Historia administracji i myśli administracyjnej SeEugeniusz Mironowicz

Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego

Białystok, Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana 2007

Rozdział III – Od konfrontacji do wymuszonego porozumeinia z Ukraińcami.

Str 126 por. J.Kęsik, Struktura narodowościowa województwa wołyńskiego w latach 1931-1939, [w:] Przemiany narodowościowe na Kresach Wschodnich II RP 1931-1948, pod red S. Ciesielski. Toruń 2004, s. 64-65.

W Galicji mieszkało 0,5 mln wyznawców kościoła rzymskokatolickeigo posługującego się jezykiem ukraińskim, których polskie władze traktowały jako polaków.

str 127 W większości byli to dawni kolonisci, którzy zasymilowali się z otoczeniem a wyróżnikiem pozostało wyznanie.

Str 128 Wojna z Rosją Radziecką przerwała proces budowy struktur polskiej władzy państwowej. Ze względu na stanowisko Ententy oczekującej przyznania przynajmniej autonomii dla ziem zameiszkałych przez Ukraińców we wrześniu 1921 utworzono urząd namiestnika prowincji – 25 czerwca 1919 decyzja konf pokojowej przekazano polsce galicję do czasowej okupacji. Kilka miesięcy później dokonano podział na 3 województwa wschodnio-małopolskie.

Srt 129 Po 14 marca 1923 wg ukraińskich historyków, każdy sprzeciw Ukraińców mógł być traktowany przez władze polskie jako zdradę państwa. W więzieniach torturowanie przeciwników politycznych mogło być traktowano jako obronę polskiej racji stanu.

Tak wielkich kontrowersji nie było wokół Wołynia. Odmienne kulturowo, religijnie i politycznie, przed 1914 pod Imperium Rosyjskim, w latach 1918-1920 niewiele wołyńskich ukraińców bralo udział w w walkach o URL. "Brak wyraźnych aspiracji do uzyskania samodzielnosci państwowej zachęcał władze polskie do ignorowania problemu narodowego i działań na rzecz powstrzymywania wpływów z galicji. Szybko zbudowano aparat administracyjny, zdominowany przez urzędników z województw centralnych nieznających języka, mentalności i obyczajów miejscowej ludności." Na 283 urzędników (1923r.) - 274 było Polakami – w zarządach powiatowych i wojewódzkim.

Str 130 najmocniej tendencje niepodległościowe artykułowała UWO – stanowisko jedności i całosci (soborowości) Ukrainy. Zwalczali frakcje petlurowską, która wyraziła zgode na pozostawienie Galicji. - na czele Jewhen Konowalec – nie uznawał kompromisów, Polska jako okupant Ukrainy.

Str 131 Wiekszosc jednak uznawała konieczonsc pracy organicznej i przeczekania władzy polaków. Nie akceptowano władzy polskiej, ale nie zgadzano się na terrror UWO, której ataki doprowadzajac do kontrakcji wladz polskich i uszcuzplania stanu posiadania ukraińskiego. Na gruncie zabezpieczenia stanu posiadania stało UNDO.

Str 132-133 – Ostoją był kościół grekokatolicki (unicki) na czele metropolita lwowski A.Szeptycki, który popierał niepodległosciowe aspiracje. Kler grekokatolicki utruniał prace polakom, prowadzono księgi parafialne w ukraińskim albo po łacinie.

Str 138 Piłsudczycy znaleźli sie u władzy w czasie, gdy stosunki polsko-ukraińskie przybrały zdecydowanie konfrontacyjny charakter. Rządy parlamentarne ignorowały podstawowe postulaty narodowe ukraińców. Stosunek był wrogi – dokumenty organizacji ukraińskich przedstawiały rzeczywistość w warunkach wojny etnicznej – nawoływały do walki z polskim najeźdźcą.

Str 139 Lato 1926 – organizowanie wieców przez partie i organizacje ukrainskie – zniewazanie władze państwowe, spiewano piesni niepodległosciowe itp. Stąd MSW zaczeło wysyłac tam obserwatorów, którzy mieli prawo rozwiązać wiec z chwilą wystąpienia haseł antypaństwowych. Wiece organizowało głównie Ukraińskie Towarzystwo Pedagogiczne (UTP) – kontrolowane przez UNDO. Popularne hasło o ukrainska szkołę.

Str 140 Po przewrocie majowym bez zmian. Konfidenci donosili ze na zebraniach UNDO mówi się jedynie o krzywdach ukraińskich, braku szkół, zabieraniu świątyn na wołyniu i chełmszczyźnie.

Str 141 listopad 1926 – memorandum do rzadu Tomasza Jackiewicza, Jana Jackiewicza, Mikołaja Koblańskiego i Józef Łabacik – propozycje uregulowania stosunków.

• stworzenie wielkiej ugodowej partii ukraińskiej

• utworzenie banku i towarzystwa orlniczego wspireajacego kredytami rolników ukraińskich

• likwidacja szkół utrakwistycznych

• utworzenie ministerstwa ds ukrainy

• powołanie wicewojewodów ukraińców

Hasła federacji – sanacji piekne, ale w praktyce Piłsudski widział konieczność integracji wszystkich ziem. Co do ziem "ukraińskich" nakazywał zachowanie praworzadności, unikanie zadraznień ale rzadzenie silną ręką.

Str 143 Ad Józewski. "Wysiłek Józewskiego kierował się na podniesienie poziomu życia materialnego wszystkich mieszkanców wołynia, zaprzestanie faworyzowania Polaków przez administracje, powstrzymanie kolonizacji, łagodznie konfliktów religijnych wprowadzenie nauczania jezyka ukraińskeigo do szkół publicznych.

Por. Cz.Partacz, Polacy i Ukraińcy na Wołyniu, [w] Ukraina-Polska... s.239-240.

Str 145 Przygotowania społeczne do realizacj walki o niepodległa ukraine prowadziły organizacje:

• Towarzystwo Gimnastyczne Sokił (Sokół)

• Łuh (Łuk)

• organizacja skautowska Płast (Piast)

Łuh miał nieśc pomoc społ w razie pożaru. Prowadzili jednak wyłącznie ćwiczenia wojskowe – "służyć mają do budzenia nienawiści wobec państwa i jego władz". Członkowie Sokiła, Łuhu i Płasta pojawiali się podczas ukrainskich uroczystosci narodowo-religijnych w mundurach.

Str 146 Szczególnie mocno podczas nabożeństw nad grobami poległych żołnierzy ZURL w walce z Polakami w latach 1918-1919. Skłądali wtedy rotę przysięgi o walkę o wolną Ukrainę. Od 1928 zaczeli organizować obozy szkoleniowe, gdzie oprócz musztry uczono własnej wykładni historii ukrainy, a szef Płasta nosił tytuł atamana. Winnym byli posłowie UNDO – którzy organizowali wiece w niedziele i świeta przed cerkwiami głoszac hasła "że najwiekszym wrogiem Ukrainca jest Polak". - Przyzwolenie kleru grekokatolickiego.w 1928 kazda wieksza uroczystośc religijna kończyła sie manifestacjją polityczną

str 147
Lipiec- sierpień 1928

• 237 wieców

• 86 w stanisławowskim

• 84 w lwowskim

• 56 tarnopolskim

• 10 wołyńskim

Aktywność z uwagi na zbliżające się wybory parlamentarne. Sanacja próbowała budowac porozumienie na wschodzie – tworząc bloki polskie którego rdzeniem byłoby BBWR – wypadło gorzej bo brak poparcia kościoła rzymskokatolickiego (woleli endecje), a UNDO miało kler unicki – "który prowadził czynną kampanie na rzecz UNDO".

Rzad zwalczał to z jednej strony kierujac sprawy do prokutatury, z drugiej zaś łagodząc napiecia parcelacja ziemi takze na rzecz chłopów ukraińskich.

Str 148 Julian Makowski z MSZ opracował na potrzeby wewnętrzne krótki zarys historii politycznej Galicji Wschodniej. Anglia chciala widziec te tereny przy Rosji, Francja zaś z uwagi na jej roponośny charakter wolala przy slabej ukrainie niz w silnej polsce. Tak czy siak polska zajmujac je dzialala przeciw wielkim mocarstwom. Te dopiero w 1923 uznały granice ryską za cene uprzywilejownaia i autonomii dla ukrainców. To doprowadziło do liberalnego ustawodastwa w 1924 które było nei po mysli wladz polskich.

Str 150 wpływy na Sokiła, Płasta i Łuh – wczesniej zdominowane przez UNDO pod koniec lat 20 zaczeła zdobywać UWO – nadala im militarny charakter. Od 1929 przygotowywała się na ewentualne powstanie.

Por. Sprawdzić DALO,f.1, op51 d. 723 – pismo wojewody tarnopolskiego do starostów powiatowych.

Str 152 Józewski budował organizacje ukrainskie o propolskiej orientacji. Zblizeniu społeczenstw miału sprzyjać samorzady oraz szkoły polskie, gdzie nauczany był jezyk ukrainski."za sprawą wojewody wiekszosc ziemi parcelowanych majątków polskich , zwłaszcza w pierwszej połowie lat 30 trafiała we władanie chłopów ukraińskich.

Str 153 "Ze sprawozdań wojewody wołyńaskiego wynika, że ruch narodowy na terenie województwa był inspirowany z Galicji". Wysiłki podejmowało UNDO na gruncie tworzenia ukraińskich kooperatyw – próbowano utworzyc Wołyński Bank Włościański, sieć spółdzielni rolniczych pod nazwą Silskij Hospodar. Oddżwięk słabszy – bo nie było poparcia kleru.

Por. DALO,f1.op 52, d.866, k.21b. Sprawozdanie wojewody wołyńskiego z 26 I 1929.

Znaczne sukcesy odniesiono w sprawie ukrainizacji cerkwii prawosławnej. Było to po myśli działaczy ukraińskich, toteż współpraca układała się dobrze. W marcu 1934 Ukrainska Reprezentacja Parlamentarna zorganizowała manifestacje w Peczorskiej Ławrze z żądaniem odrusyfikowania cerkwii. Zaproponowano współprace z Józewskim w sprawie ogranizacznia wpływów metr Dionizego oraz w budowie ukraińskiej struktury cerkiewnej na Wołyniu. Dionizy ustąpił a na jego miejsce powołał Aleksego Gromadskiego.

Str 154 wpływy na Wołyniu posiadała Ukrainska Socjalistyczno-Radykalna Partia (USRP) oraz Ukrainskie Chłopsko-Robotnicze Zjednoczenie (Sel-Rob) Przekonywali oni o tym, ze sanacja i p[ułkownicy chcą zabrać ukraincom ziemie- stąd kolonisci, osadnictwo i szkolnictwo polskie stały się symbolem "obcego panowania". Najsilniejsza było Towarzystwo Oświatowe "Proświta" o której wpływy biły się wszystkie partie. Józewski zamykał jej komórki. Pomysłem było tez ułatwienie emigracji ukraińców do Niemiec i Ameryki.

Str 155 drugim pomysłem było wychowaie dziecki ukrainskich przez nauczycieli polskich. W 1927-1933 liczba nauczycieli polskich uległa zdwojeniu. Utworzono Ukrainski Blok w ramach BBWR – by go uwiarygodnic przedstawiciele na urzadzanych przez wojewode manifestacjahc przemawiali po ukrainsku.