ISTOTA MYŚLENIA. PODSTAWOWE OPERACJE UMYSŁOWE
Myślenie jest to złożony proces w mózgu. Polega na przekształcaniu informacji, skojarzeniach, wnioskowaniu. Jest to uwewnętrzniona czynność operowania operacjami selekcji i wytwarzania. Operuje elementami ludzkiej pamięci takimi jak:
Symbole – gesty, słowa, liczby.
Pojęcia
Frazy
Obrazy
Dźwięki.
To także proces poznawczy odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki między różnymi elementami rzeczywistości, zmierzający do rozwiązania określonych problemów (zadań, zagadnień). Umożliwia wyodrębnianie różnych cech pojęć, zauważanie podobieństw pomiędzy nimi, itd. Myślenie wymaga odpowiedniego tempa i selektywności.
Myślenie można podzielić na:
Myślenie dywergencyjne, w którym sformułowanie (postawienie) problemu pozwala na powstanie większej ilości pomysłów na jego rozwiązanie.
Myślenie konwergencyjne stawia pytania co do problemu nie nastawia się na konkretne działania, nie powstają konkretne pomysły co do rozwiązania problemu, np.
Jak sformułować można problem?
Która definicja najlepiej oddaje istotę problemu?
Od którego problemu rozpocząć mam pracę?
Myślenie pojęciowe (logiczne) pojawia się po około 11 roku życia, jest najczęściej wykorzystywane. Opiera się na posługiwaniu pojęciami, które są wewnętrzną reprezentacją, w której odzwierciedlone są cechy istotne dla klasy przedmiotów bądź zdarzeń albo stosunki pomiędzy elementami rzeczywistości lub sądami będącymi wewnętrzną reprezentacją związku między pojęciami. Pojęcia mogą stanowić uogólnienia czynności, cech, przedmiotów, zjawisk, relacji, dzięki czemu widząc po raz pierwszy jakiś przedmiot możemy zaliczyć go do grupy podobnych, znanych nam już wcześniej przedmiotów.
Materiał myślenia składa się z wyobrażeń i spostrzeżeń. Wyobrażenia to zaktualizowanymi śladami spostrzeżeń. Wspólne właściwości oraz takie same relacje posiadają pojęcia i sądy. Najwcześniej w rozwoju człowieka pojawiają się spostrzeżenia. Spostrzeżenia to myślenie, które poprzez przekształcenia elementów teraźniejszej sytuacji sprowadza się do praktycznych działań. Przez to zmieniana jest treść spostrzeżeń. W wyniku tego powstają schematy poznawcze. Schemat takiego myślenia nazywany jest myśleniem sensoryczno – motorycznym.
Intencjonalność działania jest początkowo powtarzaniem tych samych czynności w celu podtrzymania znalezionego efektu. Tak funkcjonują schematy spostrzeżeniowe. Kolejnym etapem jest wyprzedzanie działania. Myślenie sensoryczno – motoryczne jest eksperymentowaniem.
Wyobrażenia odzwierciedlają obiekty, które aktualnie nie znajdują się w polu spostrzeżeniowym. Wierne odtworzenie spostrzeżonego przedmiotu w przeszłości to wyobrażenie odtwórcze. Połączenie w jedną całość elementów różnych spostrzeżeń to wyobrażenie twórcze.
Myślenie wyobrażeniowe to proces umysłowy podporządkowany myśleniu słowno -pojęciowemu i polega na reprodukowaniu obrazów z pamięci, przekształcaniu ich i łączeniu w nowe układy stosownie do wymogów zadania i toku myślenia. Myślenie słownopojęciowe i wyobraźnię zalicza się do najważniejszych procesów zachodzących w psychice człowieka. Odbierane dzięki wyobraźni przedmioty stanowią podstawę działań myślowych. Operacji planowanych i sensownych rozwijających wyobraźnię dokonujemy poprzez myślenie.
GIĘTKOŚĆ MYŚLENIA-elastyczność myślenia uznawana jest za cechę odgrywająca szczególną rolę w procesie wytwarzania nowych informacji i w związku z tym świadczącą o zdolnościach twórczych. Giętkość myślenia to łatwość przekształcania wiadomości odpowiednio do zmian warunków zadania. Łatwość przejścia jednego sposobu działania do innego. Przeciwieństwem giętkości jest sztywność.
SZTYWNOŚĆ- to nieumiejętność dostosowania posiadanych wiadomości i umiejętności, a tym samym własnych zachowań do zmieniających się warunków sytuacji. Rezultatem tego jest uporczywe powtarzanie lub kontynuacja czynności raz rozpoczętej.
KRYTYCYZM MYŚLENIA- to tendencja do rewidowania nie tylko cudzych sadów, ale również własnych przekonań i sądów. Człowiek odznaczający się krytycyzmem myślenia jest w większym stopniu niezależny od opinii i sądów formułowanych przez autorytet czy grupę społeczną.
SAMODZIELNOŚĆ MYŚLENIA- na samodzielność myślenia składają się zaufanie do własnego myślenia oraz skłonność i umiejętność poszukiwania własnych rozwiązań. O samodzielności myślenia świadczy poszukiwanie własnych rozwiązań pomimo możliwości uzyskania pomocy z zewnątrz.
Myślenie twórcze to rodzaje myślenia produktywnego. Efektem myślenia twórczego jest powstanie obiektywnie nowych idei lub nowych rozwiązań problemu. Przykładem może być wyprodukowanie nowego leku. Myślenie twórcze wpływa na rozwój nauki i sztuki.
Myślenie nietwórcze to odkrywanie powszechnie znanych treści. Przykładem może być zrozumienie przez ucznia procesów chemicznych.
PODSTAWOWE OPERACJE UMYSŁOWE
Operacja umysłowa -to jest czynność zinterjalizowana czyli uwewnętrzniona oddaje ona specyficzną formę myślenia. Operacji umysłowych jest bardzo wiele tak dalece, że nie można ich nawet nazwać. Operacje umysłowe służą przede wszystkim do tworzenia pojęć. Charakteryzują się odwracalnością, polegającą na ujmowaniu wykonanych przekształceń, w związku z dokonanymi odwrotnymi przemianami. Analiza kombinatoryjna to zdolność uświadamiania nam wszystkich przekształceń.
Analiza to operacja umysłowa, która w znaczeniu potocznym oznacza rozkład na czynniki w sensie materialnym i niematerialnym. W znaczeniu myślowym to podział danych składających się na pewną całość.
Synteza w znaczeniu potocznym to budowa czegoś bardziej złożonego z prostszych elementów. Ma charakter materialny i abstrakcyjny. Synteza to także myślowe zestawienie elementów rozdzielonych w analizie oraz łączenie elementów w całość.
Uogólnianie polega na łączeniu wyodrębnionych cech wspólnych wykrytych w różnych obiektach.
Porównanie to kompensacja myślowa na dwóch lub większej ilości obiektów jednocześnie. Ma to na celu wyodrębnienie występujących między nimi różnic, a także podobieństw. Warunkiem jest zachowanie jednolitego kryterium porównania.
Abstrahowanie jest wyróżnianiem jednej właściwości rzeczy, zjawiska lub sytuacji, z jednoczesnym pominięciem innych cech.
Klasyfikowanie to szeregowanie pojęć, rzeczy, symboli oraz nadawanie im odpowiedniej wartości w skali przydatności.
Wnioskowanie może być dedukcyjne. Wtedy wniosek wynika logicznie z przesłanek. Może być także wnioskowanie uprawdopodabniające. Prawdziwość przesłanek nie zapewnia prawdziwości wniosku, ale go uprawdopodabnia.