Zasady stosowania i wykładni prawa, wykład 7.03.2011

MODEL DECYZYJNY STOSOWANIA PRAWA przedstawia proces stosowania prawa jako proces podejmowania decyzji.

Model ten został skonstruowany w zasadzie dla sądowego typu stosowania prawa.

ETAP I

Ustalenie norm obowiązujących w stopniu wystarczającym dla potrzeb rozstrzygnięcia.

Chodzi o to, aby znaleźć takie normy, które są adekwatne w danym konkretnym przypadku.

Podejmuje się tu dwie decyzje:

1. Decyzja walidacyjna - decyzja ta zależy od przyjęcia określonej koncepcji obowiązywania normy;

1. Decyzja interpretacyjna - sytuacja izomorfii (odpowiedniość między normą w jej bezpośrednim rozumieniu a sytuacją wymagającą rozstrzygnięcia) lub sytuacja wykładni, gdy powstają wątpliwości co do rozumienia stosowanej normy; stopień precyzji znaczenia normy zależy tu od potrzeb konkretnego przypadku. Jeśli mamy sytuację izomorfii to organ nic już nie musi robić i zna znaczenie normy, a w sytuacji wykładni należy dokonać wykładni.

ETAP II

Ustalenie faktów uznanych za udowodnione na podstawie określonych materiałów dowodowych i przyjętej teorii dowodowej i ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy.

Podejmuje się tu decyzję dowodową.

Trzeba przełożyć fakt uznany za udowodniony na język stosowanej normy.

Rezultatem tego etapu jest przyjęcie przez podmiot stosujący prawo twierdzenia “Fakt sprawy F istnieje w czasie t i przestrzeni p.”

UWAGA!

Tak naprawdę przedmiotem dowodzenia są twierdzenia o istnieniu faktów, a nie same fakty. Ale w języku prawniczym często mówi się o dowodzeniu faktów.

Dowodzenie odbywa się za pomocą twierdzeń dowodowych i przy użyciu określonych dyrektyw dowodowych.

Fakty sprawy - takie fakty, które są wyróżnione przez stosowane normy prawne (a więc w języku prawnym) i są przedmiotem dowodzenia w konkretnym procesie stosowania prawa.

Fakty:

1. Wyróżnione w sposób opisowy, np. zleceniodawca, pojazd.

1. Wyróżnione w sposób oceniający, np. ważne powody, słuszny interes, krzywda moralna.

1. Sporne a) czy b), np. “silne wzruszenie”

Fakty:

1. Określone bez pomocy negacji (pozytywne).

1. Określone przy pomocy negacji (negatywne), np. kto nie udziela pomocy, nieuprawniony - trzeba stwierdzić, że nie zachodzi to, co ze względu na reguły prawne powinno zajść.

Fakty:

1. Fakty proste - których wyodrębnienie nie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą, np. zabija człowieka.

1. Fakty stosunkowe - których wyodrębnienie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą, np. czynność ważna, przestrzeganie przepisów, organ przekraczający swoje kompetencje, czynność która sprzeciwia się ustawie.

Dowód (słowo wieloznaczne):

1. Rodzaj rozumowania, w którym demonstrandum (czyli to, co dowodzone) jest uzasadnione ze względu na zbiór twierdzeń dowodowych, z którego, korzystając z dyrektyw dowodowych, wyprowadza się je w skończonej liczbie kroków ciągu dowodowego. (nie musimy tej definicji umieć).

1. Twierdzenie dowodowe stanowiące element ciągu dowodowego (czyli zdanie “fakt x w czasie t i przestrzeni p”).

1. Czynność prawna jakiegoś podmiotu, której wytworem jest twierdzenie dowodowe, np. dowód z wyjaśnień oskarżonego.

1. Przedmiot (rzecz), na podstawie którego formułuje się twierdzenie dowodowe, np. pistolet.

Dowód bezpośredni - taki, w którym podmiot stosujący prawo wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu, który był obserwatorem danego zdarzenia lub rzeczy, okazał się wiarygodny.

np. świadek zeznał, że widział zdarzenie i sędzia uznał jego relację za wiarygodną.

Dowód pośredni - zachodzi wtedy, gdy do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wywnioskować.

np. nie ma świadków wypadku komunikacyjnego, są ślady lakieru samochodowego na ciele ofiary, na samochodzie oskarżonego są ślady krwi i tkanek ofiary.

Dowód poszlakowy - rodzaj dowodu pośredniego; taki, w którym poszczególne fakty dowodowe wzięte w izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy.

np. oskarżony był widziany na miejscu zdarzenia, oskarżony kupił narzędzie identyczne z tym, którego użyto, itp.

Taki dowód poszlakowy uważa się za przeprowadzony, gdy istnieje zespół zgodnych potwierdzających się poszlak, a zarazem wykluczono, iż przebieg zdarzenia mógł być inny niżto sugerują poszlaki.

W procesie dowodzenia używa się dyrektyw dowodowych.

DYREKTYWY DOWODOWE - reguły rozumowania, które łączą twierdzenia dowodowe w ciągu dowodowym, albo inaczej reguły uzasadniające twierdzenia dowodowe.

Logiczno-językowe - reguły będące odpowiednikiem tez logiki formalnej lub nie będące takimi odpowiednikami, ale są przyjęte jako reguły, według których prowadzi się rozumowania prawnicze.

Empiryczne - prawidłowości w zjawiskach przyrodniczych i społecznych - wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego.

Legalne - reguły rozumowania zawarte w normach prawnych - ustalają, jaki fakt należy uznać za udowodniony w razie stwierdzenia innego faktu - składowa legalnej teorii dowodów.

Obowiązuje wówczas norma o postaci: “Jeżeli stwierdzi się istnienie faktu A, to należy stwierdzić istnienie faktu B”.

W przypadku logiczno-językowych związek ten jest oparty na języku, empirycznym na języku życiowym, a w legalnym na związku między faktami a i b.

“Jeżeli stwierdzi się istnienie faktu A, to należy stwierdzić istnienie faktu B”

Dyrektywy dowodowe legalne dzielimy na:

• Contra -empiryczne - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B nie pokrywa się ze związkiem, na jaki wskazywałaby empiria, np. sądy boże. (“jeśli wrzucona do wody kobieta pływa, to znaczy, że uprawia czary!”)

• para empiryczne - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B pokrywa się ze związkiem, jaki można byłoby ustalić na podstawie doświadczenia życiowego, prawdopodobieństwa, prawidłowości statystycznych itp. np. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki.

• Ideologiczne - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony założeniami ideologicznymi, przyjętym systemem aksjologicznym, np. domniemanie niewinności.

• Fikcji prawnej - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony potrzebami praktycznymi (wygodą), np. domniemanie, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu go za zmarłego.

Normy prawne ingerują w zakres stosowanych dyrektyw dowodowych i mogą tworzyć tzw. prawo dowodowe.

Obok ustanawiania legalnych dyrektyw dowodowych normy prawne mogą na przykład za pomocą “reguł dowodów” wpływać na zakres twierdzeń dowodowych.

Reguły dowodów, nie są dyrektywami dowodowymi, ale regulują dopuszczalność korzystania z określonych dowodów, przyjmowania pewnych twierdzeń dowodowych bez potrzeby ich uzasadniania itp.

TEORIE DOWODOWE (dwa modelowe rozwiązania):

• Teoria swobodnej oceny dowodów.

• Legalna teoria dowodowa.

Nie występują w czystej postaci w żadnym systemie prawa.

Swobodna ocena dowodów: ocena dowodów ma charakter swobodny, jeżeli organ nie jest prawnie związany zasadami tej oceny. Ocena ta przebiega zgodnie z przyjętymi w nauce regułami poznawczymi.

Ocena oznacza czy sąd przyjmuje czy odrzuca określone twierdzenie dowodowe, tzn. stwierdza, czy jest ono prawdziwe, czy fałszywe.

Swoboda to nie arbitralność czy dowolność - chodzi tu o stosowanie dyrektyw logiczno-językowych i empirycznych.

Trzeba tu odróżnić system zupełnej (niekontrolowanej) swobody w ocenie dowodów, tj. oceny opartej wyłącznie na przekonaniach uznającego twierdzenia o faktach podmiotu od systemu kontrolowanej swobody w ocenie dowodów, tj. oceny, która powinna spełniać kryteria logiczne i empiryczne.

Legalna teoria dowodów - gdy normy prawne formułują legalne reguły dowodowe, tj. takie reguły, których z mocy prawa sąd powinien przestrzegać w poszczególnych krokach ciągu dowodowego.

Możemy mówić o niej wtedy, gdy jest tych dowodów dużo.

Klasyczny proces rzymski - swobodna ocena dowodów.

Proces kognicyjny (pojawiający się od początku naszej ery, a formalnie od 342 roku naszej ery) - ogranicza swobodną ocenę dowodów.

Dochodzi do głosu zasada różnicowania wartości poszczególnych środków dowodowych.

1. W procesie cywilnym utrwala się dominująca pozycja dowodu z dokumentów, któremu przypisuje się wyższą wartość niż dowodowi ze świadków.

1. Tendencja do dyferencjacji daje się również zaobserwować w ramach samego dowodu z dokumentów i świadków. W przyjętej na początku IV w. n. e. zasadzie, że zeznania jednego świadka nie stanowią dowodu (testis unus testis nullus), odnaleźć można zalążki konstrukcji dowodu arytmetycznego.

1. W zakresie tzw. dowodów sztucznych, którą to nazwą obejmowano w procesie rzymskim wszelkie formy dowodu pośredniego, wzrasta znaczenie domniemań prawnych.

Proces rzymsko - kanoniczny - rozwój XIII w.

Wprowadzono instytucję dowodów legalnych.

Staje się ona wzorcem postępowania dowodowego, na którym opierają się systemy procesowe państw Europy kontynentalnej od XVI do XVIII w. w tym czasie systemy legalnej oceny dowodów przeżywają swój najbujniejszy rozkwit.

---