Janus
WYKŁAD (30.03.3014 r)
Powszechnie akceptują go również sądy w naszym kraju. Tak też ujmuję tą kwestię, np. TK w postanowieniu z dnia 26.03.1996 (W12/95, OTK 1996/2/16) „Najogólniej mówiąc istotą /.../wykładni jak się najczęściej uznaje jest zawsze ustalenie (wyjaśnienie) znaczenie określonego przepisu prawnego nasuwającego z różnych względów wątpliwości w sferze stosowania prawa ''.
TEORIA KLARYFIKACYJNA
To potwierdzenie, że wykładnia polega na ustaleniu znaczenia przepisu prawnego warto jednak wiedzieć iż w Polsce (i tylko w PL)klaryfikacyjnemu podejściu do wykładni przeciwstawiono teorię derywacyjną wykładni.
TEORIA DERYWACYJNA
Zdaniem zwolenników (M. Zieliński, Z. Ziembiński), tej teorii ustalenie znaczenia przepisu jest tylko fragment procesu wykładni, a zwłaszcza ostatecznym celem jest rekonstrukcja z przepisów prawnych pełnej i jednoznacznej normy postępowania.
WĄTPLIWOŚCI
Po pierwsze nie widać powodu dla którego interpretator w każdym wypadku wykładni, a zwłaszcza wykładni operatywnej, musiałby rekonstruować pełną i jednoznaczną normę postępowania, np. w kontekście Art. 163 k.k. (sprowadzenie katastrofy), gwałtownego wyzwolenia energiijądrowej lub wyzwolenia promieniowania jądrowego
Art. 163 k.k. (sprowadzenie katastrofy)
„Kto sprowadza zagrożenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach mają postać:
pożaru
zawalenia się budowli, zalewu
gwałtownego wyzwolenia się energii, rozprzestrzenienia się substancji trujących, duszących lub parzących.
podlega karze pozbawienia wolności”.
Drugi powód dla którego tzw. teorie derywacyjna jest nie do zaakceptowania, jest jednak znacznie ważniejszy. Zwolennicy teorii derywacyjnej wprowadzają odróżnienie przepisów od norm prawnych i twierdzą, że bardzo rzadko jest tak, by pojedynczy przepis wysławił pełna normę prawną i ich zdaniem do rekonstrukcji pełnej normy konieczne jest zwykle odwołanie się do szeregu różnych przepisów.
ZDANIEM ZIEMBIŃSKIEGO
Art.415 k.c. brzmi,
„Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia”.
Jest to jego zdaniem tzw. przepis zrębowy, gdyż norma dookreślona jest dopiero przez art. 422, 429, 425.
ZDANIEM ZIEMBIŃSKIEGO
powinien brzmieć:
„Kto ze swojej winy wyrządził szkodę i nie działał w obronie koniecznej stanie wyżej konieczności:nie był niepoczytalny itd. obowiązany jest do naprawienia tej szkody”.
Niekiedy konstrukcja odróżnia normy od przepisu prowadzi wręcz do groteskowych rezultatów. Autorzy teorii derywacyjnej całkowicie poważnie argumentują, że również art. 148 §1 k.k. nie stanowi pełnej normy postępowania i musi być dookreślony m. in. przez regułę z art. 149 k.k.
Art. 148 k.k. Art. 149 k.k.
TEORIA DEKLARATORYJNA I KONSTYTUTYWNA WYKŁADNII
W myśl teorii deklaratoryjnej celem interpretatora jest odtworzenie sensu przepisów prawnych.
Zwolennicy konstytutywnej teorii wykładni twierdzą z kolei, że wykładnia przepisów prawnych sytuacyjnych (nie wszystkich oczywiście) ma ma i może mieć charakter twórczy.
W tym sporze między zwolennikami teorii deklaratoryjnej i konstytutywnej wykładni podstawowe znaczenie ma samo odróżnienie wykładni odtwórczej od wykładni twórczej. Granica między aktami wykładni odtwórczej i twórczej nie jest bowiem ostra i w praktyce w wielu przypadkach wręcz niemożliwa do ustalenia.
Ilustracją deklaratywnego rozumienia wykładni będzie następujące stwierdzenie naszego TK: „wykładnia ustalana przez Trybunał Konstytucyjny nie jest i nie może być tworzeniem norm prawnych, lecz jest ustalaniem właściwego rozumienia treści norm prawnych wyrażonych w przepisach ustawowych/.../ .
TEORIA KONSTYTUTYWNA
Teoria konstytutywna ma coraz więcej zwolenników wśród najwybitniejszych filozofów prawa i filozofów języka. Teoretycy języka zgodnie bowiem wskazują, że ze względu na cechy języka prawnego jego nieostrość,wieloznaczność, czy systematyczną otwartość (niedookreśloność), jego zależność od zmieniających się kontekstów pozajęzykowych takich choćby jak stosunki społeczne, ekonomiczne, polityczne, czy przekonania moralne, akty twórczej interpretacji przepisów prawnych są wręcz nieuniknione.
NAJCZĘSTSZE PRZYPADKI W KTÓRYCH MAMY DO CZYNIENIA Z WYKŁADNIĄ TWÓRCZĄ TO NASTĘPUJĄCE SYTUACJE
Interpretator odstępuje od jasnego i oczywistego sęsu językowego przepisu.
Karalność uprowadzenia nieletnich(l.m.)
Interpretacja pojęć niedookreślonych.
INTERPRETACJA POJĘĆ NIEDOOKREŚLONYCH
Hart mówił w tym kontekście o open texture of law (otwartej strukturze prawa) i wiązał otwartość, czy też semantyczną niedookreśloność prawa z aktami kreatywnej jego wykładni.
Na przykład, że w różnych krajach przyjmuje się różne progi nietrzeźwości od 0,2 ; 0,5 do nawet 0,8 promila.
WYKŁADNIA ROZSZERZAJĄCA I ZAWĘRZAJĄCA
To również oczywisty przykład twórczej interpretacji przepisów prawa. Trudno bowiem sensownie argumentować, że ten, kto rozszerza lub zawęża sens przepisu, jedynie go odtwarza.
ZAKAZ WYKŁADNI PRAWOTWÓRCZEJ
Z problemem odróżnienia wykładni odtwórczej i twórczej ściśle się wiąże fundamentalna dla krajów civil law zasada zakazu wykładni prawotwórczej.
PODZIAŁ WYKŁADNII
Przedstawione są jedynie najbardziej elementarne podeziały wykładni.
Podział ze względu na jej moc wiążącą:
- autentyczna
- legalna
- operatywna
- doktrynalna
WYKŁADNIA AUTENTYCZNA
Wykładni autentycznej dokonuje O tym, czy wykładnia dokonana przez
podmiot, który wydał dany akt organ, który ją ustawił jest wiążąca
normatywny, to obowiązek mogą decydować wyłącznie przepisy
dokonania wykładni spoczywa prawne, a nie sam fakt, kto dokonał
na nim. Wykładnia autentyczna interpretacji.
sprawdza się w praktyce jedynie
w przypadku jednoosobowych
organów.
WYKŁADNIA LEGALNA
Pojęcie wieloznaczne. Najczęściej przyjmuje się, iż jest to wykładnia dokonywana przez organ upoważniony przez samo prawo do interpretacji określonych przepisów.
Ma charakter abstrakcyjny.
Przykład: Interpretacja ogólna przepisów prawa dokonywana przez MF lub uchwały SN rozstrzygające wątpliwości co do wykładni prawa.
WYKŁADNIA OPERATYWNA
Zaliczamy do niej wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoczynania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych.
Ma charakter konkretny i nie ma mocy powszechnie obowiązującej.
WYKŁADNIA DOKTRYNALNA (NAUKOWA)
Dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej. Popularna forma to tzw. głosy do orzeczeń (najwyższych) instancji sądowych, a także komentarze do tekstów prawnych i opracowań naukowych.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ZAKRES
Wykładnia literalna
Wykładnia rozszerzająca
Wykładnia zawężająca
O wykładni literalnej mówimy wówczas, gdy przyjmujemy znaczenie językowe, ponieważ to co powiedział normo-dawca pokrywa się z tym czego chciał.
Rezultat wykładni językowej to wykładnia literalna.
O wykładni rozszerzającej mówimy wtedy, gdy przyjmujemy znaczenie przepisu szersze od znaczenia językowego, gdyż normo-dawca powiedział mniej niż zamierzał.
O wykładni zawężającej mówimy wówczas gdy, przyjmujemy znaczenie węższe od językowego, ponieważ normo-dawca powiedział więcej niż zamierzał.
Wykładnia oficjalna – (autoryzowany i formalnie wiążący akt).
Wykładnia nieoficjalna – (deklaracje, prywatne oświadczenia prawodawcy).