86. Na czym polega operacjonizm?

Operacjonizm (łac. Operatio – działanie) wyrastał z założeń pozytywizmu. Jest to teoria pojęć naukowych. Została zapoczątkowana w 1927 r. w Stanach Zjednoczonych przez Bridgama (The Logic of Modern Physics). Jednak w rzeczywistości operacjonizm jest naukowym ufundowaniem postulatu Einsteina, który chciał tak określać pojęcia z zakresu fizyki, by było wiadomo, czy dane zjawisko rzeczywiście istnieje. Wedle operacjonizmu pojęcia naukowe nie ujmują istoty rzeczy, lecz tylko podają działania uczonego, jego operacje psychofizyczne potrzebne do określenia badanej rzeczy. W operacjonizmie wszystkie terminy są ujmowane jako pojęcia dyspozycyjne. Ich znaczenie jest determinowane pośrednio przez określone operacje pomiarowe, wykonywane za pomocą stosowanych instrumentów. Przez operację rozumie się różnego typu czynności wykonywane w trakcie przeprowadzania pomiarów. Są to czynności manualne, ale także np. myślowe i logiczne. Wyszukiwanie, rejestrowanie i systematyzowanie operacji mających na celu konstrukcję definicji operacyjnej jest nazywane analizą operacyjną pojęcia naukowego. Uważa się, że słuszne jest operacjonizowanie podstawowych pojęć języka każdej dyscypliny, ale skrajny operacjonizm jest krytykowany, ponieważ nie da się tak zdefiniować wszystkich pojęć. Operacjonizm normatywny głosi, że operacyjny sposób wprowadzania pojęć naukowych warunkuje przydatność tych pojęć, operacjonizm deskryptywny głosi, że pojęcia stosowane w nauce można operacyjnie określić, a operacjonizmem uogólnionym nazywa się zarysowaną przez A.C. Benjamina teorię metodologiczną. Wedle operacjonizmu pojęcie np. liczby zawiera w swej treści jedynie operacje liczenia, a pojęcie tożsamości – operacje wymagane do stwierdzenia tożsamości rzeczy. Nie inaczej jest z samym pojęciem prawdy: definiuje się ją przez czynności potrzebne do odróżnienia twierdzeń prawdziwych od fałszywych. Pogląd taki był rozwinięciem wiedeńskiego pozytywizmu i jego nauki o weryfikacji. Intencja jego było wyrugowanie dotychczasowego absolutnego pojęcia prawdy: operacjoniści twierdzili, że w nauce nie jest ono potrzebne i faktycznie nie jest używane. Wobec tego każda prawda jest zależna od stanu wiedzy ludzkiej, każda może być obalona i mogą współistnieć prawdy odmienne, wzajem niezgodne. Operacjoniści o istocie prawdy nie chcieli się wypowiadać, lecz jedynie o jej kryteriach, a te pojmowali najzupełniej relatywistycznie. Aktualność operacjonizmu przejawia się przy określaniu celów nauczania na gruncie teorii pedagogiki. Są one formułowane w języku teoretycznym. Przez operacyjnie ujęty cel rozumie się w sensie szerszym możliwość jednoznacznego określenia obserwacyjnie ujętych elementów składających się na zachowania uczącego się podmiotu.. Przy tym ujęciu cel nauczania wyrażony jest przez operacje pomiarowe, za pomocą których są doświadczalnie przedstawione idące w pożądanym kierunku zmiany zachowania.