Polityka PRL wobec mniejszości
Początkowo starano się zlikwidować przyczyny konfliktów narodowościowych (doświadczenia wojenne), celem m.in. utworzenia etnicznych granic i wysiedlenia Niemców.
Największy problem z Niemcami. 3 etapy ewakuacji/przesiedlania. Właściwe przesiedlania do 31.07.1946 miało wyjechać 3,5 mln Niemców. Udało się to zrobić w liczbie 3,2 mln – 3,3 mln do 1950 r.
Drugi problem to ludność ukraińska. „Umowa o wzajemnej ewakuacji” DOBROWOLNIE do ZSRR obywatele narodowości innych niż polska (wiadomo, wschodnich. Skorzystało 222 tys. Ukrainców). Do Polski mogli wracać Polacy i Żydzi. Po akcjach UPA, przesiedlenia stały się przymusowe do końca 11.1946 wysiedlonych zostało ponad 480 tyś Ukraińców, ponad 36 tyś. Biał. i ponad 1000 Litw.
Akacja „Wisła”. 28.04.1948 rozpoczyna się akcja „Wisła” (5 celów – związanych z rozbiciem UPA, poprzez rozproszenie Ukraińców oraz zmiana składu etnicznego pogranicza). 3 kategorie osób A – niebezpieczni, B – podejrzanych i C – lojalnych . Z pośród grup A i B w jednej gminie mogła być osiedlona tylko jedna rodzina, z grupy C – więcej ale do 10%. Ograniczenia także od granic państwa i województw min 50km od granicy państwa 30km morskiej i województwa. W praktyce ograniczenia nie były przestrzegane. W ramach akcji wisła w okresie 28.04.1947 – 12.08.1947 przesiedlono ponad 140 Ukraińców. (z mniejszym natężeniem działania do 1950 i kilka tyś. Osób) Więzienia, Centralny Obóz Pracy w Jaworznie(4-6tys, 2,8 tys. z akcji wisła, 150 zmarło podczas pobytu) – UPOwcy, inteligencja ukraińska. W ramach akcji zakazy powrotu do historycznych ziem ukraińskich, swobodnego poruszania się, kultywowania tradycji. Metropolita Dionizy Waldeński władze wycofują mu uznanie w 1948 r.
[W praktyce ustawa 6.08.1945 nie dawała możliwości powrotu Polski osobom, które przed 1939 rokiem miały obywatelstwo polskie, ale były narodowości ukr., biał., lit.,]
Przesiedlenia ludności czeskiej zamieszkałej na pograniczu sudeckim objęły kila tysięcy osób.
44/45 władze polskie zezwoliły na funkcjonowanie publicznych szkół z białoruskim językiem nauczania
tworzenie prywatnych z językiem wykładowym jidysz i hebrajskim. Ten pozytywny stosunek do ludności żydowskiej uległ zmianie po powstaniu państwa Izrael.
W pierwszych latach powojennych – działania w sferze religijnej – hasła równouprawnienia i demokratyzacji stosunków wyznaniowych. Kościół ewangelicko-reformatorski i ewangelicko-augsburski mógł prowadzić działalność charytatywną. Tak było do 1948 – później represje, konfiskata mienia.
Przez 40 lat oscylacja polityki mniejszościowej między asymilacją a stosunkowo dobrymi koncesjami w dziedzinie szkolnictwa i oświaty, kultury, życia organizacyjnego i religijnego.
31.08.1950 wydział w Ministerstwie Oświaty został utworzony wydział zajmujący się szkołami publicznymi z językiem wykładowym w języku ojczystym (miały takie powstać) – wychowanie w duchu internacjonalistycznym przy zachowaniu odrębności kulturowych itd.
Najpierw powstały szkoły białoruskie
Prywatne placówki żydowskie zostały upaństwowione
Uruchomione zostały placówki dla uchodźców politycznych z Grecji.
Od roku szkolnego 50/51 na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim szkoły niemieckie
52 – litewskie
52 – punkty nauczanie języka ukraińskiego dla dzieci z rodzin objętych akcją „Wisła”
Powyższe koncesje szły w parze z represjami religijnymi (ograniczaniem swobód i działań kościołów)
52 – ludność niemiecka zostaje objęta ustawodawstwem socjalnym.
Odwilż w czasie „polskiego października”.
Na północy i zachodzie zaprzestanie asymilacji drogą nacisków administracyjnych, rekompensata niektórych krzywd ludności autochtonicznej.
Rozwija się życie społeczne mniejszości: organizacje, biblioteki, zespoły amatorskie
Rozwiązywanie przez władzę lokalnych konfliktów na tle narodowościowym.
Szkoły publiczne z językiem ukraińskim
Rozważanie wprowadzenia dwujęzyczności w Białostockiem.
Ale w roku 1957 doszło do wymuszonych zmian personalnych w niektórych organizacjach mniejszościowych(zwolnienia dotknęły działaczy o nacjonalistycznym rodowodzie)
„Akcja łączenia rodzin” kwestia dotyczyła Polski oraz obu państw niemieckich, koordynowana była przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Z Polski wyjechało w latach 1952-1959 275 tys. ludzi a do lat 70 jeszcze 132 tys.
Od lat 60 ranga kwestii narodowościowych uległa zmianie; PRL jako państwo jednolite narodowo, w swoich działaniach powinno się kierować zasadami internacjonalistycznymi.
„Wypadki marcowe” i Żydzi pojechali do Izraela
Ingerencja w programy organizacji mniejszościowych, „kultura radziecka”, społ. Internacjonalistyczne
02.1971 – język mniejszości językiem nadobowiązkowym.
Akcja polonizowania nazw geograficznych i topograficznych na terenach mieszanych narodowościowo (ukr, biał, niem.)
Uchwała III Plenum KC PZPR z 20.02.1976 roku „O pogłębianiu patriotycznej jedności narodu, o wzmocnieniu państwa i demokracji socjalistycznej” – ogłoszenie istnienie „jednorodnej narodowo państwowości polskiej”
Pojawiają się problemy w sprawie „lączenia rodzin”. Niemcy upominali się o resztę swoich rodaków w Polsce. PRL żądał za to odszkodowań dla Polaków za poniesione straty w II wojnie światowej, ale w końcu się zgodzili i 65 tys. Niemców pojechało. Gierek – Schmid, Helsinki , 1975 (i później oświadczenie m. spraw. Zagr) dalsze porozumienia w sprawie wyjazdu Niemców. Od 1976-1979 wyjechało 134 tys. osób, w ciągu następnych dwóch lat 40 tys. osób.
Poza poniższymi:
uregulowano trochę kwestie wyznaniowe; rejestracja związków religijnych i kościołów (ewangelicko-reformatorski 68, ewangelicko-augsburski 65, protestancki 70, muzułmański 71).
I kwestia cmentarzy protestanckich, ewangelickich i żydowskich na Ziemiach Zachodnich. Poszczególne wyznania otrzymały również możliwość współpracy z pokrewnymi organizacjami za granicą.
Lata 80 – powstanie „solidarności”, dezintegracja środowiska politycznego, naciski między narodowe powodują pewne koncesje dla mniejszości.
80-81 zostaje ograniczona cenzura na nadzór nad działalnością mn. nar.
Próba zjednania sobie mniejszości w obliczu problemów wewnętrznych – legalizacja nowych wspólnot, związków i organizacji.
W tej dekadzie wzrosła szczególnie rola mniejszości niemieckiej, przede wszystkim w wyniku działań wspierających ze estronu rządu Republiki Federalnej Niemiec. Pojawia się droga rozwiązania kwestii mniejszości niemieckiej. Zalegalizować i uznać przez polskie władze istnienie mniejszości niemieckiej (koalicja chrześcijańsko-liberalna). Jedną z metod rozwiązania tej kwestii było pozwolenie na emigrację dużych grup obywateli do RFN.