Rehabilitacja chorych leczonych z powodu raka jelita grubego Rehabilitation of patients treated for large bowel cancer Hanna Tchórzewska z Zakładu Rehabilitacji Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Kierownik Zakładu: dr Krystyna Mika Rehabilitacja jest procesem mającym na celu zmniejszenie niedostosowania fizycznego, psychicznego, społecznego czy zawodowego, a spowodowanego chorobą lub jej leczeniem. Ważnym elementem rehabilitacji w onkologii jest pomoc w przystosowaniu pacjentów do tych niedogodności, których nie można skorygować. Najogólniej można stwierdzić, że rehabilitacja w przypadkach chorych onkologicznych jest problemem bardzo złożonym, to też w tym krótkim opracowaniu poruszone zostaną tylko jej najważniejsze aspekty praktyczne takie, jak rehabilitacja fizyczna, psychospołeczna i seksualna. Rehabilitacja fizyczna U chorych leczonych z powodu nowotworów jelita grubego, u których w wyniku operacji doszło do wytworzenia sztucznego odbytu brzusz-nego (stomia), usprawnianie dzieli się na dwa okresy: przed- i pooperacyjny. Postępowanie usprawniające przed zabiegiem operacyjnym obejmuje: 1. oddziaływania psychoterapeutyczne polegające na informowaniu, edukacji i przekonaniu pacjentów o celowości i potrzebie ich czynnego uczestnictwa w procesie rehabilitacji. Czym więcej pacjenci nauczą się przed operacją, tym łatwiejsza jest późniejsza współpraca po zabiegu. Do tego mogą posłużyć różnego rodzaju instrukcje, informatory, broszury, filmy, konsultacje z fizjoterapeutą, a niekiedy z psychologiem. 2. Nauka wykonywania ćwiczeń niezbędnych we wczesnym okresie pooperacyjnym, zawsze z wyjaśnianiem celu i skutków powyższych zabiegów. Ćwiczenia wykonywane w pierwszym okresie pooperacyjnym mają zapobiegać powikłaniom płucnym jak i zakrzepom żylnym. Z uwagi na przecięcie powłok brzusznych podczas operacji, należy przestawić chorego na tor oddychania piersiowy, asekurując miejsce w którym nastąpiło cięcie chirurgiczne. 3. W tym okresie uczymy również pacjentów efektywnego odkrztuszania i kaszlu. W czasie tych zabiegów należy przytrzymywać dłońmi okolicę rany operacyjnej. W celu poprawy odkrztuszania wskazane jest oklepywanie klatki piersiowej i pleców oraz wykonywanie elementów masażu (np. wibracja). Okres pooperacyjny rehabilitacji obejmuje: 1. Ćwiczenia oddechowe – wprowadza się je jak najwcześniej po operacji, a jako sprzęt pomocniczy może posłużyć butelka z wodą, czy zestawy do oddychania np. „Triflo”. 2. Profilaktykę przeciwzakrzepową. Bezruch, otyłość oraz skłonność osobnicza do zapalenia żył sprzyjają wystąpieniu zakrzepów w obrębie żył głębokich kończyn dolnych, dlatego poza profilaktyką farmakologiczną, wprowadza się począwszy od pierwszej doby po operacji, wysokie ułożenia kończyn dolnych, ćwiczenia czynne i bandażowanie nóg do prób pionizacji. 3. Pozycje ułożeniowe i pionizację. Należy dążyć do jak najszybszego uruchomienia pacjenta, stopniowo wprowadzając ćwiczenia samoobsługi i zmiany pozycji w leżeniu. U pacjentów, u których wykonano operację sposobem brzuszno-krzyżowym nie zaleca się siadania ze względu na ból w okolicy krocza. Pionizację należy prowadzić z leżenia bokiem poprzez opuszczenie kończyn dolnych. Pionizację rozpoczynamy już w 1-2 dobie po decyzji lekarza prowadzącego. Początkowo należy asekurować pacjenta lub korzystać ze sprzętu pomocniczego (balkoniki, podpórki dwukołowe). 4. We wczesnym okresie pooperacyjnym nie prowadzi się ćwiczeń wymagających dużego napięcia w obrębie tłoczni brzusznej. W celu uniknięcia przepukliny w niektórych przypadkach wydaje się słuszne noszenie przez chorych sznurówek miękkich z wyciętym otworem na stomię. W późniejszym okresie rehabilitacji w warunkach domowych, zaleca się chodzenie w lekko pochylonej pozycji, a na czas spoczynku nocnego wałek pod nogi. Powrót do pełnego wyprostu zaleca się po ustąpieniu bólu pooperacyjnego. 5. W proces szeroko pojętej rehabilitacji wchodzi również nauka czynności higienicznych i pielęgnacyjnych w zależności od rodzaju przetoki. Ten proces powinien zakończyć się sprawnością w samodzielnej pielęgnacji przetoki jeszcze przed opuszczeniem szpitala i bez specjalnej pomocy ze strony otoczenia.

REHABILITACJA W ONKOLOGII

1. Cel modułu

Przygotowanie pielęgniarki do współuczestnictwa w rehabilitacji i usprawnianiu pacjentów z chorobą nowotworową.

2. Wykaz umiejętności wynikowych

W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:

1) scharakteryzować rehabilitację w onkologii;

2) stosować rehabilitację psychospołeczną w zależności od potrzeb chorego;

3) wypracować u chorego pozytywne nastawienie do aktywności zawodowej;

4) scharakteryzować rolę pielęgniarki w procesie rehabilitacji chorych leczonych z powodu nowotworu;

5) dobrać właściwe sposoby usprawniania w zależności od rodzaju leczenia i stanu chorego;

6) uczestniczyć w rehabilitacji chorych przed i po operacjach odtwórczych;

7) oceniać skuteczność podejmowanych przez pielęgniarki działań rehabilitacyjnych;

8) instruować pacjentów i ich rodziny w zakresie sposobów usprawniania oraz korzystania ze sprzętu pomocniczego i rehabilitacyjnego;

9) uczestniczyć w rehabilitacji niedowładów i porażeń powstałych w wyniku leczenia choroby nowotworowej;

10) współpracować z fizjoterapeutą i innymi członkami zespołu terapeutycznego w zakresie rehabilitacji chorych.

3. Treści nauczania:

1) rehabilitacja w onkologii:

a) fizyczna (ćwiczenia bierne, czynne, czynne z oporem, pozycje ułożeniowe, nauka wykorzystania sytuacji do wykonywania ćwiczeń),

b) psychospołeczna (wypracowanie chęci powrotu do rodziny i środowiska),

c) zawodowa (wzbudzanie motywacji powrotu do aktywności zawodowej);

2) rehabilitacja chorych po leczeniu nowotworów w obrębie głowy i szyi:

a) usprawnianie mięśni mimicznych,

b) leczenie zaburzeń mowy,

c) nauka zastępczej mowy przełykowej;

3) rehabilitacja przed i po leczeniu raka gruczołu piersiowego:

a) przed operacją (nauka ćwiczeń i właściwego układania kończyny po stronie operowanej),

b) po operacji (ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia obręczy barkowej po stronie operowanej, profilaktyka przeciwobrzękowa, protezowanie, korygowanie wad postawy);

4) rehabilitacja chorych leczonych z powodu nowotworów płuc:

a) przed operacją (ćwiczenia oddechowe poprawiające mechanikę oddychania, wywoływanie kaszlu),

b) po operacji (ćwiczenia kaszlu i odkrztuszania, drenaż ułożeniowy),

c) w trakcie radioterapii (ćwiczenia poprawiające wentylację i wydolność oddechową),

d) w trakcie chemioterapii (ćwiczenia poprawiające wentylację oddechową);

5) rehabilitacja po zabiegach w obrębie jamy brzusznej:

a) ćwiczenia oddechowe,

b) ćwiczenia kończyn dolnych,

c) pozycje ułożeniowe,

d) ćwiczenia mięśni tułowia;

6) rehabilitacja chorych leczonych z powodu guzów tkanek miękkich i kości:

a) ćwiczenia oddechowe,

b) wczesne uruchomienie i pionizacja,

c) hartowanie i protezowanie kikuta,

d) nauka chodzenia,

e) nauka funkcji zastępczej amputowanej kończyny górnej,

f) ćwiczenia ogólnokondycyjne;

7) rehabilitacja chorych przed i po operacjach odtwórczych:

a) przed operacją (przygotowanie mięśni i miejsc biorczych),

b) po operacji (rehabilitacja miejsca rekonstrukcji, rehabilitacja w miejscu biorczym);

8) rehabilitacja niedowładów i porażeń występujących w następstwie zabiegów operacyjnych, chemioterapii i radioterapii.