Budowa układu trawiennego. Układ trawienny składa się z: jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego, odbytnicy i kanału odbytu. Dodatkowymi gruczołami układu pokarmowego są: wątroba, trzustka i ślinianki. Funkcją układu trawiennego jest zaopatrzenie organizmu w składniki odżywcze, witaminy i wodę. Jama ustna jest miejscem, gdzie pokarm jest żuty, nawilżony i uformowany. W żołądku pokarm jest przechowywany i gromadzony. Żołądek wytwarza sok żołądkowy. W jelicie cienkim wchłaniane są pokarmy do krwi. Wytwarzany jest też tam sok jelitowy. W jelicie grubym zachodzą procesy m.in. wchłaniania wody, soli, formowany jest tam również kał, który jest wydalany przez kanał odbytu. Układ pokarmowy ma gruczoły, które pomagają mu w pracy, wątroba – wytwarza żółć, trzustka – wydziela enzymy trawienne i sok trzustkowy i ślinianki które wytwarzają ślinę.
Trawienie węglowodanów rozpoczyna się w jamie ustnej. Pokarm znajdujący się w jamie ustnej zostaje rozdrobniony na mniejsze kawałki i przeżuty.
Podczas żucia, w którym biorą udział zęby, mięsnie policzków i warg kurczą się, aby wspomóc działanie języka przesuwającego pokarm wewnątrz jamy ustnej. W jamie ustnej pokarm jest wymieszany ze śliną zawierającą enzym- amylazę, która rozkłada skrobię (wielocukier) na mniejsze fragmenty z odłączeniem maltozy (dwucukru).
Gdy pokarm jest przeżuty i nadtrawiony przez amylazę ślinową, język kształtuje z niego kęsy otoczone śluzem, gotowe do dalszej podróży przez przewód pokarmowy. Pokarm dostaje się do gardła (wspólny odcinek dla układu pokarmowego i oddechowego), dalej przez przełyk do żołądka, a z niego porcjami do jelita cienkiego. Tutaj następuje dalszy etap trawienia węglowodanów. W dwunastnicy pod wpływem zespołu amylaz trzustkowych i jelitowych dochodzi do rozkładu krótszych fragmentów skrobi na cząsteczki maltozy.
Wszystkie dwucukry (maltoza, laktoza, sacharoza) znajdujące się w dwunastnicy zostają rozłożone przez odpowiednie enzymy jelita cienkiego na cukry proste (glukoza, fruktoza, galaktoza).
I tak enzym maltaza rozszczepia maltozę na dwie cząsteczki glukozy, enzym sacharaza- rozkłada sacharozę na glukozę i fruktozę, a enzym laktaza- rozkłada lakozę na glukozę i galaktozę.
Trawienie tłuszczy odbywa się w dwunastnicy i jelicie cienkim pod wpływem enzymów lipolitycznych (lipazy, fosfolipazy). Enzymy te działają jedynie na powierzchni tłuszczy (gdyż nie rozpuszczają się w nich). W celu zwiększenia powierzchni tłuszczu dostępnej dla enzymów, woreczek żółciowy wydziela do dwunastnicy żółć (w miarę zapotrzebowania). Żółć powoduje emulgację tłuszczu, co oznacza, że ulegają one rozbiciu na emulsję. Zostają one następnie poddane działaniu enzymów trzustki, czyli lipaz (enzymy aktywne w zasadowym środowisku). Enzymy te powodują rozbicie cząsteczek tłuszczu na kwasy tłuszczowe i glicerol. Strawione tłuszcze przenikają z jelita cienkiego do żyły wrotnej i dalej do komórek wątroby. Zemuglowane tłuszcze trafiają także z dwunastnicy do limfy (w małych ilościach do naczyń krwionośnych).
W trawieniu białek uczestniczą enzymy proteolityczne, które hydrolizują wiązania peptydowe. Trawienie białek rozpoczyna się w żołądku, a kontynuowane jest w dwunastnicy. W żołądku, przez specjalne gruczoły wydzielany jest pepsynogen. Ten nieczynny proenzym zostaje uaktywniany pod wpływem kwaśnego środowiska, jakie panuje w żołądku i przekształca się w aktywną pepsynę (endopeptydaza żołądka). endopeptydazy uczestniczą w hydrolizie wiązań peptydowych wewnątrz cząsteczek białka. W dwunastnicy natomiast wydzielane są peptydazy (składnik soku trzustkowego) syntetyzowane przez komórki trzustki oraz takie proenzymy proteolityczne, jak trypsynogen i chymotrypsynogen (uczynniane odpowiednio do trypsyny i chymotrypsyny) oraz egzopeptydazy. Egzopeptydazy rozrywają skrajne wiązania peptydowe, w wyniku czego odszczepiane są wolne aminokwasy. Do enzymów tych zaliczamy m.in. karboksypeptydazy i aminopeptydazy, które hydrolizują wiązania peptydowe od strony wolnej grupy karboksylowej (koniec karboksylowy) albo grupy aminowe (koniec aminowy). Na powstające trójpeptydy i dwupeptydy działają trójpeptydazy i dwupeptydazy. Wolne aminokwasy wchłaniane są przez nabłonek jelita i poprzez kosmki jelitowe trafiają do krwi, z którą transportowane są do wątroby.
Rola wątroby i trzustki w procesie trawienia. Wątroba – wytwarza żółć (ok. 1,5l / dobę),magazynuje enzymy, przekształca aminokwasy w glukozę a jej nadmiar w glikogen, metabolizuje aminokwasy w tłuszcze. Wątroba neutralizuje toksyny (alkohol, leki), magazynuje witaminy – A, D, K. Trzustka – wydziela enzymy trawienne (lipazę trzustkową, trypsynę i chymotrypsynę, amylazę trzustkową), wydziela hormony (insulinę i glukagon), produkuje sok trzustkowy (1-2l/doba), który zawiera enzymy trawienne .
żołądek leżący w nadpękowej części jamy brzusznej , jest silnie umięśniającym workowatym rozszerzeniem przewodu pokarmowego zawiera gruczoły produkujące śluz , pepsynogen oraz kwas solny. funkcja tego narządu polega na gromadzeniu i trawieniu pokarmu.
żołądek wydziela w ciągu doby ok. 2,5 l soku, będącego wodnym roztworem kwasu solnego i enzymów. Zawarte w soku żołądkowym enzymy trawią białka i tłuszcze. Kwas solny, wydzielany przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka, spełnia wiele ważnych funkcji. Zakwaszona treść żołądkowa aktywuje wydzielaną przez żołądek pepsynę, która jest enzymem trawiącym białko. Żołądkowy kwas solny zabija bakterie, dostające się wraz z pożywieniem do żołądka. Ponadto kwaśna treść przedostawszy się z żołądka do dwunastnicy pobudza jej błonę śluzową do wydzielania hormonów jelitowych, a głównie sekretyny i cholecystokininy. Hormony te wzmagają wydzielanie soku trzustkowego i żółci. Żołądek wydziela znaczne ilości śluzu, który chroni jego błonę śluzową przed uszkodzeniem przez kwas solny i pepsynę. Najsilniejszym bodźcem pobudzającym żołądek do wydzielania soku jest pokarm, a szczególnie białkowy. Wydzielanie przez żołądek kwasu solnego i pepsyny jest silnie pobudzane przez gastrynę, hormon wytwarzany w części odźwiernikowej żołądka.
Żółć odgrywa podstawową rolę w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów. Najważniejszymi jej składnikami są kwasy żółciowe i barwniki żółciowe. Tłuszcze pod działaniem kwasów żółciowych tracą napięcie powierzchniowe i rozpadają się na drobniutkie kuleczki. Ta detergencyjna czynność żółci umożliwia enzymom dostęp do tłuszczów i ich trawienie. Ponadto składniki żółci są konieczne do wchłaniania produktów trawienia tłuszczów z jelit.
Żółć powoduje emulgację tłuszczów, która daje większe rozproszenie tych nierozpuszczalnych w wodzie związków i zwiększa ich powierzchnię, co znacznie ułatwia większy dostęp do cząsteczek tłuszczu lipazie (enzym ten rozpuszczony jest w soku jelitowym).