Anatomia Układu Pokarmowego

1. Jama ustna:

• Przedsionek jamy ustnej – znajduje się pomiędzy zębami a wargami i policzkami. Od przodu przedzielona jest, na część prawą i lewą, fałdami błony śluzowej tzw. wędzidełkiem wargi górnej i dolnej. Między wargami znajduje się szpara ustna. Wargi od zewnątrz pokryte są skórą od wewnątrz zaś pokryte błoną śluzową. Pomiędzy nimi znajduje się czerwień wargowa pozbawiona gruczołów i włosów. Na zewnętrznej powierzchni wargi górnej znajduje się rynienka podnosowa. W błonie śluzowej policzków znajduje się ujście ślinianki przyusznej. Błona śluzowa policzków przechodzi na wyrostki zębodołowe żuchwy i szczęki i zmienia nazwę na dziąsło. Dziąsła są nieprzepuszczalną błoną śluzową usadowioną na podłożu kostnym.

• Jama ustna właściwa – przestrzeń między tylną powierzchnią zębów a cieśnią gardzieli (łączącą jamę ustną z gardłem). Górną granicą jest podniebienie a dolną język i okolica podjęzykowa. Część przedni podniebienia to podniebienie twarde posiadające szkielet kostny i pozbawione mięśniówki gładkiej i tkanki podśluzowej. Część tylna podniebienia to podniebienie miękkie będące fałdem błony śluzowej zawierające mięśnie poprzecznie prążkowane. Na środku tylnego brzegu podniebienia znajduje się wyniosłość zwana języczkiem. Dno jamy ustnej stanowi przepona jamy ustnej zbudowana z mięśni żuchwowo-gnykowych. Błona śluzowa dna jamy ustnej wytwarza fałd podjęzykowy na którym znajduje się ujście ślinianek podjęzykowej i podżuchwowej.

• Narządy jamy ustnej:

• zęby (20 mlecznych i 32 stałe) – mleczne wyrzynają się od 6 miesiąca do 2 roku życia i ponad. Zęby mleczne składają się z 2 siekaczy, 1 kła i 2 trzonowych a około 7 roku życia zastępowane są przez zęby stałe w skład których wchodzą 2 siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowe i 3 trzonowe (po każdej stronie szczęki i żuchwy). Każdy ząb składa się z korony, szyjki i korzeni mieszczących się w zębodole. Korona wystaje ponad dziąsło i pokryta jest szkliwem. Szyjka znajduje się pomiędzy korzeniem a koroną i w normalnych warunkach jest niewidoczna i zakryta dziąsłem. Korzeń schowany jest w zębodole i pokryty kostniwem. Zęby zbudowane są z zębiny. W koronie znajduje się komora zęba która przechodzi w węższy kanał korzenia który kończy się kilkoma otworami na szczycie korzenia. Komory zęba wypełnione są luźną tkanką łączną tworzącą miazgę.

• Język – mięśniowy narząd pokryty błoną śluzową cechujący się dużą ruchomością którą zawdzięcza wielokierunkowemu przebiegowi mięśni poprzecznie prążkowanych których włókna przebiegają w trzech osiach. Język dzieli się na nasadę, trzon i koniec oraz powierzchnię grzbietową i dolną. Nasada to część tylna języka przytwierdzona do dna jamy ustnej. Między nasadą a trzonem znajduje się bruzda graniczna. Na języku znajdują się brodawki:

> brodawki okolone

> brodawki nitkowate

> brodawki liściaste

> brodawki grzybowate

w ich błonie znajdują się kubki smakowe w których znajdują się komórki smakowe będące receptorami smaku. Kubki smakowe znajdują się również na policzkach, wargach, podniebieniu, mm. gardzieli i nagłośni.

• Ślinianki – w błonie śluzowej jamy ustnej znajdują się gruczoły ślinowe policzkowe, wargowe, podniebienne i językowe. Oprócz tego do jamy ustnej uchodzą przewody ślinianek przyusznej (charakter surowiczy), podżuchwowej (charakter śluzowo-surowiczy) i podjęzykowej (charakter śluzowy) (wszystkie parzyste). Ślina surowicza zawiera amylazę ślinową rozkłada wielocukry a ślina śluzowa zawiera mucynę ułatwiającą połykanie pokarmu.

2. Gardło – wspólna część układu oddechowego i pokarmowego. Część nosowa gardła należy do układu oddechowego pozostałe dwie części (ustna i krtaniowa) należą do układu pokarmowego.

2. Przełyk – przewód łączący gardło z żołądkiem. Nie zachodzą w nim procesy trawienia i wchłaniania. Dzieli się na część szyjną (na granicy szyi i klatki piersiowej, piersiową (leży w śródpiersiu) i brzuszną (pomiędzy przeponą a żołądkiem). Przełyk posiada 3 zwężenia: górne (krtaniowe) w miejscu odejścia od gardła, środkowe (aortalne) w miejscu skrzyżowania z łukiem aorty i dolne (brzuszne) u wejścia do żołądka. W górnej części mm. Poprzecznie prążkowane kurczą się szybko a w dolnej części mm. Gładkie kurczą się wolno.

2. Żołądek – rozszerzenie przewodu pokarmowego przyjmujące pokarm z przełyku i przemieniające go w płynną miazgę. Leży w lewym podżebrzu. Łączy się z przełykiem przez wpust a część przylegająca do wpustu nazywa się częścią wpustową. Trzon magazynuje i trawi pokarm za pomocą soku żołądkowego wydzielanego przez gruczoły błony śluzowej żołądka. W skład soku wchodzą: 0,4-0,5% kwasu solnego, sole mineralne, enzymy: pepsyna, katepsyna i lipaza oraz śluz i woda. Błona mięśniowa żołądka dzieli się na 3 warstwy: podłużną, okrężną i skośną. Zapewnia ona napięcie ścian oraz ruchy robaczkowe przesuwające pokarm.

2. Jelito cienkie – tutaj zachodzi główne trawienie i wchłanianie pokarmu. Jelito cienkie zwęża się wraz zbliżaniem do jelita grubego co wpływa na przedłużenie czasu wchłaniania substancji odżywczych z pokarmu. Jelito cienkie dzielimy na:

• dwunastnica – najkrótsza część (około 25cm) dzieli się na:

• część górną – rozpoczyna się rozszerzeniem tzw. opuszką dwunastnicy która nie posiada fałdów okrężnych.

• część zstępującą – zakręca ku dołowi i w prawo. Zawiera brodawki: większą (wspólne ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego) i mniejszą (ujście przewodu trzustkowego dodatkowego). W tej części rozpoczynają się fałdy okrężne i zanikają w końcowym odcinku jelita krętego.

• część poziomą – zakręca w lewo

• część wstępującą – zakręca skośnie ku górze i w lewo i kończy się przechodząc zgięciem w jelito czcze.

• jelito czcze – 2/5 górnej części jelita cienkiego

• jelito kręte – 3/5 dolnej części jelita cienkiego

jelito czcze i kręte nie są wyraźnie rozgraniczone i posiadają wiele wspólnych funkcji. Jelito cienkie kończy się zastawką krętniczo-kątniczą uniemożliwiającą cofanie się treści pokarmowej z jelita grubego z powrotem do krętego. Jelito czcze i kręte leżą wewnątrz otrzewnej i są przymocowane do tylnej ściany jamy brzusznej za pomocą krezki jelita cienkiego (fałd otrzewnej o tej samej długości co jelito cienkie – od 5m do 11m. Max). Błona śluzowa jelita czczego i krętego tworzy fałdy okrężne zwiększające powierzchnię wchłaniania składników odżywczych. Powierzchnię śluzówki zwiększają też kosmki jelitowe czyli cienkie wypustki stanowiące odrębną jednostkę morfologiczną i posiadające własne włókna mięśniowe gładkie skracające ich długość pobudzając wypływ krwi.

6. Jelito grube – końcowa część przewodu pokarmowego. Dzieli się na

• jelito ślepe (kątnica) z wyrostkiem robaczkowym -

• okrężnicę:

• wstępująca

• poprzeczna – ma szeroką krezkę umożliwiającą dużą ruchomość tego odcinka.

• zstępująca

• esowata – również ma szeroką krezkę umożliwiającą ruchomość.

• odbytnicę - zakończona jest odbytem do którego przyczepiają się mięśnie:

  > dźwigacz odbytu

  > zwieracz odbytu wewnętrzny (niezależny od naszej woli)

  > zwieracz odbytu zewnętrzny (zależny od naszej woli)

Mięśniówka jelita grubego tworzy taśmy których skurcz powoduje powstanie fałdów półksiężycowatych i uwypukleń na zewnątrz.

7. Wielkie gruczoły trawienne:

1. Trzustka

Trzustka leży za otrzewną i przylega do tylnej ściany jamy brzusznej na wysokości Th12 – L3. Dzieli się na głowę (leży najbardziej na prawo), trzon i ogon dochodzący do wnęki śledziony.

Czynnościowy podział trzustki:

• część zewnątrzwydzielnicza – gruczoł pęcherzykowy utworzony przez płaciki trzustki wytwarzające sok trzustkowy (Składa się przede wszystkim z wody, wodorowęglanów, elektrolitów oraz enzymów trawiennych np. lipazy, fosfolipazy, trypsyny, chymotrypsyny, amylazy). Sok jest odprowadzany przez przewodziki trzustkowe do przewodu trzustkowego (ujście w brodawce większej) oraz przewodu trzustkowego dodatkowego (ujście w brodawce mniejszej)
  Część zewnątrzwydzielnicza wytwarza enzymy rozkładające białka (trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydaza), hydrolizujące tłuszcze (lipaza), rozkładające węglowodany (amylaza).

• Część dokrewna – utworzona przez narząd wysepkowy zbudowany ze skupisk komórek zwanych wysepkami. Występują 3 rodzaje komórek: alfa, beta i gamma z czego tylko alfa i beta mają zdolność wewnątrzwydzielniczą. Komórki alfa wytwarzają glukagon a kom beta wytwarzają insulinę. Są to hormony regulujące stężenie glukozy we krwi a ich działanie jest mało istotne w układzie trawienia.

2. Wątroba

Wątroba jest największym gruczołem ustroju ludzkiego. Leży pod przeponą bardziej po stronie prawej niż lewej. Powierzchnia górna, przednia i tylna zwana jest przeponową i jest lekko wypukła. Powierzchnia dolna zwana trzewną jest lekko wklęsła. Ponadto wątroba dzieli się na dwa nierówne płaty: prawy większy i lewy mniejszy. Płat prawy dzieli się jeszcze na płat ogoniasty i czworoboczny które są widoczne tylko na powierzchni trzewnej. Płat prawy od lewego na powierzchni przeponowej oddziela więzadło sierpowate a na powierzchni trzewnej szczeliny więzadła obłego i żylnego. Między płatem czworobocznym a ogoniastym znajdują się wrota wątroby do której wchodzą: tętnica wątrobowa, żyła wrotna i nerwy a wychodzą: przewód wątrobowy, przewód żółciowy i naczynia chłonne.
Jednostką czynnościową wątroby są zraziki wątrobowe zbudowane z hepatocytów układających się w blaszki i promieniście w stosunku do środka zrazika. Zraziki połączone są tkanką łączną i ściśle do siebie przylegają. W tkance łącznej przebiegają żyły i tętnice międzyzrazikowe będące odgałęzieniem żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej. Od tych naczyń odchodzą naczynia włosowate w głąb zrazika a wychodzą jako żyła środkowa zrazika do żyły wątrobowej.

W miąższu wątroby występuje sieć kanalików żółciowych. Od hepatocytów w głąb kanalika żółciowego wnikają mikrokosmki zwiększające powierzchnię wewnętrzną kanalika. Komórki wątrobowe wydzielają do kanalików żółć potrzebną do trawienia tłuszczów. Kanaliki żółciowe przebiegają od środka na obwód zrazika tworząc skomplikowaną sieć przestrzenną. Kanaliki żółciowe włosowate łączą się w przewodziki międzyzrazikowe a te w przewodziki żółciowe które biegną do wnęki wątroby tworząc dwa przewody wątrobowe: mniejszy i większy. We wrotach wątroby łączą się tworząc przewód wątrobowy wspólny który łączy się z przewodem pęcherzykowym pęcherzyka żółciowego tworząc przewód żółciowy wspólny który uchodzi do dwunastnicy na brodawce większej razem z przewodem trzustkowym.

Pęcherzyk żółciowy leży na powierzchni wątroby w dole pęcherzyka żółciowego. Magazynuje i zagęszcza żółć.

Funkcje wątroby:

• wytwarza żółć potrzebną w procesach trawienia tłuszczy

• reguluje gospodarką żelaza i miedzi

• magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witaminy

• reguluje poziom aminokwasów we krwi poprzez ich przemianę na glukozę i mocznik

• syntezuje białka osocza

• rozkłada krwinki czerwone

• wydziela do krwi czynniki jej krzepnięcia

• odtruwa organizm

• pośrednio reguluje stężenie hormonów we krwi poprzez ich wyłapywanie

8. Otrzewna – błona łącznotkankowa pokrywająca od wewnątrz jamę brzuszną i jej narządy. Pokryta jednowarstwowym nabłonkiem płaskim. Należy do grupy błon surowiczych które ułatwiają przesuwanie narządów względem siebie. Dzieli się na otrzewną trzewną (okrywającą narządy) i otrzewną ścienną (okrywającą ścianę jamy brzusznej). Kiedy obie otrzewne łączą się na tylnej ścianie narządu w blaszkę nazywamy ją krezką danego narządu.