0 Współczesność jako epoka literacka.

1. Wybuch II wojny światowej jako jedna z granic współczesności w literaturze polskiej ze względu na zapoczątkowanie historycznych o bardzo długim i głębokim oddziaływaniu na kulturę (wskazuje na to „Początek” Andrzeja Szczypiorskiego i „Weiser Dawidek” Pawła Huellego).

2. Polska jako kraj, który ponownie znalazł się pod zaborami i fenomenem bogato rozwijającego się życia kulturalnego i literackiego, które toczyło się różnymi nurtami:

   a) legalnym na obczyźnie (istniały instytucje kulturalne rządu RP),

   b) konspiracyjnym (w kraju istniało państwo podziemne).

3. Trzy główne nurty literackie w Polsce i poza nią:

• w kraju działali poeci skupieni wokół pisma „Sztuka i naród” (A. Szczypiorski, T. Gajcy, Wacław Bojarski) buntujący się przeciwko „Skamandrowi”, „Awangardzie krakowskiej” aprobującej jednak twórczość Józefa Czechowicza i Cz. Miłosza, czyli tzw. drugą awangardę; poeci ci ujmowali poezję jako czyn artystyczny towarzyszący czynowi zbrojnemu,

• stanowiska ww. poetów nie podzielali KK. Baczyński i Tadeusz Borowski (ten pierwszy pisał partyzanckie wiersze; T. Borowski skupiał swą uwagę na bezsensie dziejów ludzkich, na katastrofizmie),

• na Zachodzie kontynuacja twórczości Skamandrytów; grupa ta rozpadła się na dwa ośrodki: brytyjski (A. Słonimski – autor „Alarmu”, M. Pawlikowska-Jasnorzewska, Stanisław Babiński) i nowojorski (Jan Lechoń, J. Tuwim, Kazimierz Wierzyński),

• istnienie na Wschodzie innego typu literackiego, powstała tam literatura dokumentalna związana ze zbrodnią katyńską, łagrami („Wspomnienia starobielskie” Józefa Czapskiego, „Azja”, „Afryka” J. Bielatowicza).

3. Groteska niektórych scen jako element spojrzenia na tę straszną tragedię, którą szczególnie odczuła ludność żydowska (Jerzy Andrzejewski – „Wielki Tydzień”, Adolf Rudnicki „Wielkanoc” to twórcy, którzy posłużyli się groteską, w ich utworach nieodzowną sceną stał się obraz kręcącej się karuzeli (wesołego miasteczka w środku Getta warszawskiego).

4. Lata powojenne i zawarta w nich działalność poetycka (związana z różnymi czasopismami):

• czasopismo „Odrodzenie” skupiająca pisarzy powracających do kraju wraz z polskimi formacjami Armii Czerwonej,

• londyńskie „Wiadomości” jako organ prasowy grupy poetyckiej propagującej izolowanie się od kraju i zamknięcie się w wewnętrznych problemach emigracyjnego życia,

• paryska „Kultura” jako czasopismo nawołujące do interesowania się Polską i jej kontaktami z kulturą europejską.

5. Lata 1949 – 1989 jako okres w literaturze zdominowany wpływami ideologicznymi nowo powstałej partii.

   Najważniejsze cechy literatury tego okresu (do 1953r.):

   a) brak miejsca na prawdziwą sztukę i prawdę (ograniczenia cenzury),

   b) propagowanie swoistych zachowań literackich mających sławić „wielkość partii” i krytykować „zgniły Zachód”,

   c) przedstawianie pozytywnych bohaterów,

   d) wzywanie ludzi do budowy socjalizmu i współzawodnictwa („masa” stała się hasłem ideowym, „jednostka zerem” wg Majakowskiego),

   e) popieranie tylko wybranych poetów, pisarzy (tzn. popierających socjalistyczną ideologię).

6. Istnienie dwóch obozów poetyckich w kraju:

• tych którzy ulegli wpływowi ideologii rządzących (T. Konwicki „Przy budowie”, Aleksander Ścibor-Rylski „Węgiel”, J. Newerly „Pamiątka z celulozy”) nazywani pryszczatymi; ich losy najpełniej tragicznie oddaje biografia Borowskiego, który popełnił samobójstwo,

• tych którzy przeciwstawiali się narzuconej formie skazując się na pisanie „do szuflady” (Z. Herbert) lub emigrację (Cz. Miłosz).

7. Rozwój życia literackiego na emigracji sygnalizowany utworami: „Transatlantyk” Gombrowicza, „Inny świat” G. Herlinga–Grudzińskiego, „Zniewolony umysł”, „Zdobycie władzy”, „Dolina Issy” Cz. Miłosza.

8. Śmierć Stalina (1953r.) jako początek tzw. przełomu październikowego (1954-1957), który spowodował:

• zmiany w życiu kulturalnym (powstały kluby inteligencji np.: „Piwnica pod baranami”, grupy plastyków, teatry studenckie),

• otwarcie się polskiej kultury na sztukę Zachodu (o czym świadczą tłumaczenia utworów Hemingwaya, John Stainbecka, Franca Kafki i powrót dzieł wyklętych dotąd pisarzy polskich: Stanisława Ignacego Witkiewicza, Gombrowicza, Brunona Schulza; nawiązywanie kontaktów z pisarzami emigracyjnymi),

• wystąpienie nowego, postępowego pokolenia twórców (Marek Hłasko - „Pierwszy krok w chmurach”, Andrzej Bursa, Edward Stachura);

• wydrukowanie tzw. „utworów z szuflady” („Struna światła” Herberta, „Obroty rzeczy” Mirona Białoszewskiego);

• krytykowanie systemu totalitarnego w utworach „Poemat dla dorosłych” Ważyka; „Matka królów” Brandysa, „Wzlot” Iwaszkiewicza, opowiadania Andrzejewskiego z tomu „Złoty lis” i Sławomira Mrożka z tomu „Słoń”.

9. Lata ?? jako czas dominacji antysocrealistycznej prozy, która pokazuje to, co kryje się za propagandowym, gazetowym obrazem społeczeństwa (M. Hłasko, Marek Nowakowski, J. Głowacki).

10. Marzec 1968r. jako jeden z najważniejszych okresów we współczesnej literaturze polskiej wywołany:

• premierą „Dziadów” Mickiewicza w reżyserii Dejmka i zawieszeniem spektaklu,

• wojną izraelsko-egipską (wyjazd polskich Żydów za granicę, popularność hasła „Syjoniści do Syjonu”),

• wydarzenia w Czechosłowacji (wkroczenie wojsk Układu warszawskiego na teren tego państwa),

• ruchy młodzieży krajów zachodnich zbuntowanej przeciwko zakłamaniu dorosłych – hipisi.

11. Ukształtowanie się poetyckiej formacji określonej jako pokolenie 68 (Stanisław Barańczak, Ewa Lipska, Ryszard Krynicki). 14. Pozacenzuralny obieg prasy w latach 1976-77 doprowadza do zaistnienia nowego okresu, którego głównym zadanie było: a) jedność i odbudowa kultury; b) znikanie „białych plam” poprzez publikacje utworów, które dotychczas były zatrzymywane przez cenzurę (np.: „Miazga” Andrzejeskiego), d) nawiązanie kontaktów z dysydencką literaturą rosyjską (J. Brocki), czeską (W. Hawell), a także niedysydencką, niemiecką („Blaszny bębenek” Gintera Grassa). 15. Wizyta Jana Pawła II, otrzymanie Nagrody Nobla (Cz. Miłosz), powstanie NSZZ „Solidarność” jako początki ostatniego z okresów współczesności, w którym prasa ponownie poddana została cenzurze, wybitniejsi literaci emigrowali, społeczeństwo polskie zachowywało się podobnie jak po klęsce powstania styczniowego tzn. nosiło czerń. 16. Istnienie szczególnego rodzaju utworów poświęconych tzw. „ojczyznom prywatnym”: a) ojczyzna kresów (Cz. Miłosz, T. Konwicki, W. Odojewski), b) ojczyzna chłopska (T. Nowak, W. Myśliński, T. Redliński), c) ojczyzna żydowska (twórczość A. Rudnickiego, H. Grynberga).

Dramatyczna typowość okupacyjnych losów ludzi w „Pożegnaniu z Marią” Tadeusza Borowskiego 1. Przynależność T. Borowskiego, który żył w latach 1922 – 1951 do pokolenia literatów przeżywających lata swej młodości i literackie debiuty w okresie wojny i okupacji (KK. Baczyński, T. Gajcy, T. Różewicz). 2. Twórczość Borowskiego: a) zadebiutował zbiorem wierszy „Gdziekolwiek ziemia”, b) wydanie w Monachium tomiku poezji „Imiona nurtu” oraz zbioru opowiadań „Byliśmy w Oświęcimiu”, c) opowiadania i eseje wydane po wojnie: „Pożegnanie z Marią” i „Kamienny świat”, d) tomy felietonów, reportaży i artykułów: „Na przedpolu”, „Mała kronika wielkich spraw”. 3. Tematyka opowiadań T. Borowskiego: a) obrazy z życia w okupowanej W-wie „Pożegnanie z Marią”, b) w więzieniach „Chłopiec z biblią”, c) w obozach koncentracyjnych „Dzień na Harmenzach”, „Proszę państwa do gazu”, „Śmierć powstańca”, „U nas w Auschwitzu”, d) w obozach dla dipisów (uchodźców), „Bitwa pod Grunwaldem” będąca przykładem demaskatorskiego spojrzenia na rzeczywistość powojenną, żałosnego melanżu, takich patriotycznych gestów i frazesów oraz przyziemnych potrzeb i interesów. 4. Wyposażenie postaci we wszystkie znamiona typowości dla losów ludzkich poprzez rezygnację z posługiwania się nazwiskami, a w większości przypadków nawet imionami na rzecz określeń uogólnionych (Inżynier, Kierownik, Doktorowa, Urzędniczka) pozwalających na rozległe skojarzenia z zupełnie już konkretnymi postaciami czy sytuacjami. 5. „Pożegnanie z Marią” – wycinek z życia w okupowanej W-wie ukazanej na przykładzie ludzi pracujących i spotykających się w kantorku firny budowlanej (narrator Tadeusz, jego narzeczona Maria, Kierownik, Urzędniczka, Inżynier będący właścicielem firmy). 6. Charakterystyczne dla powszedniego dnia okupacji zdarzenia, problemy i postawy wyeksponowane w „Pożegnaniu z Marią”: a) nielegalny handel, którym zajmowali się wszyscy traktując go jako formę zapewnienia sobie życia lub nawet zabezpieczenia materialnego na przyszłość (narrator Tadeusz i jego narzeczona Maria handlowali bimbrem, także Tadeusz i Kierownik składu materiałów budowlanych nawet przy współudziale niemieckich żołnierzy handlowali kosztownościami i meblami, przyjaciel Tadeusza obrazami, złodzieje kolejowi towarami z pociągów, sklepikarz kiełbasą, którą strażnicy otrzymywali od osób przeznaczonych na wywiezienie do Niemiec, traktowali je jako materiał wymiany tych uwięzionych, którym ułatwiali ucieczkę), b) problem tzw. łapanek czyli ulicznych polowań na ludzi, których albo wywożono do Niemiec na roboty, gdzie byli traktowani jako niewolnicza, bezpłatna siła robocza (ludzie z łapanek byli więzieni w szkole przed wyjazdem do Niemiec), byli wysyłani do obozów koncentracyjnych co niemal zawsze równało się wyrokami śmierci (narzeczona narratora Maria, która została zamordowana w obozie koncentracyjnym nad morzem), c) tragiczne osaczenie ludzi, których obawa o życie lub chęć zysku skłaniała do rezygnacji z ludzkich uczuć (Tadeusz nie współczuł starej i zrozpaczonej Żydówce, że jej najbliższej rodzinie nie udało się wydostać z getta ale oszacował w myśli wartość jej złotych zębów, również Kierownik, który zaciągnął dług u starej Doktorowej i nie chciał lub może bał się jej pomóc w dramatycznej sytuacji), wierność tym uczuciom, bardzo często prowadziła do śmierci (stara Żydówka, która kochała swoją córkę wróciła do getta czego konsekwencją była na pewno śmierć), d) dramatyczny a nawet tragiczny los Żydów grupowanych w gettach i świadomych faktu, że jest to forma przygotowania się na śmierć wcześniejszą lub późniejszą ale nieuchronną (relacja starej Doktorowej o tzw. blokadach w getcie, w czasie których prawdopodobnie powodowane przerażeniem zachowywały milczenie nawet małe dzieci ??? dlatego próbujących ucieczki (stara Doktorowa, Żydówka – śpiewaczka). 7. Postawa moralna Tadeusza w warunkach życia okupacyjnego ale jeszcze na wolności jako zapowiedź następnego etapu do ukazanej w „Dniu na Harmenzach” rzeczywistości obozowej i jego stosunek do współwięźniów i sytuacji stworzonej przez hitlerowców: a) rozpatrywał wszystko w kategoriach wartości materialnych, chciał się urządzić dobrze nie tylko w czasie wojny ale także po jej zakończeniu, b) nikomu nie okazywał współczucia: ani starej Doktorowej, ani obawiającej się łapanki Urzędniczce, c) mimo, że był poetą z czym można by wiązać nadzieje na możliwość ??? uczuciową w oschły a nawet rzeczowy sposób skomentował śmierć swojej narzeczonej jakby była kimś obcym, d) handlował ze wszystkimi nie wyłączając Niemców i oszustów. 8. „Pożegnanie z Marią” – utwór ukazujący okupację jako etap wstępny do rzeczywistości obozowej, w której zatriumfowały ostatecznie prawa bezwzględnej, drapieżnej walki o byt (sam autor nazwał „Pożegnanie z Marią” „wyprawą do kresu pewnej moralności”).

Człowiek „zlagrowany” w „Dniu na Harmenzach”. 1. Nadanie bohaterowi – narratorowi „Pożegnania z Marią” tej same roli jaką pełnił na wolności również w życiu obozowym, gdzie występuje (w myśl określenia samego Borowskiego) jako człowiek „zlagrowany”, który myśli tylko kategoriami życia obozowego i postępuje wg moralności obozowej (wówczas gdy znalazł się w obozie w Oświęcimiu). 2. Przejawy tego „zlagrowania”, postępowania w myśl obozowego prawa zdeterminowanego bezwzględną, drapieżną walką o byt (zauważamy je nie tylko w przykładzie narratora ale i innych, wszystkich więźniów oświęcimskich): a) przerażający zanik niemal wszystkich uczuć tzw. wyższych, humanitarnych, choćby tak elementarnych jak miłość rodziców i dzieci (Beker powiesił pod Poznaniem swojego syna za to, że ukradł chleb w łagrze, drugi jego syn odgrażał się, że zabije ojca, Tadeusz nie przynosił głodnym współwięźniom artykułów żywnościowych, mimo, że mógł je dostać od Haneczki, potrafił się cieszyć przerażeniem Bekera, którego straszył tzw. wybiórką, nie okazał mu również odrobiny współczucia gdy Beker rzeczywiście został wybrany do krematorium, Andrzej bez wahania w bestialski sposób zamordował dwóch Greków bo tak chciał kapo), b) bezwzględna, drapieżna walka o przetrwanie ujawniająca się przede wszystkim w staraniach o zdobycie większej ilości pożywienia (skazanie na śmierć młodego Bekera, który ukradł chleb, dokonana przez Iwana kradzież mydła i gęsi, zebranie wbrew obozowemu prawu większych kotłów z zupą przez te komanda, które wcześniej do nich dotarły, stwierdzenie Bekera, że prawdziwy głód istnieje wtedy gdy człowiek patrzy na innego człowieka jako na obiekt zjedzenia) ale także w bulwersujących przykładach porzucania przez matki swoich dzieci, do których nie chciały się przyznać, gdyż to groziło śmiercią (w opowiadaniu „Proszę państwa do gazu”). 3. Podporządkowanie się złym wpływom rzeczywistości obozowej widoczne w postawach wszystkich więźniów (jedyny pozytywny wyjątek- siwa pani, która zabrała porzucone przez matkę dziecko) gdyż wszyscy niezależnie od tego jaki poziom intelektualny czy moralny reprezentowali przed wojną, w warunkach obozowych kradli, kłamali, oszukiwali i wykazywali się bezwzględnością wobec innych.

Charakterystyczne cechy prozy wspomnieniowej Borowskiego 1. Autentyzm w sposobie przedstawiania wojennych zdarzeń i sytuacji losów ludzkich znanych Borowskiemu z autopsji (sam był w okupowanej W-wie i więźniem obozu). 2. Zobrazowanie przeżyć wewnętrznych, różnego rodzaju reakcji psychicznych ofiar hitleryzmu za pośrednictwem wyłącznie form zachowania się tych ludzi wskazuje na związki z kierunkiem psychologicznym zwanym behawioryzmem; Borowski nie powiedział o uczuciach Tadeusza, kiedy zrezygnował z możliwości zdobycia pożywienia dla głodujących współwięźniów, ani też o uczuciach Bekera idącego na śmierć, napisał tylko, że „jego oczy były spokojne i puste”, że przynajmniej w tym jednym dniu chciał znać uczucie sytości). 3. Daleko posunięty obiektywizm, a nawet dystans autora w stosunku do przedstawionej rzeczywistości, którą rozpatruje z pozycji obserwatora i rejestratora faktów (np.: w sposób w jaki przedstawia Tadeusza – narratora, który na złapaną przez Niemców narzeczoną patrzył jak na obcą osobę, a później z obojętnością mówił o prawdopodobieństwie jej śmierci w obozie koncentracyjnym nad morzem i przerabianiu jej na mydło). 4. Charakterystyczny sposób przedstawiania ofiar wojny sugerujący, że uczyniła ona największe spustoszenie w ludzkiej psychice wyrażając jednocześnie protest przeciw wojnie: a) przedstawia ich jako istoty kierujące się w swoim postępowaniu pierwotnie pojmowanym instynktem zachowania życia, chęcią przetrwania za wszelką cenę, nawet kosztem innych; b) całkowita rezygnacja z możliwości oceny takich form zachowania i zabarwionego goryczą obiektywizmu (w tym układzie wojna została ukazana jako okres dehumanizacji zmuszający ludzi do kłamstwa, oszustw, kradzieży i kierowania się wyłącznie egoizmem niezależnie od tego, jaki poziom intelektualny prezentowali w warunkach pokojowych).

Dramat pokolenia w poezji Różewicza. 1. Przynależność Tadeusza Różewicza (ur. w 1921r. w Radomsku, a obecnie mieszkającego we Wrocławiu do grupy polskich literatów, dla których czas młodości był jednocześnie czasem wojny (T. Borowski, T. Gajcy, KK. Baczyński)). 2. Twórczość Różewicza: a) tomiki poezji: „Niepokój” (uważany za poetycki debiut), „Czerwona rękawiczka”, „Twarz”, „Formy”, „Róża zielona”, „Rozmowa z księciem”; b) dramaty: „Kartoteka”, „Grupa Laokoona”, „Świadkowie albo nasza mała stabilizacja”, „Śmieszny szacunek”, „Białe małżeństwo”, „Spaghetti i miecz”, „Na czworakach”; c) opowiadania: „Śmierć w starych dekoracjach”, „Wycieczka do muzeum”, „Przerwany egzamin”.

„Ocalony.” 1. Utożsamianie się autora z podmiotem lirycznym, równie młodym jak on człowiekiem, który mimo swoich 24-lat przeżył już wojnę. 2. Pełne goryczy stwierdzenie, że z tej wojny ocalał tylko w sensie fizycznym, gdyż pozostawiła ona trwałe, zdecydowanie ujemne piękno na jego psychice (sugeruje to zwrot: „ocalałem prowadzony na rzeź”, którego podtekst sygnalizuje, że w czasie wojny byli traktowani jak zwierzęta prowadzone na rzeź). 3. Przejawy tej deprawacji młodego człowieka spowodowanej dramatycznymi przeżyciami wojennymi (widział: „furgony porąbanych ludzi”, dostrzegł, że „człowieka tak się zabija jak zwierze”): a) utracił wiarę w istnienie takich fundamentalnych, humanistycznych wartości jak: miłość, dobroć, przyjaźń, szlachetność (pojęcia te stały się dla niego tylko „pustymi słowami”), b) nie potrafił odróżnić miłości od nienawiści, wroga od przyjaciela, dobra od zła (stały się dla niego nazwami jednoznacznymi), c) wyniósł z wojny przeświadczenie o niemożliwości jednoznacznej klasyfikacji ludzkich czynów (

„widziałem:

człowieka, który był jeden

występny i cnotliwy”).

4. Pewne akcenty optymizmu zawarte w końcowej strofie wyrażającej pragnienie uzależnienia od „nauczyciela i mistrza”, który przywrócił by młodemu, zdeprawowanemu wojną człowiekowi: „wzrok, słuch i mowę”, a więc wrażliwość uczuciową, wiarę w istnienie niepodważalnych humanistycznych wartości, nauczył go ponownie odróżniać światło od ciemności od ciemności czyli dobra od zła. 5. Ujęcie utworu w formę klamry poetyckiej (zwrot:

„Mam dwadzieścia cztery lata

ocalałem

prowadzony na rzeź.” na początku i końcu utworu) uwypuklające jego myśl przewodnią. 6. Typowe dla poezji Różewicza środki artystyczne zastosowane w tym utworze: a) brak rymów, rytmu czego konsekwencją jest upodobnienie wiersza do prozy rozbitej na wersy; b) ograniczenie do minimum znaków przystankowych; c) częste stosowanie skrótów myślowych zawierających jednak w podtekście głębokie treści; d) niezwykła prostota wyrazu związana z całkowitą rezygnacją ze stosowania metafor.

„Róża.” 1. Zastosowanie poetyckiej paraleli (równoległości) dla zobrazowania tragicznego, wojennego losu zamordowanej młodej dziewczyny o imieniu Róża i kwiatu róży zerwanego z krzewu, więc także pozbawionego życia: a) kwiat zachował pozory życia (przez pewien czas „protestował” nawet jakby czerwoną barwą przeciwko swojej śmierci („czerwona róża krzyczy”), dziewczyna odeszła w milczeniu), b) na krzewie , z którego zerwano kwiat róży wyrosną nowe kwiaty dzięki troskliwej opiece ogrodnika, dziewczyna zaś mimo, że jej „ocalony ojciec a jeszcze szaleje z rozpaczy” już nie powróci do życia, a po pewnym czasie zginie nawet pamięć o jej istnieniu.

„Powrót.” 1. Podobna do Leśmianowskiej (w wierszu pt.: „Urszula Kochanowska”) niezwykle ziemska wizja nieba, w którym znalazł się człowiek zamordowany najprawdopodobniej w czasie wojny. 2. Wyeksponowanie ziemskości tej wizji poprzez upodobnienie przejścia z życia w śmierć i pobyt w niebie do powrotu dziecka z podwórza (dziecka przywoływanego przez matkę). 3. Inne elementy ziemskości tej wizji: matka robiąca na drutach szalik, brzęczące muchy, ojciec drzemiący pod piecem po sześciu dniach pracy. 4. Przeciwstawienie temu spokojowi niebiańskiego bytowania (dla człowieka żyjącego w tragicznych czasach wojny samo wspomnienie o zwyczajnym życiu i spokoju już mogło być szczęściem) dramatycznych przeżyć wojennych człowieka, który w atmosferze zwyczajnego życia i spokoju utożsamianego ze szczęściem nie umiał i nie chciał opowiedzieć o swoich przeżyciach na ziemi o tym, że ludzie traktują się nawzajem jak zwierzęta: „że człowiek człowiekowi skacze do gardła”.

„Matka powieszonych.” 1. Niezwykle sugestywny obraz tragedii matki, która w czasie wojny utraciła swoje dzieci (zostały powieszone). 2. Uwypuklenie tragizmu doznań psychicznych tej kobiety, która przed wpływem rozpaczy dostała pomieszania zmysłów (porównanie jej głowy do ciężkiej bryły „wypełnionej nocą i rozsadzonej światłem”). 3. Wyeksponowanie osamotnienia tej zrozpaczonej, chorej psychicznie kobiety wśród tłumu nie znającego jej tragedii bądź też zachowującego obojętność wobec nieszczęścia jakie ją spotkało („ociera się o szorstką skórę tłumu”, „ociera się o szorstką łuskę tłumu”). 4. Zawarta w końcowej strofie sugestia, że cierpienia tej kobiety nie mogącej pogodzić się ze śmiercią swoich dzieci, staną się przyczyną jej rychłego zgonu („matka powieszonych z księżycem u szyi idzie na dno”).

„Zaraz skoczę szefie.” 1. Wyeksponowanie jak w wielu innych wierszach o tematyce wojennej spowodowanej tą wojną tragedii bardzo młodych ludzi „chłopców z rumianymi buziami” przypominających bardziej dzieci niż dorosłych, którzy stali się kalekami, utracili nogi. 2. Pogłębienie tragizmu ich przeżyć poprzez uwypuklenie kontrastu między ich wspomnieniami o czasach kiedy byli zdrowi i sprawni fizycznie, gdy biegali nawet w deszczowe noce, a dramatyczną współczesnością, w której są kalekami o ograniczonych możliwościach poruszania się, gdy zamiast nóg mają drewniane, skrzypiące protezy. 3. Uwypuklenie tego tragizmu losu i przeżyć tych młodych ludzi poprzez wyeksponowanie ich gorzkiej świadomości powrotu do czasów dzieciństwa, ale także psychicznego oparcia w nieszczęściu przerastającym często uczucie rozpaczy, a także skłonność do agresji (

„zaraz skoczę szefie

zaraz skoczę do gardła

z krzykiem Mamo, Mamo”).

4. odrębność tego wiersza na tle innych utworów T. Różewicza, w których prawie wcale nie występują metafory – tutaj jest ich znaczna ilość, a służy ona uwypukleniu tragedii młodych ludzi (np.: używanie tych samych wyrazów w różnych znaczeniach jak np.: „skoczę” w znaczeniu szybkiego ruchu lub przejawu agresji czy też wyrazu „jabłko” w znaczeniu owocu lub też części kostnej nogi).

„Jak dobrze.” 1. Bezpośrednie nawiązanie do końcowej refleksji zawartej w ostatniej strofie wiersza „Ocalenie” poprzez: a) wyrażenie radości spowodowanej samym faktem istnienia lasu i możliwości zbierania w nim jagód („myślałem nie ma jagód i jagód”), b) możliwość wypoczynku w cieniu drzewa, c) danie wyrazu satysfakcji i radości wynikającej z przeżywania odwzajemnionej miłości czy przyjaźni („myślałem człowiek nie ma serca”). 2. Zastosowanie w utworze systemu frazowo-intonacyjnego (fraza- oznacza część zdania, intonacja - melodyjność głosu).

„List do ludożerców.” 1. Utwór charakterystyczny dla twórczości Różewicza usiłującego popularyzować ideały humanistyczne i wrażliwość jednego człowieka na istnienie uczucia i potrzeby drugiego, także piętnującego wszelkie przejawy zmierzliny i egoizmu („Dytyramb na cześć teściowej”, „Świadkowie albo nasza mała stabilizacja”). 2. Apel skierowany do tej grupy ludzi, którzy ze względu na bezwzględność w dążeniu do realizacji własnych celów nazywać ludożercami aby: a) starali się pamiętać, że obok nich istnieją ludzie mający też określone potrzeby, b) nie wykorzystywali swej przewagi nad słabymi, c) nie kierowali się w swoim postępowaniu wyłącznie egoizmem, d) dostrzegali w innych nie wrogów ale ludzi, których godność powinni szanować (w innym bowiem wypadku sprzeniewierzyliby się własnej godności, upodobnialiby się do prymitywnych ludożerców, a nie pełnowartościowych ludzi).

„Zdjęcie ciężaru.” 1. Wynikające z humanizmu autora krytyka młodych poetów rezygnujących z przedstawiania w swoich utworach problemów, którymi żyją narody i pojedynczy ludzie, gdyż nie czują się odpowiedzialnymi ani: „za świat, ani za koniec świata” koncentrują zaś uwagę na eksperymentowaniu w dziedzinie formy. 2. Nadające utworowi charakter programowy stwierdzenie, że współczesna poezja powinna być „walką o oddech”, a więc zachowanie i utrwalenie ideałów humanistycznych.

Charakterystyczne cechy poezji T. Różewicza. 1. Dominowanie problemów wojennych szczególnie w utworach pisanych w ciągu kilku lat po jej zakończeniu. 2. Rozpatrywanie tych problemów z punktu widzenia humanisty i moralisty akcentującego przede wszystkim dominujący wpływ wojny na psychikę młodego pokolenia przeświadczonego o tym, że za skutki wojny odpowiedzialni są wszyscy. 3. ? Próba znalezienia pesymizmu będącego konsekwencją wojny, podejmowanie starań zmierzających do odzyskania utraconej wiary w istnienie trwałych humanistycznych wartości, wiary utożsamianej z możliwością ponownego sensu i piękna życia. 4. Eksponowanie ważnej roli poezji jako oręża w walce o zabezpieczenie i utrwalenie ideałów humanistycznych. 5. Konsekwentne potępienie wszelkich form znieczulicy moralnej i bezwzględnej pogoni za dobrami materialnymi. 6. Krytyczna ocena wszelkich przejawów koncentracji uwagi na formie wierszy, która zdaniem Różewicza powinna być elementem podrzędnym do treści prezentującej ważne problemy. 7. Wynikająca z takiej postawy Różewicza niemal ascetyczna prostota jego wierszy: a) brak rymów i rytmu czego konsekwencją jest upodabnianie wierszy do prozy rozbitej na strofy, b) prawie całkowita rezygnacja z metafor (jeśli są mają charakter potoczny), c) niemal całkowity brak znaków przestankowych, stosowanie systemu frazowo-intonacyjnego, d) częste stosowanie skrótów myślowych nadających wierszom znamiona zwięzłości.

Fenomenologia cierpienia w sowieckich łagrach – „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. 1. Z gr. phenomenai – zjawisko, logos – słowo. 2. G. Herling-Grudziński ur. w Kielcach obecnie zamieszkały w Neapolu; więzień sowieckich łagrów w Jarcewie i w pobliżu Archangielska; żołnierz armii Andersa, uczestnik bitwy pod Monte Casino (otrzymał krzyż Virtuti Militari).3. Twórczość G. Herlinga-Grudzińskiego: „Dziennik pisany nocą”, „Inny świat”, tom szkiców literackich pt.: „Żywi i umarli”, tomy opowiadań i szkiców pt.: „Skrzydła ołtarza”, „Drugie przyjście”, tom pt.: „Wieża” i inne opowiadania. 4. Przynależność „Innego świata” wydanego po raz pierwszy w Londynie w 1951r. do literatury lagrowej polskiej i rosyjskiej (ta ostatnia reprezentowana przez książki Sołżenicyna „Archipelag Gułag”, „Jeden dzień Iwana Denisowicza”). 5. Motto książki G. Herlinga-Grudzińskiego wzięte z utworu Fiodora Dostojewskiego „Zapiski z martwego domu” : zwraca ono uwagę czytelnika na to, że opisane miejsca i sytuacje nie będą podobne do niczego co znamy z autopsji, z życia na wolności poza krajem sowieckim, że zostanie tu przedstawiony W odpowiedzi właśnie „inny świat” („Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu trwał martwy za życia dom”). 6. Wyeksponowanie w „Innym świecie” protestu przeciwko totalitaryzmowi (łac. totus – cały; totalitaryzm – system polityczny żądający podporządkowania się bez reszty władzy, nie tylko przez jednostki, ale i całe społeczeństwo) wyrażający się w ukazaniu z pewnym dystansem dla ludzkiego cierpienia i podstawowych praw życia obozowego: a) obojętność na cierpienia i chorobę innego człowieka, b) brak reakcji na nieludzkie wydarzenia rozgrywające się na oczach więźniów (nawet na przypadki morderstw czy zbiorowych gwałtów), c) przestrzeganie zasady nienarażania się, znikania z oczu innym (nie tylko strażnikom ale także współwięźniom), d) zakazywanie sobie głośnego mówienia tego co się myśli, niewyrażanie jakichkolwiek opinii, gdyż mogło to doprowadzić do przedłużenia wyroku skazującego na pobyt w obozie, e) związanie z własną pryczą jako swoistym azylem i poczuciem bezpieczeństwa, f) nieustanne zagrożenie śmiercią głodową, zamarznięcie podczas wyrębu lasu, popełnienie samobójstwa (następnie w obozie wszystko toczyło się po dawnemu), g) naturalna selekcja podczas wyłaniania brygad i ustawiania do odmarszu (odpadali starsi i słabi wyrzucani do tzw. trupiarni gdzie pozostawało im tylko oczekiwanie na śmierć). 7. wielorakość cierpienia ludzkiego w „Innym świecie” – oprócz choroby i bólu, i głodu wiele przykładów psychicznej męki człowieka pozostawionego w sytuacji granicznej: a) tęsknota za bliskimi i poczucie utraty wolności, b) komplikujące się stosunki rodzinne między więźniami a pozostałymi na wolności (żony prosiły mężów o rozwód motywując to słowami, że: „dłużej tak żyć nie mogą”, były szykanowane przez władze, synowie dla zrobienia kariery bądź zachowania pracy zrywali z ojcem lub matką). b) maskaradowy charakter przebierania się więźniów na krótki czas spotkania się z rodzinami (żony nie mogły poznać swych mężów, mimo iż na ten czas dano im nowe ubranie), c) świadomość odstąpienia od uznanych zasad moralnych tj. miłość bliźniego zastąpiona zobojętnieniem czy nienawiścią. 8. Próba zachowania człowieczeństwa nawet w tych nieludzkich warunkach przez nieliczne jednostki w rodzaju Kostylewa, bohatera rozdziału „Ręka w ogniu” (konsekwentnie uchylał się on od pracy wkładając rękę w ogień, ostatecznie sam spowodował swoją śmierć oblewając się wrzątkiem aby uniknąć wyjazdu na Kołymy): a) pozostawienie poza obozową trywialnością miejsca rodzinnych spotkań (dom na te spotkania uznawany był za oazę czystości, powrót do gestów i zachowań, które pamiętano z rodzinnego domu), chętne przebywanie w szpitalu dające szansę na chwilowe choćby odizolowanie się od zbiorowej sali, uwolnienie się od poniżenia i nędzy życia, możliwości spokojnych przemyśleń. 9. G. Herling-Grudziński – pisarz, który nie zatrzymuje się na martyrologicznym aspekcie opisywanych zdarzeń (co cechuje tzw. literaturę obozową) ale poszukuje filozoficznego i moralnego uogólnienia tych zdarzeń.

Humanistyczny świat wartości w poezji Cz. Miłosza. 1. Najważniejsze fakty z życia Cz. Miłosza, ur. 30 czerwca 1911r. w Szetejniach na Litwie w rodzinie inteligenckiej (jego ojciec był inżynierem drogowym, stryj dyplomatą): a) studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu im. S. Batorego w Wilnie, b) współuczestnictwo w założeniu wileńskiej grupy poetyckiej skupionej wokół czasopisma „Żagary”, c) pobyt w Paryżu, bliższe poznanie krewnego i pisarza Oskara Miłosza, d) spędzenie okupacji w W-wie – aktywny udział w podziemiu ruchu oporu i w tajnym życiu literackim, d) praca w służbie dyplomatycznej po zakończeniu wojny (do 1914r. na placówce w Waszyngtonie, a później do roku 1951 jako attache kulturalny ambasady PRL w Paryżu), e) pozostanie na stałe poza granicami kraju od 1951r., f) otrzymanie w 1961r. funkcji wykładowcy literatury polskiej na Wydziale Języków i Literatury Słowiańskiej Kalifornijskiego Uniwersytetu w Berkeley (poeta pracuje tam i mieszka do dnia dzisiejszego). 2. Tematyczne bogactwo i różnorodność form twórczości Cz. Miłosza: a) tomiki poezji: „Poemat o czasie zastygłym”, „Trzy zimy”, „Król Popiel”, „Ocalenie”, „Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada”, b) powieści: „Zdobycie władzy”, „Dolina Issy”, c) poemat: „Traktat poetycki”, d) szkice i eseje: „Zniewolony umysł”, „Człowiek wśród skorpionów”, „Studium o St. Brzozowskim”, e) antologia poezji antyfaszystowskiej: „Pieśni niepodległe”, f) biografia intelektualna: „Rodzinna Europa”, g) autobiografia: „Ziemia Ulro”, h) liczne przekłady z jęz. obcych (ang., franc., hebr., na polski i polskiego na ang., np.: „Księga Eklezjasty”, „Psalmy Dawida”. 3. Nagrody przyznane Cz. Miłoszowi: a) Nagroda Związku Literatów Polskich za „Poemat o czasie zastygłym”, b) Europejska Nagroda Literacka za powieść „Zdobycia władzy”, c) Międzynarodowa Nagroda Literacka Neustadt, d) nagroda Kistera, e) Nagroda Fundacji im. Irzykowskiego, g) Nagroda Nobla przyznana 9.X.1980r. 4. Otrzymanie przez Miłosza zaszczytnej Literackiej Nagrody Nobla za „całokształt twórczości, w której z bezkompromisową wnikliwością ujawnia zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów” (uzasadnienie decyzji przez Szwedzką Akademię Literatury, która przyznała mu tę nagrodę). 5. Polacy, którzy obok Miłoszem otrzymali tę nagrodę M. Curie-Skłodowska (dwukrotnie), H. Sienkiewicz (1905 za powieść „Quo Vadis”), W. Reymont (1924r. za powieść „Chłopi”), W. Szymborska, L. Wałęsa).

„Nigdy do ciebie miasto.” 1. Uwypuklenie silnego, uczuciowego związku poety z rodzinną ziemią, a przede wszystkim miastem młodości i odbywanych tam studiów. 2. Uznanie tej więzi z krajem za nienaruszalną, wiecznie trwałą a jednocześnie najważniejszą wartość nie tylko własnego życia ale życia ludzkiego w ogóle. 3. Wyeksponowanie tęsknoty za rodzinnym krajem, a przede wszystkim miastem młodości poprzez odwołanie się do wspomnień o różnorodnych pozornie mało znaczących elementów tego miasta i jego okolic (utrwalony w pamięci obraz rolnika orzącego ziemię, nazwy ulic i kin, które dla postronnego człowieka są po prostu niczym, ale dla tęskniącego poety zachowały walor niezwykle wartościowego, na zawsze utraconego świata.

„Campo di Fiori.” 1. Spojrzenie na zasadzie retrospekcji postawy zajętej przed wiekami przez lud rzymski traktujący śmierć Giordano Bruno na stosie jako jeszcze jedną formę rozrywki z postawą zajętą przez warszawską gawiedź w czasie II wojny światowej, której nie przeszkodziły odgłosy walk dobiegające zza murów getta i dymu podpalanych przez Niemców żydowskich domów. 2. Potraktowanie takich form zachowania się zarówno rzymskiej gawiedzi na placu Campo di Fiori jak też warszawskiego ludu jako typowej, poniekąd reakcji ludzi wykazujących się mniejszą wrażliwością uczuciową na zwykły bieg życia, w którym radości przeplatają się z dramatami, a nawet tragediami, zaś jednostki czy całe społeczeństwa skwapliwie korzystający z daru natychmiastowego niemal zapominania o najdramatyczniejszych przeżyciach. 3. Wynikające z takiej postawy zdecydowanej większości ludzi, wyeksponowanie przez poetę „samotności ginących”, skazywanie na śmierć lub po prostu nieszczęśliwych, którzy z tej właśnie racji czują się maksymalnie wyobcowani w największym nawet tłumie, umierają podobnie jak G. Bruno w świadomości, że ich śmierć na wielu nie robi wrażenia. 4. Optymistyczny akcent w zawarty w ostatniej strofie wiersza, że bezsens i przez nikogo nie dostrzegane ofiary składane za życia zostaną upamiętnione nawet po wielu latach przez poetów wykazujących się wrażliwością uczuciową i popularyzujących konieczność potępiania braku tej wrażliwości (rolę poety jako „budziciela sumień” określa w podobny sposób Staff w wierszu „Poeta”, taką rolę spełnia również poezja romantyczna).

„Który skrzywdziłeś.” 1. Typowa dla poezji Miłosza skłonność do rozpatrywania świata i stosunków międzyludzkich z punktu widzenia moralisty piętnującego wszelkie przejawy przemocy i próby ograniczenia wolności. 2. Wynikający z takiej postawy autora przestroga pod adresem tych, którzy sprawują władzę i wykorzystuję ją do tego, aby krzywdzić prostych ludzi i kpić z ich bezsilnej rozpaczy, a jednocześnie czerpać przeświadczenie o słuszności swojego postępowania z fałszywych komplementów i pozorów uznania ze strony pochlebców – karierowiczów, którzy drogą schlebiania chcą sobie sami zapewnić zarówno poczucie bezpieczeństwa jak też umożliwić uzyskanie awansu. 3. Wypowiedź poety jako reprezentanta tych wszystkich, którzy chcą i będą piętnować niesprawiedliwości i krzywdę bez względu na wynikające z tego faktu zagrożenia życia, będą jako rzecznicy ideałów humanistycznych występować zawsze w obronie człowieka i jego wolności.

„Zaklęcie.” 1. Pochwała rozumu jako wartości trwałej, niepodlegającej żadnym formom przymusu, przemocy czy prób zniszczenia jako tej wartości, która pomaga i ułatwia człowiekowi: a) odróżnić prawdę i sprawiedliwość od kłamstwa i krzywdy, b) ustalenie wyraźnej granicy podziału między tym co stanowi na pozór wartość a istotnymi wartościami („ponad to, co jest, wynosi to, co być powinno”), c) zachować zawsze nadzieje i uniknąć rozpaczy, d) uniknąć skłonności do dyskryminacji narodowościowych i społecznych („on nie zna Żyda ni Greka, niewolnika ni pana”), wyodrębnienie spośród frazesów, uogólnień („z plugawego zgiełku dręczonych wyrazów” te zdarzenia, które oznaczają konkretne i jasne treści), d) docenienie wartości filozofii jako „przyjaciółki” prawdy i poezji służącej dobru oraz pięknym ideałom humanistycznym. 2. Nacechowanie optymizmem końcowe stwierdzenie autora, że współistniejące ze sobą dobro i prawda będą trwać wiecznie, nie ulegną zniszczeniu, nie będzie jej w stanie zagrozić żaden wróg.

„Dar.” 1. Określenie przez poetę kryteriów szczęścia, jakiego doznał w pewien słoneczny dzień, kiedy był zajęty pracą w ogrodzie: a) umiejętność cieszenia się pięknymi obrazami przyrody (widok kolibra nad kwiatem kapryfolium), b) rezygnacja z wszelkich pragnień, które być może nie mogły być zaspokojone, c) wyzbycie się zazdrości w stosunku do wszystkich innych ludzi, którzy mają coś więcej, d) zapomnienie o wszystkich złych przeżytych dniach, e) akceptujący stosunek do ważnej osobowości zarówno w czasie przeszłym jak i w chwili obecnej (przekonanie, że człowiek nie musi wstydzić się niczego w swoim postępowaniu), f) poczucie zdrowia fizycznego. 2. Wyeksponowanie w utworze wielkiej wartości ulotnych i przemijających chwil szczęścia, jakie daje życie w znaczeniu umiejętności dostrzegania tych chwil i cieszeniu się nimi (uznał je autor za jeden z najważniejszych darów życia).

„Ars poetica.” 1. Określenie przez poetę w nieco żartobliwy sposób poezji jako czegoś zupełnie niezależnego od samego jej twórcy, jako efektu wpływu na poetę czynników od niego niezależnych i duchów, które nie zawsze są dobrymi duchami, które czynią z tego poety instrument do wyrażenia tego, co nie jest własnym przemyśleniem i odczuciem. 2. Wyrażenie pragnienia uzależnienia takiej formy literackiej (czegoś pośredniego między poezją a prozą), która ułatwiałaby nawiązanie kontaktu między autorem a czytelnikiem bez narażania go na męki wyższego rzędu. 3. Przeświadczenie o różnicy między tym, czym naprawdę jest świat i człowiek a wyobrażeniem samego człowieka i związany z tym pogląd, że właśnie poezja pozwala uchwycić tę różnicę. 4. Przekonanie poety, że jedynym warunkiem determinującym wartość poezji i określającym sens pisania wierszy jest właśnie służenie za jego pośrednictwem dobru (podobny pogląd jak w wierszu „Zaklęcie”).

„Nie piszemy historii. Piszemy o pamiętaniu”- „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall 1. Przynależność H. Krall do grona najwybitniejszych dziennikarzy i reporterów naszej współczesności (ur. 20.V.1937r. w W-wie, ukończyła wydział dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszawskim, pracowała w redakcji „Życia W-wy”, „Polityki”, współpracowała z redakcją „Odry” i „Tygodnika Powszechnego”; w latach 1966-69 przebywała w Moskwie jako korespondent prasowy; za swoją twórczość wielokrotnie nagradzana). 2. Twórczość H. Krall: „Na wschód od Arbatu”, „Sybir kraj ogromnych możliwości”, „Dojrzałość dostępna dla wszystkich”, „Trudności ze wstawaniem”, „zdążyć przed Panem Bogiem”; powieści: „Sublokatorka”, „Okna”, sztuki dla młodzieży: „Powiedz, że jestem”, „Po bajce”, utwory drukowane poza oficjalnym obiegiem: „Szczęście Marianny Głaz”, „Katar sienny”, „Powinność na resztę dnia”. 3. „Zdążyć przed …”- książka reportażowa wydana w roku 1977 jako utwór, który przyniósł autorce sławę (w 1979r. powstała wersja sceniczna). 4. Treść utworu: zapis rozmowy z Markiem Edelmanem, ostatnim przywódcą powstania w getcie warszawskim, świadkiem zagłady 400 tyś. osób, a jednocześnie lekarzem kardiochirurgiem (problemy poruszane przez autorkę należą do najważniejszych w ludzkiej egzystencji, takie jak: Bóg, śmierć i historia, które zostały dodatkowo zwielokrotnione przez sytuacje niezwykła w dziejach tj. zagładę żydów). 5. Rozważania nad historią i sposobem opowiadania o niej jako jeden z problemów wyeksponowanych w utworze (wg Edelmana: „Historia powstaje po drugiej stronie murów, tam gdzie pisze się raporty, każdy specjalista zna dzisiaj teksty depesz i noty rządów. Ale kto wie o chłopcu, którego trzeba było zasypać, bo do piwnicy przedostawał się czad”): a) rezygnacja z chronologii i hierarchii opisywanych faktów (znamiennych dla utworów prezentujących wydarzenia z przeszłości) na rzecz koncentracji uwagi na losach jednostki, o której milczy historia (fragment rozmowy: „Myślę, że jeden spalony chłopak robi większe wrażenie, niż 400 tyś., a 400 tyś. większe niż 6 milionów”; dlatego ważna jest rola Dawida, który mówi, żeby rzucać się na mury na stronę aryjską i tylko raz pojawia się w powieści; Estery, która chciała podpalić getto, żeby wszyscy spłonęli razem; czy Zygmunta i losy jego córki, ponieważ wszystko to zdarzyło się naprawdę), b) dekonstrukcja mitów narosłych wokół powstania w getcie, rezygnacja z patosu (powstańców było, aż sześciuset, a dwustu jak podaje Edelman, sławny komendant Anielewicz farbował nadpsutym rybom skrzela, by matka mogła je sprzedawać jako świeże; głównodowodzącym został nie dla tego, że odznaczał się wybitnymi zdolnościami, ale dlatego, że chciał, „bo był dziecinie ambitny”). 6. Wielokrotne pojawianie się motywu śmierci. Której nie można było uniknąć, a którą można było opóźnić (wyciągnięcie kogoś z Umschagplatzu poprzez oddanie mu własnego „numeru na życie” jako szansa dla niego na spróbowanie w życiu jeszcze czegoś, np.: szczęścia czy miłości). 7. Powstanie w getcie wg Edelmana jako wyraz tęsknoty za pięknym umieraniem i chęć pokazania, że żydzi potrafią umierać godnie i sami mogą wybrać sobie rodzaj śmierci. 8. Ukazanie licznych przykładów sposobów umierania w getcie i ich kwalifikacji wyeksponowana w rozmowie z Edelmanem: a) śmierć piękna i nieestetyczna (piękna to taka jak Krystyny Krahelskiej w słońcu w czasie powstania „Upięła sobie z tyłu te długie jasne włosy … opatrzyła rannego i poległa w słońcu … tylko tak należy umierać”), śmierć nieestetyczna (będąca udziałem większości to śmierć z głodu w wilgotnej pościeli, konanie powolne pełne upokorzeń, podczas którego traci się wszystkie cechy ludzkie „Niektórzy zasypiają na ulicach z kęsem chleba w ustach lub … w czasie biegu za zdobyciem chleba”), b) śmierć godna i niegodna (śmierć godna to taka z bronią w ręku; niegodna to oddawanie się na nią bez walki, bez buntu nawet wobec tego co nieuniknione, np.: dobrowolne wsiadanie do wagonów wiozących do Treblinki), c) śmierć publiczna i prywatna (powstańcy w getcie obawiali się tego, że ich konania nikt nie zauważy: „Nie bali się śmierci w ogóle, ale śmierci za murem obojętności i bezinteresowności”). 9. Ratowanie ludzi skazanych na śmierć jako element wiążący obie biografie Edelmana (jako kardiochirurga ? również sygnalizuje z Bogiem „Pan bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali trochę dłużej, niż On by sobie życzył”). 10. Wiarygodność utworu uzyskana poprzez odsłonięcie warsztatu, procedury ustalania faktów i sposobów kształtowania wypowiedzi („musimy jeszcze coś dopisać, umówiliśmy się, że będziesz mówił”).

Humanistyczne cechy poezji W. Szymborskiej. 1. Wisława Szymborska ur. 2.VII. 1923 w Wielkopolskim Bninie, będącym dziś częścią Kórnika. Od 1931r. mieszka w Krakowie, gdzie w latach 1945-48 studiowała na UJ filologię polską i socjologię. 2. Twórczość W. Szymborskiej: a) zbiory poezji: „Sól”, „Sto pociech”, „Dlaczego żyjemy”, „Pytania zadawane sobie”, „Wołanie do Yeti”, „Wielka liczba”, b) tłumaczenia francuskiej poezji barokowej., c) artykuły i felietony pisane dla „Życia literackiego”, „Arki”, „Paryskiej kultury”. 3. Nagrody przyznane W. Szymborskiej: Nagroda Polskiego PEN Clubu, Nagroda Goethego, Nagroda Herdera, Literacka Nagroda Nobla (3.X.1996r.). 4. Członkowie Królewskiej Szwedzkiej Akademii nagrodzili polską poetkę za „poezję, która z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”. W uzasadnieniu werdyktu członkowie Szwedzkiej Akademii napisali, że swoistość sztuki Szymborskiej oddaje fragment jej wiersza „Nic dwa razy”:

„Uśmiechnięci, współobjęci

spróbujemy szukać zgody,

choć różnimy się od siebie

jak dwie krople czystej wody”.

„Obóz głodowy pod Jasłem.” 1. Sugestia poetki, że wiersz poświęcony ofiarom wojny powstał pod wpływem wewnętrznego nakazu, który zmusił autorkę do próby odtworzenia cierpienia ludzi skazanych na śmierć głodową w obozie pod Jasłem. 2. Filozoficzna zaduma nad konsekwencjami posługiwania się przez statystyków, a także przez historię zaokrąglonymi liczbami nawet przy wyliczaniu liczb ofiar (zupełnie jak gdyby się nie liczyło pojedyncze istnienie ludzkie). 3. Niezwykle ekspresyjne zasygnalizowanie odczucie ludzi skazanych na śmierć głodową – celowi temu służy nagromadzenie metafor opartych na skojarzeniach związanych z uczuciem głodu: „pożywmy dzień skrzydeł ptaka”, „sierp księżyca żął na śnione chleby”.

„Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej.” 1. Poetycki hołd dla nauczycielki, która sama zginęła ratując w czasie pożaru czworo dzieci. 2. Uwypuklenie szczególnego bohaterstwa tej kobiety poprzez podkreślenie, że podejmując nieoczekiwaną dla siebie decyzję ratowania dzieci, sama zdecydowała się jak gdyby na rezygnację z własnego życia, wszystkich radości i satysfakcji jakich mogła dostarczyć jej bliższa i dalsza przyszłość. 3. Nadanie ostatnim trzem strofom utworu charakteru filozoficznego komentarza zawierającego stwierdzenie, że człowiek choćby zdobył nawet najrozleglejszą wiedzę z różnych dziedzin życia, o sobie samym wie bardzo niewiele, tylko tyle na ile się sprawdził w konkretnych sytuacjach (w myśl sugestii autorki ta niewiedza dotyczy przede wszystkim sytuacji, w których człowiek mógłby ryzykować własnym życiem czy tylko zdrowiem dla udzielenia pomocy innemu człowiekowi).

„Wieczór autorski.” 1. Pełne melancholii, a chwilami goryczy refleksje autorki wywołane wspomnieniami tzw. wieczoru autorskiego, w którym uczestniczyło bardzo mało osób, a te które przyszły wykazywały się całkowitą obojętnością wobec poezji i prezentującego ją autora. 2. Zabarwione ironią zestawienie autora z bokserem, który dostarcza silnych emocji widowni nie okazującej niemalże żadnych potrzeb duchowych, zdolnej do reagowania tylko na prymitywne bodźce. 3. Stwierdzenie autorki, że brak muskulatury dzięki której mogłaby pozyskać sobie określoną liczbę zwolenników, wielbicieli jej talentu, pozostaje jej tylko (w najszczęśliwszym razie) dostarczenie lektury szkolnej. 4. Ukazanie obecnego na wieczorze staruszka śniącego o placku ze śliwkami jako pewnego rodzaju symbol prozy życia, które bardzo często spycha na daleki margines poezje.

Krytyka oceny człowieczej godności w „Początku” Andrzeja Sczypiorskiego. 1. A. Szczypiorski – prozaik, publicysta ur. w W-wie w 1924r., uczestnik powstania warszawskiego, po wojnie dziennikarza w radiu i w prasie, autor wielu reportaży i powieści określających min. Problemy współczesnych stosunków polsko-niemieckich, członek PEN Clubu, laureat wielu międzynarodowych nagród literackich; światowy rozgłos przyniosła mu powieść pt.: „Początek” wydana w Polsce w 1989r., znana na zachodzie pt.: „Piękna pani Seidenmann” (wysoko ceniona jest również paraboliczna powieść „Msza za miasto Arras”). 2. Geneza powieści – została napisana w Paryżu w 1986r.: a) zainteresowanie autora współczesnymi stosunkami polsko-niemiecko-żydowskimi oraz problemem odpowiedzialności narodu niemieckiego za faszyzm, b) chęć zaprotestowania przeciwko totalitaryzmowi oraz nazizmowi, c) rozważanie konfliktów ideowo-politycznych młodego pokolenia lat 1945-56, d) skłaniające autora do rozrachunku z przeszłością i teraźniejszością doświadczenia wyniesione z połowy lat 80-tych, z okresu stanu wojennego (autor zastanawia się dlatego teraz byliśmy skłonni solidarnie występować i pomagać internowanym lub zagrożonym aresztowaniem, a dlaczego w latach okupacji hitlerowskiej zwyciężył antysemityzm), e) uznanie konieczności wypowiedzenia się na temat za swój moralny obowiązek, zgodnie ze słowami Grynberga: „pisarz polski nie spełnia swego zadania (…) dopóki nie wypowie się o tym najważniejszym co stało się jego pamięci i za pamięci jego najbliższych”, f) lektura powieści Anny Seghers pt.: „Siódmy krzyż”, g) próba określenia wpływu wojny na stosunki międzyludzkie, na charakter i mentalność człowieka zgłębionego w chaosie współczesnego życia. 3. Zawartość treściowa – akcja powieści rozgrywa się w W-wie w 1942r. w szczytowym okresie potęgi Hitlera, Szczypiorski daje obraz okupacji, ukazuje ludzkie życie w czasie wojny, także losy bohaterów po jej zakończeniu sięgające czasów najnowszych tj. 1980r. Wątki powieści grupują się wokół dwóch przedsięwzięć zmierzających do uratowania żydówki pani Irmy Seidenmann z więzienia przy al. Szucha i dziewczynki żydowskiej Joasi Fichtelbaum z warszawskiego getta. 4. Interpretacja tytułu powieści- związek tytułu utworu z głównym przesłaniem, wskazującym na początek totalitaryzmu (II Wojna Światowa wprawdzie się skończyła, lecz zło pozostało, bo ludzkość jest nadal zniewolona w systemie socjalistycznym). 5. Podział bohaterów utworu na postacie pozytywne (Sędzia Romnicki, doktor Korda, Paweł ============================================================================================ „DŻUMA” Geneza i literackie pokrewieństwo „Dżumy” - utworu wydanego w 1947r. reprezentującego cykl absurdu, który nastąpił po cyklu negacji i afirmacji (zamierzał on jeszcze napisać cykl współczucia i miłości, ale uniemożliwiła mu to jego śmierć w wypadku samochodowym); a) ścisły związek między wypadkami jakie zaistniały w algierskim mieście Oranie, w którym rozgrywa się akcja w latach 40 - tych XX wieku , a przeżyciami refleksjami wywołanymi II wojną światową , przebywał jakiś czas w Oranie i uczestniczył w działalności francuskiego ruchu oporu; b) znajomość treści „ Dziennika „ Daniela Defoe [ difo ] przedstawiającego zdarzenia związane z zarazą jaka miała miejsce w Londynie w II pot. XVII w. ( z jego twórczości pochodzi motto „ Dżumy „ uwypuklające jego alegoryczny charakter: „ jest rzeczą równie rozsądną ukazywać jakiś rodzaj uwięzienia przez innych , jak ukazywać coś co istnieje rzeczywiście przez coś innego co nie istnieje „ . 8) Nadawanie utworowi charakteru kronikarskiego zapisu wydarzeń jakie były związane z epidemią dżumy w Oranie trwającej 10 miesięcy ( od kwietnia do lutego ) rozpoczętej i zakończonej ukazaniem się w mieście dużej ilości szczurów , które ginęły na oczach ludzi ( kronikarzem prezentującym te wydarzenia okazał się na końcu książki doktor Bernard Rieux [ rje ] wspomagany przez zapiski Jana Tarrou [ taru ]. Bohaterowie „ Dżumy jako rzecznicy głównych idei zawartych w utworze. 1) Pierwszoplanowe postacie „ Dżumy „ występujące w roli zbiorowego bohatera utworu - można wśród nich wyróżnić zarówno jednostki pozytywne ( doktor Rieux, [ rje ] , Jana Tarrou [ taru ] , Rambert, Józef Grand ) i negatywne (Cottard [kotar ] , nie wymieniony z nazwiska stary astmatyk , staruszek, który pluł na koty i znajdował w tym satysfakcję ) 2) Charakterystyczne cechy wymienionych postaci, za pośrednictwem, których autor wyraził wiele głębokich refleksji określające główne tezy utworu: a) Bernard Rieux - 35 - letni wywodzący się z ludu lekarz , któremu życie dostarczyło okazji poznania wielu jego ujemnych stron i trudności , z tego może względu wykazywał się daleko posuniętym zrozumieniem dla samego człowieka i tolerancją dla jego słabości ( przyznał rację Rambertowi , gdy ten chciał opuścić miasto objęte zarazą i chciał wyjechać do kobiety, odwiedzał starego astmatyka, któremu niepotrzebna była pomoc lekarska ) przed wybuchem epidemii w Oranie leczył bezinteresownie ubogich chorych w swojej dzielnicy , poświęcając im prywatny czas ,zaś po ogłoszenie stanu epidemii wychodząc z założenia, nawet w najtrudniejszych chwilach najważniejszą sprawa jest wypełnianie obowiązków, starał się nieść pomoc zadżumionym i czynił to do końca, chociaż wiedział, że jego wysiłki nie dadzą żadnych rezultatów, doktor Rieux poświęcając się bez reszty innym przeżył jednocześnie dramat osobisty związany z ciężką chorobą żony, która umarła w oddalonym od Oranu sanatorium; cechą wyróżniającą tę pozytywna postać będącą kronikarzem wypadków związanych z epidemią dżumy w Oranie jest wiara w wartość człowieka określona słowami : „w człowieku więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę” b) Jan Tarrou - przybyły do Oranu przed wybuchem epidemii, syn zastępcy prokuratora generalnego , którym , gdy był młodym chłopcem wstrząsnął nie tylko widok człowieka nękanego przez innych przerażonego świadomością „co oni mogą mu zrobić”, ale także uświadomienie sobie faktu, że jego ojciec z racji swego urzędu bywa świadkiem egzekucji skazanych, wskutek tego uciekł z domu , tułał się po wielu krajach i zawsze stawał po stronie uciśnionych walcząc przeciwko złu, on właśnie w czasie epidemii wystąpił z projektem utworzenia pomocniczych służb sanitarnych i sam ofiarnie pracował udzielając pomocy zarażonym; Tarrou bezinteresowny i szlachetny wykazywał zrozumienie dla innych skazanych, nie zgorszyła go odmowa Cottarda nie chcącego uczestniczyć w pracach ekip sanitarnych, napominał go tylko by się starał „nie zarażać innych dżumą” ; był ostatnia ofiara dżumy przed zakończeniem epidemii; c) Raymond Rambert [ramber] - dziennikarz francuski, który przybył do Oranu by zebrać materiały o warunkach życia Arabów, po wybuchu epidemii próbował się wydostać z zamkniętego miasta, gdyż w Paryżu zostawił kobietę, którą kochał, uważał, że ma prawo do szczęścia nawet wtedy, gdy inni ludzie, z którymi nie czuł się związany przeżywają tragedię większą, poza tym uważał miłość za najwyższą wartość, większą niż bohaterstwo, które jego zdaniem jest łatwe, twierdził, że człowiek niezdolny do miłości jest bezwartościowy; zrezygnował z możliwości opuszczenia Oranu, gdy po rozmowie z doktorem Rieux zorientował się o jego sytuacji rodzinnej , stwierdził wówczas, że nie potrafiłby sam być szczęśliwy dlatego pozostał wśród ludzi, których dotknęło nieszczęście i starał się nieść pomoc ludziom, których dotknęło nieszczęście ( pracował w ochotniczych formacjach sanitarnych ) c) Joseph Grand - samotnik, 50 - letni urzędnik merostwa, który jak twierdził narrator: „ miał odwagę dobrych uczuć „ , kochał swoją żonę nawet wówczas, gdy go opuściła, a także siostrę i siostrzeńców przebywających we Francji, którym udzielił pomocy finansowej i odwiedzał ich co dwa lata; bardzo wiele wysiłków musiał włożyć w to aby zachować spokój w nieudanym przecież życiu i chociaż sam borykał się ze swoimi problemami , musiał umieć jednak dostrzec problemy innych i udzielić efektywnej pomocy ( Cottardowi po nieudanej próbie samobójstwa , ludziom dotkniętym zarazą , praZwał w formacjach sanitarnych ); jego życiową pasją było pragnienie napisania książki sprawdzające się jednakże do nieustannej modyfikacji jej pierwszego zdania, Grand był pierwszym człowiekiem, który zaraził się dżumą , a potem odzyskał zdrowie; d) Cottard - przedstawiciel przedsiębiorstwa zajmującego się handlem likierami i winem, ścigany przez prawo za jakieś przestępstwo i dlatego cieszący się trwaniem epidemii, która zapewniła mu bezkarność, typ bezwzględnego egoisty gotowego poświecić wszystkich i wszystko dla własnego ocalenia i osiągnięcia spokoju; o tym, że był istotą wynaturzoną w sensie etycznym świadczy fakt, że strzelał do cieszących się ludzi po ogłoszeniu końca epidemii; e) stary astmatyk - 75-letni człowiek, który po ukończeniu 50 roku życia doszedł do wniosku, że dość się napracował i powinien odpocząć, położył się więc do łóżka i leżał przez 25 lat, chociaż nie wymagał tego jego stan zdrowia; f) staruszek, który wychodził na balkon, wabił koty z sąsiedztwa, a kiedy się gromadziły pluł na nie z satysfakcją, gdy mu zaś tego zabroniono ze złościa zamknął drzwi balkonowe i więcej się nie pokazywał (typ sadysty) Humanistyczne przesłania „Dżumy” 1) „Dżuma” jako przykład utworu parabolicznego mającego charakter przypowieści o wydźwięku dydaktycznym , zawierającego myśl moralna przez przykład, podobieństwo, alegorię. 2) Metaforyczny sens tego utworu zasygnalizowany już w motcie, można go rozpatrywać w trzech warstwach znaczeniowych: a) jako zaraza symbolizująca zło epidemii, która wybuchła nieoczekiwanie i równie nieoczekiwanie się skończyła niezależnie od wysiłków ludzi zmierzających do jej opanowania; b) w odniesieniu do czasów wojny (wskazują na to lata 40-ste, w których rozgrywa się akcja, która wybuchła równie nieoczekiwanie jak epidemia; tak sama zagroziła życiu wszystkich ludzi, spowodowała powstanie krematoriów i obozów koncentracyjnych (odpowiednikiem takiego obozu w Oranie był stadion, na którym gromadzono ludzi), zamknięte bramy miasta jako symbol przemocy, terroru i śmierci; syn sędziego Othona jako symbol niezawinionych cierpień, uwarunkowana czasem trwania zarazy czasowa bezkarność przestępcy Cottarda podobna do bezkarności hitlerowców; c) jako symbol codziennego zmagania się ze złem tkwiącym w sobie, które musi podejmować człowiek pragnący w każdej sytuacji zachować człowieczeństwo. 3) Humanistyczne przesłania „Dżumy” określone zawartymi w niej przesłaniami jak człowiek powinien żyć i jak postępować nie należy (zwłaszcza w trudnych sytuacjach) oraz wyeksponowana w powieści wiara w człowieka: a)uwypuklone w powieści przeświadczenie doktora Rieux , że każdy ma w sobie zadatki dobre jak i złe, a trudne sytuacje wytworzone przez życie i postawa, jaką wobec nich zajmuje pozwalają ostatecznie stwierdzić, że w człowieku więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę, że należy każdemu dać szansę na ujawnienie się jego dobrych skłonności; b) wyrażony w sposobie prezentacji postaci pierwszoplanowych pogląd, że człowiek nie powinien się nigdy zgadzać na zło, nawet w najtrudniejszych sytuacjach okazać się „silniejszym niż warunki czasu i życia” i być jak to określił Rieux „po prostu człowiekiem”; c) wyeksponowane za pośrednictwem Jana Tarrou przeświadczenie, że każdy człowiek jest zadżumiony, tkwią w nim zadatki zła i dlatego też powinien starać się o to, aby w chwili roztargnienia „nie tchnąć dżumy w twarz innego człowieka”, aby nie zarażać swoją skłonnością do zła innych ludzi, nie zmuszać ich do tego by ponosili przykre konsekwencje jego niemoralnych przyzwyczajeń i upodobań; d) popularyzowanie w wypowiedziach wielu postaci przeświadczenia , „moralność to znaczy zrozumienie” ,że wiele przejawów zła jest konsekwencją niewiedzy, nieznajomości pobudek postępowania innych ludzi; e) nawoływanie do nieustannej gotowości w podejmowaniu walki ze złem; przestrzeganie przed pogrążeniem się w stan beztroski zawarte w końcowej wypowiedzi dr Rieux: „Bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nadejdzie być może dzień, kiedy na nieszczęście ludzi i dla ich nauki dżuma obudzi ich szczury i pośle je aby umierały w szczęśliwym mieście”; f) uznanie za jedną z najważniejszych wartości życia osobistego szczęścia i związanej z nim miłości, autor zaznaczył jednakże, że to szczęście i miłość mogą być pełne tylko wtedy, jeśli nie są pojmowane egoistycznie w oderwaniu od losu innych ludzi (przykład Ramberta, który nie chciał być sam szczęśliwy); g) podkreślenie ważnej roli uśmiechu w stosunkach ludzkich - może on zastępować niejednokrotnie puste i nieadekwatne do uczuć czy sytuacji słowa, pozwala nawiązać bezsłowną nić między zupełnie sobie obcymi ludźmi, ułatwia przeżycie trudnych sytuacji (uśmiech doktora w czasie pożegnania z żoną przed jej wyjazdem do sanatorium; uśmiech starej matki doktora będący zewnętrznym objawem dobroci jej serca); h) zdecydowane potępienie egoistycznego oderwania od realiów życia i jego trudów na rzecz koncentracji uwagi na własnej wygodzie, czy przyjemnościach (stary astmatyk leżący przez 25 lat w łóżku chociaż nie wymagał tego stan jego zdrowia); i) potraktowanie prostoty i szlachetności „dobrych uczuć” jako rodzaju bariery ochronnej przed złem zagrażającym człowiekowi (cechujący się prostotą Grand był pierwszym, który odzyskał zdrowie mimo, że zaraził się dżumą); j0 sugestia, że szlachetne ludzkie pasje, choćby nie posiadały obiektywnej wartości zasługują na szacunek innych jako symbol typowo ludzkich skłonności do marzeń (przykład Granda modyfikującego nieustannie pierwsze zdanie książki, jaką pragnął napisać. Z.Herbet - poezja 1Życie i twórczość poety: a) zbiory poezji- „Hermes, pies i gwiazda”, „Studium przedmiotu”, „Napis”, „Pan Cogito” , „Strumień światła”; b) zbiór dramatów- „Dramaty”; c)zbiór esejów-„Barbarzyńca w ogrodzie” „Dwie krople” 1) Ideowa odmienność wiersza na tle utworów innych poetów, których młodość przypadła na czas wojny-nie dał w nim wyrazu przeświadczenia o spowodowanym nią zaniku fundamentalnych wartości i ideałów humanistycznych (takie pojęcia jak prawda, piękno, czy miłość nie stał się dla niego tak jak dla Różewicza tylko „wyrazami”) 2) Uwarunkowane taką postawą poety polemiczne nawiązanie do słów z „Lilli Wenedy” - „nie czas żałować róż gdy płoną lasy” w zapowiadających główną myśl i treść wiersza pierwszych słowach: „Lasy płonęły-

a oni

na szyjach splatali ręce

jak bukiety róż”

3) Sugestywność w sposobie przedstawienia trwałej i wiernej miłości dwojga młodych w bombardowanym mieście, dla których miłość była do końca, aż do śmierci najważniejsza; ilustracyjne przeświadczenie autora, że głęboka wartość i piękno miłości może przetrwać nawet wobec takiej katastrofy i tragedii jaką jest wojna. „Nike która się waha” W tym utworze występuje charakterystyczny dla twórczości Herberta motyw ścisłego związku między losami pojedynczych ludzi, historią i wydarzeniami natury ogólnospołecznej, które skłaniają bądź zmuszają jednostki do wyboru określonych form postępowania, do podejmowania decyzji sprzecznych z indywidualnymi zamierzeniami, czy nawet nastawieniem uczuciowym. Refleksje tego typu autor wysunął rozpatrując los chłopaka, skazanego na śmierć w związku z uczestnictwem w wojnie. Całkowite uzależnienie tego młodego człowieka od spraw wojny wyeksponował poeta w metaforycznym obrazie Nike-bogini zwycięstwa, która zrezygnowała z pocałowania chłopca w czoło sądzą, że ze względu na uczestnictwo w wojnie skazany jest na śmierć, mimo, że wcale nie zna życia i wszystkich jego uroków, nie przeznaczony jest do tego, aby być bohaterem, ofiarą w walce w obronie ojczyzny niezależnie od własnej woli („cierpkim obolem ojczyzny pod drętwym językiem”) .Wiersz ten jest próbą polemiki z popularnym w starożytności hasłem i w wiekach późniejszych: „Słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę”. „Apollo i Marsjasz” Traktując motyw wzięty z mitologii (pojedynek Apollona i Marsjasza rozstrzygnięty przez bogów na korzyść Apollina, który obdarł ze skóry przeciwnika i przywiązał go do drzewa) Herbert snuje w tym utworze refleksje na temat norm, jakie jego zdaniem winny być stosowane w sztuce. Wyraża więc pogląd, że nie powinno się hołdować utartym schematom estetycznej harmonii , a wręcz przeciwnie rezygnować z nich na rzecz opracowania nowych form wyrazu takich, które bardziej zbliżyłyby sztukę do życia, wierniej odtworzyłyby ludzkie uczucia i problemy (symbolem tych tendencji estetycznych oderwanych od życia jest Apollo słuchający krzyku Marsjasza, zaś sam obdarty ze skóry i krzyczący Marsjasz jest symbolem realiów życia).”Przesłanie Pana Cogito” Utwór wchodzący w skład zbioru pt. „Pan Cogito” zawierający jak sugeruje tytuł poetycka charakterystykę człowieka mającego w pewnych sytuacjach refleksyjny stosunek do życia (kartezjuszowskie „Cogito ergo sum”), w innych zaś wykazującego się typowo ludzkimi wadami i słabościami charakteru. Bohatera zbioru przedstawił więc autor z pewnym dystansem, a nawet określoną dozą satyrycznej ironii. Autor rozpatruje jego zachowanie, postawę i myśli w różnych sytuacjach życiowych (w niektórych wierszach wchodzących w skład zbioru „Pan Cogito’ pełnił funkcje rezonera poety, a więc wyraziciela jego myśli i poglądów). W takiej właśnie roli występuje w tym wierszu wyrażającym sąd Herberta na temat postawy jaką powinien zajmować człowiek w życiu skazanym na nieuchronna śmierć. Żyje on po to, aby „dawać świadectwo’, a więc występować w obronie prawdy i sprawiedliwości. Nie powinien się nigdy poniżać i powinien występować w obronie pokrzywdzonych, gardzić szpiegami i tchórzami, nie dać się „ponosić” nieuzasadnionej dumie, odpowiednio wykorzystywać predyspozycje uczuciowe („strzec się oschłości serca”). Człowiek zdaniem Herberta powinien zachować postawę gotowości służenia wielkim i ważnym sprawom, cenić wartość idei i legend nawet wtedy, gdy nie znajdą praktycznego zastosowania w życiu, ponieważ fascynacja uczuć jest poniekąd miara człowieczeństwa. Taką właśnie postawę powinien zajmować człowiek mimo, że nie tylko otoczenie jej nie zaakceptuje, ale będzie się starało wykazać jej śmieszny bezsens. Poezja E. Brylla 1)Ernest Bryll jako reprezentant współczesnego pokolenia literatów polskich.2)Twórczość Brylla: a) tomiki poezji: „Twarz nieodsłonięta”, „Mazowsze”, „Igraszka na dzień dobry”, „Zwierzątko”, „Muszla”; b) utwory sceniczne: „Rzecz listopadowa”, „Kurdesz”; c) powieści: „Ciotka”, „Studium’, „Ojciec”3) Cechy twórczości Brylla: a)nawiązanie do poetów staropolskich (Rej, Kochanowski”), baroku (Pasek, Potocki), romantyzmu (Norwid, Słowacki); b) dominacja tzw. Myśli obywatelskiej i społecznej moralistyki; c) tendencje do krytycznego oceniania wad narodowych Polaków; d) skłonność do ironizowania; e) przekora widoczna zarówno w doborze problematyki utworu jak i formy; f)zwroty wulgarne. „Turystyka” 1)Odniesienie wyrazu „turystyka” do historii Polski, do jej losów z okresu II wojny światowej i stosunku obcych turystów do pamiątek martyrologii Polaków (turystów nie dopatrujących się niczego szczególnego w pozostałych po życiu więźniów obozowych pamiątkach jak odłamek miski, plama na ścianie, nadpalona deska. 2) Ironiczna propozycja poety , by przy pomocy kolorowych okładek, czy dowcipnych filmów uatrakcyjnić nieatrakcyjne i nieefektywne pamiątki, a tym samym wzbudzić zainteresowanie wojennym losem Polski (przekonać owych turystów, że Polacy doznali wielu cierpień i strat w czasie II wojny światowej). 3)Posłużenie się ironia w sposobie przedstawienia głównych problemów wiersza (podobnie jak Gałczyński). „Wciąż o Ikarach głowią” 1) Odmienne w stosunku do wielu literatów i artystów spojrzenie na mit o Ikarze, którego Bryll traktuje jako symbol oderwania od życia, tego co jest wyidealizowane, co się nigdy nie sprawdzi w praktyce życiowej, a więc coś czemu nie należ poświęcać wiele uwagi. 2) Krytyczna ocena tej zbytniej fascynacji mitami przy jednoczesnym niedocenianiu umiejętności praktycznego podejścia do życia , unikanie w porę dostrzeżonych niebezpieczeństw „Jeśli umiemy dopadać wybranych brzegów mijają nas w pieśni” 3) Uwypuklenie wyższości realnych spraw życia nad wszystkimi formami idealizacji widoczne w podkreśleniu, że Dedal chcąc osiągnąć zamierzony cel nie wrócił po Ikara (autor nawiązał do Breugela, który także potraktował Ikara jako margines obrazu życia przedstawionego na jednym z płócien). „Lekcja polskiego-Słowacki’ 1)Charakterystyczne dla poezji Brylla nawiązanie do motywów literatury romantycznej przez poetę polemicznie. 2)Przeciwstawienie się wyeksponowanemu w utworach literatury romantycznej (przede wszystkim w twórczości Słowackiego w jego wierszu „Testament mój” i ‘Kordianie”) utożsamianiu patriotyzmu z cierpieniem, koniecznością przeżywania klęski (znamienna cechą typowo polskiego pojmowania patriotyzmu, wpajaną także przez nauczycieli uczniom). 3) Krytyczna ocena takich właśnie cech poezji romantycznej wykluczających wartości wszelkiego życiowego praktycyzmu, konkretnego, efektywnego działania; Wulgaryzmy podkreślające ironiczny charakter utworu.

„Cham” 10Nawiązanie do historii Kazimierza Deczyńskiego -bohatera: „Kordiana i cham” L.Kruczkowskiego, którego Bryll przedstawił nieco inaczej niż autor powieści (zaprezentował go jako uczestnika powstania listopadowego, który: a) nie tylko walczył o wolność ojczyzny, ale nawet w warynkach bojowych akcentował swoja przynależność do chłopów; b)na krótko przed klęską powstania otrzymał oficerskie szlify, a także pozory szacunku ze strony innych powstańców szlachciców widzących w nim kontynuatora tradycji kosynierów, po upadku powstania krytycznie oceniał tych, którzy doprowadzili do jego klęski, dlatego też zarzucono mu brak patriotyzmu , a nawet uznano go za zdrajcę; b) zraniony wytworzoną wokół niego atmosferą nieprzychylności, a nawet wrogości zajął zdystansowaną postawę wobec problemów życia swego kraju oczekując na sprawiedliwość i kultywując swoja pełną goryczy miłość do ojczyzny. Turpizm w poezji Grochowiaka 1)Twórczość S.Grochowiaka: a)tom wierszy „Ballada rycerska”; b)zbiory poetyckie: „Manuet z pogrzebaczem”, „Rozbieranie do snu”, „Agresty’, „Nie było lata”, „Polowanie na cietrzewie’, „Kanon’; c) zbiór opowiadań- „Lamentnica”; d0 powieści: „Plebania z magnoliami”, „Trismus” 2)Charakterystyczne cechy poezji S.Grochowiaka: a) zastosowanie zaskakujących zestawień pojęć i obrazów celem uzyskania siły wyrazu; b) propagowanie przekonania, że elementem artystycznej prawdy może być nie tylko rzecz piękna, ale również brzydka (pogląd ten nazywany jest turpizmem . łac. turpis- brzydki); c)świadome nawiązanie do tradycji artystycznych poetów baroku, ekspresjonistów i nadrealistów wykorzystujące ekspresyjne walory brzydoty. „Rozmowa o poezji” 1) Nadanie utworowi cech wiersza programowego na skutek przytoczenia w nim sądów autora na temat samego procesu tworzenia utworów poetyckich. 2)Posłużenie się formą dialogu z dziewczyna, w którym dał on wyraz przekonania zgodnego z założeniami turpizmu, że poezja to nie coś pięknego („złote i okrągłe lasy”), ale przede wszystkim proza życia symbolizowana przez piwonie, a nawet brzydota („brodawki ogórka”). 3) Charakterystyczne dla poezji Grochowiaka operowanie zaskakującymi zestawieniami („ostro całowany tasak”). „Ikar” 1) Dedykowanie utworu J.Przybosiowi, będące wyrazem chęci polemizowania z jego sposobem pojmowania poezji i koncentracji uwagi głównie na formie z tendencja do maksymalnego spiętrzenia metafor. 2) Wskazanie na kontrast między szarzyzną życia:

„Ta prawdo, co jest ciemna, lecz ziarnista jak stal” i jej idealizacją:

„Skrzydła z ptasich pęcherz, rozpiętych na promykach” 3)Posłużenie się przykładem ilustrującym ten kontrast (obraz lotu Ikara oraz kobiety piorącej bieliznę w bali). 4)Ostateczne przekonanie poety, że w imię upiększającej idealizacji nie można rezygnować z tzw. „ciężkich rzeczy”: („Stół do odpoczynku łokci, krzesło do straży przy chorym”) poparte przykładem obrazu Breughla, który również umieścił na pierwszym planie pracujące woły, a spadającego Ikara dopiero gdzieś dalej). „Ars poetica” 1) Okreslenie „godzin przy piórze”- czasu poświęconego twórczości literackiej jako chwil w życiu, które pozwalają zapomnieć o cierpieniach(„leczą rany”) odsuwają nawet myśli o śmierci, a towarzyszy im atmosfera wewnętrznego spokoju, niezwykłej powagi, podniosłości, która jak sugeruje autor udziela się nie tylko zwierzetom domowym, ale nawet przedmiotom i roślinom. 2) Uwypuklenie poczucia niezwykłości chwil i własnej potęgi wynikającej ze świadomości poetyckiego talentu(podobnie jak Mickiewicz w „Wielkiej Improwizacji”- Konrad”) upoważniającego twórcę do rozpatrywania wielkich problemów („Twarzą stajesz wobec świata jak glob naprzeciw globu”) 3) Wynikająca z tej szczególnej atmosfery towarzyszącej tworzeniu optymistyczne nastawienie do świata i do ludzi, wiara, ze posiadają tylko zalety, a nie kierują się w swoim postępowaniu skłonnością do intryg i zdrad („Jest tylko ściana nie ma Poloniuszy”). „Hańba domowa” J.Trznadel 1)Jacek Trznadel jako przedstawiciel pisarzy i krytyków literackich współczesności. 2)Twórczość Trznadla: a) poezja: „Wyjście”, „Gdzie indziej”, „Więcej niż można mieć”; b) książki reportażowe: „Hańba domowa”. 3)”Hańba domowa” - zapis rozmów z pisarzami o mechanizmach zniewolenia w latach stalinowskich(utwór po raz pierwszy wydany w Paryżu i w Niezależnej oficynie wydawniczej w Warszawie) 4)Przyczyny napisania utworu: a)uznanie lat stalinowskich za „hańbę domową” w dziejach społeczeństwa(tytuł utworu pochodzi z wiersza Norwida „Duch Adama i skandal”); b)chęć ukazania zniewolenia narodu polskiego(zniewolenia, które objęło niemal wszystkie dziedziny życia0; c) próba określenia przyczyn zaangażowania się wielu ludzi z elit polskiej literatury w ów „hańbiący proces”; c) dążenie do rozliczenia tego okresu(krytyka przez długi czas nie była zainteresowana );szczegółowym rozliczeniem procesów kulturalnych w czasach stalinowskich; e) próba ukazania własnych losów ( losów intelektualisty, który jak większość ugiął się przed rzeczywistością kłamliwą i despotyczną , tylko dlatego, że jest, że zewsząd otacza” na tle zniewolenia narodowego. 5)Rozważenia nad historią jako główny problem wyeksponowany w utworze ( Trznadel ma zamiar poznać prawdę dotyczącą moralizatorstwa i prekurskarskich zdolności ) : a) ukazanie realiów czasów stalinowskich , jako tych , w których w Polsce brakowało suwerenności , funkcjonowali rosyjscy agenci ,szalała cenzura , a wierzący w nową ideologii byli wynagradzani lub przynajmniej unikali kar (Trznadel podkreśla , że istniały elementy nacisku , że nie było innego wyboru dla kogoś kto próbował normalnie funkcjonować w społecznym obiegu; ludzie kierowali się „ prymitywnym strachem” (określenie Kubikowskiego ) „ przed wypadnięciem z gry , w czasach stalinowskich oznaczało to koniec istnienia , a przecież „trzeba żyć” ; b) fakt zaangażowania wybitnych twórców przedwojennej literatury w proces tworzenia się nowej „socrealistycznej” ( Trznadel podaje przykłady J. Iwaszkiewicza , A. Słonimskiego, J. Tuwima , T. Broniewskiego, ludzi którzy jego zdaniem „ żyrowali wiarygodność nowej władzy” , „ dorzucali argument ważący na szali naszych wyrobów” ) c) ocena czasów wojny i związanych z nią stresów, upadków moralnych wywołanych okrucieństwem tej wojny ( wystąpiła gwałtowna potrzeba wiary w jakieś wartości , podsunięto marksistowskie hasła , które zyskały zwolenników nawet wśród intelektualistów; Andrzejewski podkreśla , że lata 40 - ste i 50 - te to „ było zachłyśnięcie się wolnością” ; d) wszechobecna propaganda jako czynnik sprzyjający systemowi totalitarnemu ( propaganda komunistyczna tuszowała historyczne fakty dotyczące sprawy katyńskiej , a nawet decyduje się na przekłamanie; e) dekonstrukcja mitów narosłych wokół pomocy Zachodu dla Polski ( sporą kwestią była działalność radia Lardyn , które pomijało pewne sprawy; Zachód doskonale wiedział o zamiarze podporządkowania Polski Stalinowi ). 6) Przynależność rozmów Trznadla do grona indywidualności polskiej literatury współczesnej ( Andrzejewski , Herbert , Brandus ,Woronylski i Lipski ). 7) „ Hańba domowa” jako utwór rozciągnięty w czasie ( między pierwszym , a ostatnim nagraniem poszczególnych rozmów minęły cztery lata , na rozmowę z Trznadlem dotyczącą czasów stalinowskich nie zdecydował się Ważyk i Trznadel planował przeprowadzić rozmowę z Kijowskim i Jastrunem ). 8) Utwór Trznadla jako forma dokumentu literackiego o charakterze osobistym ( podstawę stanowi dialog; za najsłynniejszą książkę tego rodzaju uznano: „ Mój wiek” Wata , opatrzony pod tytułem „Pamiętnik mówiony” ( ... ) (Cz. Miłosz ). Władysław Broniewski 1)utwory poety : a)zbiory utworów lirycznych: „Nadzieja”,„Anka” poświęcone zmarłej córce noszącej takie imię; b)poematy: „Wisła”, „Mazowsze”, „Opowieść o życiu i śmierci Karola Waltera Świerczewskiego robotnika i generała”. „Mazowsze” 1)Poemat odzwierciedlający miłość poety do ojczystego kraju, a zwłaszcza do najbliższej mu dzielnicy tego kraju - Mazowsza. 2) Skojarzenie z pojęciem ojczyzny polskiej mowy , Wisły i Mazowsza, które autor traktuje jako symbole polskości.3) Uwypuklenie ważnej roli polskiej mowy i zapisanych w niej utworów literackich ilustrujących narodowe dzieje i wyrażających miłość do ojczystego kraju. 4) Hołd dla Warszawy jako stolicy, w której „ pięknie jest żyć i umierać”, dla jej męczeństwa , a jednocześnie żywotności , która spowodowała jej szybkie odradzenie się do nowego życia po zniszczeniach wojennych. 5) Utożsamienie piękna , które może występować w różnych formach ( greckie kolumny, obrazy ) i ulegać zniszczeniu w warunkach wojennych ze skłonnością ludzi do nieustannych działań mających na celu odbudowanie tego, co uległo zniszczeniu i tworzenia ciągle czegoś nowego ( „ my wybierzemy czyn i to jest piękno” ) 6) Zachwyt nad pięknem Wisły i Mazowsza , które jak sugeruje autor , stało się inspiracją dla jego twórczości , podobnie jak przeświadczenie o pozytywnych wartościach Polaków skłonnych zawsze do udziału w walkach o wolność kraju (to przeświadczenie spowodowało przeciwstawienie się Słowackiemu w pełnym dumy stwierdzeniu autora: „ nie jestem z kraju smutnego helotów” ). „Trumna jesionowa” 1)utwór należący do zbioru „Anka” poświęconego pamięci zmarłej przedwcześnie córki Anki. 2)Pełne żalu i smutku refleksje poety związane ze wspomnieniami o zmarłej córce, które nakazują pamięci jej ojca wracać myślami w przeszłość i nieustannie odrzucać ból spowodowany jej śmierci (wzmianka o gorzkich łzach człowieczych, których ma tak dużo, że mógłby nimi obdzielić świat).3) Apostrofa do zmarłej córki Anki, aby towarzyszyła ojcu we wspomnieniach o wspólnie przeżytych chwilach, o odbytych po Polsce podróżach - po terenach Kielecczyzny, do Ojcowa, Krakowa, Gdańska) 4) pełne rozpaczy stwierdzenie zbolałego ojca, że jest mu bardzo źle po śmierci córki, czuje się osamotniony i nie ma się z kim dzielić swoimi myślami. „Obietnica” 1)Przedstawienie przez poetę w bardzo sugestywny sposób cierpienia i uczucia pustki, jakiego doznał po śmierci córki Anki. 2) Wyrażenie pragnienia (zgodnego z życzeniem zmarłej), aby nadal mógł tworzyć wiersze dające ludziom radości i otuchę, mimo, że jest to niełatwe w warunkach poety przezywającego osobistą tragedię. 3) Chęć wyrwania się z kręgu rozpaczy i odzyskania równowagi życia. „Mała apokalipsa” 1)T.Konwicki (ur. w 1926r. na Litwie)-prozaik, eseista , reżyser filmowy (studiował polonistykę w Krakowie, współpracował z czasopismem „Odrodzenie” i z „Nową kulturą”, buł kierownikiem literackim zespołu filmowego „Kadr”) 2) Twórczość T.Konwickiego : a) powieści: „Sennik współczesny”, „Nic albo nic”, „Kronika wypadków miłosnych”, „Mała apokalipsa” ; b) „Kalendarz i klepsydra”, „Wschody i zachody księżyca”; 3) „Mała apokalipsa” jako utwór funkcjonujący w tzw. „drugim obiegu” (utwór nie był akceptowany przez władze socjalistyczne; pierwsze oficjalne wydanie miało miejsce w 1988r.) 4) Czas i miejsce akcji (w utworze występuje typowe dla Konwickiego rozmazanie czasu) - rok 1970 , Warszawa. 5)Bohater „Małej apokalipsy” jako typowy intelektualista lat 70-tych (nosi okulary, cechuje go poczucie beznadziejności, jest wciąż mylony z kimś innym, należy do opozycji, jest pisarzem, który nie może tworzyć). 6) Fabuła utworu prezentująca dwa wątki: a) 40-sta rocznicę powstania PRL (w Warszawie odbywa się zjazd PZPR, na którym gości pierwszy sekretarz komunistycznej partii ZSRR, a Polsce zostaje przyznany tytuł pierwszego kandydata do wejścia w skład Związku Radzieckiego; b) samospalenie bohatera powieści przed Pałacem Kultury, w którym na rozpoczęcie zjazdu rozbrzmiewa Międzynarodówka (gest samospalenia ma być znakiem protestu i przestrogi) 7) ostatni dzień życia bohatera jako obraz wędrówki po Warszawie (tego dnia bohater trafia na fundamentalne wartości ludzkiego życia, takie jak : miłość - epizod z nadzieją; wierność - epizod z Pikusiem; spotyka ludzi, którzy deklarowali wierność partii a wewnętrznie byli jej przeciwni) 80 „Mała apokalipsa” jako powieść-protest przeciw systemowi totalitarnemu (dawna kultura jest skuteczniej niszczona, życie cechuje się zafałszowaniem, posuniętą anonimowością ludzi; świat rzeczywisty to kolejki po każdy towar, brudne ulice, mieszkania pozbawione wody i gazu). 9) Uzasadnienie tytułu powieści - rzeczywistość przedstawiona w utworze jest światem apokaliptycznym, zbliżającym się ku końcowi, zapowiadającym upadek, który można rozpatrywać jako : a) apokalipsę polską (w powieści przedstawione zostały realia kraju, w którym brak ludzi „cnotliwych”, są zdrajcy, przekupieni, przestraszeni; system powoduje upadek wartości i staje się normalnościa; bohater obserwuje rozpadanie się Mostu Poniatowskiego i budynku, w którym znajdowała się redakcja „Szpilek”); b) apokalipsę prywatną (bohater ma zaprotestować przeciwko obojętności gestem samospalenia; jest to jak sam mówi „mój własny koniec świata”). 10) „Mała apokalipsa” jako próba nawiązania do Apokalipsy biblijnej poprzez znaki (odzywa się „głos przestrogi’ z ekranu kina , przez ulicę jadą czarne limuzyny , a restauracja nazywa się „Paradys” co znaczy raj. „Kartoteka” T.Różewicz 1)T. Różewić jako wyraziciel niepokojów i goryczy pokolenia , które dojrzewało i walczyło w tragicznym okresie okupacji hitlerowskiej. 2) „ Kartoteka” ( dramat Różewicza wystawiony po raz pierwszy w 1960 r. ) utwór , w którym autor jeszcze raz wraca do tej samej problematyki i skomplikowanych przeżyć człowieka , nie umiejącego znaleźć jednoznacznej odpowiedzi na podstawie świato- poglądowe. 3) Prezentacja w dramatach Różewicza tych samych zagadnień , które poruszał w poezji ; próba spojrzenia oczyma tego samego bohatera na współczesny świat II połowy XX wieku , w którym dostrzega on znamiona chaosu i kryzysu wartości tradycyjnych , charakterystycznych dla tego etapu rozwoju cywilizacji , w jakim żyjemy. 4) Przynależność bohatera „ Kartoteki” do grupy postaci znanych w literaturze pod łacińską nazwą Quidam , niemiecką Jederman , angielską everyman z tego względu ,że to może być jednocześnie „każdy i nikt poszczególny” ( w dramacie Różewicza mamy do czynienia z jego polską odmianą).50 Umiejscowienie akcji zdarzeń przedstawionych w dramacie w przeciętnym, skromnie umeblowanym pokoju z wieloma nie znającymi się nawzajem ludźmi (wygląda to według określenia samego autora zawartego w didaskaliach „jakby przez pokój przechodziła ulica”), a więc z ojcem, matka, Olgą, dziewczyna, wujkiem, , dziennikarzem i nauczycielem. 6) Bohater dramatu jako człowiek o bliżej nieokreślonym wyglądzie, pochodzeniu i wieku, występuje w różnych rolach (raz jest dyrektorem administracyjnym operetki, innym razem maturzystą, to znów partyzantem „w czasie minionej, strasznej wojny, po której świat się nie skończył, przeżyliśmy’) różnie jest odbierany przez inne postacie - raz jest człowiekiem 40-sto letnim, innym razem partnerzy traktują go jako 7-letniego chłopca. 7) Tożsamość bohatera „Kartoteki’ z syntetycznym bohaterem wierszy Różewicza - urywane, chaotyczne strzępki jego biografii są jakby czyimś kwestionariuszem w kartotece, który dopiero trzeba dopełnić wyobraźnią, aby ten życiorys miał określony sens. 8) Bierność jako główna cecha bohatera, człowieka utrudzonego życiem, który cały czas leży w łóżku, do wszystkiego odnosi się z niechęcią, nie chce się angażować w cokolwiek (taka postawa nosi znamiona krytykowanej w wielu utworach Różewicza tzw. „małej stabilizacji” określonej głównie rezygnacją ze wszystkich namiętności i idei -w jednym ze swoich utworów taką właśnie postawę nazywa Różewicz „początkiem konania”. 9) Celowe zastosowanie przez autora ironii, satyry i groteski nie tylko w sposobie odwołania się do minionych już przeżyć pokolenia tragicznego, ale także w prezentacji współczesności, w której nastąpił kryzys wartości moralnych; te walory sztuki Różewicza uwypukla wypowiedź krytyka Jana Błońskiego: „Siłą sztuki jest owa szydercza skromność, z jaką Bohater odnosi się do siebie, a Różewicz do bohatera ... tylko śmiech może ocalić trzeźwość naszych umysłów, a więc i naszą własną wolność” 10) Szczególna rola postaci drugoplanowych (dla każdej z nich Bohater jest kimś innym, wiąże się z innym wycinkiem jego własnej biografii ) reprezentują one satyryczno-groteskowy i chaotyczny przekrój przez sytuacje znamienne dla współczesnej rzeczywistości. 11) Zawarty w „ Kartotece” szereg pytań dotyczących tego, kim jest współczesny Polak- człowiek ani specjalnie dobry , ani szczególnie zły, z przeszłością dość wyraźnie określoną przez historię i poplątanymi wątkami współczesnego życia. 12) Brak jednoznacznej odpowiedzi na te pytania określający tzw. otwartą konwencję współczesnej dramaturgii, cechującą się luźną kompozycją i pozornym chaosem w układzie treści, które zawierają jednakże głęboki , metaforyczny sens ( charakterystyczne dla tego typu dramatu są dzieła Becketta i Janesca [ jonesko ] 13) Pewne elementy dramatu antycznego widoczne we wprowadzeniu chóru starców komentującego dialogi i usiłującego pobudzić bohatera do działania, chór ten recytuje fragmenty „ Odo do młodości”, innym razem śpiewa kołysankę.