw sprawdzimy w ambasadzie? - zaproponował nieśmiało Maciek.
- Dużo ryzyko - odpowiedziałem przygryzając wargi - nasi wrogowie zorientują się, że pan Adam nie działał sam ...
Podniosłem głowę i napotkałem wzrok Maćka. Pełen wyrzutu i niedowierzania.
- Ale masz rację - dodałem szybko. - Lepiej będzie, jak ty zadzwonisz. Mnie mogą znać.
* * *
- Pan Kosanović? - Maciek zaskakująco szybko przebił się przez zasieki centralek i sekretariatów, jaki chronią bardzo ważne osoby w najróżniejszych instytucjach przed nawałą natrętnych interesantów. - Witam, sir. Nazywam się Robert Chesterfield. Mój brytyjski krewny, sir Walter był dzisiaj u pana. Miał wrócić na kolację o osiemnastej trzydzieści, a wciąż go nie ma... A on nigdy się nie spóźnia, to prawdziwy dżentelmen... Był u pana? O której wyszedł?... Tak, tak, dziękuję... Nie będę pana dłużej niepokoił. Miłego wieczoru, sir. Tak, jeśli tylko zdołam, sir... Dobranoc - Maciek odłożył słuchawkę.
- Kosanović kłamie - stwierdził - powiedział mi, że pan Adam wyszedł z ambasady o czternastej. A przecież o tej porze stałem tam na ulicy. Czy wyobraża sobie pan, że był na tyle bezczelny, żeby zaprosić mnie na przyjęcie w przyszłym tygodniu...
- A może jednak nie zauważył pan, jak Mieszkowski opuszczał budynek? Nie odchodził pan z posterunku?
- Ani na chwilę. Przysięgam! - Maciek położył rękę na piersi.
- Wierzę panu. Ale nie zaszkodzi obdzwonić szpitali. Zajmie się pan tym? - zapytałem, a kiedy skinął w potwierdzeniu, dodałem: - Ja w tym czasie załatwię jeszcze jedną sprawę...
Zostawiłem w kuchni Maćka, który z książką telefoniczną rozłożoną na stole obdzwaniał kolejne szpitale i poszedłem do pokoju. Przed minutą wpadła mi do głowy pewna myśl. Z pozoru wyglądała na całkowite nieprawdopodobieństwo, a jednak nie dawała mi spokoju. Musiałem wiedzieć. A jedyną osobą która mogła mi w tym pomóc, był generał Skorliński. Sięgnąłem po komórkę, zadzwoniłem do niego i opowiedziałem o swoich podejrzeniach.
- Mam kolegę w MSZ - ecie - odparł generał. - Myślę, że da się to zrobić... Jak tylko zdobędę zdjęcie, poślę je panu e - mailem i dam sygnał.
- Dziękuję, generale, nawet nie wie pan, jakie to ważne.
- I nie chcę wiedzieć. Dyplomaci to wrażliwe bestie. Gdyby się dowiedzieli... Minister zmyłby mi głowę... Mogliby mnie zdegradować - przy tych ostatnich słowach się już śmiał. Krótkim, nerwowym, przytłumionym śmiechem. - No, ale nie będzie chyba aż tak źle... - westchnął. - Aż mnie skręca, że nie mogę czynnie panu pomóc, ale niech pan pamięta, że zawsze jestem w odwodzie...
Pożegnałem się i poszedłem do kuchni. Maciek ciągle dzwonił i ciągle nie mógł znaleźć Mieszkowskiego. Zrobiłem nam kanapki i herbatę. Z trudnością zmusiłem Maćka, żeby przełknął kilka kęsów. Sam też zjadłem tylko tyle, żeby zaspokoić głód, a potem żułem powoli wiejską kiełbasę, wpatrując się w stos kanapek, którego nie miał kto zjeść. Nienawidziłem takich chwil.
Momentów, kiedy zrobiło się już wszystko, doszło do miejsca, gdzie trop się urywał, gdzie był mur, którego nie dało się przebić, nawet jeśli waliłoby się w niego głową kiedy nic nie zależy od nas i musimy czekać na pomoc z zewnątrz, siedząc bezczynnie.
Na szczęście pomoc przyszła szybko. Zgodnie z obietnicą, po jakiejś godzinie odezwał się telefon. SMS od Skorlińskiego:
Jak zwykle intuicja pana nie zawiodła. Proszę zajrzeć na skrzynkę. Niestety, nie mogę nic zrobić, bo ma immunitet.
Pozdr. Skor.
Popędziłem do komputera. Maciek, zaciekawiony, ruszył za mną. Kilkadziesiąt sekund, podczas których ładował się system, wydawało się wiecznością. Drżącą, spoconą ręką naprowadziłem kursor na ikonkę poczty. Otworzyłem wiadomość od Skorlińskiego i dwa razy kliknąłem na załącznik. Pokazała się fotografia.
Aż westchnąłem, kiedy zobaczyłem, kogo ona przedstawia.
- Wie pan, kim jest ten gość? - zapytał stojący za moimi plecami Maciek.
- Tak - odpowiedziałem. - To attache kulturalny ambasady Serbii, Sava Kosanović jr. Znany również w pewnych kręgach jako Człowiek - Góra.
* * *
Plan był prosty.
Pojechać pod ambasadę Serbii, zaczekać, aż Kosanović wyjdzie lub wyjedzie z budynku i pojechać za nim. Ambasada Serbii ma swą siedzibę na rogu ulic Rolnej i Niedźwiedziej na Mokotowie. Zajmuje część długiego budynku mieszkalnego o nowoczesnym, ale przyjemnym dla oka wyglądzie, z beżowymi ścianami, ceglanymi wstawkami na brzegach i brązowych dachach. Balkony mają balustrady z giętego żelaza, ponad ceglanym niskim murkiem wznoszą się czarne stalowe pręty i kuliste latarnie, które rozświetlały teraz wczesnowieczorny mrok.
Zaczailiśmy się po drugiej stronie, by mieć dobry widok zarówno na wejście od ulicy Rolnej, jak i wyjazd z podziemnego garażu od ulicy Niedźwiedziej.
Przez pierwsze dwie godziny nic się nie działo i początkowy entuzjazm całkowicie nas opuścił. Oczy kleiły się nam ze zmęczenia.
- Ktoś wyjeżdża! - syknął Maciek.
Spojrzałem w stronę ambasady. Żelazna brama garażu otwarła się i wyjechała z niej powoli lancia na błękitnych, dyplomatycznych numerach rejestracyjnych. Chwyciłem lornetkę i przyłożyłem ją do oczu. Chwilę błądziłem po drzewach, samochodach zaparkowanych przy Niedźwiedziej i ścianach budynku, aż wreszcie, w świetle jednej z kulistych latarni dostrzegłem twarz kierowcy.
- To on - powiedziałem i przekręciłem kluczyk w stacyjce. Wehikuł zawarczał.
Tymczasem Kosanović wytoczył wóz na Rolną i zaczął sunąć w górę, w stronę Alei Wilanowskiej. Odczekałem minutę i ruszyłem za nim. Nie było wielkiego ruchu, więc z łatwością zidentyfikowałem tylne światła lancii i trzymałem kurs za nią. Po chwili skręciliśmy w lewo i wjechaliśmy na dwupasmową Aleję Wilanowską. Kosanović albo nie zdawał sobie sprawy z pościgu, albo czuł się bardzo pewnie, bo jechał spokojnie, bez zrywów, jakby zupełnie nie chciał nas zgubić. Przecięliśmy Puławską i Wołoską, a ja zacząłem się domyślać, dokąd jedziemy.
Kolejna zmiana kierunku utwierdziła mnie w przekonaniu, że mam rację, bo Kosanović odbił znów w lewo i ruszył w dół ulicą Żwirki i Wigury. Jechał na lotnisko!
Człowiek - Góra zaparkował po chwili przed szpetnym pseudonowoczesnym terminalem numer jeden. Stanęliśmy kilka metrów od niego i patrzyliśmy co robi. Ubrany w elegancki garnitur, wysiadł i otworzył bagażnik. Z wyraźnym trudem wyciągnął z niego ogromną walizę z zamkiem zapieczętowanym nalepką, na której był napis: „Bagage diplomatique”. Spojrzałem na Maćka.
Pomyśleliśmy o tym samym, bo mój towarzysz powiedział:
- Pan Adam...
Najłatwiej byłoby podejść i siłą zmusić Kosanovića do otwarcia walizki. Znałem jednak determinację tego człowieka i wiedziałem, że zmuszenie go do czegokolwiek, nawet wespół z Maćkiem, nie byłoby łatwą sprawą. Mogłem oczywiście wezwać policjanta i oskarżyć Kosanovića o to, że ma w walizce żywego człowieka, ale ten zaraz wykpiłby się swoim immunitetem dyplomatycznym, a szeregowy policjant na pewno by nie protestował przeciwko takiemu argumentowi. Była tylko jedna szansa i miałem zamiar z niej skorzystać.
- Idź za nim i spróbuj się dowiedzieć, dokąd leci - powiedziałem do Maćka.
Hajduk - pielęgniarz wyskoczył z wozu i po chwili zniknął za drzwiami otwieranymi fotokomórką przez które przed chwilą przeszedł Kosanović.
Ja zaś musiałem po raz kolejny poprosić o pomoc generała Skorlińskiego...
Maciek wrócił po kwadransie. Musiała się w nim obudzić żyłka detektywistyczna, bo policzki miał rozpalone, a oczy skoncentrowane.
- Kosanović leci do Nowego Jorku - powiedział konspiracyjnym szeptem, chociaż wokół nas warczały silniki samochodów, trąbiły klaksony, przekrzykiwali się ludzie. - Samolot odlatuje za półtorej godziny. Odprawa zaczyna się za dwa kwadranse.
- Co robi teraz Kosanović?
- Kupił gazety i poszedł do kawiarni. Zamówił kawę z ciastkiem. Czyta.
- Dobrze się spisałeś - pochwaliłem go, włączyłem radio i wyciągnąłem się w fotelu.
Przymknąłem oczy. Byłem naprawdę bardzo zmęczony.
- I co? - usłyszałem obok siebie rozgniewany głos Maćka: - Będzie pan tak siedział i czekał, aż ptaszek nam ucieknie. Nie pójdziemy z nim porozmawiać?
Otworzyłem oczy. Na twarzy mojego towarzysza był gniew, rozżalenie i chęć działania. Zdałem sobie sprawę z pewnej rzeczy i powiedziałem:
- Po pierwsze: czas już chyba skończyć z tym „panem”. Mów mi po imieniu. Po drugie: co nagle, to po diable. Oczywiście, że porozmawiamy z Kosanovićem, ale nie sami. Jak to sobie wyobrażasz? Podejdziemy do niego, zapytamy, czy możemy się przysiąść, a potem oskarżymy, że porwał człowieka i próbuje przemycić go w bagażu dyplomatycznym do Stanów? W najlepszym razie nas wyśmieje...
- Na kogo czekamy? - zapytał Maciek.
- Na kawalerię - odpowiedziałem i odchyliwszy się na fotelu, znów przymknąłem oczy.
Generał Skorliński nie dał mi zbyt długo cieszyć się odpoczynkiem. Już po kwadransie zapukał w okienko wehikułu. Widok jego wąsatej twarzy ucieszył mnie, podniósł na duchu i pozwolił uwierzyć, że nie wszystko stracone. W towarzystwie generała i trójki nieumundurowanych agentów weszliśmy do przestronnego wnętrza terminala. Jeden z policjantów odłączył się od nas i pomaszerował w kierunku stanowisk celników. My zaś poszliśmy do kawiarni, którą wskazał Maciek.
Kosanović siedział na swoim miejscu. Popijał powoli kawę i czytał rozłożonego na stoliku „Heralda”. Musiał poczuć, że się w niego wpatrujemy, bo podniósł oczy znad gazety, ale nie zareagował na nasz widok i znów pogrążył się w lekturze. Skorliński posłał dwóch policjantów, którzy podeszli do niego i powiedzieli coś szeptem, jednocześnie dyskretnie pokazując odznaki.
Kosanović wyciągnął z kieszeni paszport i podsunął im pod nos, agenci przytaknęli, a potem przez chwilę coś mu tłumaczyli. W tym czasie olbrzym posłał w moją stronę spojrzenie, którego, nawet przy najlepszych chęciach, nie można było uznać za „dyplomatyczne”. W końcu złożył z niecierpliwością gazetę, wstał i poszedł z agentami. Przechodząc obok, nie zaszczycił nas nawet spojrzeniem.
- Idziemy! - powiedział nerwowo Skorliński i ruszył za agentami i Kosanovićem. - Mam nadzieję, że się pan nie pomylił, panie Pawle - spojrzał na mnie.
- Jestem pewien - odrzekłem z przekonaniem, chociaż spokojne zachowanie dyplomaty trochę mnie zaniepokoiło.
Kilka chwil później staliśmy z Maćkiem w rogu zatłoczonego pokoiku pomalowanego na biało, którego jedyne wyposażenie stanowił duży stół i dwa krzesła. Oprócz nas w pokoju znajdowali się generał Skorliński i jego trzech agentów, dwóch celników w mundurach i Sava Kosanović junior. Na stole leżała jego walizka. Niecierpliwość zżerała mnie i Maćka, czego nie można był powiedzieć o reszcie, bo policjanci zachowywali profesjonalny spokój, Człowiek - Góra przybrał minę obrażonego niewiniątka, a celnicy byli przerażeni, jakby walizka była puszką Pandory, z której po uchyleniu wieka wyskoczą wszystkie nieszczęścia, ciemności zakryją niebo, a oni osobiście będą prześladowani przez Harpie do końca swoich dni.
- Domyślam się, panie generale - powiedział Kosanović niskim głosem, który miał świadczyć, że z trudnością trzyma gniew na wodzy - że ma pan poważny powód i odpowiednie papiery, które usprawiedliwiają zatrzymanie dyplomaty na granicy i rewizję jego bagażu.
- Oto zarządzenie szefa Służby Celnej - Skorliński podetknął Kosanovićowi jakąś kartkę pod nos. - Dla porządku informuję, że ma pan prawo odmówić otwarcia bagażu. Zostanie on wówczas niezwłocznie przetransportowany na teren ambasady Republiki Serbii.
Wstrzymaliśmy oddech. Wszystkie nasze wysiłki spaliłyby na panewce, gdyby Człowiek - Góra zdecydował się na taki krok. On tymczasem spokojnie przeczytał dokument i rzekł z ironią:
- Według tego pisma jestem podejrzewany o przemyt człowieka. Mogę dowiedzieć się, na jakiej podstawie?
- Otrzymaliśmy doniesienie od wiarygodnego świadka...
- Ach tak! - udał zdziwienie Kosanović i odwróciwszy się, posłał mi mordercze spojrzenie.
- Jaka jest pańska decyzja? - zapytał zdecydowanym tonem Skorliński - Zgadza się pan na rewizję czy odwozimy bagaż?
- Wie pan, generale, że jeśli nie ma w tej walizce człowieka - powiedział cicho Kosanović - będzie to największa pomyłka w historii polskiej policji? Pomyłka, za którą zapłaci pan, a nie pański informator...
- Pracuję w tym zawodzie wystarczająco długo, żeby zdawać sobie sprawę z konsekwencji moich działań, panie Kosanović - odrzekł Skorliński, którego zupełnie nie przestraszyły słowa dyplomaty. - Proszę podjąć decyzję.
- Nie mam nic przeciwko rewizji, bo jestem człowiekiem uczciwym i niczego nie ukrywam - powiedział wyniośle Kosanović i zrobił gest, który miał być chyba zachętą, ale sprawił, że celnicy cofnęli się o krok i zrobili jeszcze bardziej wystraszone miny.
- Panowie - zwrócił się do nich generał - proszę otworzyć walizkę.
- Ale... - powiedział jeden z nich - to jest bagaż dyplomatyczny, a ten pan ma paszport wydany przez ambasadę. Ustawa zabrania nam...
- Ta sama ustawa nakazuje - generał nie mówił, lecz wydawał rozkaz - by w razie uzasadnionych podejrzeń i na pisemne zarządzenie odpowiednich organów dokonać rewizji. Otwórzcie walizkę, panowie! - w jego głosie słychać już było zniecierpliwienie.
Celnicy nie mieli wyboru. Zdjęli nalepkę, odsunęli zamek i uchylili klapę.
Zimny dreszcz przeszedł mi po spoconych plecach. W walizce nie było pana Mieszkowskiego.
Cały bagaż Kosanovića stanowiły zafoliowane paczki dokumentów formatu A4. Celnicy wypakowali kilka paczek, a kiedy dotarli do dna, jeden z nich zwrócił się do Skorlińskiego:
- Panie generale, obawiam się, że tu nie ma żadnego człowieka.
- Zapakujcie w takim razie walizkę z powrotem - rzekł do nich zdenerwowany Skorliński, a potem odwrócił się do Kosanovića. - Bardzo mi przykro, że tak wyszło, ogromnie pana prze...
- Proszę sobie oszczędzić hipokryzji - uciął ostro attache. - Mój samolot i tak już odleciał. Niech pańscy ludzie odniosą moją walizkę do samochodu, który zaparkowałem przed wejściem. I jeszcze jedno - oczy Człowieka - Góry się zwęziły a jego głos przeszedł w najbardziej zjadliwy rodzaj szeptu - kiedy tylko dotrę do ambasady, wyślę notę protestacyjną do polskiego MSZ - u, a jutro osobiście porozmawiam z moim dobrym przyjacielem ministrem spraw wewnętrznych o pańskim dzisiejszym wyczynie. A teraz żegnam panów - skłonił się kurtuazyjnie i wyszedł trzaskając drzwiami.
Już miałem podejść do Skorlińskiego, ale zauważyłem, że generał mówi bezgłośnie, przez zaciśnięte usta: „Później” i znacząco strzela oczami w kierunku drzwi. Wyszedłem więc, a Maciek za mną.
- Daliśmy się za bardzo ponieść emocjom - mówiłem do niego, idąc przez halę terminala, w kierunku wyjścia - musieliśmy coś przegapić...
- Dobrze wiesz, że pan Mieszkowski był albo ciągle jeszcze jest w tej ambasadzie - rzekł z nutką wyrzutu Maciek.
Nic na to nie odpowiedziałem, bo byliśmy już na zewnątrz i zauważyłem lancię Kosanovića. Attache siedział już za kierownicą, ale nie odjeżdżał. Wpatrywał się w nas. Czyżby czekał?
Podbiegłem do okna od strony kierownicy i rzuciłem złośliwie, wiedząc, że sprowokowanie przeciwnika przynosi czasem doskonałe efekty:
- I co? - ironizowałem lekkim tonem. - Nie odleciał pan dzisiaj do Stanów?
- Ja nie... - położył akcent na pierwszy wyraz i uśmiechnął się, mrużąc oczy jak krokodyl.
Potem zamknął okno i odjechał, zostawiając mnie osłupiałego na chodniku.
- Co on ci powiedział? - dopytywał się Maciek, który już mnie dogonił.
- Obawiam się, drogi przyjacielu - odpowiedziałem z goryczą - że pan Kosanović z łatwością wystrychnął nas wszystkich na dudka...
- I tak po prostu pozwoliłeś mu odjechać?! - wrzasnął Maciek, kiedy wyjawiłem mu moje podejrzenia.
Jechaliśmy do mojej kawalerki. Pomocnik pana Mieszkowskiego był na mnie tak wściekły, że gdybym nie trzymał rąk na kierownicy wehikułu, rzuciłby się na mnie z pięściami.
- A co miałem zrobić? - próbowałem tłumaczyć. - Pójść do Skorlińskiego i powiedzieć, że to była tylko zasłona dymna, że w samolocie, którym miał lecieć Kosanović, siedzi teraz jakiś inny dyplomata, a w jego bagażu znajduje się Adam Mieszkowski. Generał nawet by mi uwierzył, znamy się nie od dziś, ale sytuacja, w której go postawiłem, wiąże mu ręce. I o to właśnie chodziło Kosanovićowi.
- W takim razie może powinniśmy zawiadomić Amerykanów, że leci do nich jakaś podejrzana przesyłka? - moje argumenty trafiły do Maćka, ale ciągle nie mógł się pogodzić z tym, że jesteśmy bezsilni.
- Czy jeszcze nie rozumiesz, Maciek, z jak sprytnymi ludźmi mamy do czynienia? Nie znamy nawet nazwiska tego kuriera. Poza tym Kosanović mógł posłać kilku dyplomatów dla zmyłki, a nawet, i to pewnie jest najbliższe prawdy, pan Adam znajduje się bagażu dyplomaty jakiegoś innego kraju.
- A więc - w oczach Maćka pojawiła się chęć zemsty - złapmy Kosanovića i wyciągnijmy z niego wszystko, co wie.
- Z niego nie da się niczego wyciągnąć - odpowiedziałem. - A już na pewno nie siłą.
Maciek opuścił głowę i zapadł się w fotelu. Zrobiło mi się przykro, że podciąłem skrzydła jego młodzieńczego zapału, ale nie miałem wyjścia. Jeśli chciałem wydrzeć pana Mieszkowskiego i mojego szefa z łap Zakonu Płonącego Miecza, musiałem działać na zimno. Wcześniej dałem się ponieść emocjom i efekty były opłakane.
* * *
- Nie jest tak źle - próbowałem pocieszyć osowiałego Maćka, kiedy siedzieliśmy już w domu przy herbacie - wiemy przynajmniej, gdzie szukać pana Mieszkowskiego.
- Tak - prychnął mój towarzysz wzruszając ramionami - w trzystumilionowym kraju. To jak szukanie igły w stogu siana.
Miał rację, ale nie do końca. Wiedziałem już, jak zawęzić obszar poszukiwań, ale do tego potrzebowałem pewnej książki. Zostawiłem więc naburmuszonego młodzieńca w kuchni, a sam wszedłem do Internetu. Miałem szczęście. Na jednej z aukcji udało mi się dostać interesujący mnie tytuł i po zajadłej licytacji kupiłem go. Zapłaciłem dwieście złotych za książkę, która normalnie kosztuje trzydzieści, ale mnie zależało na tym, żeby móc ją odebrać jak najszybciej, najlepiej rano, a sprzedawca mieszkał niedaleko Warszawy i po telefonicznej konsultacji zgodził się, żebym przyjechał jutro o dziewiątej. Zaciekłość mojego aukcyjnego rywala skłoniła mnie do spiskowych podejrzeń, że o książkę konkurował ze mną sam Sava Kosanović junior, ale zaraz odrzuciłem taką myśl.
O dwudziestej trzeciej zadzwoniłem do generała Skorlińskiego i przeprosiłem, że wpakowałem go w kłopoty. O dziwo, policjant wcale nie był na mnie wściekły:
- Mamy kilkanaście takich spraw rocznie - bagatelizował zajście na lotnisku. - Dyplomaci zawsze się tak nadymają i grożą kiedy otwiera się ich bagaż... Jest potem trochę zamieszania, papierkowej roboty i tak dalej, ale za dwa dni będzie po sprawie. Poza tym wierzę, że Kosanović miał z tym coś wspólnego.
- Mówił, że zna ministra... - martwiłem się.
- Ja znam go lepiej - powiedział Skorliński. - Był kiedyś, jako burmistrz pewnego miasta, oskarżony o machlojkę finansową. Wszystkie dowody wskazywały na niego, ale ja odkryłem, że nie był winny i znalazłem sprawcę. Jak pan myśli? W czyją wersję uwierzy minister?
- W takim razie cieszę się - odetchnąłem z ulgą że przynajmniej Skorliński wyjdzie z tej sprawy bez uszczerbku. - A czy nie można by...?
- Zrobiłem co się dało - zrozumiał w lot generał - powiadomiłem już Amerykanów. Jeśli się odezwą, zaraz dam panu znać. Poza tym jak tylko sprawa trochę przyschnie, wezmę tego Kosanovića na przesłuchanie...
Poprosiłem jeszcze generała o umożliwienie mi jutro po południu widzenia z Panem Samochodzikiem i pożegnaliśmy się.
Nie powiedziałem Maćkowi o kontaktach generała z Amerykanami (żeby nie robić mu zbędnych nadziei), więc był na mnie obrażony przez cały wieczór i już nie rozmawialiśmy. Nie chciało mi się spać, poza tym zżerał mnie niepokój i poczucie odpowiedzialności za los Mieszkowskiego. Siedziałem więc przed komputerem szukając kolejnych tropów i rozważając dalsze ruchy, ale nic nowego nie wymyśliłem. Nawet nie pamiętam, kiedy głowa opadła mi na piersi i zasnąłem.
* * *
Obudziłem się z tym nieprzyjemnym uczuciem, którego doznaję zawsze, gdy zdarzy mi się spać w ubraniu. Spojrzałem na telefon. W nocy przyszedł SMS, w którym generał informował, że Amerykanie nie znaleźli Mieszkowskiego.
Wziąłem szybki prysznic i pojechałem po książkę kupioną wczoraj na aukcji. Potem wróciłem jeszcze do domu. Maciek już wstał i siedział zamyślony nad poranną kawą. Nawet się nie przywitał.
- Chcesz pomóc w znalezieniu pana Mieszkowskiego? - zapytałem.
Chwila milczenia, a potem kiwnięcie głową.
- Czytasz po angielsku?
- Przez rok pracowałem w Londynie - wykrztusił wreszcie Maciek, ciągle obrażony.
- Oto biografia Nikoli Tesli - podałem mu zakupioną rano książkę w zielonej obwolucie, na której przedstawiono Teslę, trzymającego w ręku bulwiastą żarówkę. - Zakon Płonącego Miecza, który porwał twojego przyjaciela, ma wiele wspólnego z tym człowiekiem. Jeden z jego członków, Człowiek - Góra, jest najprawdopodobniej krewnym Tesli. Pana Mieszkowskiego uprowadzono do Stanów Zjednoczonych. Przypuszczam, że to właśnie tam ma swoją główną siedzibę Zakon Płonącego Miecza. Mam zamiar wyruszyć tam i go odnaleźć - Maciek patrzył tak jakby sam dziwił się, że tak źle mnie wczoraj oceniał - ale nie będę szukał w ciemno. Twoim zadaniem jest przeczytać tę biografię i wypisać wszystkie miejsca, w których mieszkał i pracował Nikola Tesla.
* * *
- To czyste szaleństwo! - zaoponował pan Tomasz, wstając z krzesełka, kiedy podczas widzenia po męczącym dniu pracy (minister zatroszczył się o to, żebym się nie nudził i zawalił mnie papierkową robotą) i zrelacjonowaniu sprawy poręczenia społecznego (Pan Samochodzik bardzo się ucieszył) opowiedziałem mu o zamiarze wyjazdu do Stanów. - Sprawdzenie wszystkich śladów zajmie ci miesiące, a i tak nic nie znajdziesz.
- Muszę to zrobić...
- Nic nie musisz - w głosie szefa pojawił się ojcowski ton. - Mieszkowski jest dorosły. Wiedział, w co się pakuje. Przecież nie zmuszałeś go, żeby lazł do Kosanovića.
Pan Samochodzik chodził nerwowo po małej celi. Gdybym go nie znał, mógłbym pomyśleć, że jest nieczuły i nic go nie obchodzi los Mieszkowskiego, ale wiedziałem, że te słowa dyktował mu jego lęk o mnie.
- To nic nie zmienia. Mogłem mu nie opowiadać o całej tej sprawie i nie prowokować go.
Pan Tomasz zatrzymał się na chwilę. Przymknął oczy, westchnął i zapytał:
- Ile masz pieniędzy?
- No cóż... - trochę zaskoczony podsumowałem na poczekaniu swoje oszczędności i przeliczyłem je na amerykańską walutę. - Będzie tego ze dwa tysiące dolarów, a jak sprzedam aparat i trochę sprzętu turystycznego, to uzbiera się jeszcze pięćsetka.
- Za mało - zawyrokował szef i zdjął z szyi łańcuszek, na którego końcu wisiał klucz. - Do konta dostępu nie mam, ale zostały mi zaskórniaki. Pójdziesz do mojej kawalerki... - wyciągnął w moją stronę rękę z kluczem.
- Nie ma mowy, szefie... - próbowałem protestować.
- Pójdziesz do mojej kawalerki... - pan Tomasz wcisnął mi do ręki klucz. - W trzecim tomie encyklopedii powszechnej jest trochę pieniędzy...
- Dzięki, szefie - tyle tylko zdołałem wykrztusić.
Pan Samochodzik na chwilę odwrócił twarz, a potem znów spojrzał na mnie i rzekł:
- A teraz powiedz mi, kiedy wyjeżdżasz.
- Pojutrze. Jeden dzień starczy, żeby wszystko załatwić.
Rozmowa zeszła na lżejsze tematy. Pan Tomasz opowiadał mi o swoich więziennych perypetiach, a ja zrelacjonowałem mu konkurs na dyrektora departamentu, bójkę z Kobyłką i wreszcie decyzję ministra. Szef próbował przybrać poważną i wyrażającą naganę minę, ale oczy go zdradzały. Widać było w nich satysfakcję, że Kobyłka nie dopiął swego. Nie wiedziałem, czy w natłoku przygotowań do wyjazdu zdołam go jeszcze jutro odwiedzić, więc pożegnaliśmy się serdecznie.
- Dziękuję ci bardzo za wszystko i powodzenia - rzekł ściskając mi rękę pan Tomasz. - Aha! I uważaj w tej Ameryce na colę, hot - dogi i hamburgery. Kiedy już się to wszystko skończy, nie chcę mieć współpracownika, który dostanie zadyszki po przebiegnięciu kilku metrów!
* * *
Cały następny dzień zajęły mi przygotowania. Rano odwiedziłem komis i spieniężyłem wszystkie wartościowe ruchomości. Po powrocie do domu wyciągnąłem z szafy niewielką skórzaną walizkę i załadowałem do niej rzeczy potrzebne w drodze. Oprócz ubrań, akcesoriów toaletowych i pieniędzy, zapakowałem książkę Margaret Cheney o Tesli i raport sporządzony przez Maćka.
Naprawdę przyłożył się do zadania. W liczącym kilka stron opracowaniu znalazło się streszczenie książki (miałem je zamiar przeczytać w samolocie) i dokładny wykaz miejsc związanych z wynalazcą w którym znalazły się między innymi nowojorskie adresy jego laboratoriów i hoteli, gdzie mieszkał, Niagara Falls, Colorado Springs, Long Island. Wbrew pozorom nie było tego aż tak wiele, jak się obawiałem.
Musiałem jeszcze załatwić sobie zwolnienie lekarskie, bo przecież miałem półroczny szlaban na urlopy w pracy.
Na forum dotyczącym służby zdrowia sprawdziłem, co trzeba zrobić i poszedłem do pewnej przychodni, którą doradzili mi internauci. Zbliżając się do rejestracji, pomyślałem: „Tak potępiasz de Hoocha, Pawle, a sam stosujesz jego metody, robiąc coś złego dla wyższego celu...”
Czując jak palą mnie ze wstydu uszy, powiedziałem do kobiety w pielęgniarskim czepku:
- Dzień dobry pani. Bardzo pilnie potrzebuję zwolnienia L - 4 - wymieniając nazwę druku, mrugnąłem okiem. - Dzisiaj rano strasznie rozbolało mnie gardło...
Pielęgniarka zrozumiała i skierowała mnie do jednego z internistów, który, ujrzawszy butelkę bursztynowego Martella, wystawił mi papier pozwalający nie przychodzić do pracy przez miesiąc.
* * *
- Wie pan, że w ministerstwie są teraz dwa obozy - rzekła konfidencjonalnym szeptem pani Halinka z kadr, kiedy wręczyłem jej zwolnienie - jeden uważa, że skrzywdził pan Kobyłkę, drugi sądzi, że mu się należało i popiera pana.
- A do którego pani należy? - spytałem półserio, chociaż dobrze znałem poglądy naszej kadrowej.
- Takie pytanie mnie obraża! - pani Halinka udała, że się gniewa i puściła do mnie oko.
- Do widzenia - pożegnałem się i ruszyłem do drzwi.
- Panie Pawle... - jej głos zatrzymał mnie wpół kroku. Odwróciłem się i spojrzałem na nią. - Powodzenia... w tej ważnej podróży - powiedziała, potwierdzając za jednym zamachem dwie rzeczy: że nie tylko ja odwiedzałem pana Tomasza w areszcie i że plotka, zazwyczaj krzywdząca, przenosi czasem dobre wieści.
Rano następnego dnia pojechałem do sądu na rozprawę w sprawie poręczenia społecznego dla pana Tomasza. Udało się! Sąd uznał dalszy areszt za nieuzasadniony. Pan Tomasz miał wyjść z aresztu jeszcze tego wieczora. Nie miałem już niestety czasu, żeby się z nim zobaczyć, bo do odlotu samolotu zostały dwie i pół godziny, ale uznałem orzeczenie sądu za dobry znak. Udało się przełamać długi ciąg fatalnych wypadków. Teraz musiało już być z górki!
- Dolary wymienione, bagaże spakowane, kanapki z jajkiem gotowe - zażartowałem przed wyjściem z domu, klepiąc się po kieszeniach. Maciek zostawał na straży w mojej kawalerce, gdyby okazało się, że zbytnio daliśmy się ponieść spiskowym teoriom i pan Mieszkowski po prostu gdzieś się zagubił. Uścisnąłem mu dłoń.
- Uważaj na siebie - powiedział z uśmiechem. - Dziękuję za pomoc w imieniu pana Adama i swoim.
- Nie ma za co - odpowiedziałem. - W razie czego dzwoń do generała Skorlińskiego i nie próbuj niczego na własną rękę. No, trzymaj się - klepnąłem go w ramię, podniosłem walizkę i wyszedłem z domu.
Dziwna sprawa. Ruszałem na drugi koniec świata z niebezpieczną i prawie beznadziejną misją, miałem problemy w pracy, mój najlepszy przyjaciel został niesłusznie oskarżony o kradzież, a jednak czułem się wspaniale!
Działo się tak, bo ledwie zatrzasnęły się za mną drzwi, świeże powietrze letniego poranka, wpadające przez otwarte okna na korytarzu, przyniosło ze sobą zapach przygody. Opanowało mnie owo dziwne uczucie wspólne wszystkim żądnym przygody podróżnikom, wyruszającym na jej spotkanie. Uczucie zupełnie demokratyczne, nawiedzające z taką samą intensywnością Kolumba płynącego ku Nowemu Światu na dziobie „Santa Marii” z twarzą owiewaną słonym wiatrem od Atlantyku, jak i autostopowicza, który po raz pierwszy siedzi „na pace” trzęsącej się ciężarówki i wpatruje się w uciekające po obu stronach drogi drzewa.
Idąc szybkim krokiem do wyjścia, rzuciłem odruchowo okiem na szare skrzynki pocztowe i stanąłem. Pod moim numerem coś było. Otworzyłem skrzynkę i wyjąłem plik papierów. Ulotki, rachunki i kartka pocztowa... Bardzo dziwna kartka. Nie było na niej żadnych pozdrowień. Tylko adres, wypisany szybko, drżącą ręką. Wróciłem do mieszkania i skonsultowałem się z Maćkiem.
Nie miał wątpliwości. Adres wypisał pan Adam Mieszkowski.
Zdjęcie na drugiej stronie kartki przedstawiało szeroką czteropasmową drogę biegnącą przez miasto, po której obu stronach stały kilkunastopiętrowe budynki. Daleko za nimi rozłożyło się pasmo ciemnogranatowych gór, na którego prawym krańcu, na tle błękitnego nieba, bielił się szczyt.
Napis na kartce głosił: „Greetings from Colorado Springs, CO.”
Ciekawe, czy generał William Palmer, bohater Amerykańskiej Wojny Secesyjnej, spodziewał się w sierpniu 1871 roku, kiedy pierwsza łopata wbiła się w ziemię szerokiego przedgórza Gór Skalistych, że osada, którą właśnie zakłada nie tylko przetrwa ponad półtora wieku, ale stanie się drugim co do wielkości miastem stanu Colorado. Trzeba przyznać, że zrobił sporo, by tak się stało. Już w założeniach miasto miało być luksusowym kurortem, czemu sprzyjała bliskość gór, suche powietrze dobre dla gruźlików i wody mineralne.
Generał dopiął swego. Niezbyt długo musiał czekać, by „The Springs” („Źródła”), jak pieszczotliwe nazywają swoje miasto jego mieszkańcy, zaczęto nazywać „Małym Londynem”. Nie ustawał jednak w wysiłkach, a ponieważ był inżynierem, wybudował wkrótce najważniejszą linię kolejową w regionie, a także sprezentował wiele ziemi instytucjom publicznym. Trudno się więc dziwić, że wdzięczni mieszkańcy uhonorowali go konnym pomnikiem, stojącym w centrum miasta, a jego nazwisko nosi także miasto Palmer Lake i kilka obiektów geograficznych.
Rozwój „The Springs” wsparło też kilku milionerów, którzy wzbogacili się na eksploatacji pobliskich złotonośnych terenów.
Od lat czterdziestych poprzedniego stulecia w okolicach popularnego kurortu swe bazy lokowała Armia Amerykańska. Dzisiaj istnieje tam pięć takich baz, w tym Akademia Amerykańskich Sił Powietrznych.
Colorado Springs jest dzisiaj dużym miastem liczącym ponad 370 tysięcy mieszkańców i siedzibą władz hrabstwa El Paso. A co sprowadziło tu Teslę? Otóż okolice kurortu to jedno z najaktywniejszych miejsc w USA pod względem częstości występowania burz z piorunami. Tesla badał ten fenomen.
Cadillac, którego wynająłem w Nowym Jorku toczył się teraz Wschodnią Aleją Pikes Peak. Jeszcze na lotnisku skontaktowałem się z dziennikarzem lokalnej „Colorado Springs Gazette”, który zgodził się mi pomóc. Skręciłem w prawo, na Ulicę Południowej Perspektywy, gdzie pod numerem trzydziestym mieściła się redakcja.
Zaparkowałem na znajdującym się naprzeciwko białego kompleksu parkingu zastawionym autami pracowników i wszedłem do środka, wejściem pod dużą czerwoną literą „G”, napisaną charakterystyczną czcionką tytułową której używa choćby sławny „New York Times”.
Dziennikarz Bill McKeown, z którym rozmawiałem przez telefon, okazał się być szpakowatym szatynem po czterdziestce z przeszywającym na wskroś spojrzeniem błękitnych oczu i cienką kreską zamiast ust. Pomimo powierzchowności wytrawnego agenta FBI i pozornej szorstkości, był sympatycznym rozmówcą.
- A więc szuka pan śladów Tesli? - zapytał, kiedy przedstawiłem mu, oczywiście ogólnie, powód mojego przyjazdu. - Wie pan, że dzięki genialnemu wynalazcy zarobiłem już dwieście dolarów?
- Jak to? - zdziwiłem się.
McKeown śmiał się z zamkniętymi ustami. Poruszały mu się przy tym ramiona.
- W naszej redakcji prawie każdy pisał już artykuł o Tesli. Bardzo eksploatujemy, jak go tu nazywamy, „Naszego Starego Nicka”, kiedy przychodzi lato. Tajemnice jego pobytu to rewelacyjny temat na sezon ogórkowy... A tak na serio... - znów spoważniał. - Powinien się pan skontaktować z Martinem Dozierem, synem Josepha Doziera, który budował laboratorium według wskazówek Tesli. Ojciec dużo mu opowiadał o tamtych czasach.
- Ten pan Dozier... - zająknąłem się - musi być bardzo stary...
- O tak! - przyznał McKeown. - Ma prawie dziewięćdziesiąt lat. Ale proszę się nie bać. Rozmawiałem z nim w zeszłym roku i wciąż pamięta, jakiego rodzaju drzewa użyto do budowy laboratorium „Starego Nicka”. Mieszka w domu opieki Union Printers Home. To zaledwie o milę stąd. Pojedzie pan na zachód Wschodnią Aleją Pikes Peak. Dom stoi w środku wielkiego parku po lewej stronie drogi.
- Czy mogę zadać panu jeszcze jedno pytanie?
- Bill. Nazywam się Bill.
- Paweł - podałem mu rękę z uśmiechem. - A więc, Bill - wyciągnąłem z torby zdjęcie Kosanovića i podałem mu. - Czy znasz tego człowieka?
Przez chwilę wpatrywał się w twarz Człowieka - Góry.
- Wydaje mi się, że już gdzieś go widziałem... - zapaliła się iskierka nadziei, ale zgasła po następnych słowach dziennikarza: - Ale nie mam pojęcia gdzie. Mogłem zresztą spotkać kogoś podobnego. Jestem reporterem, rozmawiam z setkami ludzi... Czy to ktoś związany z Teslą?
- Tak. Prawdopodobnie krewny Savy Kosanovića.
- Ciekawe - w oczach Billa pojawiło się zainteresowanie. - Uważasz, że on jest w Colorado Springs?
- Nie wykluczam takiej możliwości.
- To byłby świetny temat na artykuł - zapalił się Bill. - Musisz mi obiecać, że jak go znajdziesz, dasz mi cynk!
* * *
Dom spokojnej starości w Colorado Springs wygląda jak arystokratyczna rezydencja.
Wjeżdża się tam przez łukowatą bramę, potem trzeba okrążyć długi na 150 metrów trawnik i zaparkować przed fasadą w wiktoriańskim stylu. Budynek ma w sobie coś z zamku (ze względu na dwie wieże - okrągłą i kwadratową) i z dziewiętnastowiecznego uzdrowiska (rzędy okien, stumetrowa trzykondygnacyjna fasada, balkoniki, ganki, werandy). Po szerokich schodach wspina się do przypominającego tunel dla piłkarzy wejścia.
- Pan Dozier jest u fryzjera - oświadczyła recepcjonistka, zaglądając do ogromnego terminarza rozłożonego na granitowym blacie, kiedy zapytałem ją o syna stolarza Tesli. - Proszę pójść prosto tym korytarzem, a potem skręcić w lewo - uśmiechała się szeroko i żywo gestykulowała podczas wskazywania mi drogi.
Dom lśnił czystością od podłogi aż po sufit. Dzięki strzałkom łatwo odnalazłem salon fryzjerski „U Alice”.
Martin Dozier siedział na fotelu przed lustrem, z pelerynką owiniętą wokół szyi. Musiało mu być wygodnie, bo wyraz twarzy miał rozmarzony. Młoda fryzjerka wprawnymi ruchami przycinała jego obfitą brodę, która nadawała mu wygląd starego poszukiwacza złota. Dozier łypał ukradkiem w lustro, sprawdzając, czy postrzyżyny idą po jego myśli. W końcu fryzjerka uniosła nożyczki do góry, spojrzała krytycznym okiem na swoje dzieło i spytała głośno:
- Jak się panu podoba?
- Doskonale, Alice - powiedział mocnym, choć nieco skrzekliwym głosem Dozier. - Jak zwykle doskonale... - uśmiechnął się do niej garniturem sztucznych zębów godnych hollywoodzkiej gwiazdy po siedemdziesiątce.
Fryzjerka odwzajemniła uśmiech i zdjęła mu z ramion pelerynkę. Dozier wstał i poczłapał na nogach wygiętych tak, jakby całe życie spędził na koniu, do wieszaka, z którego zdjął kowbojski kapelusz, zupełnie taki sam jak nosił Cheyenne w „Dawno temu na Dzikim Zachodzie”.
Obrócił się w stronę fryzjerki, uchylił kapelusza i rzekł:
- Do zobaczenia w przyszłym tygodniu, Alice - po czym ruszył w stronę wyjścia, gdzie stałem. Aż się zdziwiłem, że jego marszowi nie towarzyszyła żadna z melodii Ennio Morricone.
- Mister Dozier... - odezwałem się, gdy koło mnie przechodził. - Czy mogę zadać panu kilka pytań? To bardzo ważne...
Dozier obrócił się powoli i spojrzał na mnie z dołu, bo przewyższałem go co najmniej o głowę. Był nieco zdezorientowany, jak gdyby jakaś natrętna mucha latała mu wokół głowy.
- Mister Dozier... - zacząłem znowu.
- Głośniej! - ryknął starzec, patrząc na mnie wyzywająco.
Pomimo dziewięciu krzyżyków na karku ciągle miał w sobie siłę człowieka, który zawsze stawał twarzą w twarz z życiem.
Trochę podnosząc głos, po raz trzeci przystąpiłem do wyjaśniania, czemu go niepokoję.
Dozier słuchał mnie uważnie, gładząc czasami brodę i poprawiając kapelusz.
- Chętnie wszystko panu opowiem - powiedział na koniec - ale chodźmy na ganek. Moje stare kości potrzebują słońca.
Pan Dozier zasiadł w wyplatanym białym fotelu, a ja na podobnej kanapie po drugiej stronie stolika, na którym stał dzbanek z wodą i dwie szklanki, które przed chwilą przyniosła pielęgniarka.
- Wybaczy mi pan, że nie napijemy się czegoś mocniejszego, ale lekarz zabronił... - nalał wody do szklanek. - Zabronił mi już zresztą prawie wszystkiego co w życiu przyjemne... Dziwię się, że pozwala mi w ogóle wstawać z łóżka i chodzić o własnych siłach - zachichotał staruszek.
- I pan go posłuchał? - podjąłem swobodny ton rozmowy. - Nie wygląda mi pan na kogoś, kto łatwo poddaje się woli innych.
- Lekarz to jedyna osoba, której pozwalam dawać sobie rady... No, może jeszcze ta mała fryzjerka, Alice... Ładna dziewucha, nie sądzi pan?
- Bardzo ładna... - przytaknąłem. Dozier pociągnął łyk ze swojej szklanki.
- Dzisiaj jednak nie będziemy gadać o dziewczynach, co? - powiedział tonem złośliwym i przyjacielskim zarazem. - Przyjechał pan, żeby posłuchać o Tesli.
Skinąłem głową.
- Więc niech pan słucha, młody człowieku... Nasza rodzina żyje tu od pokoleń. Jak słusznie pan zauważył, nikogo nie słucham, ale trudno wymagać zginania karku od kogoś, kto wychował się i całe życie spędził w Górach Skalistych, wśród dzikiej i niebezpiecznej przyrody. Niech się pan nie spodziewa pokory od potomka ludzi, którzy przybyli tu gnani gorączką złota i wyrywali kruszec z ziemi gołymi rękami. Ojciec przekazał mi trzy życiowe prawdy, które kiedyś usłyszał od swego ojca: trzeba ciężko pracować - położył na kolanach swoje ogromne ręce - żeby nie jeść cudzego chleba, zawsze mówić prawdę i cieszyć się surowym pięknem tej ziemi. My, Dozierowie, jesteśmy znani z wierności tym zasadom. I dlatego ludzie z Colorado Springs polecili doktorowi Tesli mojego ojca na stolarza.
Doktor przybył pociągiem 18 maja 1899 roku. Zamieszkał w hotelu Alta Vista. Zaraz pierwszego dnia po mieście zaczęły krążyć plotki o jego dziwactwie. Pokojówka, która z nim rozmawiała, twierdziła, że wybrał sobie pokój 207, bo jego numer dzielił się przez trzy, poprosił ją o dostarczanie codziennie osiemnastu świeżych ręczników i oświadczył, że sam będzie sprzątał. Laboratorium zbudował niedaleko stąd. - Widzi pan ten stadion? - wskazał na zachód. - O tam, gdzie są te reflektory... Mniej więcej w tamtym miejscu kazał budować. Wtedy były tam jeszcze pastwiska. Plany dał dokładne i ojciec zrealizował je precyzyjnie. Budynek miał 60 stóp długości i 50 szerokości. Strop wznosił się 18 stóp nad ziemię. Dach był spadzisty, mansardowy.
Na nim kazał Tesla pobudować dziwne rusztowania. Jedno, na samym środku, przypominało przysadzisty szyb naftowy, drugie nad głównym wejściem, co było w samym środku dłuższej ściany, wyglądało jak dźwig. Z dźwigu zwisała kula na długim drucie. Ale najdziwniejszą rzeczą był maszt, który wystawał z samego środka budynku, przechodził przez to naftowe rusztowanie i strzelał w niebo. Ten maszt miał 200 stóp długości, a na samiutkim szczycie była drewniana kula średnicy 30 cali, cała pokryta miedzią, błyszcząca w słońcu. Laboratorium ogrodzono płotem z napisami: „WSTĘP WZBRONIONY. WIELKIE NIEBEZPIECZEŃSTWO!”, a nad bramą wisiał napis: „Porzućcie nadzieję, którzy tu wchodzicie”.
To wszystko, razem z wyglądem doktora Tesli... Pan wie, jak on wyglądał? Długi, tyczkowaty, z tymi diabelskimi wąsikami... No więc, to wszystko razem mocno wystraszyło ludzi. Zaczęło się gadanie, że to co pobudował Tesla, może pozabijać wszystkich w okolicy... Ja tam w to nie wierzę, bo ojciec był w laboratorium i widział całą maszynerię. Doktor najbardziej był zadowolony z jednego dużego aparatu, który nazywał „Wzmacniającym Nadajnikiem”. To była taka jakby cewka w okrągłej klatce. Doktor Tesla mówił ojcu, że dzięki temu urządzeniu będzie możliwe wysyłanie prądu na cały świat i to w dodatku bez żadnych kabli i że będzie można gadać z ludźmi z innych kontynentów też bez kabli. Coś mi się widzi, że to się już spełniło w postaci Internetu, nie sądzi pan?
- Tesla był niezwykle dalekowzrocznym naukowcem - przyznałem.
- Ale ludzie tutaj nie bardzo to wtedy rozumieli. Mówiłem już panu, że twarde z nas sztuki, a i burze z piorunami to żadna dla nas nowość, ale to co tu się działo, jak doktor Tesla zaczął swoje eksperymenty, nieźle wszystkich wystraszyło.
- Co się działo?
- On pracował głównie po nocach, żeby właśnie nie straszyć, ale ludziska nie spali i patrzyli. Wokoło laboratorium, dwanaście mil od budynku ludzie doktora poustawiali odgromniki. Jak włączał „Wzmacniający Nadajnik”, elektryczność strzelała z tego słupa z miedzianą kulą na szczycie i leciała dwanaście mil do odgromników z hukiem tak wielkim, że wszyscy w okolicy zatykali sobie uszy. Pomiędzy laboratorium a odgromnikami robiły się kolorowe łuki. To dopiero musiał być widok!
Ojciec opowiadał, że poszedł raz z Teslą na pole podczas tych eksperymentów. To co zobaczył, nazywał „najpiękniejszym widokiem na ziemi, piękniejszym nawet od tego, co można zobaczyć na Pikes Peak”. Opowiadał mi o iskrach tańczących w powietrzu, skaczących z kłosa na kłos, łaszących się u stóp jak koty. Raz zobaczył też jak zapala się lampa oddalona o kilka mil od nadajnika. A że lampa nie miała kabli i nie była połączona z żadnym źródłem prądu, ojciec uwierzył, że doktor Tesla to geniusz, który potrafi przesyłać prąd bez drutów.
Nie zawsze było jednak tak różowo. Pewien kowboj, co pasał stada koni w okolicy Colorado Springs, mówił mi, że po tych wyładowaniach iskry szły do podków i drażniły zwierzęta. Jeden koń dostał takiego szału, że uciekł z pastwiska, a kiedy go znaleziono, nie dał się obłaskawić przez kilka godzin.
Największe cuda jednak opowiadano o tym, co działo się w laboratorium. Podobno nad dachem robił się wielki wir, który wciągał w siebie motyle, a niektórzy gadali, że Tesla rozmawia z ludźmi z Marsa i Wenus i namawia ich, żeby zniszczyli Ziemię. Najgorsze jednak zdarzyło się potem...
Tego dnia ojciec był w laboratorium, żeby naprawić dach. Zeszło mu z tym do nocy. Chciał już iść do domu i wstąpił, żeby pożegnać się z doktorem, który siedział w laboratorium ze swoim asystentem z czasów nowojorskich, Kolmanem Czito.
Doktor Tesla zaproponował ojcu, żeby został, jeśli chce zobaczyć Jak człowiek po raz pierwszy w historii produkuje pioruny, żeby posłać je przez ziemię, która jest wspaniałym przewodnikiem, na wielką odległość.” Ojciec był nie tylko odważny, ale też ciekawy. Więc został.
Pan Czito stał przy przełączniku, który zamykał lub otwierał dopływ prądu z elektrowni w Colorado Springs, a doktor wyglądał przez drzwi i patrzył, co się dzieje u góry, na czubku masztu z miedzianą kulą.
- Najpierw włączysz prąd tylko na sekundę - powiedział doktor Tesla, a Czito przytaknął.
Doktor spojrzał w górę, machnął ręką i powiedział:
- Teraz!
Czito włączył prąd. Coś trzasnęło we „Wzmacniającym Nadajniku”, prąd poszedł po obwodach i Tesla uśmiechnął się zadowolony.
- Teraz wyjdę na dwór i przyjrzę się temu z daleka. Chodź ze mną jeśli chcesz, Joseph - zwrócił się do ojca. - To dopiero będzie widowisko! Czito - rzucił w drzwiach pomocnikowi - włączysz prąd, kiedy ci powiem i wyłączysz go dopiero na mój sygnał.
Czito znów skinął. To był cichy gość. Więcej pracował, niż gadał.
Doktor Tesla i ojciec odeszli parę metrów od laboratorium i popatrzyli w górę.
- Teraz! - krzyknął doktor. I wtedy się zaczęło.
Najpierw odezwały się trzaski, które po chwili zmieniły się w głośne stukanie, a w końcu w grzmoty tak silne, że laboratorium zatrzęsło się w posadach. Przez drzwi ojciec mógł patrzeć do środka. Nadajnik wyglądał jakby płonął, opleciony wokół smugami iskier. Okna chałupy wypełniło błękitne światło. Powietrze pachniało przyjemnie, lekko i świeżo, było lepsze niż w górach.
Najbardziej jednak zadziwiające rzeczy działy się z miedzianą kulą.
Zaraz po włączeniu prądu zaczęły z niej strzelać błękitne pioruny. Najpierw małe, najwyżej na dziesięć stóp, ale w miarę jak płynęły sekundy, a trwało to wszystko z minutę, robiły się dłuższe i dłuższe, ostatnie miały ponad sto trzydzieści stóp długości. Huczało przy tym, jakby grzmiało.
Doktor Tesla był wniebowzięty. Wyglądał jak dziecko, które dostało wymarzony rower. Wyciągał ręce w stronę kuli i nie zważał na ostrzeżenia ojca, że to może być niebezpieczne. A potem nagle wszystko się skończyło. Wokół nich zapadła cisza, otoczyła ich nieprzenikniona ciemność.
- Czemu wyłączyłeś prąd, Kolman! - wrzasnął doktor i pobiegł do laboratorium, a za nim ojciec.
- Niczego nie wyłączałem - powiedział osmolony Czito, który już zapalił lampę i oglądał przycisk. - Proszę spojrzeć, doktorze, przycisk jest włączony. No, ale dobrze, że się to wszystko skończyło - odetchnął z ulgą. - Bałem się, że cały sprzęt pójdzie z dymem, a ja razem z nim!
Doktor zatelefonował do elektrowni i rozmawiał przez chwilę, a potem powiedział ojcu i Czito, że eksperyment spowodował przeciążenie dynama i pożar w elektrowni.
- Powiedzieli, że nie będą mi już dostarczać prądu... - zakończył smutno, z miną jakby okazało się, że rower, który przed chwilą mu wręczono był wypożyczony i trzeba go oddać właścicielowi.
Po prawdzie to mu się trochę należało, bo tamtej nocy wyłączył światło w całym Colorado Springs... Ale po kilku dniach jakoś ułagodził kierownika elektrowni i znowu zaczęli mu wysyłać prąd. Potem jeszcze eksperymentował do Nowego Roku, ale numeru z piorunami nie powtarzał...
Dozier chrząknął i zamilkł. Opowieść była skończona.
- Czy ktoś wypytywał pana o Teslę? - zapytałem. - Oczywiście poza dziennikarzami...
- Parę osób... Doktor budzi zainteresowanie do dzisiaj.
- A ten człowiek? - podsunąłem mu pod nos zdjęcie Savy Kosanovića.
Staruszek przełknął ślinę. Spojrzał nerwowo na portret, a potem na mnie.
W jednej chwili zmienił się jego wygląd. Zmarszczki na twarzy zrobiły mu się jakby głębsze, oczy przestraszone i czujne, ręce zadrżały. Dopiero teraz wyglądał na swoje dziewięćdziesiąt lat.
- On tu pana przysłał? - zapytał drżącym głosem.
- Nie. Szukam go.
- W jakim celu? - pan Dozier wyjął z kieszeni chustkę i wytarł spocone czoło.
Postanowiłem zaryzykować. Martin Dozier wiedział coś o Kosanoviću i bał się go.
- Organizacja, dla której pracuje ten człowiek porwała moich przyjaciół. Chcę znaleźć jej siedzibę, a mam powody, żeby przypuszczać, że znajduje się ona w tej okolicy.
Od razu wiedziałem, że przeciągnąłem strunę. Staruszek wstał i z nieszczerym uśmiechem powiedział:
- Miło było pana poznać. Dziękuję za odwiedziny i wesoło spędzony czas. Przepraszam, ale muszę już iść...
Potem rozejrzał się badawczo wokoło, pochylił się nisko i szepnął mi do ucha.
- Niech pan go nie szuka. Niech pan zapomni, że on istnieje i ucieka, póki jest czas. To niebezpieczny człowiek - po czym, uchyliwszy kapelusza i nie dając mi szansy na odpowiedź, zniknął w korytarzu.
Miałem kolejny dowód, że dobrze zrobiłem przyjeżdżając do Colorado Springs. Kosanović bywał tutaj i mocno nastraszył Doziera. Ale dlaczego to zrobił i gdzie mam go szukać?
Zniechęcony kolejną porażką wstałem i powlokłem się do samochodu. Przekręcałem właśnie kluczyk w wypożyczonym cadillacu, kiedy przez okno zajrzała pielęgniarka i zapytała:
- Mister Daniec?
- Tak, to ja.
- Pan Dozier poprosił mnie, żebym pana zatrzymała. Chce jeszcze chwilę porozmawiać, ale nie na tarasie. Czeka na pana w swoim pokoju.
Zaprowadziła mnie do obszernego mieszkania Doziera. Staruszek siedział w bujanym fotelu, z kapeluszem na kolanach i wpatrywał się w zdjęcie przedstawiające jego ojca i Nikolę Teslę, które wisiało na ścianie obok okna. Pielęgniarka zamknęła drzwi, a pan Martin gestem wskazał mi krzesło. Usiadłem.
- Przepraszam za moje zachowanie, ale w pierwszej chwili spanikowałem - tłumaczył się, a w miarę jak mówił jego twarz nabierała rumieńców, zmarszczki się wyrównywały, jego twarz młodniała i nabierała wigoru. - Przestraszyłem się, że to on pana przysłał.
- Kto?
- Sava Kosanović junior, oczywiście! - prychnął staruszek. - Ten łajdak, wysługujący się policjantami!
- O czym pan mówi, mister Dozier?
- To było jakieś pięć lat temu... - starzec ściskał kurczowo kapelusz - nikomu o tym nie wspominałem... Wszystko ucichło i byłem zadowolony...
Minuta milczenia.
- Widzi pan... Doktor Tesla był zadowolony z pracy ojca i go polubił. Korespondowali ze sobą, jak doktor wyjechał do Nowego Jorku. Koleżeństwo, bo jednak przyjaźń byłaby tu za dużym słowem, przetrwało aż do śmierci doktora. Ojciec był nawet na jego pogrzebie... W latach czterdziestych, kilka lat przed tym jak się doktorowi zmarło, poprosił on ojca o przysługę: przechowanie paczki z papierami. Była to drewniana skrzynka, takiej wielkości jak na pomarańcze.
Na każdej ściance wypalono napis: „Własność N. Tesli”. Przez kilka lat nie podejrzewałem jak ważna jest zawartość skrzynki. Leżała w piwnicy u ojca i nigdy o niej nie rozmawialiśmy. Dopiero jak mój staruszek umierał, a miał prawie sto lat, zawołał mnie do siebie na rozmowę. Zapytał, czy pamiętam skrzynkę „od doktora Tesli”.
- Pamiętam. Co z tą skrzynką, ojcze?
- Nie mówiłem ci, żeby cię nie narażać, ale teraz nie mam wyboru...
Popatrzyłem na niego ze zdziwieniem.
- Większość papierów w tej skrzynce jest bez większej wartości - mówił ojciec - ale to wszystko dla niepoznaki. Liczy się tylko czerwona teczka, ukryta w samym środku. Zawiera ona plany bardzo cennego wynalazku. Doktor powierzył ją mojej opiece, bo nasza znajomość nie była zbyt znana i byłem względnie bezpieczny. Po raz kolejny potwierdził się geniusz naszego doktora, bo jak dotąd nikt nawet nie spytał mnie o paczkę... Ale, jak pisał do mnie doktor Tesla, nigdy nic nie wiadomo. Dlatego musisz wiedzieć...
- Co muszę wiedzieć, ojcze?
Kazał mi się wtedy schylić i wyszeptał do ucha:
- Paczkę wolno oddać tylko temu, kto będzie znał hasło.
- Jakie hasło?
- Ten ktoś musi powiedzieć: „Piorun kulisty jest nie do końca wyjaśnionym fenomenem fizycznym”. Ty mu na to odpowiesz: „Jednak wielu naukowców pracowało nad wyjaśnieniem tego zjawiska”. Jeśli jego następne słowa będą brzmiały: „Na przykład doktor Nikola Tesla”, możesz mieć pewność, że rozmawiasz z właściwym człowiekiem... Oddasz mu skrzynkę. Teraz powtórz hasło - powiedział ojciec i opadł na poduszki.
Powtórzyłem i chciałem dowiedzieć się czegoś więcej od ojca, ale on zasnął. Nie obudził się już z tego snu.
Kilka następnych dni nie myślałem o paczce doktora Tesli. Musiałem zorganizować pogrzeb, poza tym śmierć ojca bardzo mnie przygnębiła. Zabrałem się do porządkowania jego rzeczy dopiero jakiś miesiąc po jego śmierci i wtedy przypomniałem sobie o tajemniczym pakunku. Otworzyłem skrzynkę i znalazłem cieniutką teczkę. Zawierała kilkanaście stron zapisanych charakterem Tesli.
Niewiele z tego zrozumiałem, bo było napisane bardzo technicznym językiem z wzorami matematycznymi i rysunkami. Jeden zapamiętałem. Przedstawiał coś jakby literę „T”, z której pod kątem czterdziestu pięciu stopni poprowadzono linię, która łączyła się z czymś podobnym do ptaka.
- Może to był samolot? - nagle przypomniały mi się „promienie śmierci”.
- Niewykluczone, ale rysunek był niewyraźny...
- To właśnie po tą teczkę przyszedł Kosanović? - domyśliłem się.
- Tak. Ale nie znał hasła i pogoniłem go z domu ze strzelbą w ręku. Tego samego wieczora wyjąłem z papierów teczkę i schowałem ją w biurku. Niech pan sobie wyobrazi, młodzieńcze, jakie było moje zdziwienie, kiedy następnego dnia Kosanović zjawił się u mnie z policjantem. Glina zapytał, czy jestem w posiadaniu jakichś dokumentów po zmarłym w 1943 roku wynalazcy Nikoli Tesli. A ja jak głupi powiedziałem temu cholernemu Edgarowi Smithowi, że tak. On na to, że pan Kosanović jest legalnym spadkobiercą swojego dziada, Savy Kosanovića, który z kolei dziedziczył po panu Tesli i jeśli są u mnie jakieś rzeczy pozostałe po zmarłym, to muszę je wydać.
Zaprowadziłem ich do piwnicy i oddałem skrzynkę, ale na tym się nie skończyło. Kosanović zjawił się u mnie następnego dnia nocą. Zakradł się do mego domu, kiedy spałem i wycelował we mnie pistolet. Kazał oddać teczkę. Jak już to zrobiłem, trzymał mnie w tym czasie gnojek na muszce, powiedział, że mam zapomnieć o jego wizycie i nie kontaktować się z policją bo inaczej...
Nie dokończył, ale ja swoje wiedziałem.
Oczywiście nie przestraszyłem się go i poszedłem na policję, ale miałem pecha, bo trafiłem na tego gliniarza, który był z Kosanovićem u mnie w domu. Wysłuchał mnie oczywiście, a potem poprosił do swego gabinetu. Nic nie mówił, tylko wyjął z biurka zdjęcia jakich umarlaków i kazał mi przejrzeć. Na koniec zapytał, czy zrozumiałem. Odpowiedziałem, że tak i więcej do sprawy nie wracałem. Aż do teraz.
- Czy pamięta pan, jak nazywał się ten policjant? - w czasie rozmowy pan Dozier wymienił jakieś nazwisko, ale, pochłonięty opowieścią, nie zwróciłem na nie uwagi. Szybko się okazało, że popełniłem straszliwy błąd, bo staruszek przez chwilę myślał, a potem odpowiedział:
- Przykro mi, skleroza... - jego oczy mówiły, że naprawdę zapomniał!
Wyglądał na zmęczonego. Powieki opadały mu na oczy, głowa ledwie utrzymywała się prosto, ziewał przeciągle.
- Dziękuję panu - rzekłem wstając. - Obiecuję, że jak już dopadnę Kosanovića, postaram się, żeby trafił za kratki.
- Musiałem panu to opowiedzieć - Dozier uścisnął mi rękę - inaczej nie mógłbym spojrzeć w lustro. Nie mam z tym problemu od osiemdziesięciu dziewięciu lat i nie chcę mieć przez ten niedługi czas, jaki mi został. Ale, ale, już pan wychodzi? Nie obiecał mi pan jeszcze mojej zapłaty.
- Zapłaty? - cała sympatia, którą miałem dla Martina Doziera ulotniła się jak rosa w południe.
- No, niechże się pan tak nie chmurzy. Nie potrzebuję pieniędzy. Proszę tylko do mnie napisać, jak już skończy pan swoje dochodzenie i opowiedzieć mi o wszystkim. To chyba uczciwe wynagrodzenie dla pomocnego świadka - znów mówił tym swoim złośliwo - przyjacielskim tonem, uśmiechając się przy tym szeroko.
Odetchnąłem z ulgą.
- Oczywiście, że do pana napiszę, mister Dozier - odpowiedziałem. - Zrobię to, jak tylko to wszystko się skończy.
Ale końca nie było widać. Co więcej, przez nieuwagę przegapiłem bardzo ważny trop. Myślałem o tym przez cały wieczór, leżąc na hotelowym łóżku, ale nie mogłem sobie przypomnieć, jak nazywał się ten policjant. To było bardzo popularne nazwisko i dość nietypowe imię. Brown, Jones, Williams, Davis, Miller, Rodriguez? Nie wiedziałem.
Rano, wściekły na siebie, zajrzałem jeszcze raz do Martina Doziera, ale staruszek nadal nie pamiętał nazwiska policjanta, który przyszedł z Kosanovićem.
Ruszyłem do miasta. Zajeżdżałem do sklepów, urzędów, gabinetów lekarskich, aptek, na stacje benzynowe i pokazywałem ludziom zdjęcie Savy Kosanovića, ale nikt go sobie nie przypominał. Czasami krążyłem po mieście i okolicy, wpatrując się w twarze kierowców, ale żaden z nich nie miał rysów serbskiego dyplomaty.
Codziennie czytałem kronikę kryminalną w „Gazette”, licząc na to, że znajdę tam wzmiankę o tajemniczym policjancie. Ale oprócz opisów niezliczonej ilości kradzieży, kilku bójek w barach i jednego morderstwa, nie znalazłem niczego. Powoli zaczynałem przypuszczać, że albo staruszek ma problemy z pamięcią, albo wymyślił sobie tę historię, albo rzekomy policjant nie pracował wcale w policji. Czas płynął, a ja nie miałem żadnego punktu zaczepienia.
Tak minął tydzień.
Był słoneczny poranek. Miałem już wszystkiego dość, ale wiedziałem, że nie mogę przerwać poszukiwań. Umysł całkowicie odmawiał mi już posłuszeństwa, więc wykonywałem tylko, niczym robot, wcześniej zaplanowane zadania. Podjechałem na stację benzynową i kupiłem sobie „Gazette” i kawę w styropianowym kubku.
Pojechałem do parku w zachodniej części miasta, gdzie lubiłem jadać obiad, czyli dwa hamburgery z colą. Park miał kształt jajka, na którego szerszym końcu umieszczono niezwykły pomnik. Zawinięta w okrąg wstęga stali, której środek zapełniały sznury wody spływającej z otworów w górnej części. Monument symbolizował ruch wody w atmosferze.
Przysiadłem na ławeczce w pobliżu pomnika, łyknąłem kawy i odruchowo otworzyłem gazetę na kronice kryminalnej. Znowu to samo. Szara rzeczywistość amerykańskiego miasta z jego powszednimi problemami... Czytałem jednak nieustępliwie, wspomagając się kawą, chociaż oczy same zamykały się do przedpołudniowej drzemki w ciepłym słońcu, wśród zieleni, w cichym szumie fontanny...
Upór jednak opłacił się. Ostatnia notatka w kronice przyniosła wreszcie to, czego szukałem od tygodnia:
500 PISTOLETÓW
Policja w Colorado Springs otrzyma wkrótce nową broń. Umowę na dostawę 500 nowych pistoletów M&P40 podpisały wczoraj Departament Policji w Colorado Springs i firma Smith&Wesson.
- Zanim zdecydowaliśmy się na M&P40, przeprowadziliśmy wielomiesięczne testy. Pistolety te odznaczają się ergonomią, można nimi strzelać z obu rąk, są też bezpieczne - powiedział nam Richard W. Myers, szef policji w Colorado Springs.
Pistolety, wykonane z polimeru, posiadają szereg udogodnień, takich jak zabezpieczenie przed przypadkowym strzałem przy upadku pistoletu, łatwo wymienialne magazynki, a także specjalną powiększoną ochronę spustu, pozwalającą na strzelanie nawet w rękawicach.
Kaliber nowej broni to 9mm, a magazynek mieści 15 nabojów.
Podobnej broni używają już policjanci z Atlanty, Charlotte i Syracuse.
- Eureka! - wrzasnąłem, zerwałem się z ławki i pobiegłem wzdłuż alejki z wyciągniętymi w górę rękami. Gołębie, pijące wodę z fontanny zerwały się do lotu, starsze panie, siedzące na innej ławeczce spojrzały na mnie z niesmakiem, a jedna z nich powiedziała z pogardą: „Hipis!”. Nie zwracałem jednak na to uwagi, taka rozpierała mnie radość. Nareszcie znalazłem tajemniczego policjanta!
Wystarczyło, że przeczytałem nazwę firmy produkującej broń, a już wiedziałem, że człowiek, który kilka lat temu odwiedził pana Doziera, nazywał się Edgar Smith! Cieszyłem się tak bardzo także dlatego, że wróciła mi chęć do działania.
Natychmiast pojechałem na pocztę i zajrzałem do książki telefonicznej Colorado Springs. Telefony ludzi o nazwisku Smith zajmowały kilka stron opasłego tomu, ale tylko jeden z tutejszych Smithów nazywał się Edgar. Mieszkał przy Wschodniej Alei Wilamette. Pojechałem tam zaraz, ale zaparkowałem w którejś z bocznych dróg, żeby Smith nie zobaczył mojego wozu. Kilkanaście metrów, które dzieliły mnie od celu podróży, przebyłem pieszo.
Domek był malutki, zupełnie taki jak te, które „występują” w amerykańskich filmach obyczajowych. Piętrowy, z pięciokątnym dachem, wyłożony zielonym sidingiem, z malutkim gankiem pod spadzistym daszkiem, z trawnikiem i białym płotkiem. Otoczony bliźniaczo podobnymi budyneczkami i niezbyt wysokimi drzewami. Ot, amerykańska wersja snu o „ciasnym, ale własnym”.
Otworzyłem bramkę i przeszedłem po wyłożonej płytami chodnikowymi ścieżce prowadzącej do drzwi obitych, a jakże, siatką przeciw owadom. Nacisnąłem dzwonek. Gdzieś z głębi doleciała mnie melodyjka mająca przypominać kuranty londyńskiego Big Bena. Drzwi się otworzyły i stanął w nich grubawy jegomość z puszką piwa w ręku.
- Czego? - warknął, świdrując mnie swoimi małymi oczkami, jakby wciśniętymi w otyłą twarz.
- Dzień dobry, mister Smith - przywitałem się, na co on odburknął coś niezrozumiałego. - Wiem, że współpracował pan kiedyś z tym człowiekiem - podniosłem fotografię Człowieka - Góry na wysokość twarzy i spojrzałem na Smitha wyzywająco. - Jeśli powie mi pan gdzie go mogę znaleźć, nie poinformuję pańskich przełożonych o korzyściach finansowych, które otrzymał pan od Kosanovića.
Cios dotarł do niego po chwili i rozjuszył jak konia spiętego zbyt mocno ostrogami.
- Grozisz mi? - wrzasnął Smith. - Zaraz ci pokażę, jak kończą ci, co mi grożą!
Zniknął w domu, a ja nie czekając aż wróci, pobiegłem do bramki, rozhuśtałem ją tak, żeby wyglądało, że przed chwilą przez nią uciekłem, a potem schowałem się z boku budynku, przy uchylonym oknie, niewidoczny dla Smitha.
Po chwili rozległo się sapanie na ganku, Smith musiał dojrzeć kiwającą się bramkę, bo tylko westchnął groźnie i wszedł do domu, o czym zaświadczyło trzaśniecie drzwiami.
Stałem nieruchomo i czekałem. Nagle rozległy się kroki w pokoju. Smith przez chwilę stał nieruchomo, a potem przeszedł w pobliże okna i czymś trzasnął. „Podniósł słuchawkę telefonu” - zrozumiałem, kiedy odezwały się piknięcia klawiszy.
- Witam! - zaczął rozmowę Smith. - Dzwonię, bo przed chwilą miałem tu nieprzyjemną wizytę. Jakiś człowiek przyszedł i wypytywał o Kosanovića... Tak, rozpoznałbym go... Takiej mordy się nie zapomina... Tam gdzie zawsze? Za godzinę? Dobrze... - trzasnął słuchawką, a ja czym prędzej opuściłem obejście Edgara Smitha i pobiegłem do swego wozu.
Pięć minut później, siedząc za kierownicą, obserwowałem, jak policjant ładuje się do swego starego pickupa i rusza na zachód. Ostrożnie, trzymając się w odpowiedniej odległości, pojechałem za nim.
Z ulicy, przy której stał jego dom, skręciliśmy na północ Aleją Wahsatch, stamtąd w lewo, na Ulicę Uintah, ponad międzystanową „dwudziestką piątką”, aż do Dwudziestej Pierwszej Ulicy. Ta zaprowadziła nas do ronda, z którego ruszyliśmy na zachód w kierunku gór. Nie dojechaliśmy jednak do nich, ale niedaleko za miastem skręciliśmy znów na północ, w bezludny płaskowyż, w którym dominowały dwa kolory: ceglasta barwa poszarpanych skał i ciemna zieleń porastającej je roślinności.
Byliśmy w „Ogrodzie bogów”, jak nazwali ludzie z Colorado Springs jedną ze swych największych atrakcji turystycznych.
Jest to park geologiczny, w którym można zobaczyć niezwykłe formacje skalne. Smith zaparkował przed bramą i poszedł dalej pieszo. Ruszyłem za nim. Turystów było na szczęście sporo i łatwo mogłem się wśród nich ukryć przed Smithem rozglądającym się od czasu do czasu na boki.
Przez kilkanaście minut przemierzaliśmy zjawiskowy krajobraz wypiętrzony z białych i czerwonych skał. Mijaliśmy ogromne bloki, które wydawały się balansować na idealnym punkcie ciężkości, przeszliśmy „Doliną Katedr”, wśród przypominających wieżyce kościołów czerwonych stożków, aż wreszcie dotarliśmy do „Całujących się wielbłądów”, czyli czterech garbów skalnych ustawionych blisko siebie. Obok jednego z nich policjant zatrzymał się i przykucnął. Znalazłem sobie dogodne miejsce obserwacyjne jakieś sto metrów od niego, za potężnym białym głazem, obok karłowatej sosny. Upłynął kwadrans, ale nikt nie przychodził.
Słońce prażyło niemiłosiernie. Co prawda skały rzucały cienie, ale akurat nie na tę stronę, po której byłem ukryty. Pociłem się obficie, usta całkiem mi wyschły, poczułem lekkie oszołomienie i senność. Smith nie musiał się przed nikim chować i po prostu stanął w cieniu „swojej” strzelającej w niebo skały, ale i on odczuwał już zmęczenie. Chciał chyba jak najszybciej opuścić „Ogród bogów” i znaleźć się w klimatyzowanym wozie, bo co chwila spoglądał na zegarek.
Wreszcie zjawił się jego rozmówca i poczułem nagły przypływ energii, bo był to... Człowiek - Góra. Podszedł, pozornie przypadkowo, do Smitha i podał mu szybko jakąś fotografię. Policjant patrzył na nią przez chwilę...
Dalej nie mogłem ich obserwować, bo za plecami usłyszałem złowrogi dźwięk.
Brzmiało to jak wzmocnione granie kilkuset świerszczy na łące, ale ja wiedziałem, co się za mną zaczaiło. Dreszcze przeszły mi po plecach, włosy stanęły na karku, niemal wbiło mnie w ziemię ze strachu. Przymknąłem na chwilę oczy, a potem obróciłem się powoli.
Położywszy trójkątną głowę na cętkowanych splotach swego cielska, najwyżej dwa metry ode mnie leżał potężny grzechotnik. Wyrostek na końcu ogona wzniósł pionowo w górę i ruszał nim bardzo szybko.
Przełykając ślinę spojrzałem w prawo na karłowatą sosenkę. Gdybym znalazł gałąź z rozszczepionym końcem, mógłbym spróbować przygwoździć nią węża. Ale gałązki nie było, miałem pod ręką tylko kilka kamieni.
„Może uda mi się go nimi przestraszyć?” - pomyślałem i ręką poszukałem najbliższego odłamka skały.
Już miałem zacisnąć na nim dłoń, ale ogon zagrzechotał ostrzegawczo i rozluźniłem uścisk.
- Niech się pan nie rusza - usłyszałem gdzieś obok siebie nieznajomy szorstki głos.
Potem zaskrzypiały buty na skalistej ziemi. W polu mojego wzroku pojawił się człowiek w kowbojskim kapeluszu, skórzanej kurtce i rękawicach, uzbrojony w stalowy pręt z czymś przypominającym tępe nożyczki na końcu. Podszedł do węża i wprawnym ruchem złapał jego głowę w uchwyt pręta. Gad rzucał cielskiem, ale nie miał szans. Człowiek w kowbojskim kapeluszu odpiął od pasa spory worek, wrzucił do niego węża i zacisnął mocno sznurki. Zwierzę w worku szarpało się groźnie, ale niebezpieczeństwo minęło.
- Czemu zszedł pan ze szlaku? - zapytał mój wybawca i wyciągnął z kieszeni kurtki paczkę Marlboro. - Papierosa? - wyciągnął w moją stronę paczkę.
- Nie, dziękuję - odpowiedziałem.
- Nie powinien pan schodzić z drogi - zapalił papierosa i zaciągnął się głęboko - nie widział pan napisów ostrzegających przed grzechotnikami?
Ale ja go nie słuchałem, bo właśnie odwróciłem się w stronę „Wielbłądów”. Nikogo tam nie było! Kosanović i Smith zniknęli. Musiałem ich dopaść, ruszyłem więc czym prędzej w stronę wyjścia z parku.
- Hej, człowieku! To tak okazujesz swoją wdzięczność! Nawet nie podziękujesz? - krzyknął za mną łowca grzechotników. - Ech, turyści! - westchnął na koniec.
- Dziękuję - krzyknąłem w jego stronę odwracając się nieznacznie i pobiegłem co sił w nogach na parking przed wejściem.
Jakaż była moja rozpacz, kiedy nie dostrzegłem nigdzie ani policjanta, ani Człowieka - Góry. Jak szalony zacząłem sprawdzać kolejne samochody, ale i tam nie było ludzi, których śledziłem. Wyczerpany wsiadłem do wozu. Przez kilka godzin obserwowałem wejście do parku i parking, ale nie dostrzegłem znajomych sylwetek. W końcu park zamknięto, odjechał ostatni samochód, więc i ja ruszyłem do miasta.
W drodze powrotnej przyszedł mi do głowy pewien ryzykowny pomysł. Jeśli dobrze oceniałem charakter Edgara Smitha, istniała jeszcze pewna szansa, by dotrzeć do Kosanovića.
Po przyjeździe do hotelu podliczyłem swoje pieniądze. Miałem pięć setek, dziesięć pięćdziesięciodolarówek, dwie dwudziestki, piątkę i kilka banknotów jednodolarowych. Schowałem piątkę i jednodolarówki do kieszeni, a resztę zdeponowałem w hotelowym sejfie.
Wiedziałem, że Kosanović jest już pewnie na moim tropie, więc opuściłem hotel i noc spędziłem na obrzeżach miasta w samochodzie. Rano, zmęczony i poobijany po długich godzinach leżenia na niewygodnej kanapie z tyłu cadillaca, pojechałem znów na Wschodnią Aleję Wilamette i zapukałem do drzwi Edgara Smitha.
Nieczęsto zdarza mi się widzieć takie zdziwienie, jakie pojawiło się na twarzy Smitha, kiedy stanąłem na progu jego domu.
- No, no - rzekł celując we mnie lufą strzelby - nie spodziewałem się, że jesteś taki hardy... - przeładował broń - i taki głupi.
- Zanim mnie pan zastrzeli - rzekłem tonem wytrawnego negocjatora - chciałbym coś zaproponować.
- Dzisiaj gadasz lepiej niż wczoraj - odpowiedział na to Smith. - Nie mogłeś tak od razu? Wchodź...
Zaprowadził mnie do salonu i usadził na zniszczonym skórzanym fotelu. Ściany pokoju były zawieszone trójkątnymi głowami szczerzących do mnie kły grzechotników. Skóra mi ścierpła, kiedy przypomniałem sobie o wczorajszym spotkaniu z wężem w „Ogrodzie bogów”. Smith podał mi brudną szklaneczkę z ciepłą whisky (smakowała podle) i usiadł naprzeciwko.
- To pana hobby? - zapytałem, wskazując na trofea.
- Lubię sobie postrzelać. No i lubię gulasz z grzechotnika... Ale nie przyszedłeś tu chyba po to, żebym cię nauczył polować na grzechotniki, co?
- Przechodzę do rzeczy. Czy jest coś, co byłoby w stanie przekonać pana do wyjawienia mi, gdzie mogę znaleźć Savę Kosanovića juniora?
- Nie wiem, czy to będzie konieczne... - zaśmiał się okropnie Smith. - Osoba, o której pan wspomniał, już pana szuka.
- Powiedzmy, że wolałbym ją uprzedzić.
- Ile ma pan pieniędzy?
- Niedużo. Dziewięćset dolarów - policjant prawie zakrztusił się swoim drinkiem - ...ale mam jeszcze samochód... - postawiłem wszystko na jedną szalę.
„Jeśli się zgodzi, odkupię później wóz i oddam firmie wypożyczającej” - pomyślałem. - Pan, zdaje się nie dysponuje dobrym wozem.
- Co to za auto? - zapytał Smith.
- Cadillac - oczy mu się zaświeciły - piękny Coupe de Ville... Mam dać kluczyki?
* * *
Z paroma dolarami w kieszeni, z torbą na ramieniu, cały zakurzony szedłem poboczem drogi wiodącej na zachód w stronę Cascade, machając na przejeżdżające obok samochody. Przypomniała mi się piosenka Boba Dylana z jego drugiego longplaya. Był to smutny blues o człowieku bez grosza przy duszy (tak jak ja), podróżującym przez Stany (tak jak ja), który coś utracił (on miłość dziewczyny, która wyjechała do Włoch, ja przyjaciół). Pierwsza cztery wersy świetnie oddawały moją sytuację:
Well, I'm walkin' down the highway
With my suitcase in my hand.
Yes, I'm walkin' down the highway
With my suitcase in my hand.
Po godzinie wreszcie ktoś się zlitował i zabrał mnie na pakę swojej ciężarówki.
„Dojedziesz do Cascade i znajdziesz wesołe miasteczko. Okrążysz je i pójdziesz szosą wzdłuż zbocza góry na południu miasta...” - grzmiały mi w myślach słowa Edgara Smitha.
Wesołe miasteczko zobaczyłem od razu. Wielki diabelski młyn górował nad Cascade. W miarę jak się do niego zbliżałem, po obu stronach atakowały mnie agresywne reklamy: „Największe diabelskie koło na świece! Wejdź i zobacz! Cascade Santa's Workshop zaprasza!”
Okrążyłem park rozrywki i wszedłem na asfaltową szosę pomiędzy drzewami. Była to boczna droga i nie jeździło nią wiele samochodów, więc już po kwadransie straciłem nadzieję na złapanie stopa. Po prawdzie nie było sensu go łapać. Do celu miałem już niedaleko, a poza tym pogoda była idealna na przechadzkę.
Słońce przebijało się przez zieleń lasu, niebo było błękitne, a powietrze przejrzyste. Patrzyłem więc na wysokie szczyty, u dołu porośnięte trawą, a na wierzchołkach lasem. Droga wznosiła się łagodnie po stoku przez jakiś kilometr, potem zakręciła wokół góry i spadła w dół, wzdłuż przeciwnego zbocza. Przy zejściu uważnie wypatrywałem znaku, o którym mówił Smith: „Zobaczysz wysokie, martwe drzewo bez konarów”.
Przeszedłem kolejny kilometr i moim oczom ukazało się drzewo, które według mego informatora było znakiem, że należy skręcić z szosy w leśną dolinkę między półokrągłym pagórkiem z prawej a wyższymi zboczami z lewej strony. Przechodząc pod drzewem, z jego upiornym cieniem na gołej, beżowej ziemi pod stopami, czułem się jakbym minął strażnika jakiegoś mrocznego królestwa, jakbym się znalazł daleko od ludzkich osad, poza człowieczym prawem, w kraju, którego granic ludzie nie powinni przekraczać.
Przyroda była tu dzika i piękna. Słychać było leśne głosy pośród łagodnie szumiących drzew, które niczym armia w zwartych szeregach napierały na niewyraźną ścieżkę, jedyny ślad, że człowiek czasem odwiedzał to miejsce.
„Na rozstajach pójdziesz w lewo i w górę” - brzmiały dalsze wskazówki Smitha.
I rzeczywiście ścieżka rozdzieliła się po chwili, a ja wybrałem lewą jej odnogę i po chwili szedłem już przecinką wśród gęstego lasu, spływającego z wysokich stoków.
Przecinka, czasami przeradzająca się w wąskie polanki, doprowadziła mnie do następnego punktu orientacyjnego, czyli miejsca, skąd pierwszy raz dojrzałem Pikes Peak. Sławny szczyt, dotychczas zasłaniany przez wzgórza, wznosił się majestatycznie kilka kilometrów na zachód. Stąd musiałem już tylko zejść jakieś dwieście metrów do miejsca, gdzie droga zakręcała ostro, tworząc literę „V”, i po trzystu metrach marszu wejść na wzniesienie, z którego zobaczyłem jezioro otoczone zalesionymi wzgórzami.
„Kosanović spotkał się tam kiedyś ze mną i twierdził, że ma stamtąd bardzo blisko do domu, chociaż to jest przecież w górach, kilka kilometrów od najbliższego miasta. Tyle wiem” - tak brzmiały ostatnie słowa Smitha.
Zbiegłem ze wzgórza i dotarłem do wysokiego piaszczystego wału, który od północy zamykał jezioro. Wspiąłem się na jego szczyt, po którym biegła piaszczysta droga i umyłem twarz w chłodnej, czystej wodzie. Długa wędrówka wprawiła mnie w dobry humor, a jak wiadomo, wesoły człowiek to dobry cel ataku dla czarnych myśli.
Czy dobrze zrobiłem ufając człowiekowi, który tak łatwo zmieniał stronę i zdradzał swoich sprzymierzeńców, jak Smith? Kto wie, czy sprytny policjant nie czeka teraz na mnie w swoim małym domku, żeby zaśmiać mi się w twarz, kiedy znowu go odwiedzę... Ale czy miałem jakiś wybór?
- Nie - powiedziałem cichym, niepewnym głosem. - Nie było innego wyjścia i dobrze o tym wiesz.
Najpilniejszą sprawą było teraz znalezienie kryjówki, z której mógłbym obserwować okolicę. Nie namyślając się długo, wybrałem kępę drzew tuż obok prawej strony wału. Widziałem stąd jezioro, wał, zagłębienie pod nim i wzgórza po obu stronach, samemu będąc osłoniętym przez drzewa i krzaki.
Zdjąłem kurtkę, rozłożyłem ją na skalistej ziemi i usiadłem. Z plecaka wyjąłem wodę, kawałek chleba i kiełbasę. Posiliłem się, a potem położyłem na brzuchu i patrzyłem na jezioro. Monotonny ruch drobniutkich fal, żar lejący się z nieba i bzykanie owadów wokoło mnie sprawiły, że poczułem się zmęczony. Trudy wędrówki dawały o sobie powoli znać. Zasnąłem.
Obudził mnie grzmot. Zerwałem się na nogi i założyłem kurtkę. Zimny wiatr szarpał liśćmi drzew, giął konary, gwizdał gniewnie. Niebo, jeszcze niedawno czyste, zasnuły czarne chmury.
Powierzchnia jeziora marszczyła się, kipiała, woda przelewała się przez wał.
Kilka metrów ode mnie, na wale stał Człowiek - Góra z ręką wyciągniętą w niebo. Trzymał w niej jakiś podłużny przedmiot, coś jakby pilota do telewizora. Schowałem się za drzewem i obserwowałem go.
Z nieba lunął deszcz. Ze zdziwieniem doszedłem do wniosku, że opad był idealnie zgrany w czasie z naciśnięciem przez Kosanovića przycisku na pilocie. Dalsze wydarzenia potwierdziły nieprawdopodobną myśl, że Człowiek - Góra kierował pogodą. Oto kilka uderzeń w przycisk i deszcz zelżał. Jeszcze jedno i uderzył piorun. Rozejrzałem się po okolicy i w dole, u stóp wału, dostrzegłem wóz, którym musiał przyjechać Kosanović.
Tymczasem Człowiek - Góra schował pilota do kieszeni przeciwdeszczowego płaszcza, założył kaptur i ruszył w las po drugiej stronie wału. Zniknął za ścianą deszczu. Podążyłem za nim.
Przez całą tę drogę starałem się iść jak najciszej, na szczęście deszcz zagłuszał wszystkie moje potknięcia i chwile, kiedy nieopatrznie nadeptywałem na gałązki. Kosanović był jak cień przemykający przez leśny mrok. Pół godziny zajęło mu dotarcie do sporej polany. Było na niej trochę jaśniej. Śledzony zatrzymał się na chwilę i wyciągnął dłoń z palcem wskazującym, jakby coś liczył. Patrzyłem na to wszystko zza grubego pnia dębu rosnącego na skraju polany.
Nagle obejrzał się za siebie.
Momentalnie schowałem się za grubym pniem. Oddychałem nerwowo i czekałem na kroki zbliżające się do mnie, ale zamiast nich coś szczęknęło. Jeszcze przez chwilę nie miałem odwagi wyjrzeć zza drzewa, a kiedy wreszcie się na to zdobyłem, zobaczyłem tylko dziurę w ziemi na środku polany, klapę, która ją zakrywała, i rękę Kosanovića ciągnącą klapę w dół.
Dziura zniknęła i polana wyglądała znów normalnie. Ostrożnie podszedłem do klapy, zakamuflowanej trawą. Dopiero z tej odległości widać było cienki okrąg biegnący wokół wejścia.
Wyjąłem z plecaka nóż i wsadziłem go w szparę. Nacisnąłem z całej siły. Klapa ani drgnęła. Spróbowałem jeszcze raz, mocniej, ale tym razem nóż nie wytrzymał. Ostrze pękło przy samej klindze.
- A niech to! - zakląłem rzucając klingę w las.
Kucnąłem zrezygnowany.
,,Kosanović coś liczył” - przypomniałem sobie po chwili. „Gdzieś tu musi być jakaś dźwignia albo przycisk, otwierający klapę, ale gdzie?” - zastanawiałem się rozglądając wokoło.
Deszcz przestał padać tak nagle, jak zaczął. Niebo momentalnie zrobiło się niebieskie. Lekki wietrzyk zaszemrał wśród liści, zrzucając z nich krople deszczu.
„Drzewa! On liczył drzewa!” - zrozumiałem.
Podbiegłem do skraju lasu, po tej stronie, którą sprawdzał Kosanović. Opukiwałem pnie, naciskałem gałęzie, próbowałem podnosić korzenie. Na próżno! Wściekły podbiegłem do jednego z drzew i zacząłem bić w nie pięściami.
- Otwórzcie te cholerne drzwi! - wrzeszczałem. - Poddaję się. Słyszycie?! Macie mnie!
Ale kapitulacja nie została przyjęta. Wyładowawszy trochę swój gniew, oparłem się mokrym czołem o wilgotne drzewo, a ręce, dotychczas bijące w pień, podniosłem nad głowę. Dłoń natrafiła na coś dziwnego. Coś, czego nie powinno tutaj być: na... wyszlifowane drewno!
Wyprostowałem się i spojrzałem na dziuplę, znajdującą się na poziomie mojej głowy. Miała kształt prawie idealnego koła. Bliższe oględziny dowiodły, że dziupla została wycięta w drzewie piłą i potem wygładzona. Drżącą ręką sięgnąłem do środka. Poczułem nieprzyjemny dotyk zbutwiałych liści, ale nic poza tym. Włożyłem rękę głębiej, aż do łokcia, i dopiero wtedy palce dotknęły zimnego metalu. Trzymałem w ręce stalową gałkę do czegoś przymocowaną bo nie mogłem jej wyciągnąć z dziupli. Szarpnąłem mocniej. Zaskrzypiało, zachrobotało, a za moimi plecami usłyszałem kłapnięcie. Obróciłem się i prawie skoczyłem z radości na widok, który ukazał się moim oczom.
Klapa odskoczyła, odsłaniając dziurę! Podszedłem do niej i zajrzałem do środka. W dole, jakieś dwadzieścia metrów poniżej poziomu ziemi, znajdowało się betonowe pomieszczenie słabo widoczne w wątłym świetle. Prowadziła do niego drabinka ze stalowych stopni wbitych w ściany wąskiego tunelu. Wziąłem głęboki oddech i ruszyłem w dół.
Stopy dotknęły śliskiego stopnia. Wyciągnąłem rękę do góry i zamknąłem klapę. Otoczyły mnie ciemności. Powoli, uważając, by nie spaść, ruszyłem w stronę światła.
Na dole nie było nikogo.
Zeskoczyłem na betonową podłogę i rozejrzałem się po pomieszczeniu. Był to spory sześcian o prawie gołych, betonowych ścianach. Prawie, bo wokół pomieszczenia, wpojona w ścianę biegła blada smużka czerwonego światłowodu, a po prawej stronie, przed sobą, zobaczyłem drzwi ze stali.
Na ścianie, po prawej stronie od tunelu wejściowego znajdowała się dźwignia za szybą. Ponad nią zawieszono plan, zapewne podziemi, do których właśnie zszedłem. Podszedłem bliżej i przyjrzałem się mu dokładnie. U góry ponad planem narysowano symbol, który już wcześniej widziałem.
Skierowany w górę miecz otoczony przez płomienie i napis „Ordo Gladii Flammei”. Podziemia nie miały zbyt skomplikowanej struktury. Były trzypoziomowe. Każdy z poziomów oznaczono inną literą i kolorem.
Znajdowałem się na najwyższym i najmniejszym z nich - czerwonym „A”. Oprócz pomieszczenia, w którym przebywałem był tu tylko korytarz do windy i kilka małych klitek po jego bokach.
Poziom na drugim piętrze - zielony „B” - był największy. W jego środku znajdowało się kwadratowe pomieszczenie. Z jego boków w różnych kierunkach odbiegały cztery korytarze, z których można było wejść do mniejszych i większych sal. Korytarze te rozdzielały się na końcach na dwa następne, a te z kolei, po kilkunastu metrach, na trzy kolejne.
Najgłębiej położone piętro kompleksu - żółte „C” - miało tylko jeden, ale za to bardzo długi korytarz, z przyklejonymi do niego kilkudziesięcioma pokojami po bokach i jedną wielką salą na końcu.
Przez kilka chwil wczytywałem się w napisy drobnym druczkiem informujące o przeznaczeniu poszczególnych pomieszczeń: „Maszynownia”, „Filtry”, „Laboratorium 1”, Laboratorium 2”, „Cewki”, „Aula”, „Pokoje Rekreacyjne”, „Magazyn”, „Archiwum”, „Łączność”, „Sypialnie” - wszystkie te nazwy wypisano po angielsku, tylko jedna była w innym języku i brzmiała: „De Schilderkunst”:
- Co za tupet! - syknąłem - Użył tytułu obrazu Vermeera!
Wściekłem się tak, bo „De Schilderkunst” było holenderskim tytułem jednego z najsławniejszych płócien sfinksa z Delft, jego pięknej i tajemniczej „Pracowni malarza”. Aluzyjna nazwa pomieszczenia w kwaterze Zakonu Płonącego Miecza kryła za sobą, jak przypuszczałem, fałszerski warsztat de Hoocha i jego wspólników!
Sala była spora i mieściła się na poziomie „B”, w pokoju 42, niedaleko windy.
Ostrożnie otworzyłem drzwi i wyjrzałem, gotowy w każdej chwili je zamknąć, ale w korytarzu wiodącym do windy nie było nikogo. Przeszedłem ostrożnie, słysząc tylko stukot swoich butów, odbijający się echem od betonowych ścian.
W drodze do windy przeszukałem schowki i w jednym z nich znalazłem łom.
- Lepszy rydz niż nic - mruknąłem pod nosem i uzbrojony w stalowy pręt, podszedłem do windy i nacisnąłem przycisk wezwania. Chromowane drzwi otworzyły się natychmiast. Po prawej stronie były przyciski. Wybrałem poziom „B” i winda ruszyła szybko w dół. W czasie jazdy rozstawiłem nogi i trochę się pochyliłem, żeby być gotowym na ewentualny atak, ale kiedy winda stanęła i drzwi się otwarły, nikt się na mnie nie rzucił.
Poziom „B” był dużo lepiej wyposażony niż ten powyżej. Ściany pokrywały białe płyty z pleksiglasu. Powietrze nie było zatęchłe. Działała klimatyzacja.
- Dobra, teraz w lewo - wychodząc z windy, powtarzałem cicho zapamiętane na górze informacje. Nagle usłyszałem kroki gdzieś z prawej. Ktoś szedł korytarzem!
Cofać się do windy czy ruszyć do przodu?
„Najlepszą obroną jest atak!” - pomyślałem, skoczyłem w lewo i schowałem się w małym, ciemnym pokoju. Przyłożyłem ucho do cienkich drzwi i nasłuchiwałem. Kroki zbliżyły się, minęły moją kryjówkę i zniknęły w oddali.
Opuściłem pokoik i odnalazłem salę numer 42. Nacisnąłem klamkę i wszedłem. W środku było ciemno, poszukałem więc przełącznika (był obok drzwi) i zapaliłem światło. Fala kolorów, kształtów i zapachów uderzyła we mnie jak morski bałwan.
Stałem na wąskim podwyższeniu, z którego schodki prowadziły w dół, do położonej dwa metry poniżej wejścia właściwej części pracowni, która wielkością przypominała dużą stodołę.
Zapełniało ją pół setki płócien na sztalugach. Obrazy były w różnym stadium zaawansowania. Na niektórych dopiero naszkicowano temat, z innych patrzyły na mnie postacie z doskonale wykończonymi twarzami, ale bez rąk albo w rzuconych tylko na płótno plamach, które miały dopiero zamienić się w strojne szaty. Było też kilka płócien, na które wystarczyło nałożyć werniks, by uznać dzieło za skończone. Powietrze wypełniał ostry zapach farb i rozpuszczalników.
Większość obrazów rozpoznałem od razu.
Blisko mnie skrywała swą nagość, oczekując na szatę niesioną przez służkę, słynna Wenus Botticellego, gdzieś z kąta patrzyła tajemniczo przez ramię „Dziewczyna z perłą” Vermeera, pod ścianą po lewej stronie śmiała się dziko z kuflem w ręku i sową na ramieniu „Wiedźma z Haarlemu” Fransa Halsa. Daleko pod przeciwną ścianą wychodziła na swój odwieczny patrol „Straż nocna” Rembrandta, obok siedział, wpatrując się w ziemię, smutny „Stańczyk” Matejki, a z każdej ze ścian patrzyło w górę przynajmniej trzech świętych el Greca.
Zszedłem niżej i stanąłem przed „Narodzinami Wenus” Botticellego. Obraz wyglądał na oryginał. Pewne mistrzowskie pociągnięcia pędzla genialnego florentczyka, piękno zgaszonej szarości morza, bladość skóry Wenus i kojąca zieleń lasu oraz krakelura pokrywająca gęstą, nieregularną siateczką płótno, wypełniona kurzem aż krzyczały: „Jestem oryginalnym Botticellim”, ale umysł kazał wątpić. Wyciągnąłem palec, żeby dotknąć obrazu.
- Proszę nie ruszać.
Odwróciłem się gwałtownie. Na podwyższeniu stał Pieter de Hooch.
- Czy to oryginał? - zapytałem.
- Och nie... - wyszedł z cienia i zobaczyłem, że się uśmiecha. - Jeszcze nie...
- To tutaj przygotowano obrazy, które spowodowały, że pan Tomasz został oskarżony o kradzież? - zapytałem gniewnie.
- Spokojnie, spokojnie... - de Hooch patrzył na mnie z pogodnym zainteresowaniem - możemy o tym porozmawiać innym tonem...
- Nie przyszedłem tutaj, żeby z panem rozmawiać... Chcę, żeby doprowadził pan do oczyszczenia z zarzutów Pana Samochodzika i uwolnił pana Mieszkowskiego! - mówiłem twardo. - Bo jeśli nie...
- Grozi mi pan? - de Hooch zaśmiał się, unosząc w górę brwi. - Jestem w tym lepszy, ale... No właśnie, co pan zrobi, jeśli się nie zgodzę spełnić żądań?
Bez słowa chwyciłem pędzel leżący na stoliku obok obrazu, obróciłem włosiem do góry, wbiłem w płótno i nie bez satysfakcji, pociągnąłem. Długa na metr szrama przebiegała teraz w samym środku genialnej kopii.
- Niewielka strata... - wzruszył ramionami de Hooch - namaluje się drugą...
Opuściłem ręce zrezygnowany, a potem podniosłem głowę i spojrzałem prosto w spokojne oczy de Hoocha:
- Czego chcesz ode mnie, człowieku? - zapytałem z goryczą.
Złość już się we mnie trochę wypaliła i zastępowało ją powoli potężne znużenie.
- Nie powinien się pan na mnie mścić... - zaczął de Hooch.
Zaśmiałem się szyderczo.
- I to nie dlatego, że nie ma pan powodów, ale dlatego, że niszczy pan w ten sposób to, co w panu najlepsze.
- Oszczędź mi kazań, de Hooch... - odparowałem.
Nie wiedziałem, jak z tym człowiekiem rozmawiać! Dopuścił się wielu łajdactw, a jednak było w nim jakieś niezachwiane poczucie moralnej czystości. Najdziwniejsze, że i ja, pomimo wielu przykrości i problemów, których przysporzył mi de Hooch, czułem, że to jego przekonanie nie jest pozbawione podstaw, że „Prometeusz” naprawdę wierzy, iż wypełnia jakąś niezwykle ważną misję, dąży do celu, który, jak sam to określił, uświęca wszystkie środki. Dlatego właśnie trudno mi się z nim rozmawiało. Moje pretensje spływały po nim jak po kaczce i wracały do mnie poczuciem winy, że oskarżam kogoś niewinnego. Gdyby chociaż się zdenerwował i wrzasnął na mnie... Ale nie, on stał kilka metrów ode mnie - uśmiechnięty, współczujący i spokojny.
- Odpowie mi pan na kilka pytań? - zapytałem podnosząc głowę i patrząc „z byka”.
- Z przyjemnością - zrobił taką minę, jakby był sprzedawcą w sklepie AGD, a jego klient zadał mu właśnie pytanie o funkcje jakiejś pralki.
- W jaki sposób fałszowaliście obrazy?
- Bardzo chętnie ci pokażę - rzekł, zszedł po schodach na dół i ruszył na lewą stronę sali, gdzie pod ścianą urządzono coś w rodzaju laboratorium. Na długich stołach poustawiano mikroskopy i komputery, półki powyżej uginały się od probówek, puszek i torebek z chemikaliami oraz pędzli. Obok, po prawej, stały dwa piece: jeden wielkości gdańskiej szafy, drugi - niewielkiego sejfu. My jednak poszliśmy w lewo i zatrzymaliśmy się obok kilkunastu blejtramów różnej wielkości, opartych o ścianę.
- Nasza metoda kopiowania...
- Podrabiania - poprawiłem go.
- Jeśli tak pan woli... A więc nasza metoda podrabiania dzieł sztuki jest unowocześnioną wersją tego, co robił patron naszej Fundacji, Han van Meegeren. Niestety, chociaż udało się nam usprawnić jego osiągnięcia niemal w całości, ciągle nie opracowaliśmy skutecznej metody postarzania płótna i drewna, więc musimy korzystać z gotowych obrazów z epoki, żeby zapobiec pracy dendrochronologów i badaczy izotopów radioaktywnych...
- Ciekawe, jaki renesansowy unikat zniszczyliście, żeby sfałszować „Narodziny Wenus”? - rzekłem ostro.
- Uważa nas pan za barbarzyńców... - odpowiedział de Hooch takim tonem, jakbym uraził jego najtkliwsze uczucia. - Do kopiowania używamy tylko obrazów, które nie przedstawiają sobą żadnej specjalnej wartości artystycznej...
- Niszczycie zabytki! - nie dawałem za wygraną.
- Nasz cel jest ważniejszy niż historia sztuki - po raz pierwszy w czasie rozmowy de Hooch się rozgniewał - my chcemy... - w tym miejscu ugryzł się w język. - Zresztą, nie odbiegajmy od tematu - znów się uspokoił. - Więc, kiedy już uda nam się zdobyć płótno z tego samego okresu, co kopiowane dzieło, oczyszczamy je aż do oryginalnego materiału, żeby badania RTG nie wykryły pod spodem żadnego starego pentimento albo, nie daj Boże, jakiegoś poprzedniego obrazu...
Czasami zresztą zabiegi takie nie są konieczne. Nie wyobraża pan sobie nawet, jakie rzeczy można kupić w niektórych antykwariatach. Na przykład dwa lata temu moi ludzie zdobyli dwie kilkumetrowe bele siedemnastowiecznego płótna w doskonałym stanie. To na nim powstała „Nocna straż”, która jest w tym pokoju.
- Co potem?
- Potem na scenę wchodzi sławna pani krakelura. W szerokiej sprzedaży istnieją oczywiście preparaty umożliwiające uzyskanie całkiem przyzwoitej siatki spękań. Co jednak, jeśli chcemy skopiować istniejące już dzieło? Przecież może się znaleźć jakiś dociekliwy znawca, który porówna krakelurę oryginału z naszą. I wtedy klops!
Dlatego opracowaliśmy metodę nazwaną roboczo „Der Spiegel”. Jest dosyć prosta, ale potrzeba do niej komputera, więc van Meegeren nie mógł z niej skorzystać... Proszę tu podejść... - de Hooch stał teraz przy komputerze. Obok był uchwyt na blejtram, do którego poziomo przymocowano oczyszczone już płótno. Nad nim znajdowało się coś w rodzaju niewielkiego plotera, który pracowicie nanosił na płótno ułożone obok siebie niewielkie plamki białej farby oddzielone mikroskopijnymi przerwami. Wyglądało to jak krakelura bez obrazu.
- Najpierw robimy bardzo dokładne zdjęcie oryginału. Następnie specjalny program skanuje zdjęcie i tworzy wirtualną siatkę krakelury, którą ploter nanosi na płótno. W tej chwili, jak pan widzi, maszyna pracuje nad „Widokiem Delft” Vermeera. Potem wystarczy po każdej warstwie farby położyć specjalny werniks i krakelura sama wyjdzie na wierzch.
- Jak przygotowujecie farby?
- To dłuższa historia. Mamy cały zespół badawczy, który odtwarza stare receptury i kompletuje palety dawnych mistrzów.
- Wie pan dobrze, tak samo jak ja, że nie wystarczy już, jak van Meegeren, nie używać bieli cynkowej przy fałszowaniu starych obrazów...
- Nie jesteśmy amatorami - oburzył się de Hooch. - Kilka lat badań pozwoliło nam opracować specjalną substancję, która powoduje, że nawet testy węglem C14 czy ołowiem nie są w stanie wykryć, że farby powstały w XXI wieku.
- Co to za składnik?
De Hooch się zaśmiał.
- To nasze specialite de la maison, a pan jest naszym przeciwnikiem. Nie mam zamiaru ujawniać wszystkich moich tajemnic łowcy fałszerzy. Powiem tylko, że mamy tu kilku chemików, którzy za swoje osiągnięcia dostaliby pewnie Nagrody Nobla... gdyby nie musieli pracować w ukryciu...
- Kto maluje obrazy?
- Ośmiu wspaniałych artystów...
- Artystów - fałszerzy...
- Może pan ich tak nazywać, ale oni wiedzą, że ich praca służy wyższemu celowi...
- Ciągle mówi pan o jakichś wyższych celach, może wreszcie przyszedł czas, żeby je wyjawić...
- A więc ośmiu wspaniałych artystów studiuje najpierw obraz, epokę, życie i techniki malarza - zignorował mnie de Hooch. - Studiuje tak dokładnie, że wie wszystko: poczynając od tego, z jakiego futra dany malarz miał pędzle, aż po to, w jaki sposób tymi pędzlami poruszał i jaki wzór z farby zostawiał na płótnie. Na czas malowania kopii każdy z naszych geniuszy przeistacza się w człowieka, którego obraz odtwarza. Jak sam pan widzi - szerokim gestem wskazał na salę - efekt jest imponujący. Potem wystarczy jeszcze wypalić obraz w piecu, aby krakelura ujawniła się z całą mocą, farby stwardniały i wyglądały na stare, nanieść brud w rowki krakelury, zawerniksować i... gotowe.
- To pan rozpętał „trumienną gorączkę”? - zmieniłem temat, żeby trochę go zaskoczyć i zmusić do większej otwartości, bo na razie de Hooch mówił tylko to, co chciał.
- A któż by inny! Narodowa pycha pańskiego narodu ułatwiła zadanie mnie i moim ludziom. Nie potrzeba wam było wiele, żeby po raz kolejny uwierzyć, że jesteście wyjątkowi. Patriotyzm to jednak niebezpieczne uczucie...
- Ale po co była ta cała heca? Wiem, że kupował pan obrazy sam od siebie...
- No tak, to nie była klasyczna akcja Fundacji Van Meegeren. Normalnie ta organizacja - córka zajmuje się kopiowaniem obrazów, by zdobyć pieniądze na finansowanie działalności Zakonu Płonącego Miecza, ale tym razem nie chodziło o pieniądze...
- A o co?
- Powinien pan zapytać: o kogo?
- O kogo zatem?
- O pana - de Hooch uśmiechnął się. - Chciałem, żeby mi pan pomógł.
- Nie wystarczyło mnie zapytać, czy mam na to chęć? Może bym się zgodził?
De Hooch śmiał się długo i głośno.
- Załóżmy - wytarł ręką oczy pełne łez - że przyszedłbym do pana i poprosił o przysługę. Za dużo o panu wiem, panie Pawle, żeby nie domyślić się, że zrobiłby pan wszystko, abym trafił za kratki...
- Oskarżenie Pana Samochodzika w areszcie miało być pańską kartą przetargową?
- Nie tylko. Już podczas naszego poprzedniego starcia pański lotny umysł, odwaga i wielka umiejętność wychodzenia obronną ręką z kłopotów zrobiły na mnie spore wrażenie. Wydał mi się pan idealnym kandydatem do wykonania zadania, które stanęło przed Zakonem Płonącego Miecza...
- Jakie to zadanie? - zapytałem i po raz kolejny uderzyłem głową w mur, bo de Hooch nie odpowiedział na moje pytanie.
- Chciałem jednak pana sprawdzić - kontynuował swą przemowę. - I dlatego sprowadziłem tutaj...
- Sprowadził mnie pan... To dobre... - zaśmiałem się pogardliwie. - Musiałem przeprowadzić śledztwo, żeby się tu dostać...
- I sprawił się pan doskonale, ale musiałem nieco przyspieszyć pańskie starania. Temu służyła kartka od Mieszkowskiego. Poza tym, czy nie wydało się panu dziwne, że nikt nie przeszkadzał, kiedy wchodził pan przez właz, czemu na ścianie wisiał plan, czemu prawie nikogo pan nie napotkał w korytarzach naszej bazy...
- Dlaczego przyspieszał pan moje śledztwo?
- Bo wkrótce wyruszamy...
- Nie obchodzą mnie pańskie wycieczki...
- Obawiam się, że nie ma pan wyboru - rzekł z naciskiem. - Ale zanim o tym porozmawiamy, chcę coś panu pokazać. Zapraszam - rzekł wskazując uprzejmie drogę do wyjścia, ale jego ostatnie słowa nie były wcale zaproszeniem, ale rozkazem.
Poszliśmy do windy i zjechaliśmy na poziom „C”.
„Prometeusz” zaprowadził mnie do małego pokoju. Był tam kominek, na którym palił się ogień i biurko, a za nim portret Nikoli Tesli zajmujący całą ścianę. De Hooch nacisnął jakiś przycisk pod blatem biurka i ściana z Tesla podjechała do góry, odsłaniając drzwi. Weszliśmy przez nie do pomieszczenia, w którym zobaczyłem chyba trzydzieści portretów trumiennych (wśród nich portret Stefana Batorego ze skarbca wawelskiego), z konterfektem pana Szczepana Mieszkowskiego na centralnym miejscu.
- Sporo pan tego nakradł - rzekłem, kiedy otrząsnąłem się z zachwytu. - Przyznaję, jest pan mistrzem...
- Dziękuję za uznanie, ale przejdźmy do rzeczy. Powiedzmy, że nie mam specjalnego interesu w dalszym oskarżaniu Pana Samochodzika, że nie chcę więzić dłużej pana Mieszkowskiego, powiedzmy nawet, że nie zależy mi specjalnie na tych obrazach i jestem gotowy zwrócić je prawowitym właścicielom. W zamian jednak chciałbym od pana przysługi...
- Mam wziąć udział w jakiejś wyprawie? - domyśliłem się.
- Dokładnie rzecz biorąc w bardzo dalekiej wyprawie. W dodatku takiej, z której można nie wrócić...
- Dokąd miałbym jechać i w jakim celu?
- Niestety, cel tej wyprawy poznają jedynie jej uczestnicy, więc będzie pan musiał decydować w ciemno.
- A jeśli się nie zgodzę...?
- No cóż - de Hooch podszedł do ściany, zdjął z niej portret mężczyzny w czerwonym kubraku, który wcześniej widziałem na jednej z aukcji, przeszedł do pokoju i stanął przy kominku - w takiej sytuacji Pana Samochodzika czeka proces i więzienie...
- Oczyszczę go z zarzutów! - rzekłem buńczucznie, chociaż to wcale nie ja rozdawałem tu karty.
- Nie wątpię, nie wątpię - rzekł de Hooch, trzymając bezcenny zabytek polskiej kultury w rękach - oczywiście najpierw będzie pan się musiał wydostać spod mojej kurateli, a potem wrócić do domu i przekonać policję, że to ja ukradłem obraz, co nie będzie łatwe... Ale pan Tomasz nie jest jedynym asem w mojej talii - powiedział i szybkim ruchem wrzucił obraz w ogień.
- Ty szujo! - krzyknąłem i rzuciłem się w stronę kominka, ale de Hooch zatrzymał mnie z niezwykłą siłą. Mogłem tylko bezradnie patrzeć, jak płomienie powoli zaczerniają barwy na blasze, jak farba pęka i łuszczy się, jak obraz staje w płomieniach i w końcu pozostaje z niego tylko ośmiokątna czarna tarcza.
- Mogę to zrobić z każdym portretem, który jest w moim posiadaniu - wysyczał mi do ucha. - I jak pan widzi, nie zawaham się...
Odepchnął mnie z całej siły. Uderzyłem o ścianę. Na chwilę odebrało mi oddech i pociemniało w oczach. Potem spojrzałem na niego. Stał i patrzył na mnie z tym swoim sympatycznym uśmiechem, błyskiem w oku i miną niewiniątka. Minęło parę chwil, zanim znowu się odezwał:
- I jak będzie? - zapytał. - Zgadza się pan?
KONIEC CZĘŚCI DRUGIEJ TRYLOGII PT:
„SPADKOBIERCY PROMETEUSZA”
NASTĘPNY TOM NOSIŁ BĘDZIE TYTUŁ:
„PAN SAMOCHODZIK I... PŁONĄCY MIECZ”