Założenie fundacji jest stosunkowo proste. Nie wymaga też zaangażowania zbyt wielu środków finansowych, ponieważ z większości opłat założyciele fundacji są zwolnieni.
Prawa fundatora (czyli założyciela fundacji) polegają na decydowaniu o wielkości majątku przeznaczonego dla fundacji, jej celach i sposobie ich realizacji oraz o wewnętrznej organizacji i zasadach działania fundacji. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (t.j. Dz.U. z 1991 r. nr 46, poz. 203 z późn. zm.), fundatorami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. Możliwe są w tym zakresie różne kombinacje. Fundatorami może być np. kilka osób prawnych (spółka z o.o., spółka akcyjna) i jedna osoba fizyczna czy też odwrotnie. Ustanowienie fundacji jest możliwe zarówno przez podmioty krajowe, jak i zagraniczne. Podstawowe ograniczenie w tym zakresie dotyczy siedziby samej nowo zakładanej fundacji - musi być ona zlokalizowana na terenie Polski.
Osoba fizyczna może być fundatorem niezależnie od jej obywatelstwa i miejsca zamieszkania. Założycielem fundacji może zostać też indywidualny przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu do gminnej ewidencji. Sytuacja fundatora (i jednocześnie zarządcy fundacji) będącego osobą fizyczną jest bardzo korzystna, ponieważ nie podlega on z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli obowiązki wykonuje bez zawierania umowy o pracę, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zastosowanie mają przepisy dotyczące umowy zlecenia.
Jeśli fundację chce założyć osoba prawna, jej siedziba nie musi wcale znajdować się na terytorium Polski. Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna lub osoba prawna, a nie organ osoby prawnej, który nie jest podmiotem stosunków prawnych, a także osoby wchodzące w skład tego organu. Dlatego jako fundator nie może występować np. zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ograniczenie to ma dość duże znaczenie praktyczne podczas rejestracji fundacji, ponieważ jako wnioskodawca musi wszędzie figurować sama osoba prawna, a nie jej organy, chociażby przysługiwało im prawo prowadzenia spraw tej osoby i jej reprezentowania. Fundacji nie mogą też zakładać np. spółki handlowe nieposiadające osobowości prawnej, a więc: jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjne i partnerskie. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby fundatorami zostali wspólnicy takich spółek.
WARTO WIEDZIEĆ
Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji może zostać złożone także przez pełnomocnika. Tak wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8 grudnia 1992 r. (sygn. akt I CRN 182/92, OSNC z 1993 r. nr 7-8, poz. 139). Dla pełnomocnictwa do dokonania aktu fundacyjnego konieczna będzie forma aktu notarialnego.
Fundację można powołać dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, a przy tym zgodnych z podstawowym interesem RP, a w szczególności takich, jak:
• ochrona zdrowia,
• rozwój gospodarki i nauki,
• oświata i wychowanie,
• kultura i sztuka,
• opieka i pomoc społeczna,
• ochrona środowiska,
• opieka nad zabytkami.
Przytoczone wyliczenie celów społecznie lub gospodarczo użytecznych nie ma charakteru zamkniętego, lecz jedynie przykładowy, wskazując jedynie takie, które są możliwe do realizacji. Zatem w tym zakresie fundatorowi przysługuje bardzo duży zakres swobody. Musi on tylko zdawać sobie sprawę, że w akcie fundacyjnym i w statucie cele fundacji muszą zostać określone w miarę konkretnie. Nie wystarczy zatem zapisać, że celem fundacji będzie np. oświata i wychowanie, tylko konkretna działalność na tym polu.
Fundacja może prowadzić normalną działalność gospodarczą, jak każdy inny przedsiębiorca działający na rynku. Przedmiot tej działalności może zostać przez fundatorów wybrany dowolnie, w tym zakresie nie ma żadnych ograniczeń. Trzeba tylko mieć świadomość, że w przypadku fundacji działalność gospodarczą można prowadzić jedynie w rozmiarach służących realizacji jej celów. W praktyce oznacza to, że działalność gospodarcza fundacji ma z jednej strony pozostawać w ścisłym związku z prowadzoną działalnością statutową, z drugiej jednak strony nie może stanowić wyłącznego zadania fundacji. Efekty działalności gospodarczej mają zatem tylko uzupełniać środki przeznaczone na działalność statutową. Działalność gospodarcza jest jedynie źródłem dochodów fundacji i pomnażania jej majątku początkowego. Z ustawowego wymagania prowadzenia działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji celów fundacji nie wynika bezwzględny zakaz pokrywania się przedmiotu działalności gospodarczej fundacji z przedmiotem jej działalności statutowej. W związku z tym działalność gospodarcza fundacji nie musi odróżniać się od działalności statutowej (czyli tej, dla której utworzono fundację).
PRZYKŁAD
Z oświadczenia fundatorów wynika, że celem fundacji jest wspomaganie integracji obywateli polskich z cudzoziemcami przebywającymi w Polsce. Cel ten ma być realizowany m.in. przez organizowanie spotkań, konferencji, seminariów i tym podobnych imprez kulturalnych oraz przez prowadzenie działalności wydawniczej. Fundatorzy oświadczyli ponadto, że dla realizacji swoich celów fundacja może prowadzić działalność gospodarczą na zasadach określonych w statucie. Postanowili także, że przedmiotem działalności gospodarczej fundacji może być prowadzenie działalności wytwórczej i usługowej również w takich zakresach, jak działalność wydawnicza, szkolenia zawodowe, działalność turystyczna i wypoczynkowa oraz organizacja imprez kulturalnych i rozrywkowych. Działalność tego typu fundacji będzie całkowicie zgodna z prawem, ponieważ przedmiot działalności gospodarczej, którą zamierza prowadzić, w niektórych zakresach może pokrywać się z zasadniczym przedmiotem jej działalności.
Fundatorom przysługuje w zakresie konstruowania nazwy dosyć duży zakres swobody, ponieważ ustawa o fundacjach nie zawiera żadnych postanowień dotyczących tej kwestii. Nazwa fundacji może się składać z dowolnej liczby składników, mogą w niej występować zarówno określenia fantazyjne, jak i wyrazy związane z osobą fundatora czy miejscem jej działalności. Obok pełnej nazwy dopuszczalne jest posługiwanie się przez fundację skrótem. W samej nazwie podmiotu wcale nie musi znaleźć się słowo "fundacja". Zasady te dotyczą jedynie fundacji, które nie zamierzają podejmować działalności gospodarczej.
Fundacje, które planują prowadzenie działalności gospodarczej, muszą liczyć się z koniecznością przestrzegania, określonych w kodeksie cywilnym reguł nazywania przedsiębiorcy (nazwa przedsiębiorcy to inaczej firma). W nazwie fundacji, która prowadzi działalność gospodarczą, musi znaleźć się określenie "fundacja", wskazujące na jej formę prawną. Może być ono podane w skrócie, np. "fund". Ponadto firma może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę fundacji oraz zawierać inne określenia dowolnie obrane, np. fantazyjną nazwę. Firma fundacji powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku. Nie może ona wprowadzać w błąd, np. co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia.
Akt fundacyjny to nic innego jak oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji. Akt fundacyjny nie tworzy fundacji, ale złożenie tego oświadczenia jest jedną z czynności koniecznych do powstania fundacji jako odrębnego podmiotu. Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zachowania tej formy nie wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie. W akcie fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Niedopuszczalne jest więc powstanie fundacji nieposiadającej majątku. Składnikami majątkowymi przeznaczonymi na realizację celu fundacji mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości. Zatem nie mieszczą się w tym wykazie ograniczone prawa rzeczowe (np. hipoteka, zastaw, służebności), prawa autorskie albo wierzytelności. Nie ma natomiast przeszkód, aby fundator wyposażył fundację w te prawa majątkowe, jeśli fundacja otrzymuje je obok podstawowych składników majątkowych przewidzianych ustawą. Wszystkie składniki majątkowe muszą stanowić własność fundatora. Wskazując w akcie fundacyjnym składniki majątkowe, fundator zobowiązuje się do przeniesienia ich własności na rzecz fundacji. Fundacji będzie więc przysługiwać w tym zakresie odpowiednie roszczenie. Dlatego niezwykle ważne jest dokładne opisanie w akcie notarialnym wszystkich składników majątkowych. Jeżeli składnikiem majątkowym przeznaczonym dla realizacji celów fundacji jest nieruchomość, to konieczne jest sporządzenie odrębnego aktu notarialnego przenoszącego własność nieruchomości z fundatora na fundację.
WARTO WIEDZIEĆ
Sporządzane u notariusza w formie aktu notarialnego oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji (wskazujące cel i składniki majątkowe fundacji) jest zwolnione z opłat notarialnych.
Ustawodawca nie określił żadnej, nawet przybliżonej, wartości składników majątkowych przeznaczonych na realizację celów fundacji. Przede wszystkim nie wskazał dopuszczalnej minimalnej ich wartości. Ich wartość nie może być jednak symboliczna, ponieważ wówczas składniki majątkowe byłyby oczywiście niewystarczające dla realizacji społecznie użytecznych celów fundacji, co mogłoby uzasadniać odmowę zarejestrowania fundacji przez sąd rejestrowy. Wskazane składniki majątkowe mogą zostać przeznaczone tylko na realizację zasadniczych celów fundacji. Jeśli natomiast zamiarem fundatora jest, aby nowo tworzony podmiot prowadził także działalność gospodarczą, powinien podać również składniki majątkowe przeznaczone na prowadzenie tej działalności, przy czym musi to być kwota nie mniejsza niż 1000 zł. Środki przeznaczone na tę działalność powinny zostać kwotowo określone zarówno w statucie, jak i w akcie założycielskim. Niezbędne jest przy tym ich wyraźne rozdzielenie.
Poza elementami obowiązkowymi, w akcie fundacyjnym mogą znaleźć się inne postanowienia, np. nazwa fundacji, sposoby realizacji celów, rodzaj działalności gospodarczej itp.
Jedynym obligatoryjnym organem fundacji jest zarząd. Zarząd fundacji kieruje jej działalnością oraz reprezentuje ją na zewnątrz (czyli np. podpisuje za fundację pisma i dokonuje czynności prawnych). Skład i organizację zarządu, sposób jego powoływania, obowiązki i uprawnienia członków zarządu powinien określać statut. Aby zatem kierujący fundacją zarząd skutecznie mógł działać, statut powinien precyzyjne określać zasady powoływania czy odwoływania jego członków, przyczyny uprawniające do odwołania, obowiązujące zasady reprezentacji, dopuszczalną liczbę członków, zasady zwoływania posiedzeń itp.
WARTO WIEDZIEĆ
Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, można upoważnić każdego z jego członków do reprezentowania fundacji samodzielnie. Statut może też przewidywać łączne działanie dwóch albo trzech członków zarządu, lub też każdorazową obecność prezesa działającego łącznie z dowolnym członkiem zarządu.
Obok zarządu, który jest obowiązkowy, możliwe jest także utworzenie innych organów fundacji. Nie mogą one jednak w żadnym razie zastępować zarządu ani przejmować jego ustawowych obowiązków i uprawnień. Zwykle mają one charakter nadzorczy w stosunku do zarządu, czasem zaś doradczy, lub wyznaczają kierunki działania fundacji. W praktyce najczęściej spotyka się następujące organy fundacji:
• rada fundatorów (zgromadzenie fundatorów) - w skład tego organu wchodzą osoby będące fundatorami (zakładające fundację), statut może jednak dopuszczać przyjmowanie w jej skład innych osób;
• rada nadzorcza - jest to zwykle organ spełniający zadania nadzorcze w stosunku do zarządu, kontrolujący jego sprawozdania. Uprawnienia i obowiązki tego organu można ukształtować dowolnie. Skład tego organu nie może pokrywać się ze składem zarządu;
• komisja rewizyjna - spełnia obowiązki podobne jak rada nadzorcza;
• rada programowa - zwykle wskazuje kierunki działalności fundacji, ma kompetencje doradcze.
Kompetencje wszystkich fakultatywnych organów fundacji mogą być kształtowane dowolnie. Statut musi wskazywać zasady funkcjonowania tych organów, w tym: określić liczbę członków, zasady powoływania i odwoływania członków tych organów, ich kompetencje, uprawnienia i obowiązki, a także zasady podejmowania przez nich uchwał (większość głosów, ewentualne kworum wymagane dla ważności).
Do rozpoczęcia działań przez fundację konieczne jest sporządzenie jej statutu. Statut sporządzany jest w formie pisemnej lub w formie aktu notarialnego i podpisywany przez wszystkich fundatorów. Statut - po jego zatwierdzeniu przez fundatorów - stanowi źródło wewnętrznego prawa obowiązującego w fundacji.
Musi on zawierać następujące elementy:
• nazwę fundacji,
• siedzibę fundacji,
• majątek fundacji,
• cele fundacji, zasady i formy i zakres działalności fundacji,
• skład i organizacje zarządu, sposób powoływania członków tego organu oraz obowiązki i uprawnienia zarządu.
W statucie fundatorzy mogą dodatkowo zawrzeć i inne postanowienia, w tym:
• przewidujące tworzenie obok zarządu również i innych organów fundacji (w szczególności o charakterze nadzorczym),
• dopuszczające prowadzenie przez fundację działalności gospodarczej (wraz z określeniem przedmiotu działalności zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności),
• określające dopuszczalność i warunki łączenia się fundacji z inną fundacją, jej przekształcania,
• dotyczące możliwości zmiany celu lub postanowień statutu.
Dla uchwalenia treści statutu przez fundatorów wystarczające jest złożenie przez każdego z fundatorów własnoręcznego podpisu pod treścią statutu. W praktyce jednak bardzo często fundatorzy sporządzają protokół z posiedzenia fundatorów, gdzie podejmują jednomyślnie uchwałę o uchwaleniu treści statutu fundacji, w brzmieniu stanowiącym załącznik do protokołu, którego treść odpowiada brzmieniu statutu podpisywanego przez fundatorów i składanego do sądu rejestrowego.
Aby fundacja mogła zacząć działać na rynku, musi uzyskać osobowość prawną. W tym celu musi zostać zarejestrowana w rejestrze fundacji KRS. Postępowanie o wpis fundacji do rejestru prowadzone jest przez sąd rejestrowy właściwy dla siedziby podmiotu. Wniosek o wpis do rejestru zwanego w ustawie rejestrem stowarzyszeń, organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, składa się na formularzu KRS-W20. Wniosek zgłasza zarząd w pełnym składzie. Obowiązkowymi formularzami, stanowiącymi załączniki, są:
• KRS-WK dotyczący składu zarządu i sposobu reprezentowania fundacji przez zarząd,
• KRS-WK dotyczący składu organu kontroli wewnętrznej, np. komisji rewizyjnej, rady fundatorów czy rady nadzorczej,
• KRS-WF dotyczący danych fundatorów.
Inne formularze składa się, jeśli fundacja przewiduje jednostki terenowe (KRS-WA), lub jeśli fundacja powstała wskutek połączenia lub podziału (KRS-WH).
Te fundacje, które chcą prowadzić działalność gospodarczą, mają obowiązek wpisu do rejestru przedsiębiorców. W KRS wpisuje się do rejestru stowarzyszenia, fundacje i inne podmioty oraz osobno - przedsiębiorców. Tak więc fundacja, która nie prowadzi działalności gospodarczej, wpisuje się tylko do rejestru innych podmiotów, natomiast fundacja prowadząca działalność gospodarczą, wpisuje się zarówno do tego rejestru, jak i do rejestru przedsiębiorców. W obu rejestrach figuruje pod tym samym numerem KRS. Wpisując się do rejestru przedsiębiorców jednocześnie z wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego, do wniosku KRS-W20 należy złożyć dodatkowy formularz stanowiący załącznik KRS-WM, wskazujący zakres działalności gospodarczej zgodnie ze statutem oraz odpowiadający kodowi klasyfikacji PKD. Na druku wniosku o wpis KRS-W20 należy zaznaczyć, iż fundacja domaga się również wpisu do rejestru przedsiębiorców.
Dokumentami, które należy dołączyć do wniosku o wpis nowo powstającej fundacji, są:
• akt fundacyjny sporządzony w formie notarialnej bądź testament ustanawiający fundację (przy powołaniu fundacji testamentem),
• 2 egzemplarze statutu (3 egzemplarze - jeśli terenem działania fundacji jest jedno województwo) podpisane przez wszystkich fundatorów,
• uwierzytelnione notarialnie wzory podpisów członków zarządu (dla fundacji, która jednocześnie wpisuje się do rejestru przedsiębiorców),
• protokoły posiedzenia, na którym powołano władze fundacji wraz z odpowiednimi aktami ich powołania; powinny wskazywać stan obecności na zebraniu, na którym dokonano wyboru (powołania) władz, oraz sposób i wyniki głosowania.
WARTO WIEDZIEĆ
Postępowanie w sprawach wpisu fundacji do KRS jest wolne od opłat. Dotyczy to zarówno wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i zakładów opieki zdrowotnej, jak i do rejestru przedsiębiorców. Natomiast fundacja, która zamierza podjąć działalność gospodarczą, musi uiścić opłatę za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wpisu do rejestru przedsiębiorców. Jej wysokość wynosi 500 zł.
1. Zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych.
Dochody fundacji, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych. Trzeba tylko pamiętać, że zwolnienie to nie dotyczy wszystkich dochodów fundacji, ale jedynie przeznaczonych na wymienione cele (art. 17 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
2. Możliwość odliczenia od dochodów osiąganych przez osoby fizyczne darowizn przekazanych fundacjom mającym status organizacji pożytku publicznego.
Łączna kwota odliczeń z tego tytułu nie może przekroczyć w roku podatkowym kwoty stanowiącej 6 proc. dochodu. Podatnicy korzystający z odliczenia darowizn na tej podstawie są obowiązani wykazać w zeznaniu rocznym kwotę przekazanej darowizny, kwotę dokonanego odliczenia oraz dane pozwalające na identyfikację obdarowanego, w szczególności jego nazwę i adres. Wysokość darowizny musi być udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego, a w przypadku darowizny innej niż pieniężna - dokumentem, z którego wynika wartość tej darowizny, oraz oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu (art. 26 ust. 1 pkt 9 lit. a), ust. 5, ust. 6b, ust. 7 pkt 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
3. Możliwość odliczenia od podatku przez osoby fizyczne darowizny pieniężnej na rzecz fundacji posiadającej status organizacji pożytku publicznego.
Zmniejszenie podatku dochodowego wynikającego z zeznania rocznego z tego tytułu nie może przekroczyć kwoty dokonanej wpłaty, jednak nie więcej niż kwoty stanowiącej 1 proc. podatku należnego, wykazanego w zeznaniu rocznym. Obejmuje ono wpłaty dokonane od 1 maja do 31 grudnia roku podatkowego oraz od 1 stycznia do dnia złożenia zeznania za rok podatkowy, nie później jednak niż do upływu terminu określonego dla złożenia zeznania rocznego. Odliczenia nie stosuje się do wpłat na rzecz fundacji prowadzących działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów przemysłu elektronicznego, paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5 proc., oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali, lub handlu tymi wyrobami. Zmniejszenie stosuje się, jeżeli dokonane wpłaty zostały udokumentowane dowodem wpłaty na rachunek bankowy fundacji, z którego w szczególności wynika: imię i nazwisko oraz adres wpłacającego, kwota dokonanej wpłaty, nazwa fundacji posiadającej status organizacji pożytku publicznego, na rzecz której dokonana została wpłata. Kwotę zmniejszenia zaokrągla się do pełnych dziesiątek groszy w dół. Trzeba tylko pamiętać, że odliczenie 1 proc. należnego podatku może być dokonane jedynie pod warunkiem, że podatnik nie skorzystał co do tych samych kwot z odliczenia darowizn przekazanych fundacjom mającym status organizacji pożytku publicznego od dochodu (art. 27d ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych).
Arkadiusz Koper
Gazeta Prawna Nr 217/2005 [Dodatek: Firma i Klient] z dnia 2005-11-08